[zaloguj się]
[pdf]

NIC (10896) pron, av i pt

pron (7765), av (2982), pt (141), pron a. av (8).

nic (10896), [nicej].

N, A, (N a.) G a. A i indecl nic (9221), nić (109), nicz (19); nie : nić March1 (1:1), SeklKat (13:2), MurzHist (52:2), MurzNT (43:1), Leop (99:1), Goski (4:1), BielKron (421:1), KwiatKsiąż (12:1), Mącz (445:7), RejAp (246:1), SkarŻyw (321:2), GórnRozm (64:1), KołakSzczęśl (9:1); nic : nicz WróbŻołt (3:1), RejPs (184:1), LudWieś (1:1), BielKom (18:1), RejWiz (273:2), GórnDworz (193:1); nic : nić : nicz SeklWyzn (6:1:1), RejJóz (62:6:10), RejKup (115:80:1).

Fleksja

N nic (1726). ◊ G decl niczego (207), niczegój (27), nieczego (3), indecl nic (188); ~ decl niczegój ZapWar (3), Phil (4); niczego : niczegój : nieczego LibLeg (5:1:1), Mącz (5:1:2), RejPos (28:5:–), RejZwierc (7:13:‒); ~ -ego (17), -égo (1), -(e)go (190); -ego : -égo MurzHist (2:1); ~ -ój (1), -(o)j (26); ~ decl (237), indecl (188); decl BierRaj, LibLeg (7), PatKaz I, PatKaz III, TarDuch, FalZioł, KłosAlg, LibMal, KromRozm I (2), KromRozm II (4), KromRozm III, DiarDop, MrowPieś, ZapWar (3), GroicPorz, KwiatKsiąż, KuczbKat (4), BudNT, BiałKaz (2), KarnNap (2), Oczko, StryjKron, LatHar (4), SarnStat, KlonWor; indecl LudWieś, LubPs (4), RejZwierz, LeovPrzep, WujJudConf, RejPosWstaw (2), ZapKościer (2), ReszHoz, KochPieś, KochSob, GórnRozm, KochFragJan, GrabPospR, CiekPotr (2), SkarKazSej (3); decl; indecl BierEz (3:1), OpecŻyw (2:1), BielŻyw (1:3), RejPs (1:1), RejKup (2:1), HistAl (1:4), MurzHist (3:3), Diar (2:1), GliczKsiąż (5:5), KrowObr (1:6), RejWiz (5:3), Leop (5:1), BibRadz (5:9), OrzRozm (3:1), BielKron (12:8), GrzegRóżn (1:1), Mącz (7:5), OrzQuin (5:1), SienLek (1:1), RejAp (1:2), GórnDworz (5:2), HistRzym (1:2), RejPos (33:10), BiałKat (4:2), HistLan (1:1), RejZwierc (21:5), WujJud (4:4), BudBib (1:5), CzechRozm (4:6), ModrzBaz (3:7), SkarJedn (1:6), SkarŻyw (7:21), CzechEp (6:9), NiemObr (7:2), ReszPrz (1:5), ArtKanc (1:1), ActReg (4:5), GostGosp (1:1), Phil (4:1), GrabowSet (1:2), OrzJan (1:1), WujNT (11:6), PowodPr (1:1), SkarKaz (2:1), GosłCast (1:1). ◊ D niczemu (36); -emu (3), -(e)mu (33). ◊ A ni + preap + cz (699), nic (230), ni + praep + co (3), nie + praep + cz (3) cf Połączenia z przyimkiem. ◊ G a. A nic (3814), [nicej]. ◊ N a. G a. A nic (16). ◊ I niczym (133), niczem (17), nicém [sb] (1) GórnTroas 31 cf I.A.1.d.b); -em RejPs (2), RejKup (4), MurzNT, MurzOrt, BudNT; -ym : -em FalZioł (1:1), Diar (1:1), OrzRozm (2:1), Mącz (2:1), Modrz (1:4); ~ -em (2), -(e)m (15). ◊ L niczym (378), niczem (38), nicym (2); niczem MetrKor, RejPs (16), MurzHist, GliczKsiąż, GroicPorz, SeklPieś, ModrzBaz (2); niczym : niczem LibLeg (7:4), RejKup (1:4), Diar (3:4), BielKron (19:1), Mącz (7:1), SkarJedn (2:1); niczym : nicym Leop (1:1), PaxLiz (6:1); ~ -em (1), -(e)m (37). ◊ indecl nic (3375).

Połączenia z przyimkiem: G ~ bez niczego (1) GórnDworz; ~ ni dla czego, ni dla czegój (9) KłosAlg, Mącz, GórnDworz, RejPos (2), RejZwierc (3), WujJud, dla niczego (1) KromRozm II, nie dla (1) BielŻyw 111; ~ ni do czego, ni do czegój (7) ZapWar (3), RejAp, RejPos (2), GostGosp, do niczego (4) SkarŻyw, ActReg, PowodPr, KlonWor; ~ ni około czego (1) GliczKsiąż; ~ z ni z czego (31) [zapis: z niſzczego], z niczego, z niczegój (16), ni z czego (5) [zapis: niſzczego]; z ni z czego PatKaz I, RejWiz (3), Leop, BibRadz, BielKron (4), CzechRozm (3), SkarJedn, StryjKron, SkarKaz (2); z niczego BierRaj, TarDuch, HistAl, KromRozm I, KromRozm II, GroicPorz, GórnDworz, KuczbKat (2), BialKaz (2), GrabowSet; ni z czego, ni z czegój BierEz, GliczKsiąż, SienLek, RejZwierc; z ni z czego : z niczego BiałKat (2:2), SkarŻyw (3:1), CzechEp (4:1), LatHar (2:1); z ni z czego : ni z czego RejPos (1:1). ◊ D ni k(u) czemu (11), ku niczemu (5); ni k(u) czemu FalZioł (5), RejJóz, Diar, GliczKsiąż, RejAp, RejZwierc; ku niczemu LibMal, KromRozm I, OrzQuin, GórnDworz; ni k czemu: ku niczemu KrowObr (1:1). ◊ A ~ ni nåcz (69), na nic (7); na nie CzechRozm (2), ActReg (2), SkarKaz, ZbylPrzyg; ni nåcz : na nic Leop (1:1); ~ pochylenie przyimka w ni nåcz : na- (59), na- (3); na- BielSpr, KmitaSpit; nå- : na- SarnStat (1:1); ~ ni ócz (62), o nic (1), ni o co (1) NiemObr; ni ócz : o nic SkarŻyw (3:1); ~ pochylenie przyimka w ni ócz : ó- (7), o- (4); ó- SarnStat (2); o- OrzQuin; ó- : o- Mącz (5:3); ~ ni prz(e)cz (12), ni prze co (2); ni prz(e)cz : ni prze co GliczKsiąż (1:1), RejPos (1:1); ~ wniwecz, wniwec, wniweć (474), w nic (5), wniewecz (3); w nic PatKaz III, LeszczRzecz; wniewecz RejKup; wniwecz : w nic RejZwierc (30:1), GosłCast (1:2); wniwecz : wniewecz Mącz (58:2); ~ wniwecz (466), wniwec (7), wniweć (1); -c BielŻyw, PaprUp; -cz : -c : -ć GlabGad (1:2:–), Mącz (56:1:1), Calep (7:1:‒), PaxLiz (1:1:–); ~ pochylenie przyimka w wniwecz: -we- (84), -wé- (9); -wé- MurzNT (2), OrzQuin (3), Strum (2), Oczko; -we- : -wé- SarnStat (18:1); ~ za nic (211), ni zåcz, ni zåc, ni zåć (81), za ni zåcz (1) WróbŻołt; ni zåcz ForCnR, BielKom (2), KrowObr, RejZwierz, GrzepGeom, BielSat (2), BielSpr (2), MycPrz (3), WierKróc, KochOdpr, Oczko (2), KochPs, KołakSzczęśl, PowodPr (3), CiekPotr; za nic : ni zåcz BierEz (2:4), OpecŻyw (2:1), RejPs (4:1), RejKup (24:4), RejWiz (2:3), BibRadz (6:4), BielKron (3:17), Mącz (12:6), RejAp (1:2), GórnDworz (9:4), RejPos (9:1), RejZwierc (10:1), ModrzBaz (8:3), SkarŻyw (9:2), PudłFr (1:2), BiclRozm (1:1), WujNT (4:2); ni zåcz (76), ni zåc (3), nizåć (2); -cz : -c : -ć BierEz (4:1:–), RejKup (4:–:1), Mącz (73:1:1), PowodPr (8:1:‒). ◊ I ~ przed niczym (1); ~ z niczym (6), z ni z czym WujNT (3) [zapis: niſzczym], ni z czym, ni z czem (2) [zapis: niſzczym, niſſczem]; z niczym KochOdpr, KochFr, ActReg, KlonWor; ni z czem RejPs; z niczym : ni z czym GórnDworz (2:1). ◊ L ~ ni na czym (40), na niczym (1) KlonFlis; ~ ni o czym (33); ~ ni przy czym (1) SkarŻyw, przy niczym (1) ActReg; ~ ni w czym (246), w niczym (63), w ni w czym (33); w niczym MetrKor, BielŻyw (2), WróbŻołt (2), KromRozm I, MurzHist, KromRozm II (2), KromRozm III (3), GliczKsiąż, Leop (2), LeovPrzep, GórnDworz (7), RejPosWstaw, PaxLiz (7); w ni w czym RejRozpr, GroicPorz, SeklPieś, MycPrz, BiałKaz (2), WerGośc, WerKaz; ni w czym : w niczym : w ni w czym BierEz (2:2:–), LibLeg (8:3:‒), RejKup (3:1:‒), Diar (1:1:1), BibRadz (5:1:–), BielKron (12:2:‒), Mącz (–:4:2), OrzQuin (3:1:–), RejPos (42:5:2), BiałKat (–:1:5), RejZwierc (15:1:‒), CzechRozm (8:‒:1), ModrzBaz (1:1:–), SkarJedn (2:‒:1), SkarŻyw (3:1:–), ArtKanc (7:1:‒), ActReg (1:1:2), WujNT (1:‒:5), SarnStat (27:4:5), SkarKaz (1:‒:1), CzahTr (2:2:‒).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
I. Zaimek przeczący; nihil Vulg, HistAl, Pol Ant, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; nil Cn (7765):
A. W funkcjach składniowych właściwych rzeczownikowi (w zasadzie decl) (7520):
1. O czymś, co nie wystąpiło w danej sytuacji; zastępuje rzeczownik (zwykle o znaczeniu ogólnikowym) z przydawką „żaden” (7342):
α. W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie”, spójnikiem „ani” lub przymiotnikiem zaprzeczonym (4982): MetrKor 34/265 (4); Kupił k niemu y drugiego [konia]/ Niwcżym iemu nierownego. BierEz O4v; Nic nie ſmákuie w niewoli BierEz R2 (18); OpecŻyw 96v (2); ForCnR C2v; nyebilo yemv nyeczyego zal zakrew albo za dobrodzieysthwo chrzeſczyanskye LibLeg 6/190; O Xyandza Byelskiego Nyemoglem ſzią nycz dowiedziecz, Czo tham spravoval LibLeg 7/100v (19); PatKaz I 3v (5); yſz mądry czlouyek nycz darmo czynycz nyema PatKaz III 135v (2); HistJóz Av; Gawron ninacz pożythecżny nie ieſt. FalZioł IV 23a; tak że ſie niegdy zda aby miał być deſzcż barzo wielki á nicz nie bywa FalZioł V 72 (11); Pytan był kto ieſt prawie bogatim, odpowiedział, kto nic nie żąda. BielŻyw 37; Powiadał też że cżłowiek ma być niedbały niocż BielŻyw 103 (9); GlabGad B5v (4); BierRozm 10; WróbŻołt H8v; niechce ſie nam niczego gdy ſnámi niełáſká twoiá. RejPs 134v (15); By [...] rzecz poſpolita ſtáłá A ni naczym nie chramáłá RejRozpr K (8); SeklWyzn 4 (2); każda rzecz vkwapna [...] Nie przychodzy ni kcżemu y zły koniecz miewa RejJóz 12 (14); SeklKat G4; Ten ſię niczem niezabawi Ieno czo ty kazes ſprawi. RejKup b6v; Niċ tu niemaż ku rozmowie. RejKup L; Ty mnie poſlie niċzem nieſtraṡ RejKup cc8 (24); nic nie othrzymaſz ieſli mię zwyciężyſz HistAl C5v (7); KromRozm I A2 (7); Iuſz nic nie wierzę/ nienadźiewám się niczégo MurzHist F3; A tak ſobie niewáſz niczego MurzHist N3v (9); MurzNT 78v (5); nydoczegoy ssia prziznaoz nyechczial powiedayacz thak ze othym nycz nyewiamy. ZapWar 1558 nr 2686 (4); Bo to yeſt doſkonáłe/ czemu áni przydáć áni vyąć nic nyemoże. KromRozm II fv (10); LibMal 1552/167 (3); KromRozm III B8 (8); iż żaden krol polski pan nasz nic na nas bez nas stanowić nie może Diar 87 (24); DiarDop 110 (3); Nic domá nie wyleżycie BielKom A (5); GliczKsiąż D6v (14); Wżdy oni od grzechów ſwych ni w cżym nie przeſtáli LubPs R6; nye yeſt ſerce moye ni w cżym wywyzſſone LubPs ddv (43); Aby fáłſz á oſzukánie w niwczem nie było GroicPorz f4 (8); Abowiem y Kośćioł niema nic/ ieſli pierwey z niebá niewziął. KrowObr 27v (27); Iuż cie tu nic nie podka/ ni ſtrách ni przygodá RejWiz 180 (28); Ktho ſie boi Bogá/ przed nicżym ſie nie będzie ſtráchał Leop Eccli 34/16 (9); OrzList e; UstPraw A (3); był weſoł/ ni ocż ſie nie troſkał. RejFig Ee3 (2); RejZwierz 3 (13); ábowiem nic tobie odmáwiáć nie będę. BibRadz 3.Reg 2/20 (27); ſtrzeſz ſye aby nić nyeſprawował skrolmy y zwielkiemy pany. Goski A3 (3); Królu niekaż mi nic przećiwko Práwu OrzRozm L3v (8); nie możemy my iemu ni w cżym ſie przećiwić BielKron 13; Nie możem więcey áni mniey nicżego przydáć tym rzecżam ktore Bog vcżynił BielKron 79v; zákazano theż ſrodze Impreſorom áby nic nie imprymowáli w świętym piśmie/ áżby pierwey vkázali Biſkupowi BielKron 225 (64); GrzegRóżn B3 (6); KwiatKsiąż L4; Omni a habet bona quem penes est virtús, Wni czym [!] temu nieſchodźi kto cnotę ma. Mącz 289c; Raucae chartae, Niepiſány pápir/ goły ná którim yeſzcze nić nie piſano. Mącz 347d; In diem vivere, Dźień zá dzień żyć/ ni ócz ſie nietroskáć. Mącz 500c (57); áleć ia niczemu tám nie wierzę OrzQuin Lv (16); Prot Cv; SarnUzn H4; SienLek 14 (2); LeovPrzep F2v; bo iuż ni nacż niepotrzebna będzie ſzcżyra náuká ich RejAp 64 (24); iż [sława] nie z nicżego roſcie/ ále z godnośći onego o kim ieſt. GórnDworz M6 (28); Corpus tedy ma thy trzy rzeczy/ że ieſt y długié/ y ſzérokié/ y miążſzé. Superficies tylko tho dwoie ma/ że ieſt długa y ſzéroka. Linea tho iedno ma/ że ieſt długa. Punkt niema nic. GrzepGeom Cv; HistRzym 69 (2); ábyś żył pocżćiwym żywotem/ [...] á ni w cżym nie obrażał bliźniego ſwego. RejPos 116; iżeś nieżym nic podobien miáſtu onemu ták zacnemu RejPos 196v; nic ich nie vwiodło áni odnioſło od niego/ áni żadne ſtráchy/ áni żadne łudárſthwá á omylne obietnice thego ſwiáthá RejPos 263 (92); zébyſmy [...] bliźniego wniwczym nie obrażáli BiałKat 58v (5); GrzegŚm 2 (7); By w domu mym nie było nic s krzywdą bliźniego. HistLan E2 (4); KuczbKat 215 (5); kto ſtęka áno go ieſzcże nic nie boli. RejZwierc 86; nie lżycie ni ná cżym ſwych ſtanow cnotliwych RejZwierc [272]v (54); BielSpr 30v; WujJud 4v (18); Nie máſz o tym nic áni w piſmie świętym/ áni w onych S. Doktorow piſmiech. WujJudConf 256v (2); RejPosRozpr b4 (2); bez ktorego [Pana] nic ſzcżęſliwie nie idzye w káżdym zgromadzeniu. RejPosWstaw [1432] (4); BudBib b3v (10); HistHel Cv; MycPrz I C3; Strum K3; WierKróc Av; BiałKaz M2v (2) BudNT przedm d2 (6); Obiecował [król] [...] Strzedz praw w ſwoiey wolnośći/ á nic nie odmienić. StryjWjaz B4 (2); że ſię wiernemu do ſłowá Bożego nic przydáwáć/ áni też co od niego vimowáć nie godzi CzechRozm 14v (37); PaprPan C (11); ony gáni/ ktorzi kupuią rzecży/ á też rzecży/ záśię drożey przedawáią/ nicżem ich niepopráwiwſzy ModrzBaz 34v; áno w nich wſzytko chwalą á nic niegánią ModrzBaz 61v (24); iż o Cárogrockiey ſtolicy ná pierwſzym zborze Nicenſkim nic było nie ſłycháć SkarJedn 178 (18); Oczko 2 (2); KochPs 203; nie vmieſz ſię znicżegoſz wymowić SkarŻyw 26; zákołáce: nie ſłyſzy nic SkarŻyw 51 (36); KochTr 14; MWilkHist E4v (2); odiácháli do Moſkwy nic nie poſtánowiwſzy StryjKron 782 (3); Bog náſz doſkonáły ieſt/ y nic niepotrzebuiący CzechEp 254 (53); iże [Paweł] nie był ni wcżym podleyſzy Piotrá/ y inſzych Apoſtołow. NiemObr 42 (15); Chwalę ćię/ że tám w ſercu niechceſz nic zoſtáwić/ Ale záraz przyijáźni ſkutkiem chceſz popráwić. KochFr 58 (4); ReszPrz 53 (4); WerGośc 243 (2); WerKaz 303; WisznTr 34; KochSob 66 (2); NIe mam ſczęśćia przecz winić/ że mi nic nie dáie PudłFr 29 (8); z Pánny ſię národźił/ A iey pánieńſkiey cżyſtośći niwcżym nie náruſzył ArtKanc N17 (10); widżę iż ieſt bliſko dźieſiątey/ á ieſcze nic ſię nie poczęlo. GórnRozm E (10); KochWr 39; PaprUp C (4); Ten niczego tego Authorem nie iest ActReg 14; atoli ią vfaiąc w na nic się nie oglądam. ActReg 98 (22); Calep 444b; GostGosp 2 (3); Phil F3 (6); Achilleſowéy mocy nic ſie nie opárło. GórnTroas 20 (2); Około Láchów w ſtárych hiſtoryách nic ſię nie náyduie. KochCz Bv; Nic ſię oku nie ſkryie władnącemu w niebie. GrabowSet Ev (6); KochFrag 46; KochFragJan 4; OrzJan 75 (2); LatHar 136 (6); RybGęśli Cv; czyńćie dobrze y pożyczayćie/ niczego ſię ſtąd nie ſpodźiewáiąc WujNT Luc 6/35; Nic ſię ſtąd nie ſpodźiewáiąc [Luc 6/35]. WujNT 217; Wſzytko mi wolno/ ále ſię ią w moc niczemu nie poddam. WujNT 1.Cor 6/12 (50); WysKaz 33 (4); JanNKar D2 (2); SarnStat 4 (69); SiebRozmyśl D4v (2); KmitaSpit B2; ninácżym dárzyć ſię tobie niebędźie. PowodPr 19 (3); życzyłbych ſobie/ áby mię nic nie trzymáło ná źiemi SkarKaz 422b; Słowo y rozumienie náſze mija nic po ſobie nie zoſtáwuie. SkarKaz 485a marg (24); CiekPotr 4 (3); CzahTr A3 (2); GosłCast 32 (4); Niechćiey być W. M. daley iuż w nicym troſkliwa PaxLiz D3v (5); Lecz nic nie ieſt bez przyczyny SkarKazSej 664a; Pogánie zá Rzeczpoſpo: vmieráli/ nic ſię po śmierći nie ſpodźiewáiąc SkarKazSej 670a (10); Nic ma ſię do nicżego/ śmierdźi mu robotá KlonWor 33 (4); PudłDydo B2v.

