[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWROCIĆ (50) vb pf

e jasne, -ó- (4), -o- (3); -ó- Strum; -o- OpecŻyw (2); -ó- : -o- Mącz (3:1).

Fleksja
inf przewrócić
praet
sg pl
2 m przewróciłeś m pers
3 m przewrócił m pers przewrócili
f przewróciła m an
imperativus
sg
2 przewróć
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy przewrócili
2 m byś przewrócił, by ty przewrócił m pers
3 m by przewrócił m pers
n subst by przewróciły

inf przewrócić (9). ◊ fut 2 sg przewrócisz (1). ◊ 3 sg przewróci (6). ◊ 1 pl przewrócimy (1). ◊ 3 pl przewrócą (1). ◊ praet 2 sg m przewróciłeś (3). ◊ 3 sg m przewrócił (12). [f przewróciła.] ◊ 3 pl m pers przewrócili (1). ◊ imp 2 sg przewróć (4). ◊ con 2 sg m byś przewrócił (1) RejPos, by ty przewrócił (1) OpecŻyw. ◊ 3 sg m by przewrócił (2). ◊ 1 pl m pers bysmy przewrócili (1). ◊ 3 pl subst by przewróciły (1). ◊ part praet act przewróciwszy (6).

Sł stp notuje, Cn s.v. koziełek przewrocić, Linde także XVII – XVIII w.

1. Spowodować upadek, obalić, wytrącić ze stanu równowagi, z właściwej pozycji; subvertere Vulg; evertere PolAnt; devolvere, provolvere Cn [w tym: kogo, co (13)] (14): RejZwierz 42v; bogowie wiátry puścili á wieżę [Babel] przewroćili BielKron 7v; w ten cżás mu [Janowi Złotoustemu] cżárt káłámarz przewroćił/ nie miał cżym piſáć áż náplwal w káłamarz/ piſał ſlinámi iáko złotem BielKron 158, 50; KochSz B2.
Fraza: »źle by [= ledwie by] stopą przewrocił« = bardzo prędko (1): In vestigio occubuit, Pręciuſienieczko/ zlieby ſtopą przewróćił áż poſzedł do Abráhámá. Mącz 490b.
Zwrot: bibl. »gory przewrocić« = hiperbola na określenie silnej wiary (1):Iż by też twoiá wiárá byłá táka/ iżbyś y gory dla niey przewroćił/ [...] á miłośći [...] w ſerczu ſwym mieć nie będzyeſz/ nic tho tobie nie płatno RejPos 171.
Przen (2):
Zwroty: »wzgorę nogami przewrocić« (1): iákoby náćiągáć ku pierwſzey mierze náchylone Kroleſthwo Polſkie/ pierwey á niżli ono z gruntu ſwego do końcá vpádnie/ ták iákobyſmy go niemądrze náćiągáiąc/ ná drugą ſtronę wzgorę nogámi nieprzewroćili. OrzRozm E4v.

»przewrocić na ziemię« (1): Odiąłeś ſwietną zacność iego [nieprzyjaciela]/ á przewroćiłeś ná źiemię ſtolicę [tj. tron] iego. BibRadz Ps 88/45.

a. O okrętach (3): Thy ryby [tj. cetus i balena] rycżą by Lwowie/ noſem wodę oddycháiąc wzgorę wymiátáią/ okręt káżdy przewrocą. BielKron 293v, 295.
Przen (1): Przećiw rozumowi ieſt/ áby głupi o mędrſzych rádźił: á ten v ſtyru śiedźiał/ ktory okręt wſzytek przewroćić y wſzytki pogubić może. SkarKaz 517a.
b. Zrzucić skądś; przen (2):

przewrocić skąd (1): Niekthore ſobie obrzydźił [Pan] y vniżył ie/ á przewroćił ie z ich ſtolic. BibRadz Eccli 33/13.