nic z czego (17): yſz zawſdj thi ſlowa naſze bedzyem pelnycz nyczego ſnich niewiſtepvyacz LibLeg 10/96v; RejPs 29; MurzNT Luc 23/14; Wiedzćież theraz iż nic nie chybi z tego co Pan mowił przećiw domowi Achábowemu BibRadz 4.Reg 10/10 (3); BielKron 115 (2); OrzQuin C3; GórnDworz Aa3; WujNT przedm 20 (4); SarnStat 321 (2); nic ſobie z bozkich táiemnic nie przywłaſzczamy. SkarKazSej 680b.

W połączeniu z formą przymiotnikową (przy N i A w formie G sg n, przy pozostałych przypadkach w składni rządu): nic jakiego, niczego jakiego, niczemu jakiemu itd. (1884): Bog widzi ſerce kożdego/ Przed nim niemáſz nic táynego. BierEz I4v (3); OpecŻyw 144v; PatKaz III 146v (3); FalZioł I 146c (2); Nic wielkiego ten vcżyć niemoże kto nic niemowi. BielŻyw 128 (4); BierRozm 22; WróbŻołt 85/8; RejPs 87 (7); ComCrac 21; RejJóz L7v; zakazuie nic falſziwego niemowyć nieczinić SeklKat Mv (2); HistAl G (2); MurzHist C4 (2); że iego kroleſtwo/ niemá nic podobnego ſkroleſtwami źiemſkięmi MurzNT 46 (7); KromRozm II a4; Diar 31 (3); DiarDop 113; BielKom B6; GliczKsiąż Ev (2); Ták iż ni nacż trudnego nye możeſz vgodzić LubPs V v (10); KrowObr 99v; Tedy ſie nic nie lękay ná ſwiecie ſtráſznego RejWiz 142 (13); Leop Lev 19/35 (4); OrzList a4 (2); KochZuz A2; RejFig Dd5v; RejZwierz 36v; nie máſz nic dziwnego przed oblicżnośćią iego. BibRadz Eccli 29/24 (12); OrzRozm E4 marg (2); ná ktorym [sejmie] było vſtáwiono/ áby nic Luterſkiego w koſcielech nienáucżono BielKron 200 (19); GrzegRóżn F4v; KochSat A3v; KochZg A3; KwiatKsiąż L2; Futiles et frivolas causas dicis, Nic k rzecznego niepowiedaſz Mącz 137c (12); OrzQuin Gv marg (4); Prot D; A w tym wiecżnym Boſtwie/ nie máſz nic więtſzego/ nic mnieyſzego SarnUzn B5 (4); SienLek 53v; RejAp AA2v (8); Táka tedy głádkość niechay będzie v mego Dworzániná/ ktoraby nic niewieſciego w ſobie nie miáłá GórnDworz E (10); GrzepGeom M4v; HistRzym 23v; Bez woley Páńſkiey nic nie ieſth pocżćiwego áni pożytecżnego. RejPos 224v marg (41); RejPosWiecz3 [97]v; BiałKat c (3); GrzegŚm A3; Bo ponieważ Bog ieſt Duch/ niemożemy w nim nic ćieleſnego rozumieć. KuczbKat 55 (2); Tym ſie napiękniey káżdy vbrámuie/ Gdy wſzetecżnego ná ſię nic nie cżuie. RejZwierc 219v (25); BielSpr 4v (2); WujJud a4 (10); áby ludźie do tego piſmá nic ſwego nie przydawáli WujJudConf 29 (4); RejPosWstaw 41v (5); BudBib bv (7); BiałKaz C2v; BudNT Luc 12/2; tedy ſie tu żadnemu/ nic nieprzyſtoynego obawáć nie trzebá CzechRozm 191v (15); PaprPan P3 (2); ktorzi nie śieią/ áni żną/ vcżćiwego nic nierobią [laboribus honestis parcitur] ModrzBaz 119v (11); SkarJedn 38 (6); KochOdpr C4; Oczko A2v; KochPs 71 (2); gdy záśię Láćinſkie ſłowá wiey ięzyku brzmiáłj/ nic wmowie obcego znáć nie było. SkarŻyw 195; gdy żadnym obycżáiem Pánny/ do nicżégoſz niepocżćiwego przywieść niemogł/ dał ią do domu nierżądnego SkarŻyw 445 (25); iż Polacy nic nieprzyiaćielſkiego w ziemi iego niepoczynáli StryjKron 447 (3); CzechEp *3v (30); CzechEpPOrz *v; NiemObr 59 (2); krom imięniá/ niemáſz nic dawnégo KochFr 115 (2); KlonŻal D; KochMRot A2v; ReszPrz 93 (2); WerGośc 260; WerKaz 288 (2); BielSjem 5; KochSob 59; Gdyż iednák nic ná źiemi wiecznégo nie znamy KochTarn 77; PudłFr 25; ArtKanc A5 (4); GórnRozm B4 (5); KochWr 23; ZawJeft 30; ActReg 53 (3); GostGospSieb +2v; że nic nie ieſt ſzcżęſliwego y miłego gdzie nie máſz wolnośći. Phil F (6); GrabowSet Ev (3); KochFrag 15 (2); OrzJan 41 (3); LatHar 69 (4); iam doznał że nie vczynił nic śmierći godnego. WujNT Act 25/25 (16); SarnStat 4 (12); SiebRozmyśl F4; Obierayćieſz ſobie tedy Polacy/ ábo P. Bogá/ [...] ábo niewolą Pogáńſką/ bo miedzy tym nic trzećiego [...] niemáſz. PowodPr 81 (3); SkarKaz 160a (10); VotSzl B2 (2); Ciſz nie máią v śiebie nic świętobliwego W práwie CiekPotr 79 (2); GosłCast 34 (3); PaxLiz B3v; SkarKazSej 670b (5); KlonWor 58; SzarzRyt D2v. Cf Połączenia przybierające sens stopnia najwyższego; Przysłowia; »nie mieć nie spolnego«; Wyrażenia.

W połączeniu z formą przymiotnika na -o (tylko w funkcji orzecznika) (51): tobie iako bogu wiernému nitz nie ieſt ſkryto ani taiemno. OpecŻyw 78v (4); BierRozm 19; WróbŻołt 88/35; RejPs 33v (2); RejJóz E8v marg; Nic nie trudno ktho co w imyę páńſkie pocżnie RejWiz 3 marg (6); Mącz 72c (3); RejAp BB7 (6); RejPos 32 (9); RejZwierc B2 (2); BudBib Dan 13/42; áby nic przećiwko práwam niemogło być ważno/ áni ſámo roſkazánie Krolewſkie. ModrzBaz 100v; SkarJedn 187 (3); SkarŻyw 383; GrochKal 25; LatHar 593 (2); bez ktorey [sprawiedliwości] niemoże nic być godno pochwalénia. KołakSzczęśl C4; WujNT 330 (3); SarnStat 863; áby [...] nic nam dla bráćiey náſzey ćięſzko nie było SkarKazSej 670a; SzarzRyt C2v.

W połączeniu z dodatkowym rzeczownikiem w tej samej funkcji składniowej (może anakoluty) (3): Ieſli wierzyſz iż Bogá maſz obrońcę twego/ Pewnieć im nic nie ſtráći znáku namnieyſzego. RejWiz 105v; Aby nic inego wiádomośći o tym nie było/ iedno co tu Pan [...] obiecowáć racży RejPos 277; wſzákże nieprawdą ich około náuki/ nicżym ſię nie pomazał SkarŻyw 389.

W połączeniu z dodatkowym elementem przeczącym [w tym: nigdy (222), nikt (92), żaden (68), nic av (18), nigdzie(j) (7), by namniej (5), ni jeden (1), niskąd (1); z dwoma elementami (12), z trzema (1)] (400): PowUrb 1; nyemąm zadnemu czlowyeku nazadną ſtroną nycz oſnamowacz MetrKor 37/3v (2); OpecŻyw 152v; PatKaz III 88 v; BielŻyw 166; LibLeg 7/32 (7); RejŁas w. 64; ácz niwczem nieſą nigdy odemnie obrażeni. RejPs 86v (14); RejRozpr A4v (2); LibMal 1544/84v (2); SeklWyzn a4v; RejJóz G (3); RejKup C (6); HistAl K3v; KromRozm I I; MurzHist I2 (2); MurzNT Matth 22/46 (2); Diar 45 (2); MrowPieś A3v; BielKom D7v (2); GliczKsiąż G8; LubPs Ev (25); GroicPorz cc3; KrowObr 114v; Więc ſie tákim porządkiem rozno rozſádzili [muzykowie]/ Iż namniey iedni drugich ni cżym nie głuſzyli. RejWiz 25 (29); Leop Gen 41/24 (4); OrzList e4 (3); RejFig Ccv; RejZwierz 22 (7); BibRadz *6 (4); BielKron 36 (11); GrzegRóżn B (5); KwiatKsiąż Hv; Mącz 88c (5); Nie vymuię tu áni przydáię nikomu nic OrzQuin Q3v (7); SienLek 3; iako thu Pan gwałtem nikogo nidocżego przymuſzáć nie racży RejAp 44 (12); GórnDworz G4v (9); HistRzym 19v (2); nic ſwowolnie nie cżyń w żadnych ſpráwach twoich RejPos 186 (64); GrzegŚm 11; HistLan B4 (4); RejZwierc B2 (44); BielSpr 11v (2); WujJud 114; RejPosWstaw [1103]v; nie dał im (nic ni ieden) BudBib Deut 29/26; HistHel B4v; BudNT Mar 16/8; CzechRozm 191v (9); PaprPan P3; ModrzBaz 49 (2); SkarJedn 62; KochOdpr B3; KochPs 85; SkarŻyw 142 (6); StryjKron 607; CzechEp 17 (21); on iáko nikogo ni o co nie prosi/ ták też nikomv dźiękowáć nie powinien. NiemObr 111 (3); BielSjem 5 (2); ArtKanc H15v (3); BielRozm 14; GórnRozm A2 (4); PaprUp K4v; Caeterum nic niesłychac ni zkąd. ActReg 168 (2); Phil M; GórnTroas 73; WujNT 72 (9); JanNKar Av; SarnStat 215 (14); PowodPr 70; VotSzl B2; GosłCast 73; PaxLiz B2 (2); SkarKazSej 660a; KlonWor 44; ZbylPrzyg A3v.

W połączeniu ze zdaniem względnym rozpoczynanym zaimkiem „co”, „cokolwiek” (funkcja odpowiednika zespolenia) (232): MetrKor 34/268; Nic ſie ták nie może táić/ Cżegoby cżás nie mogł odkryć BierEz G; PatKaz III 149; TarDuch B7v; FalZioł V 47; MiechGlab *2; BierRozm 19; WróbŻołt 88/35; RejPs 108v (2); SeklWyzn 4; RejJóz F2v (2); LibLeg 11/164 (2); RejKup dd2; MurzHist E4v (2); Obłudnem śię nic niemoże podobac co śię panu Chriſtuſowi podobá. MurzNT 38v marg (4); KromRozm II a4 (2); KromRozm III D3v; abyś WKM ni ku czemu takowemu nas cisnąć nie raczył, co nie jest prawem pospolitem obwarowano Diar 60 (5); Co pocżniecię [!] ná ſwiecie nic wam nie przyſtoi BielKom E3v; GliczKsiąż N4v (2); LubPs dd; GroicPorz cc3; KrowObr 85v; RejWiz 11 (6); OrzList e4; RejZwierz 54v (2); iż theż nie máſz nic ták doſkonáłego w nich/ coby oprocz wyſtępku być miáło. BibRadz I 10b marg (8); BielKron 107v (13); KochSat B3v; KwiatKsiąż P4; Mącz 93c (6); OrzQuin P4v (3); SarnUzn H; SienLek 13v; RejAp BBv (4) GórnDworz H7v (2); HistRzym [39]v; cokolwiek było potrzebá ku zbáwieniu náſzemu/ nic ſie nie opuśćiło RejPos 161 (28); KuczbKat 430; RejZwierc B2v (14); WujJud 6v; RejPosWstaw [212]; MycPrz I A2v; BiałKaz E4; BudNT Luc 12/2 (2); CzechRozm 24v (6); ModrzBaz 11 (14); SkarJedn 217 (6); Oczko 1v; KochPs 89; A ták niechćiał nic Pan tákiego/ coby ſię zſtać niemogło SkarŻyw 497 (5); StryjKron 672 marg; CzechEp 107 (7); NiemObr 45 (4); KochFr 63; KlonŻal D; ReszPrz 22 (2); BielSjem 8; GórnRozm D2; PaprUp Fv; ActReg 54; Phil M; KochPij C3; OrzJan 41 (4); Nie możeć ſię náleść nic w ſercu ludzkim/ cżymby ſię tákie dobrodźieyſtwá ſłuſznie nágrodźiły. LatHar 269 (4); ni czego nie vczy/ áni pochwala/ cokolwiek ieſt zdrowey wierze y pobożnemu żyćiu przećiwno. WujNT 163 (15); SarnStat 34 (5); SiebRozmyśl C2 (2); PowodPr 19; SkarKaz 245b (7); CiekPotr 25; SkarKazSej 666b (3).

W powtórzeniu intensyfikującym (4): nic a zgoła nic ustawić WKM nie możesz. Diar 88; byle mu Kmieć domá táiemnie nie robił nic á nie. GostGosp 162.

nie mieć, nie najduje się nic + inf = wariant konstrukcji typu: nie mieć + co + inf (objaśnienie cf MIEĆ znacz. 22.a.α.) (2:1): gdi nic niemiał robić, komedie [...] ſkładał BielŻyw 120; nie náyduie ſie o nim nic piſáć BielKron 172v; ActReg 114.

Połączenia o znaczeniu ‘tylko'’ zmieniające sens zdania na nie zaprzeczony [w tym: nic (...) je(d)no (845), nad kogo, co (35), (o)procz kogo, czego (22), tylko (15), jako (7), jedno tyl(k)o (5), (o)krom czego (5), jacy (1), lecz (1), mimo co (1)]; nihil ... nisi Mącz, Modrz, Vulg; nihil ... quam Modrz, Vulg; nihil ... praeter Modrz (996): OpecŻyw 144v; PatKaz III 129 (2); FalZioł I 146c; Powiadał też Socrates że niemamy nic od Boga żądać iedno dobrych rzecży BielŻyw 54 (2); gdyż głos nicz nie ieſt iedno wiatr od płucz odrażony á wydchniony. GlabGad D; LibLeg 7/10 (3); RejPs 87 (4); RejJóz G7; RejKup k4 (4); KromRozm I N3v (2); MurzHist E2v (2); Boć śię iéi owſzeki niebędźie nic podobało co bóg przykazáł/ mimoto co by z iéi głowy poſzło MurzNT 38v (3); MurzOrt B; KromRozm III Av (4); kthorzi nycz nyeczynya yedno graya a kradna. LibMal 1554/183v; iż ni o czem tu radzono być nie ma, jeno o podatku Diar 34 (3); BielKom F5; GliczKsiąż E5v (4); LubPs aa marg; GroicPorz A3v; SeklPieś 19; iż żadny niemoże nic wziąć od tzłowieká/ iedno tylko z niebá. KrowObr 27v (4); RejWiz 50v (3); Leop 3.Reg 22/16; RejZwierz 22v (4); BibRadz I 4a marg; OrzRozm H2v (4); to zámieſzánie niprzecż ſie nie dzieie/ iedno przez zbytki duchownych BielKron 224v (16); GrzegRóżn C (2); KwiatKsiąż D4v (3); Mącz 105d (5); OrzQuin B4 (4); SienLek 10; RejAp 50v; GrzepGeom H4v; HistRzym 6 (2); RejPos A4 (21); RejPosWiecz3 99; BiałKat 36 (2); GrzegŚm 11; iż od Páná Zbáwićielá náſzego/ od ktorego nic być iedno bárzo doſkonáłego niemoże KuczbKat 120; RejZwierc 47 (9); RejPosWstaw [1434]; MycPrz II B; BiałKaz I2v; Bo nicżego niewykonał zakon/ lecż wprowádzenie lepſzey nádzieie [Nihil enim perfecit lex: introductio vero melioris spei]/ przez ktorą przybliżamy ſię ku Bogu. BudNT Hebr 7/9[19]; CzechRozm 18 (10); Bo nic ſobie nie ważą nád pocżćiwą ſławę PaprPan E2; ModrzBaz 13 (4); Nic/ práwi/ ták Páná Bogá do gniewu nie pobudza/ iáko rozerwánie Kośćiołá iego. SkarJedn 5 (3); KochOdpr C3v; Oczko 1; zniſzcżego ſię nie weſelił/ iedno gdy dobre iego/ w cnoćie ludzkiey y miłośći ku Bogu kwitneło. SkarŻyw 291 (14); Gdy oprocż niego to iest Bogá nic ieſzcże nie było CzechEp 258 (11); nic nád iáſne ſłowo boże/ y poſtánowienie páńſkie [...] ważyć ſię niechcemy. NiemObr 145; KochFr 115; Ták łákomſtwo bezecné ludzką myśl fáłſzuie/ Ze mu nic/ okróm co wrzód rodzi/ niefmákuie. KochDz 105; KochMRot A4; ReszPrz 64; ReszList 163; PudłFr 25; ActReg 21 (4); Nád to troie/ nic/ w mym ćiele/ nie zoſtawa GrabowSet R4v (3); LatHar 571; WujNT przedm 27 (10); WysKaz 39; PRoſtą minutą nic nie może bydź dowiedźiono/ iedno tylko liſtem [nihil probari potest: sed tantummodo literis JanStat 508] SarnStat 820; SiebRozmyśl E; PowodPr 25; SkarKaz 38b (2); niemam ia nic z tego Króm lichych tróſk GosłCast 37 (2); SkarKazSej 697b; KlonWor 76 (2). Cf »nic inszego«, »nic więcej«.