Zwrot: »przewrocić w doł« = zaszkodzić, zgubić, zniszczyć (1): W vśćiech ſwoich oſladza nieprziyaciel/ á w ſerću [!] ſwoim godzi iákoby ćie przewroćił w doł [ut subvertat te in foveam] Leop Eccli 12/15.
2. Odwrócić, przekręcić, ułożyć odwrotnie [kogo, co] (12):
Zwrot: »kartę przewrocić« (2): W Gęśli dźiewiętnaſtey kártę przewroćiwſzy w 1. wier⟨szu⟩ ſtoij z mego/ cżytay z niego. RybGęśli A4, A4.
Przen (6):
Zwrot: peryfr. »przewrocić (na wspak a. na drugą stronę, a. z drugiej strony) kartę« = spojrzeć na coś z innej strony [szyk zmienny] (6): Acż záſię przewroćiwſzy kártę z drugiey ſtrony/ Gdzye będzye s pocżćiwoſcią rozum przyrodzony. Ten choć co nietrefnego obacży pokrywa RejWiz 2, 57v; Poźrzyſz záſię przewroćiwſzy kártę ná drugą ſtronę/ ieſliże ieſt [...] niedbálſze páńſthwo w ſpráwach á w opátrznoſciach ſwoich/ iáko ieſt to [...] kroleſthwo Polſkie náſze. RejZwierc 185v; ALe gdy drugą kártę ná wſpák przewroćimy/ Cżego nam nie doſtawa/ ſnádnie obacżymy. RejZwierc 244, 114; ReszPrz 55.
a. Na bok (1): áno chłop orze/ á zorawſzy przewroćił pług BielKron 319.
b. Dołem do góry (3): Bo iáko zegárek gdy go przewroćiſz/ ćiecże bez przeſtánku/ áż do końcá wyćiecże. Ták żywot náſz vſtáwicżnie we dnie y w nocy do śmierći bieży WysKaz 45; [ErazmJęzyk Y3v (Linde)].
Zwrot: »wznak przewrocić na gorę nogami« (1): y matkę wznak przewrociwſzy na gorę nogami, chwiać iżeby ſie y drugie dziecię mogło głową na doł obrocić FalZioł V 23d.
W przen (1):
Zwrot: »nogami wzgorę przewrocić« (1): a kiedy chróſt w Vpuśćie zgnije/ woda wielka przyydźie/ łácno Vpuſt nogámi wzgórę przewróći. Strum M4.
3. Zniszczyć, zniweczyć; abolere, delere, pervertere Mącz; subvertere Vulg; diruere PolAnt [w tym: kogo, co (12)] (13): Pervertere aliquem, Przewróćić go/ to yeſt zniſzczić/ znędźić. Mącz 488c; BudBib Ex 15/7; [boc nie ſpią [źli ludzie] áż co złego vcżynią: áni vſną pierwey áż kogo przewrocą Leop 1577 Prov 4/17 (Linde)].
Zwrot: »do gruntu, z gruntu przewrocić« (1:1): BielKron 57; Delere per translationem pro funditus abolere, ut delere urbem, Do gruntu wywroćić/ wykorzenić/ przewroćić. Mącz 189a.
Szeregi: »zborzyć a przewrocić« (1): Grekowie ſie ſprzyſięgli do gardł ſwoich kroleſtwo Troiáńſkie y z ludem zborzyć á z gruntu przewroćić. BielKron 57.

»przewrocić i zgubić« (1): y ieſli co do vpadku [koło poselskie] koronie tey pomaga/ [...] tedy to ſámo koło narychley ią przewroći y zgubi. SkarKazSej 694a.