Połączenia z przymiotnikiem lub przysłówkiem w różnych stopniach, przybierające sens stopnia najwyższego [w tym: compi ai (224; w tymi „więcej” + posit (1)), av (51); + posit: ai (14), av (5); sup: ai (4), av (2); ai w składni niezależnej od „nic” (7); wyrazy i konstrukcje wprowadzające comparandum: je(d)no (103), nad kogo, co (88), jako (71), zdanie typu warunkowego (4), inf (2), czego (1); bez comparandum (21)] (300): nic nietrudnieyſzego/ Y ku znoſzeniu ćieżſzego: Iáko niewiáſtá ſwey woley BierEz B4v; OpecŻyw 147v (4); PatKaz III 127v (2); FalZioł +2v; Powiedał też że nic richley cżłowieka od Boga nieodłącży iedno żądza cieleſna. BielŻyw 39 (4); iż niemaſz nic ſzpatnieyſzego gdy ſie ſłowa z vcżynkiem nie zgadzaią BielŻywGlab nlb 14 (2); GlabGad N7v; March2 D2v; BierRozm 16; RejPs 107v (6); niczemu bych więcyi nierád iako tam natych miaſt być MurzHist P4v (2); Diar 24 (3); GliczKsiąż C2v (5); LubPs C4 (4); GroicPorz y; KrowObr 65v (2); Gdyż nie ieſt nic młodośći więcey ſzkodliwego/ Iedno ſwowolnie chodzić zá wieku ſwoiego. RejWiz 89 (5); BibRadz *3v; OrzRozm A3 (3); W Atyce Atene miáſto/ nád kthore wizytka Grecia nie miáłá nic ſláchetnieyſzego. BielKron 274 (3); GrzegRóżn F2v; KwiatKsiąż C2v (2); Nihil tam facile in animos [...] influit quam varii canendi soni, Nyc ſercá [...] richliey nie zeymie yáko Muſiká á ſpiewánie. Mącz 132a; Nihi[l] tam populare quam honitas, Nic nie yeſt ták wdźięcznego [!] poſpolſtwu yáko dobroć. Mącz 312c; Nihil est tam valde vulgare, quam nihil sapere, Nic nie yeſt ták bárzo poſpolitego/ álbo nic nie yeſt poſpolitſzego yáko nic nie vmieć. Mącz 473d (30); OrzQuin R2v; SarnUzn C4; Abowiem nic więcey zdrowia niepſuie/ iedno prożnowánie SienLek 10; LeovPrzep F4v; RejAp 128 (2); Náturá ni o cżym więtſzey piecży niema/ iáko iżby káżdą rzecż w iſtnośći ſwey záchowáłá GórnDworz X7v (9); HistRzym 11; áby nicżego nie był napilnieyſzy/ áby ni o cżym nie było nawiętſze ſtáránie iego/ iedno o tych drogach RejPos 216v (30); do czego nic nawięcéy nie ieſt potrzebá/ iedno Pokuty święthéy BiałKat 376; Hániebneſz to Kácercerſtwo [!]/ nád ktore wſzetecżnieyſzego nic być niemoże. KuczbKat a2 (8); nic nas nie vwodzi naſnádniey s tey poććiwey drogi iedno omylne towárzyſtwo RejZwierc 137v (10); WujJud 133v; RejPosRozpr cv; RejPosWstaw [213]v (2); BudBib Sap 8/7; MycPrz II A3; CzechRozm 64v (3); PaprPan G3; KarnNap A2; Bo niemáſz nic Rzecżypopolitey ták ſzkodliwego/ iedno gdy niektorzi możni niepodeymuią kárnośći ModrzBaz 96 (16); SkarJedn 285 (2); Oczko 17 (2); Nic/ powiada/ ták bárzo Páná Bogá nie gniewa/ iáko rozdział kośćielny. SkarŻyw 92 (9); CzechEp 111 marg (5); ReszPrz 4 (2); ReszList 154; WerGośc 204; piekielnych mąk nie ieſt nic okrutnieyſzego. ArtKanc S11 (2); GórnRozm Fv; KochWr 24; ActReg 63 (2); Phil E2 (3); GórnTroas 53; KochCn B3v; GrabowSet Qv; OrzJan 15; LatHar 63 (2); KołakCath C3; KołakCathOkuń A2; KołakSzczęśl C4; ktorzy nád cżeść y miłość Páná ſwego/ nic milſzego áni drożſzego ná tym świećie ſobie nie poważáią. WysKaz )?(2v; SarnStat 4 (2); nie máſz nic głupſzego/ y od wſzytkiego rozumu ten odpadł/ kto im bez dowodow y cudów wierzy. SkarKaz 418a (4); CiekPotr 4; CzahTr F3v (2); nic nie ſzkodliwſzégo/ Sámému bydź chorému/ y nic teſkliwſzégo. GosłCast 39 (4); PaxLiz C4v (2); SkarKazSej 665a (5). Cf »nic gorszego«, »nic lepszego«, »nic pewniejszego«.

W charakterystycznych połączeniach (dla grupy α. i γ. łącznie): nic antykrystowskiego, apostolskiego, bezpiecznego (5), Bogu przyjemnego (2), brzydkiego, całego (2), chłopskiego, Chrystusowego, chwalebnego, cielesnego (4), ciężkiego (7), cudzego (2), czystego, dawnego (3), docześnego, doskonałego (5), dowodnego, dziwnego (4), fałszywego (fałesznego) (3), farbowanego, godnego (3), godnego [czego itp.] (14), grubego, gruntownego (13), gwałtownego, istego, kłamliwego, krnąbrnego, krolewskiego, krzecznego, krześcijańskiego (2), krzywego, luterskiego, łacińskiego, łżywego, małego (5), marnego, męskiego (mężczyńskiego) (2), miłego (2), miłosiernego, mniejszego, mocnego (3), nakrytego, należącego [ku czemu], napisanego, niebezpiecznego (2), niebieskiego, niebraterskiego, nieczystego, niedostatecznego, nieforemnego (2), niemego, niemożnego, niepewnego (4), niepoczciwego, niepodobnego (21), niepogonionego, nieprawego, nieprzyjacielskiego, nieprzystojnego (8), niesłusznego, niesłychanego (2), niesprawiedliwego (3), nieszczęśliwego (2), nietrefnego (3), nieuczciwego (2), niewiernego, niewieściego, niewstydliwego (2), niezwalczonego, niezwyczajnego sobie, niskiego, obcego, obelżywego, obłędliwego (3), obłudnego (3), obronnego, ociążonego, odmiennego, okrutnego, omylnego (3), opisanego (2), osobnego (osobliwego) (7), ostrego (2), ostrożnego (2), ozdobnego, pańskiego, pi(e)rwszego (8), pilniejszego, pisanego, plugawego, płochego, płonego, pobożnego, pociesznego (pocieszliwego) (4), poczciwego, podejźrzanego, podłego, podobnego [komu, czemu itp.] (6), pokrytego, ponurego, pospolitego (2), postanowionego (2), pośledni(ejsz)ego (8), potężnego, potrzebnego (3), poważnego, pożytecznego (3), prawdziwego (6), prawego (2), prożnego (2), (s)przeciwnego ([komu, czemu itp.]) (19), przedajnego, przez się będącego, przykrego (3), przystojnego, rownego (3), rozkosznego, roznego, skrytego (5), sławnego (2), słusznego (5), służebniczego, smacznego, smutnego (smętnego) (2), spokojnego, sprawiedliwego (5), stałego, stanowionego, starego, statecznego (5), strasznego (3), stworzonego, swego (25), swobodnego, swowolnego, szalonego, szczęśliwego (2), szkaradnego (2), szkodliwego (13), szlacheckiego, szpetnego, śmiertelnego, świeckiego (2), taj(em)nego (21), teskliwego, trefnego (2), troskliwego, trudnego (18), trwałego (9), twardego, tyrańskiego, uczciwego (2), ustawicznego, warownego, ważnego (2), wątpliwego (3), wczesnego, wdzięcznego, wiecznego (wiecznie trwającego) (4), wiekuistego, wielkiego (7), wiernego, więtszego (2), winnego (2), własnego, wolnego, wszetecznego (5), zacnego (8), zakrytego, zamieszczanego (2), zawartego, zbawiennego (4), zbytniego (3), zdrowego (5), zdrożnego (5), ziemskiego, złościwego, zmyślonego, znacznego (3), zwyczajnego, żałościwego (żałosnego) (2); nic [nad kogo, co itp.] bezpieczniejszego, bliższego (2), chwalebniejszego, tak cierpliwego, cięższego (4), doskonalszego, droższego (tak drogiego) (11), dziwniejszego, gęstszego, głupszego (3), gorzczejszego, groźniejszego, jaśniejszego, kosztowniejszego (4), łatwiejszego, malowańszego, mdlejszego, mierzieńszego, milszego (tak miłego) (19), mocniejdszego (4), niepewniejszego (2), tak niepokalanego, nieprzystojniejszego, niesłuszniejszego, niesprawiedliwszego, nieszczęśliwszego, obrzydliwszego, ochędożniejszego, okrutniejszego (2), piękniejszego (5), pilniejszego (tak pilnego) (2), płatniejszego (3), pocieszniejszego (pocieszliwszego) (2), podlejszego, podobniejszego [do czego], poduszczeńszego, pospolitszego (tak pospolitego) (4), tak potemnego, potężniejszego, potrzebniejszego (12), pożyteczniejszego (tak pożytecznego) (8), prawdziwszego (3), prędszego, tak przeciwnego, przeciwniejszego [czemu], przewrotniejszego, przygodniejszego, przyjemniejszego (2), przykrszego, przystojniejszego, rozkoszniejszego (2), skuteczniejszego, slachetniejszego, słodszego, słuszniejszego (tak słusznego) (2), smaczniejszego (2), snadniejszego, sroższego (tak srogiego) (2), starszego, szczęśliwszego (2), szkaradniejszego, szkodliwszego (tak szkodliwego, więcej szkodliwego) (7), szpatniejszego, śmiertelniejszego, świetlejszego, tak świętego, tańszego, teskliwszego, trafniejszego, trudniejszego (4), trwalszego, ważniejszego, wdzięczniejszego (tak wdzięcznego) (9), tak wesołego, więtszego, własniejszego (tak własnego) (2), wyborniejszego, zacniejszego (7), zdrowszego (2), zelżywszego; nic nie (jest, zdało się) ciężko (6), dziwno, godno [czego] (2), gorzko, niepodobno (4), prożno, przeciwno [czemu], przykro (2), skryto (3), straszno (6), taj(em)no (9), trudno (7), ważno (3), wdzięczno, zakryto (5), zatajono (2).

Połączenia: »nic prawie« [szyk 7:3] (10): GliczKsiąż G3v (2); LubPs dd4; nicz práwye thego dnia nyepoczynay. Goski A3; GórnDworz 14; Bogu rząd/ władzą y vrząd odiąwſzy rok od roku ná nie wkłádáli/ [...] nic práwie Bogu prawdźiwemu niezoſtáwiwſzy. CzechRozm 6v (3); SkarKaz 383a; Nie ſłyſzelim práwie nic od młódźieńcá cnego GosłCast 71.

»zgoła nic« [szyk 16:3] (19): KromRozm II f4v; Diar 88; bo tho iuż nie ſą niedowiárkowie ále zgołá nic nie wierzą RejAp 179; WujJud 114 (2); PaprPan L4v; ieſt ták głupi á nieuſtáwiczny/ iż zgołá nic ſye vmiéć nie zda. Oczko 2v (2); CzechEp 31 (7); OrzJan 104; WujNT 72; WysKaz 31; PowodPr 19.

Przysłowia: niemáſz nic nowego pod Słońcem [nihil est novum sub sole]. BibRadz Eccle 1/9; BielKron 79; BudBib Eccle 1/9; Niemaſz nic nowego/ Zeby przed tym ná ſwiecie/ nie było iuż tego. HistHel ktv. [Ogółem 4 r.].

Więc chcącemu nie máſz nic trudnego. GórnRozm H3.

Nie máſz nic pod ſłońcem trwałego SkarKazSej 664a.

Frazy: »[komu] nic nie będzie (a. nie ma być, a. nie bywa)« = ktoś nie poniesie żadnej szkody [szyk zmienny] (9): za obyethnyczą Kyerdeyowa yſz ym nyemyalo nycz bycz Awſzakoſch slyſzy Krol yego M. pan moy zeby yem gardła były pobrany LibLeg 7/9v; Wydrze z botá podeſzwy/ nodze nic nie będzye RejWiz 150v; RejFig Bb7; BielKron 29v (3); niektorzy w záchfyceniu powietrza wſzytko ćiáło máżą/ á niebywa im nic. SienLek 126; RejPos Ooo; Strum M.

»[z czego] nic nie było« = coś się nie odbyło (1): Owa ſię tak przetoczyło Iż ſpowiedzy [lege: z spowiedzi] niċ niebyło. RejKup ċ2v.

»nic się nie dzieje (a. nie ma, a. nie może się dziać)« [szyk zmienny] (14): LibLeg 11/136v; RejZwierz A2v; Bela [...] na kroleſtwo wybran/ zá ktorego nic ſie nie działo/ coby godnego piſáć. BielKron 302; RejPos 70; iż ſie vfráſuie á práwie vboleie/ áno mu ſie ieſzeże nic nie dzieie RejZwierc 85v; WujJudConf 65; SkarJedn 114; CzechEp 5; Miły Boże/ iáko to v was nic ſię ſtátecznie nie dźieie. GórnRozm E; ActReg 4 (2); Phil S2; LatHar 592; SarnStat 39.

»nie masz nic« [szyk zmienny] (6): RejKup ee7; GrzepGeom H4v; gdyż po śmierći nie máſz nic. BiałKat 298v; vkázuiąc to/ iż y ná deń [Boga] y po nim niemáſz nic. CzechEp 238; KochFrag 51; dawno nam groźićie/ á nic nie máſz chwałá Bogu. SkarKazSej 706b.

»nic w tym nie masz« = to nieważne (1): bo iż się pisał [król] przed tym haeres Lithuaniae a Litwa teraz proponuie żeby przyznał iż nullum haereditarium ma [..,]. Odpowiedział marszałek ze nic tu wtym niemaſz bo pierwey pisał iako primatus poki się nieobiecował omni haereditate ActReg 57.

»nic nie pomoże (a. pomoc nie może)« (10): Mam tak nawſęm grzeſſną Duſſé. Ze yey nicz pomocz niemoże RejKup r5v (3); Po śmierći nic nye pomoże. RejWiz 159v marg (2); RejZwierz 23 marg; SienkLek 55; RejZwierc 101; KochFrag 23; GosłCast 27.

»nic się nie stało (a. stać się nie może)« [szyk zmienny] (31): Proſſę cie niechátz ſie nitz nieſtaie temu cżlowiekowi ſprawiedliwému OpecŻyw 132v; Bez woley boskiei nic ſie ſtac niemoze. RejPs 194v marg (2); LibLeg 11/136v (2); Ieſzczecz ſie nicz nie ſtało iuż ſobie myſl pſuieſz RejJóz N2v; LubPs V (2); RejWiz A7v (2); BielKron 204v (3); GrzegRóżn C; RejAp 42v (2); RejPos 182 (4); BiałKat 76; BielSat Nv; RejZwierc 9 (2); CzechRozm 229v marg (4); BielSjem 37; WyprPl B2; Wſzytko/ práwi/ przez to Słowo sſtáło ſię/ á bez niego nic ſię nie sſtáło. SkarKaz 486b.

Zwroty: »niczego (a. nic) się nie bać (a. nie obaw(i)ać), nie lękać (a. zlęknąć)« = non pertimescere timorem PolAnt; nihil metuere Modrz [szyk zmienny] (14:3): OpecŻyw 53v (2); RejKup ſ5; GliczKsiąż H4; BibRadz Eccli 32/20[22]; GrzegRóżn G; KwiatKsiąż M4; Mącz 167a; Stały nicżegoy ſie nie boi. RejZwierc B2v (4); maſz vgruntowáć ſerce twoie/ abyś nicżego ſie nielękał KarnNap E2v; ModrzBaz 63v; która [śmierć] ſię iuſz nic nie boi/ cżym świát ten z ktorego zchodzim/ grozić może SkarJedn 295; SkarŻyw 348; ActReg 96.

»nic nie czynić (a. uczynić), (u)działać, robić (a. nie moc, a. nie chcieć (u)czynić, działać)« = nie podejmować działania; nie reagować; nihil a. non facere PolAnt, Mącz, Vulg, JanStat; nec facere quicquam PolAnt, Vulg; nihil a. non quicquam agere Modrz [szyk zmienny] (118:6:1): MetrKor 37/2v; Ná ſłowá nic nie dziáłáią: Aże ie muśi przypędzić/ A iáko oſły kijem bić. BierEz I (3); OpecŻyw [34]v (2); ForCnR A4 (3); ZapWar [1525] nr 2164; FalZioł V 41v; BielŻyw 131; LibLeg 6/55v (2); LibMal 1547/135; KromRozm III D5; Táki niedbálec iż począł/ á rok y ſzeſć niedzyel nic nieczynił/ tráći to o co był pozwał UstPraw H4 (2); RejZwierz 41v; BibRadz I 5c marg (5); iż ſtrzeżem roſkazánia Krolewſkiego/ á nic nád iego wolą nie cżyniemy. BielKron 453v (8); GrzegRóżn B (4); KwiatKsiąż E4v; Mącz 213a (2); RejAp 4; GórnDworz O4; bo nic ręką nie robił/ iedno tylko ſłowem ſwoim roſkazał niemocnemu być zdrowym RejPos 227v (12); GrzegŚm 31; RejZwierc 175v; BielSpr 37v; WujJud 115; MycPrz II C; Nie mogę ia cżynić od śiebie nic. BudNT Ioann 5/30 (2); CzechRozm 42v (8); ModrzBaz 25v (3); KochOdpr B3; SkarŻyw A4 (10); CzechEp 122 (11); NiemObr 105 (4); WerGośc 229; GórnRozm C2v (3); Tatarowie lezą wpolu nic nieczyniąc ActReg 168 (7); GostGosp 148; GrabowSet E4v; WujNT Ioann 5/19 (5); JanNKar A4; SarnStat 39 (4); SkarKaz 386b; SkarKazSej 658a (4).

»[z kim, z czym] nic nie czynić (a. nie mieć czynić)« = nie mieć nie wspólnego (3): yáko kácerzowye nyemáyąc nic czynić z koſcyołem/ przedſye koſcyołem ſye chełpyą KromRozm II y3; Ale ty wſzytki dáry coś tu ſzcżebiotałá/ nic tu ſemną nie cżynią na ſięś ie dáć znáłá. BielKom D7v; BudBib 4.Esdr 8/52[53].

»[gdzie] nie mieć nic czynić« = niepotrzebnie się gdzieś znajdować (3): Piſáli też rzecży wiele niepotrzebnych/ [...] co tu niemiáło nic cżynić. BielKron 334; OrzQuin Dv; iż ten [sangwinik] w Cieplicach niáma nic czynić Oczko 33v.

»nie mieć, nie masz nic spolnego« [szyk zmienny] (11:1): WujJud 17v; áni ſie z Ewánielią zgodźi: ktora z miecżem y kátem nic niema ſpolnego. CzechRozm 248v (2); KochPs 142; CzechEp 44 (6); Wolność ieſt/ ktora nic z niewolą nie ma ſpolnego GórnRozm A3v, WujNT przedm 8.

»nie mieć nic z tego, za to« [szyk zmienny] (2:1): Nárzektawſzy ſie dármo nic zá to nie máią. RejWiz 55 (2); RejZwierz 65v.

»nic nie moc« = nihil a. non posse Vulg, Mącz; non posse aliquid PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (32): PatKaz I 3v; Ale ty przeklęté rady ich/ nic przeciwko panu Bogu niemogły MurzHist V; RejWiz 114v (2); Leop Ps 128/2; Mącz 430b; RejAp 23 (5); Nic ſwiát nie może ieſli Pan nie dopuśćj. RejPos 26 marg (9); GrzegŚm 51; RejZwierc 199v; MycPrz I [A3]v; BudNT 2.Cor 13/8; nie boyćie ſie tych ktorzy ćiáło zábijáją/ á nád to nic więcey nie mogą CzechRozm 230 (2); SkarŻyw 262; CzechEp 143; ArtKanc F3v (2); WujNT 366 (2).

»nic (a. niczego) nie mówić (a. przemówić, a. odmawiać, a. wymawiać), odpowiedzieć (a. odpowiedać), powiedać (a. powiedzieć), rzec, gadać, mówiący (a. wymawiający)« = milczeć; zmilczeć, przemilczeć; z określeniem treści (o czym itp.): nie zabierać głosu na ten temat, nie wypowiadać się; nihil a. non respondere (quicquam) Vulg, PolAnt, Mącz; nihil a. non loqui (quicquam) Vulg, PolAnt, Modrz; nihil a. non dicere PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (112:62:25:22:1:2): PowUrb +; MetrKor 34/135v (2); BierEz A4v (5); OpecŻyw 8 (8); PatKaz III 149v; HistJóz D4; BielŻyw 47 (5); za Byalagrod, a za oczakow, a za ozow nyczego nye mowye bo to ſą ſamky niemoye. LibLeg 10/98 (6); RejPs 111v (2); RejRozpr Bv; RejJóz G5v; RejKup ee2; w ſercách ſwych rozmyſlayćie/ ále iáwnie nic nie mowcie [nolite aliquid enarrare] HistAl L2v; MurzNT 81 (2); Zaden z nich nic nye przemowl chocya vſtá máyą LubPs dd4v (2); GroicPorz aa3; KrowObr 114v (3) RejWiz 16 (3); Milcżałem záwżdy/ á nicem nieodmawiał Leop Is 42/14 (9); RejFig Ccv (2); RejZwierz 15v (2); BibRadz Ps 50/12 (6); OrzRozm F4 (4); iam od ſtráchu nie śmiáłá nic rzec. BielKron 165 (14); GrzegRóżn B (5); KochSat A3; Mącz 215a (5); ty mnie bes vporu odpowiáday: á nie mówiąc nic o dźiśieyſzym náſzym [...] Królu OrzQuin S2 (3); SarnUzn D2v (3); SienLek 95v; RejAp 15v (2); GórnDworz C3 (8); HistRzym 28v (4); RejPos 206v (13); GrzegŚm 18 (4); RejZwierc 64v (5); BielSpr 46v; WujJud 88; HistHel B4v; WierKróc B3v; BudNT Mar 15/4 (3); O práwie/ teraz nic mowić nie będę CzechRozm 233v (11); ModrzBaz 7v; KochPs 75 (2); SkarŻyw 76 (13); MWilkHist K2v; CzechEp 56 (15); NiemObr 47; WerGośc 248; ArtKanc D17; GórnRozm E4; PaprUp Iv; ActReg 59 (2); Phil R4; KochAp 10; Duſzę ták opátrzywſzy (iż ná ten cżás o zdrowiu ćieleſnym nic nie rzekę) trzymáć ſię tego/ co nápiſał znowu Mędrzec LatHar 649 (9); Nic nie odpowiedaſz ná to co ći przećiw tobie świádczą? WujNT Mar 14/60 (13); SiebRozmyśl F4; Nie poſłał do nieb Anyołow z ſłowy y z śpiewániem: ále gwiazdę nic niemowiącą po nie poſłał. SkarKaz 518a (2); GosłCast 67 (2); SkarKazSej 675a.

»ni nacz, w niwecz, niczemu, ni k czemu, w niczym się nie (przy)godzić; niczemu się nie godzący« = ad nihil utile esse, ad nihilum valere Vulg; esse dissolutum, non esse aptum operi PolAnt (28:10:10:2:1;1): BierEz M2; To ziele [...]/ gdy ieſzcże ieſt zielone/ tedy ieſt na wiele rzecży pożytecżne/ ale gdi iuż ſuche nikcżemu ſię niegodzi. FalZioł I 78d (3); RejPs 44v; BielKom E6; RejWiz 117v (2); Leop Matth 5/13; BibRadz 1.Reg 15/9 (2); BielKron 94v (2); iż iuż iedno iáko niewiáſty leżą w bárłogoch ſwoich/ á ku żadney obronie/ áni ku żadney dobrey ſpráwie ni nacż ſie nie przygodzą. RejAp 80 (2); GórnDworz Cv (2); RejPos 206 (4); będzie [nierozsądny] iáko on głog przy drodze czo ſam drapie/ á iágodá ſie nicżemu dobremu nie godzi. RejZwierc 74v (26); BudBib Sap 13/13; KochSob 64; Calep 482b; WujNT 2.Tim 2/14; PowodPr 74.

»nic nie robić (a. nie chcieć robić), czynić, działać, sprawować, czyniący; nie tknąć się niczego« = próżnować, nie pracować (fizycznie); nihil gerere a. operari, nolle quicquam operari, non laborare Vulg; desidere, feriari, nihil agere, otiari Mącz; negotiis vacuum esse Modrz [szyk zmienny] (27:23:3:1:1;1): BierEz L2v; OpecŻyw [34]v (2); przykazał zydom przes Moyżeſza/ á by wdzień ſyodmi nic nieczinili SeklKat G (2); RejKup cc3v; GliczKsiąż E5v; Máyąc ręce ſwe/ á wżdy nic imi nye ſpráwuyą. LubPs aa; KrowObr 30v (4); RejWiz 161v; Leop Prov 21/25 (2); RejZwierz 117; OrzRozm R2; Kthory nieumie ſwemá rękoma nic robić/ muſi głodem vmrzeć BielKron 261 (6); KwiatKsiąż P4v (3); Sedet ociose, Siedźi nic nie cziniąc. Mącz 259a (9); RejAp 54; RejPos 225v; BielSat B4v (3); WujJud 145v; CzechRozm 68v; ModrzBaz 45v (2); Oczko 31; KochFr 20; ReszPrz 51; BielSjem 25; BielRozm 14; WujNT 2.Thess 3/11 (2); PowodPr 19; ręką ſwą nie tknę ſie niczego: Y nic z gruntu nie zácznę/ ná bánkietách tylko/ W ſtroiách á grách kuńſtownych/ tám trawimy wizytko. GosłCast 37; KlonWor 33 (3).

»nic nie rozumieć (a. zrozumieć), rozumiejący« = nihil intellegere Modrz [szyk zmienny] (16:1): vczynię ſie iáko zwierzę nic nierozumieiące RejPs 107v; KrowObr 115; mihi enim tenebrae sunt, Mnie bowiem ciemnośći ſą/ to yeſt nić nie rozumiem. Mącz 445d (3); SienLek 11; RejPos 67 (5); BudBib I 455b marg; Strum L4; ModrzBaz 1v; CzechEp 333; KochFr 74; GrabowSet A4.

»nic (a. niczego) nie sprawić« = nullum negotium perficere Vulg; nihil disponere Pol Ant [szyk zmienny] (41): RejKup C; GliczKsiąż L2v; Leop 2.Mach 12/18; RejZwierz 118; BibRadz 2.Mach 2/18; BielKron 179v; Irrito incepto abscedere, Nieſpráwiwſzi nic odyecháć. Mącz 43d; OrzQuin E3v; GórnDworz D8; BudBib 2.Mach 12/18 (2); PaprPan Y2v; ModrzBaz 138v; SkarJedn 186 (4); Obiecował im pieniądze/ doſtoieńſtwá/ y pierwſze w woyſzcże mieyſcá/ ále gdy tym nic nieſpráwił/ do innego ſię obycżáiu vćiekł SkarŻyw 207 (8); StryjKron 320 (3); CzechEp 151 (6); ReszPrz 57; GórnRozm D4v; ActReg 169; WujNT 102; PowodPr 52; ſłowo náſze ieſt ſłábe/ nic ſámo nie ſpráwi. SkarKaz 485b (2).

»wniwecz się nie trefić« = nie przydać się (1): Bo ſie Bogu ni ludzyom iuż w niwecż nie trefiſz RejWiz 190.

»[o kim, o czym] nic nie trzymać, nie dzierżeć, nie rozumieć« = odrzucać, lekceważyć, nie doceniać; abicere, prosternere Mącz (14:9:6): onoż on mocarz który nic nie rozumiał o pánu náſſem iedno o możnoſćiach twoich RejPs 78v (3); SeklWyzn c4v; A ine piſmá ápoſtolſkye y prorockye czemu opuſſezaſz? Czy o nich nic nie trzymaſz? KromRozm I [L3]v (2); MurzNT 91; RejWiz A5v (2); BibRadz II 2b marg; Abicere se atque prosternere, Náżbyt [!] ſie vniżyć y vkorzić nic o ſobie nie dzierżeć. Mącz 415a (3); SarnUzn G5v; GórnDworz C2; RejPos 15v (2); RejPosWiecz3 99; BiałKat 298; CzechRozm 120v (2); SkarJedn 343; CzechEp 31 (2); KlonŻal E4; ReszPrz 84; SkarKaz 208b (2); SkarKazSej 686b.