Przen: Zniweczyć czyjeś plany (1): á zdrády niezbożnych ludźi [Bóg] wniwecż przewroći. KołakSzczęśl B4v.
a. O budowlach i konstrukcjach: zburzyć, zrujnować (6): Leop Dan 14/21; ſpuśćił Pan bog ná ony miáſtá [tj. Sodomę i Gomorę] ſiárkę z ogniem/ y przewroćił Pan Bog ony miáſtá BielKron 12, 6v, 50v, 73; SkarŻyw 471.
Przen (1): Boię ſie/ ábym ſie niebudował ná piaſku/ to ieſt/ ná tym ſſaleńſtwie/ rozumie tego ſwiátá/ áby wiátry iákie nieprzyſſly/ y budowánia mego nieprzewroćiły. KrowObr 108v.
4. Zmienić, przeinaczyć; labefactare, pervertere Mącz [co] (7): Iezu ktorys prawdy twego zmartwywſthania od ryczerzow przenaięthych przewrocić niedopuſcił [tj. nie dopuściłeś, aby oni przewrócili]. ſmi⟨łuy⟩ ſie nad ⟨nami⟩. TarDuch C7v; LubPs T5v.

przewrocić czym (1): vpomina ie [król angielski Czechów] theż/ áby nowego Teſtámentu Niemieckym ięzykiem nie dáli Drukowáć/ bo iuż znamy tego rzemieſniká/ ktory dobre piſmo złym wykłádem przewroći á ſkáźi. BielKron 199v.

W połączeniu szeregowym (1): potym ią [konfesję] záś popráwuiąć zfáłſzował [Melanchton]/ odmienił/ przewroćił/ wywroćił/ zgwałćił/ zcudzołożył/ rupit/ corrupit/ euertit/ adulterauit, iż w niey máło co znáć oney pierwſzey ozdoby ReszPrz 71.

Szereg: »przewrocić a skazić« (1): BielKron 199v cf przewrocić czym.
W przen (1):
Zwrot: »z fundamentow przewrocić« (1): gdyż ná tym [żywotach świętych] wſzytko kazánie Ewányelijey záwiſło/ ktorą heretikowie [...] z fundámentow przewroćić chcą. SkarŻyw A4.
Przen (1):
Zwrot: »przewrocić usta swoje« = zacząć mówić coś przeciwnego niż poprzednio (1): ále ná koniec przewroći vſtá ſwoie [pervertet os suum]/ á w słowiech twoich da pogorſſenie. Leop Eccli 27/26.
a. O prawie, nakazach: złamać, naruszyć (1): Mącz 488c; [Non pervertes iudicium Nyeprzewrocziſz ſſądv [...]/ Any vezmyeſz myaſto zaſtawi odzenya od wdowy TomZbrudzBrul Deut 24/17].
5. Przewertować [co] (2): Przewroć Kroyniki wſzytkie Polſkie/ nie naydźieſz áby zá ktorego Krolá kiedy w Polſzce reces był. OrzRozm C2v.
Zwrot: peryfr. »przewrocić od deszczki do deszczki« = przeczytać od początku do końca (1): Przewroć Kroniki Polſkié od deſzczki do deſzczki/ nie naydźieſz tego w nich/ áby [...] OrzQuin B2.
6. Zbuntować; przen [kogo czym] (1): Lud twoy [...] ij wſſytcy przelożenij żydowſcy [...] ciebie tymi winami obwinili/ iakoby ty nauką twą falſſywą lud przewrocil OpecŻyw 133v.
7. W zwrocie: »przewrocić koziełek (a. [kozłek])« = saltus in caput, cum aliquis contracto in spiram corpore, in caput se devoluit vel provoluit Cn (1): Więc tu ſkacże [osioł] przed pánem/ przewroćił koziełek. RejFig Ee.
[Przen: Dłużej Polska w tym nierządzie, jako go zową, stała et floruit, et germania w onym swym wielkim rządzie kilkakroć przewróciła kozłek. PismaPolit 458.]

Synonimy: 1. obalić; b. zrzucić; 2. odstronić; 3. obalić, poburzyć, zburzyć, zepsować, zniszczyć; 4. zmienić.

Formacje współrdzenne cf WROCIĆ.

Cf PRZEWROCENIE, PRZEWROCONY

ALKa