»nic nie (u)czynić (a. nie moc uczynić), udziałać, zrobić« = nie osiągnąć rezultatu, nie zdziałać nie pozytywnego; nihil posse facere PolAnt, Vulg; non posse facere quicquam Vulg [szyk zmienny] (28:1:1): BierEz H2v (2); FalZioł I 9b; BielŻyw 37; MiechGlab *4v; RejKup g6v; KromRozm I [H3]; MurzNT Ioann 15/5; Diar 34; kthory [Bóg] zá nas walcży/ przez ktorego my nic mocą ſwą vcżynić nie możemy LubPs Mv marg; KrowObr 59v; Leop Ioann 9/33; RejZwierz 5; Byli poſłowie krolá Angielſkiego y Papieſcy/ áby ie poiednáli/ ále niemogli temu nic vcżynić. BielKron 237v; roziecháli ſie wſzytcy nic nieucżyniwſzy. BielKron 370 (8); RejPos 59v; RejPosWiecz2 93; RejZwierc 12; RejPosWstaw 42; SkarŻyw 436; CzechEp 121; PudłFr 30; WujNT Ioann 15/5; SkarKaz 347b.

»nic [komu, czemu] nie (u)czynić, udziałać« = nie zaszkodzić, nie przeszkodzić, nie skrzywdzić; quicquam non facere PolAnt [szyk zmienny] (64:2): BierEz M2 (2); OpecŻyw 74v; BielŻyw 106; RejPs 196; LibLeg 11/89v; MurzNT 66; iż choć ſie nań ſprzećiwnicy ſrożą/ á wſzákoż mu nic vcżynić nie mogą. LubPs aa3v marg (3); RejWiz 110v; Leop Ier 10 arg; OrzList d3 (2); BibRadz Gen 22/12; OrzRozm F4 (2); Ten był poſłał Márgrábię Brándeburſkiego ná Tabory/ ále im nic nie mógł vcżynić/ bo mieli pomoc od Polakow BielKron 188v; ná grzbiećie ma twárde łuſki iż iey żadnym żelázem áni ſtrzelbą nic nieucżyni BielKron 270; z they ſtrony nic niemoże zamkowi vcżynić dlá wáłow y ſkáły przykrey. BielKron 31lv (18); Papieżowi kácérzowie nigdy nic nieuczynią. OrzQuin K3 marg (4); RejAp 9 (7); HistRzym 10v; RejPos 26 (3); gniew thákiego cżłowieka [...] ieſt iáko onego pſá ná łáńcuchu co ſie tylko tárga á nic vcżynić nie może. RejZwierc 81 (4); BielSpr 58 (3); nieśćiągay ręki twey ná Młodzieńcá/ y nie cżyń mu nic BudBib Gen 22/12; BudNT Luc 12/4; CzechRozm 159 (4); SkarŻyw 56 (2); ActReg 117.

»nic [prze kogo a. komu] nie (u)czynić« = nie wyrządzić nic dobrego; non quicquam non proficere hilum Mącz; facere PolAnt, Vulg; (5): Mącz 156b; Bárzo podobien ku świni/ Kto prze ludzi nic nie cżyni RejZwierc 232v (2); BudNT Mar 7/12; Y niedopuſzczaćie mu więcey nic czynić oycu ſwemu ábo mátce WujNT Mar 7/12.

»nic nie umieć, umiejący« = nescire (quicquam) Vulg, PolAnt; nihil sapere Mącz; nihil scire, rerum omnium imperitum esse Modrz; nihil sciens Vulg [szyk zmienny] (75:3): vkazowál ſie nitz nieumietz miedzy ludzmij / będątz mądroſtz wiecżná boga oyttza OpecŻyw 35; ForCnR A2; BielŻyw nlb 6 (5); BielŻywGlab nlb 14; RejKup 12v (2); KromRozm II p2v (2); GliczKsiąż I3v (4); GroicPorzRej C4; RejWiz 110v marg (5); Leop *B4v (2); BibRadz Prov 9/13; iákoż nas maćie vcżyć/ gdyż ſámi nic nieumiećie BielKron 214 (2); KwiatKsiąż E4; Mącz 297d (3); Prot C; GórnDworz C2 (4); Wſzytki gromy/ wſzytki pioruny/ wſzytki náwáłnosći/ nic nie vmieią przez mocy iego. RejPos 130v (10); RejZwierc 18 (11); KochMon 27; BudBib Is 56/11; WierKróc A3; PaprPan I2 (5); ModrzBaz 24v (4); Oczko 2v; SkarŻyw 542; KochTr 11; CzechEp 102; NiemObr 160; ActReg 9; Iednák nie idźie to zá tym/ żeby lepiéy bydź miáło nieumieć nic/ niż vmiéć GórnTroas [3]; WujNT 1.Tim 6/4; SkarKaz 663a.

»nic (a. ni o czym) nie wiedzieć, wiedząc(y)« = nescire (quicquam) Vulg, PolAnt; comprehensi nihil habere; nescius Mącz; non scire PolAnt; non quicquam constare JanStat [szyk zmienny] (171:2): BierEz C4v (2); bo o zwolenikoch nitz nie wiedział gdzie by ſie podzieli. OpecŻyw 154v (2); LibLeg 10/64v (5); RejPs 79v; ZapWar 1544 nr 2584 (7); drugi thowarziſch, kthori yuſch nyedalyeko ſthal yakobi nycz nyewyądzacz, kthemv przibyegl LibMal 1545/94 (4); RejJóz A6v (6); SeklKat Y3; RejKup z2 (2); RejKupSekl a4v; HistAl K3v; MurzNT 33v; DiarDop 110; GliczKsiąż O3 (2); Wylicża ſproſne pogańſtwo kthorzy nic nie wiedząc o Bogu/ ſrebro á złoto chwalą. LubPs dd4v marg (2); GroicPorz ſ (3); KrowObr 54v (9); RejWiz 73 (2); Leop 4.Esdr 4/52; RejFig Ccv; RejZwierz 18v; OrzRozm D3 (3); Saul ſzedł przedſię niewiedząc ni o cżym nic BielKron 67 (8); Praeteriit me haec res, Nicem o tym nie wiedział. Mącz 105c (7); Ták vczyniemy/ iákobyſmy nigdy ni o czym nic nie wiedźieli OrzQuin H2 (4); RejAp 8 (4); GórnDworz O4 (3); HistRzym 67v (3); iuż idź precż/ niechcę tu wiedzieć nic o tobie RejPos 181v (17); BiałKat 113v (2); RejZwierc A3 (6); WujJud 161v; RejPosWstaw 44v; BudBib Is 56/10 (2); HistHel B4 (2); BudNT Ioann 11/49; CzechRozm A4v (13); ModrzBaz [16]v; SkarŻyw 14 (5); KochTr 10; CzechEp 76 (7); NiemObr 55 (2); BielSjem 20; PudłFr 24; Siedząc domá nic niewieſz iákoby w ćiemnicy. BielRozm 10; biorą pieniądze/ żeby o tákich rżeczách prżyśięgáli/ o ktorych iáko żywi nic niewiedzą. GórnRozm G3v (2); KochAp 11; OrzJan 56 (2); LatHar 327; WujNT Ioann 11/49 (2); WysKaz 39; SarnStat 800 (2); SkarKaz 38b (3); CzahTr [D]v (2); GosłCast 26 (5); PaxLiz C3v.

»nic (a. ni w czym, a. w niczym) nie (by(wa)ć a. zostawiać) winien (a. powienien, a. winowaty); nic nie przewinić« = absque praevaricatione, nihil conscium esse, innocens PolAnt; abest [ab aliquo] culpa, a culpa abesse, carere culpa a. peccato, culpa non est [alicuius], [in aliquo] non est culpa, non esse in culpa, noxia carere a. vacuum esse, vacare culpa Mącz; insontem esse culpae omnis Modrz; nemini quidquam debere, non nocere Vulg; non debere JanStat [szyk zmienny] (85;6): LibLeg 6/156v (4); RejPs 86v (3); RejJóz Hv (2); RejKup aa3 (2); LubPs Y; KrowObr 88v; RejWiz 4v (3); On tobie nic nie winien/ á tys go chciał zábić RejZwierz 119; BibRadz 2.Reg 3/28 (3); Mniemam iż nam Kroi nic więcey nie winien nád to co przyśiągł. OrzRozm E3v (4); BielKron 16v (3); Mącz 38c (11); OrzQuin P4v; GórnDworz N4; HistRzym 12; nie zoſthaway ni w cżym winien nikomu RejPos 317v (16); BiałKat 383v; RejZwierc 13 (16); KochMon 25; WujJud 114; ieſliżeć nic nie przewinili [non est iniquitas in gente eorum]/ tedy ich zániechay Pánie moy BudBib Iudith 5/18 [24]; ModrzBaz 140v; CzechEp 18; bo wſzytko dla nas ćierpiał/ ſam nic nie przewinił ArtKanc D13v (3); GórnRozm I2v; KochFrag 46; WujNT Act 25/10 (2); SarnStat 215; SkarKaz 381a; CzahTr A4.

»nic nie wygra(wa)ć« = nie odnieść żadnej korzyści, nie osiągnąć celu (18): RejRozpr F3v; GroicPorz t4v; BielKron 410 (2); Prot B; RejPos 13v; Coż zazdrośćiwi s ſwych ſpraw zá zyſk máią/ Nienawiść ćirpią á nic nie wygráią. RejZwierc 224; WujJud 8; SkarJedn 197; Potym poſtráchy y rozmáite nań puſzcżał: ále nigdy nic niewygrał. SkarŻyw [236] (6); CzechEp 159; ArtKanc Cl6v; SkarKazSej 685b.

»nic nie zyskać (a. zyskować)« = nihil proficere Vulg [szyk zmienny] (13): MiechGlab 8; WróbŻołt 88/23; RejKup h5v (2); RejFig Dd5; cáluchną chmy noc prácowáli á nicechmy nie zyſkáli RejPos 176 (5); RejZwierc 237; SkarJedn 4; KochWz 142.

Wyrażenia: »nic dobrego« = nihil boni HistAl, Vulg; non bonum aliquid HistAl; nihil recte Mącz; non quid bonum PolAnt [szyk 165:1] (166): BierRaj 23; Nie cżyń złemu nic dobrego/ Boć nie będ[z]ie wdzięeżen tego BierEz K4v (3); FalZioł V 6 (2); BielŻyw 54; GlabGad P5; WróbŻołt S6v; RejPs 85v; Wierę ſnadz z Seymu náſſego Nieſlychamy nic dobrego RejRozpr Dv; LudWieś B5v; SeklWyzn Dv; LibLeg 11/187v; RejRozm 407; RejKup h3 (4); HistAl E5v (2); MurzHist H (5); MurzNT A4v; BielKom D (5); GliczKsiąż E2 (2); LubPs I4v (4); KrowObr 20v (5); RejWiz 117v (7); Leop 3.Reg 22/8 (4); RejZwierz 41; BibRadz Gen 24/50 (5); Nieprzyydźiemy (wierz temu) ku niczemu dobremu rychley ku złemu. OrzRozm C4 (2); BielKron 45v (16); Mącz 348d; RejAp AA4 (3); GórnDworz G4v (5); HistRzym 51; RejPos 6v (10); HistLan B4 (2); iáko niepotrzebny pień/ ktory ſie iuż w niwecż dobrego obroćić nie może RejZwierc 155v (19); WujJud 97v (4); WujJudConf 63v; RejPosWstaw [412]v; BudBib 2.Reg 13/22; HistHel D2; BudNT Rom 9/11; CzechRozm 215 (4); ModrzBaz 44v (2); SkarJedn 3 (3); CzechEp 105 marg (5); ReszPrz 66; KochPieś 23; ArtKanc H15v (3); GórnRozm A2 (2); PaprUp C3v; KochFrag 29; LatHar 2 (2); KołakSzczęśl A2; WujNT przedm 27 (5); GrabPospR N2v; PowodPr 70; SkarKaz 384b; SkarKazSej 676b (4).

»nic gorszego« = [to] jest najgorsze (7): FalZioł V 6v; BielŻyw 88; nic gorſſego niemoże być/ bo niewam [!] co więcey ſtraćyć. SeklPieś 19; OrzList b4v; BielKron 203v; Niemáſz nic gorſzego w niemocách/ iedno ſkáżenie chćiwośći iedzenia SienLek 22; SkarKazSej 674b.

»nie inszego (a. in(n)ego), inaczej« [w tym: (...) je(d)no (615), (o)procz kogo, czego (9), nad kogo, co (7), tylko (5), jako (4), okrom czego (3), jedno tylko (1); dodatkowo z przymiotnikiem (6)] = właśnie to a. tak, tylko to a. tak; nihil aliud HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz; non quicquam aliud Modrz [szyk 673:5] (677;1): BierEz F4; OpecŻyw 6 (4); PatKaz III 93; FalZioł V 29; nic dla innego walka nie ma być wſzcżęta, iedno aby ludzie ſpokoynie á ſprawiedliwie potim żywi byli. BielŻyw 118 (6); GlabGad M; Pámiętay pánie iżeś ty to zebránie ninacz ná inſſego nieobroćił iedno náczeſć ſwoię RejPs 108; Abowiem nigdy ſie nic ináczey nieſtánie [...] iedno ták iako ſie iemu podoba RejPs 201v (25); LibLeg 11/10v (5); ku nyczemv ynnemv nyeieſth ſzią prziznala thelko kthemv yſch na zamordowanye goſpodinyey ſwy Cleophasky przizwolila LibMal 1543/77v (3); SeklKat E2 (7); Ia już niemam nicz jnſſygo Cżem bronicz wyſtępku ſwego RejKup dd2 (4); day nam nieſmiertelnoſć/ á nic inſzego nie żądamy. HistAl I (3); KromRozm I A2 (6); ta twoia roſpacz/ iścieć nic inſzego nieieſt/ iedno głupſtwo MurzHist Q3v (7); KromRozm II c2v (6); KromRozm III E8v (9); Diar 30 (9); DiarDop 104 (2); nye báwić ſie ma ni około cżego inſſego/ áni w nicżem inſſym kocháć/ yedno w chwale Bożey. GliczKsiąż E8; ni prze co inſſego żaden cżłowyek nye domowi ſie áni doſtąpi żywotá wyecżnego/ yedno przez piſmo á nauki. GliczKsiąż G8 (6); LubPs B4 (16); GroicPorz i2v (3); Cząſtka dniow mych w złym ieſt przeſzła [...]/ nic inego nie przynioſła/ lecz ſtrach za każdy grzech SeklPieś 20; Abowiem wiárá nic inſzego nieieſt/ iedno ieſt wierzyć w Bogá KrowObr 142 (65); RejWiz A5; Leop *B4v (4); OrzList g4; UstPraw H4; RejZwierz 79v; BibRadz *4 (18); niema nic innego wiedźieć Kápłan w ſrogośći ſwey nád klątew. OrzRozm H4v (11); bo niedbał Máchomet niocż inſzego kiedyby go żywo doſtał BielKron 250 (16); GrzegRóżn E2v (3); KochSat B3v; KwiatKsiąż P4; Mącz 41d (11); OrzQuin C2 (14); SienLek 12 (2); SienLekAndr a2; LeovPrzep G2v (3); RejAp 22 (27); Miał [...] twarz wdzięcżną/ á s ktorey/ nicżeś inego ſędzić nie mógł/ iedno ſzcżyry vmyſł GórnDworz B7 (24); GrzepGeom B2v; HistRzym 4v (7); iż nic inſzego nie maſz chwalić/ nic inſzego z duſze y ze wſzytkich śił nie miłowáć/ oprocż Páná twoiego RejPos 144v (119); RejPosWiecz2 91 (3); RejPosWiecz3 [97] (2); BiałKat 96 (8); GrzegŚm 61; KuczbKat 170 (5); ktory nie ſzuka nicżegoy inſzego iedno áby co záłápił RejZwierc 89v (24); BielSpr 52v (2); Widźiſz że nie ták wſzyſtko ieſt w Piſmie/ [...] żeby nád Piſmo nicżego inſzego niebyło potrzebá. WujJud 29 (21); WujJudConf 8 (7); RejPosRozpr cv; RejPosWstaw [412]v (3); BudBib 2.Esdr 2/2 (3); BudBibKaw A3v; MycPrz II C4; BudNT przedm b4 (3); CzechRozm 26 (15); PaprPan D3; KarnNap Ev (2); ktorzi nic inſzego ták nieprágną/ oprocż świetnośći żywotá [nihil ambientium praeter vitae splendorem] ModrzBaz 131 (10); SkarJedn 35 (4); Oczko 15v (2); SkarŻyw 4 (16); ZapKościer 1580/14v; StryjKron 652; CzechEp 143 (2); iż onych cżáſow/ nic inſzego ná onych ſynodźiech nie cżynili: iedno/ iedni drugich potępiáli. NiemObr 132 (10); ReszPrz 35 (9); ReszHoz 115 (2); ReszList 146 (2); WerGośc 214; WerKaz 280; ArtKanc L19; GórnRozm B2v (6); ActReg 14 (5); GostGosp 1; Phil D3 (2); KochAp 6; OrzJan 88 (3); LatHar 90 (5); KołakCath B4; WujNT przedm 4 (19); WysKaz 25 (4); JanNKarKoch G2; SarnStat 442; Inſzégo mi nic nie zoſtáło/ iedno ćieſzyć ſie Pánem Bogiem ſámym. SiebRozmyśl A; GrabPospR K3v; PowodPr 54; SkarKaz 486a; nic innego ták pilnego w krolewſkim ſwoim vrzędźie nie mieli/ iáko religiey bronić. SkarKazSej 681b; KlonFlis A3v.

»nic lepszego, nalepszego« = [to] jest najlepsze; nihil melius Vulg; nihil clarius Mącz; nihil optabilius Modrz [szyk 40 : 1] (40:1): NA pleurę nicz lepſzego nie ieſt: iedno krew puſzcżać FalZioł V 82; BielŻyw 89; RejJóz I2; MurzNT 126; GliczKsiąż E2 (4); LubPs N5 (5); Iż lepſzego ná ſwiecie nic nád nię [cnotę] niewiemy. RejWiz 43 (2); Leop Eccle 3/22; OrzList f; BielKron 79v (2); KochZg A4v; Mącz 288d; SienLek 184; KuczbKat 300; iż ći łákomcy nic lepſzego zá żywotow ſwych nie cżynią/ iedno kiedy wcżás zdycháią RejZwierc 104v (3); BielSpr b3v (2); MycPrz I A2v; BudNT przedm a3; ModrzBaz 49v; ModrzBazBud ¶6; Oczko 15 (2); SkarŻyw 15; KochProp 16; GórnTroas 4; Nie mamy nic w tym wieku náſzym nalepſzego/ Iáko brzegu doſtąpić Zeglárſtwá náſzego. KołakCath C5v (4).

»nic nowego« = nihil novi PolAnt, Mącz, Modrz [szyk 37:2] (39): KromRozm I Fv; MurzNT 18v (2); Diar 60 (2); że bez nas nic nowego na nas KJM stanowić [...] nie może. DiarDop 111 (2); OrzRozm L3v; BielKron 199v (10); Mącz 19d; SarnUzn F7; HistRzym 13; RejPos 131 (2); Y W tym Artykule niemáſz nic nowego. WujJud 62v (2); CzechRozm 105v; ModrzBaz 1; SkarŻyw 318; BielSjem 8; ActReg 21 (3); SarnStat 65; PowodPr 70; GosłCast 34. Cf Przysłowia.

»nic pewnego« = non certum Mącz, Vulg; nihil certi Mącz [szyk 57:1] (58): OpecŻyw [34]v; ForCnR A4; BielŻyw 105; wtim kroi y M. nycz pewnego powiedzicz niemoze LibLeg 11/73 (3); ComCrac 11v; LibMal 1543/70; KromRozm I K2v (2); Diar 43; BielKom D5; RejWiz 46; OrzList h3v (2); UstPraw 12; BibRadz I 303c marg (3); BielKron 81; GrzegRóżn Ev (3); Mącz 50a (4); RejPos 112 (5); GrzegŚm 13; RejZwierc B4 (3); W tych rzecżách/ o kthorych Piſmo Boże nic pewnego nie ſtánowi/ Zwycżay ludu Bożego [...] chowáć mamy. WujJud 195v; BudBib I 311d marg; CzechRozm 159v; ModrzBaz 12v; SkarJedn 338; CzechEp 252 (3); NiemObr 76 (3); KochMRot A4; ArtKanc S16v; ZawJeft 37; ActReg 61 (2); LatHar 10; WujNT przedm 10 (2); SkarKaz 518b; GosłCast 24; SkarKazSej 670a.

»nic pewniejszego« = [to] jest najpewniejsze; non quicquam deliberatius, nihil certius Mącz (14): KromRozm III B8 (2); Haec ex oraculo Apollinis, Pythii edita tibi puta nihil potest esse certius, Ták Bóg Apollo Pythius odpowiedźiał/ nic nie może być pewnieyſzego. Mącz 267b (2); iż nic nie ieſt pewnieyſzego nád śmierć RejPos 342 (2); RejZwierc 184; CzechRozm 209; SkarŻyw 203; CzechEp 276; NiemObr 173; ZapKościer 1583/54; ArtKanc S10v; SkarKaz 156a.

»nic takiego (a. takowego)« = nihil tale Mącz, Modrz; nihil hoc modo JanStat [szyk 74:3] (77): OpecŻyw 23; TarDuch B7v; March2 D2v; ComCrac 17v; LibLeg 11/164; MurzHist H4v; KromRozm III K8; Diar 38 (8); GliczKsiąż N4v; GroicPorz m4v (2); iż niemogli náleść nic takowego/ áby Papież miał być nawyſſſzym przełożonym w kośćiele krześćijáńſkim? KrowObr 17 (2); KochZuz AB; RejFig Bb2v; BibRadz 1.Reg 12/5 (2); BielKron 408 (3); Mącz 417a; SienLek 44; LeovPrzep a3v; RejAp BBv; odſzedſzy throchę od ſioſtry/ gdyż tá nic ſie tákowego nie nádziewáłá/ w rzekę wſkocżyłá. GórnDworz Bbv; RejPos 163v (2); HistLan E2; BielSpr 48 (2); WujJud 140v; WujJudConf 165; CzechRozm 118 (3); że karánie tákiego wyſtępku [...] też do dźieći y potomkow/ choćiaby nic tákiego niezásłużyli/ ma ſię śćiągáć ModrzBaz 82 (4); SkarŻyw 206 (8); NiemObr 75 (3); ActReg 54 (2); Phil M; KochPij C3; GrabowSet E2 (2); OrzJan 95 (2); Gdyćby ten nie był od Bogá/ nie mogłćiby nic tákiego vczynić [non poterat facere quidquam]. WujNT Ioann 9/33 (8); SarnStat 301; PowodPr 46; SkarKaz 383a (2).

»nic więcej« [w tymi je(d)no (65), nad co (13), tylko (3), jako (2), jedno tylko (1), jacy (1)] = tylko to, nic poza tym; nihil amplius Vulg, PolAnt; non amplius quicquam PolAnt; non quicquam magis, nihil magis Modrz [szyk 96:10] (106): FalZioł V 5; RejPs 44v (2); ſam pan Kryſtus niczego nam wyęcey nyezálećił/ yáko yednoſć y miłoſć ſpolną KromRozm I O4; KromRozm II v3; KromRozm III C4v; GliczKsiąż A3 (2); LubPs ee5v; KrowObr 236; RejWiz 46v; Leop Deut 5/22; RejZwierz 43v (2); BibRadz Gen 39/9 (3); OrzRozm E3v (5); Mącz 393a; OrzQuin C3; by nic więcey nie było w tym ſpiewániu iedno ty dwie ſlowie/ thedy doſyć w ſobie zámykáią chwały RejAp 156 (3); máiącz bothki głádko ná nodze/ niedba ni ocż więczey GórnDworz L8 (6); iż Pan od nas więcey nic nad to nie potrzebuie/ iedno ábychmy pokoy á miłość wierną záchowáli RejPos 145v (25); RejZwierc 18 (7); BielSpr 8; RejPosWstaw [213]v (2); BudNT Mar 7/12 (3); iż w tym zakonie ſwoim/ ná nic więcey pátrzáć niechcą/ tylko ná literę CzechRozm 83v (8); ModrzBaz 42v (5); SkarJedn 85; SkarŻyw 74 (4); NiemObr 105 (2); by dobrze nic więcéy nie było/ Człowiekowi znią [cnotą] ſámą żyć ná świećie miło. KochDz 105; KochSob 64; PaprUp F3v; ActReg 21; KochFrag 52; OrzJan 89; LatHar 260; WujNT Matth 5/14 (6); WysKaz 38; SkarKazSej 658a.

»nic złego« = nihil mali Vulg, Mącz, Modrz; non quicquam mali Vulg; nihil malum a. suspectum, non quid malum, nullum malum PolAnt [szyk 115:9] (124): poddanym nycz ſzye złego any ſzkody any nyeprzyaſzny nyeſtanye LibLeg 3/33v (3); BierRaj 23; OpecŻyw 144v (2); PatKaz III 88v (4); ſpokoyniſmy á nic złego nye myſlimy HistJóz C3 (2); FalZioł V 4; KlerWes A; RejPs 43 (3); LibMal 1544/83v (2); RejJóz C2 (2); nic śię by nagorſzego dlá ſwego pożytku/ przeciw panu Bogu vczynic nieſtrachaią MurzHist T3; BielKom E7v; LubPs Ev (5); KrowObr 194; RejWiz 28 (2); Leop Gen 26/29 (5); RejZwierz 142v; BibRadz Gen 19/7 (10); BielKron 28 (5); Mącz 344a; GórnDworz Cc4v (2); HistRzym 19v (2); RejPos C4v (4); GrzegŚm A3v (2); RejZwierc 46 (11); WujJud 189 marg (2); BudBib 2.Reg 13/22 (2); BudNT Rom 9/11 (2); CzechRozm 171 (4); ModrzBaz 48 (2); SkarJedn 254 (2); SkarŻyw 135 (2); StryjKron 562; CzechEp 17 (5); ReszPrz 52; nie ſtrách mię nic złego/ bom w ſtraży beſpiecżney. ArtKanc Q6v (2); GórnRozm K2; PaprUp K4v; ActReg 129; Phil K4; GórnTroas 21 (2); OrzJan 127; LatHar 725; KołakSzczęśl B3v; WujNT 163 (11); PowodPr 6 (2); SkarKaz 420b; GosłCast 17; SkarKazSej 699a; [opvscziego, a nyechczieyczie działacz nyczey złego naprzeczywko gemv! SprChęd 117.]

Szereg: »mało abo nic« (3): GórnDworz V3v; RejPos 227; iákoby ſłuſznie Koſciołem Apoſtolſkim názwan być mogł/ ten kthory oprocż imion Sákrámentów / máło ábo nic nie ma RejPosWstaw [1434]v.
β. W zdaniu podwójnie zaprzeczonym partykułą „nie” (może anakoluty) (3): Nie przyſtoi ktemu nic ná vcżcżenie P. Bog ſwego co dźień nie cżynić Chrześćijáninowi LatHar 2.
Zwroty: »nic nie czynić« = nie podejmować działania (1): áby y ſam cżłowiek nie do końcá nic niecżynił/ ále ono nádchnienie przyiął WujJud 95.

»w niwecz się nie przygodzić« (1): ále iżby ſie nie miało [ciało] w niwecż nie przygodzić/ máło tego widamy RejZwierc 163v.

γ. W zdaniu nie zaprzeczonym (291):
αα. Z możliwym zaprzeczeniem (47): Dnia tego rzecży zadney nie pocżynay, ani ſie w niwecż wkladay FalZioł V 52v (3); posslowye Vangierſzczi wtey rzeczi nycz my thesz wszkazały LibLeg 9/50v (2); RejKup f2v; że iuż táki káżdy z vcżynkow onych báłwánáby ſobie dźiáłał: ná nic ſie ták oglądáiąc/ zá BOgá ie ſobie wyſtawiáiąc CzechRozm 215v.

Błędy świadomie wprowadzone przez autora (2): gdy pytał Henryk kſieniey Petruſse trzebáli więcey cżego do klaſztora/ odpowiedziáła z Niemiecká trzebá nic. BielKron 358; Coż o mnie ſławnym Bátráchu więc nie rozumieſz nie? (w.s.) Echo. (–) Vmieſz nic KlonŻal E4.

W połączeniu z formą przymiotnikową: nic jakiego, niczym jakim itp. (32): Nycz tobye pany yeſt rownego PatKaz III 117; GliczKsiąż D6; nic wiecżnego áni trwáłego áni vſtáwicżnego ná ſwiecie być rozumieli BielKron 127; v kthorego ieſt nic niepodobnego RejZwierc 198; CzechEp 306. Cf Połączenia z przymiotnikiem w stopniu wyższym; Wyrażenia.

Połączenia z przymiotnikiem lub przysłówkiem w stopniu wyższym, przybierające sens stopnia najwyższego [w tym: ai (4), av (4); wyrazy wprowadzające comparandum: jedno, nad co (3), jako (1); bez comparandum (1)] (8): RejPs 184v; Z ochotą ſławy we wſzem przeſtrzegáiąc, A nic milſzego nád nię ſobie maiąc. KlonKr Cv. Cf »nic lepszego«, »nic pewniejszego«, »nic więcej«.

Zwroty: »nic czynić« = nie podejmować działania (1): aby staroſtovie pograniczni [...] nad zapoviedz poddanem naſzem nicz czynicz ani tam iezdzicz dopnſczali. ComCrac 12v.

»nic mowić« = milczeć (2): bo to bywa poſpolicie/ iż kto bárzo miłuie/ máło ábo nic mowi. GórnDworz Cc5v (2).

Wyrażenia: »nic dobrego« (4): RejZwierc Bbb; WerGośc 258; możem ſie niczego dobrégo ſpodźiéwáć OrzJan 70; nioczym dobrym rádzą. GosłCast 53.

»nic inszego (a. in(n)ego) (...) je(d)no« (19): czo ni dla tżego inſzego rachunkow ſie vcżą iedno dla ſwego pożytku KłosAlg A4v; gdyż ni nacz inego sejm ten złożon być miał, jeno aby się na nim egzekucyji stało dosyć Diar 28; OrzRozm K4; BielKron 46 (3); Mącz 159b; BiałKat 216; WujJud 261v; BudBib c2; gdyż to námázánie nic inego ieſt/ iedno vżycżenie darow. BudNT przedm c2v; CzechRozm 75v (2); ModrzBaz 22 (3); Ták krew męcżeńſka vmie/ y dziś ni przecż innego kácerſtwá [...] trfáią: iedno iſz tych niemáſz ieſzcże/ ktorzyby od Heretyków polegli SkarŻyw 374 (2); GórnRozm A2v.

»nic lepszego« = [to] jest najlepsze (1): Nad proch tych niedzwiadkow nicz lepſzego może być FalZioł V 111v.

»nic pewniejszego« = [to] jest najpewniejsze (1): Iák kto żyie ták vmrze/ nic ieſt pewnieyſzego. KołakCath C5v.

»nic więcej« [w tym: jedno (2), nad co (1)] = tylko to, nic poza tym (4): bych cie mogł oglęgatz [!]/ [...] nad cię nitz więcey żądatz. OpecŻyw 20; BielKron 194; Ne gnid plus minusve faxit, Aby nic więcey áni mniej czinił. Mącz 307a; BiałKat 216.

Szereg: »mało abo nic« (2): GórnDworz Cc5v (2) cf »nic mowić«.
ββ. Przy czasowniku semantycznie zaprzeczonym (2):
Wyrażenie: »nic inszego (a. innego)« [w tym: mimo co (1)] (2): bo nas po to poſłáli/ á w nic inſzego wſtępowáć mimo to zágrodzili. LeszczRzecz A5v; piſał Kroi do Woiewody Siedmigrockiego áby niecháiąc nicżego innego co narychley z ludem bywał v niego BielKron 306.
γγ. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (53):

W połączeniu z formą przymiotnikową: nic, niczego jakiego, niczym jakim itp. (33): bez ktorego o obronie przećiw poháńcom/ nic ábo máło ſobie poćieſznego obiecowáć możem. PowodPr 47. Cf Wyrażenia.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym (1): Nikomu nic dobrego iedno ſobie życżą. RejWiz 90v.

Połączenia o znaczeniu ‘tylko'’ zmieniające sens zdania na nie zaprzeczony [w tym: nic (...) je(d)no (33), jako (1), tylko (1)] (35): OpecŻyw 52v; KromRozm I C4; nic daléi iedno ſtraſzliwyi ſkáźni bożyi na każdy dźień cżekám. MurzHist D4; Leop 2.Reg 19/28; Człowiek záiſte wſzelki/ ſwe obyczáie ma/ ni ſzczego iedno z przyczyn pochodzących od ćiáłá SienLek 31; BiałKat 26; Acżem docżeſne dobrá wſzyſtkie ſwe potráćił/ Ni przecż telko żem z cnotą ſtáłośćią się bráćił. CzahTr B4v. Cf »nic innego«, »nic więcej«.

Przysłowie: lepſze co niż nic GrabPospR N2v.
Zwroty: »z niczym [= nic nie zdziaławszy, bez rezultatu] odjachać, odesłać, odprawić, pość« [szyk zmienny] (3:2:1:1): Lecż ieſli z nicżym poſłowie odiádą/ Tegoż dniá nowin ſłuchaymy/ że Graecżyn [..,] ziemię woiuie. KochOdpr A3v; KochFr 103; ActReg 109; Láknące nápełnił dobrámi: á bogacze z niſzczym odpráwił [divites dimisit inanes] WujNT Luc 1/53 (3); KlonWor 22.

»nic powiedzieć (a. powiedać)« = nie zabierać głosu na ten temat [szyk zmienny] (2): GórnDworz E8v; Aleś mi ná to máło powiedziáł/ álbo nic/ co Ian mowi CzechRozm 25v.

Wyrażenia: »nic dobrego« [szyk 3:1] (4): RejWiz 90v; RejZwierz 27; WujJudConf 189; co zbytek rodźi/ Nic dobrégo: wſzytko złé zá ſobą przywodźi. GosłCast 27.

»nic in(n)ego (a. inszego)« [w tym: je(d)no (26)] = tylko to, właśnie to; nihil aliud HistAl (27): OpecŻywPrzedm C3; PatKaz III 145v; áno ręká ich ninacz ná inego iedno ná złoſć ieſt obroconá RejPs 212v (3); HistAl D6; KromRozm III C7v; Diar 65; LubPs N4 marg; nic inego iedno [tantum] vſtáwicznie vtrapion y łupion będźieſz. BibRadz Deut 28/33; OrzRozm E (6); BielKron 55v; to nic inégo/ iedno Kácérſtwo ieſt OrzQuin M3v; RejAp 82v; GórnDworz Mm2v; iako ſie w thym á ni w cżym inym możemy przypodobnić ku Pánu ſwemu RejPos 169v marg (2); RejPosWiecz2 94 marg; RejZwierc 38; WujJud 126v; ReszPrz 65; SarnStat 442.

»nic więcej« [w tymi jedno (1), jako (1)] = tylko to, nic poza tym (2): RejPos A4; iż miáſtecżká zvbożyli nicżym więcey iáko tymi tárgi GostGosp 140.

»nic złego« (1): bo chcą áby ſámo telko dobre/ bez nicżego złego było ná ſwiecie GórnDworz H8.

Szereg: »nic a(l)bo mało« [szyk 3:1] (4): W drugich też liſcyech yego/ [...] nic álbo mało co tákyego ſye náyduye. KromRozm II v3; GórnDworz E8v; CzechRozm 25v; PowodPr 47.
δδ. Z elipsą przeczenia (189):
1) Z elipsą czasownika danego w kontekście (92): Xántus rzekł vmieſz co cżynić? On mu odpowiedział iż nic BierEz B2v; ForCnRWiet Av; BielŻyw 32; LibMal 1545/103v; Zdało mu ſie yſs wſytko miał Od ſczeſcza a ſwey godnoſczj Anicz ſtwéy Sietey [!] miłoſczj RejKup aa4 (2); MurzNT 13v; GliczKsiąż H4v; BielKron 115; RejZwierc 170; CzechRozm 251v; tedy ſię wżdy pokazáło ládácżym: á krotko mowiąc nicżym. CzechEp 384; PudłFr 39; OrzJan 16; Tákże bieret/ kornufás/ rąbeczek złoćiſty [...]. Ná co ſię wam przygodzą? ná nic ZbylPrzyg A3.

W połączeniu z formą przymiotnikową: nie jakiego, niczemu jakiemu itp. (65): że té dwie rzeczy ſáme przed was położono/ á nic trzeciego OrzJan 15 (3). Cf Połączenia z przymiotnikiem w stopniu wyższym; Wyrażenia.

Połączenia o znaczeniu ‘tylko’ [w tymi nie je(d)no (50), nad co (2), chyba (1), tylko (1)] (64): LubPs P6v; Iuż ziemiá/ morze/ láſy [...] vſtáwicżnie woiowáne być muſzą/ á ni dla cżegoy iedno dla tego mizernego á nieſláchetnego ciáłá. RejZwierc 104v (2); OrzJan 86. Cf »nic innego«, »nic więcej«.

Połączenia z przymiotnikiem w stopniu wyższym, przybierające sens stopnia najwyższego (2): Bowiem Bog nic vcieſznieyſzego nad myli cżłowieku niedał BielŻyw 39; gdyż chłop nidocżego ná świećie ſkłonnieyſzy/ iáko kraść. GostGosp 40.

Połączenie: »nic zgoła« [szyk 2:1] (3): GórnDworz Bb2; A maſz theż co ſpolnego ten to [zakon] Moyżeſzow piſánny/ z onym Bolkiem wiecżnym/ cżyli nic zgołá? CzechRozm 89; CzechEp 320.

Wyrażenia: »nic dobrego« (2): OrzRozm B; Coſz wżdy też tam o náſzey Polſzcze było ſłycháć? (‒) Nic dobrego. CiekPotr 88.

»nic in(n)ego (a. inszego)« [w tymi je(d)no (46), chyba (1), tylko (1)] = nihil aliud Mącz (55): OpecŻyw 83; In quo corrigit adoleſcentior viam ſuam: in cuſtodiendo ſermones tuos. W cżym naprawia młody cżłowiek drogę ſwą/ w nicżym inſzym iedno ſtrzegącz mowy twey. WróbŻołt 118/9; RejPs 56; KromRozm I L; KromRozm II f4; Diar 69; GliczKsiąż B6; LubPs Q2v (2); RejZwierz 132v; OrzRozm Bv (2); tám nic inego/ iedno około chwáły Bożey rozmawiáli BielKron 207 (4); Mącz 390d; Y ku temu iednemu Seym Wárſzáwſki ſye złożył? (‒) Ku niczemu inemu. OrzQuin B (4); RejAp 63v (6); miał li bych prágnąć áby ſie w kthorey rzecży Dworzánin odmienił/ tedy wnicżym inym/ chybá w thym / iżby był troſzkę białymgłowam przychylnieyſzym GórnDworz Dd5v; HistRzym 10; Ale coż mu tho ſpráwiło? Nic inſzego iedno iż wierzył vſtáwicżnie mocno w Páná ſwoiego RejPos Ooo3v (12); iżby tylko przy nich było roſpominánie y rozmyſlánie męki Páńſkiey/ á nic inſzego. RejPosWiecz3 [97]; RejZwierc 44v (8); BiałKaz H3v (2); CzechRozm 225v; SkarŻyw 582; WerGośc 254.

»nic takiego« (3): WujJud 224v; kto ćię z Polſki wygánia? yzali niewdzięcżność iáka ábo niekárność owiec twoich? Nic tákiego SkarŻyw 355 (2).

»nic więcej« [w tym: jedno (1), nad co (1)] (5): ktorzy yednęſz ſuknyę myeli/ w kthorey przez rok chodzili/ á wyęcey nic. GliczKsiąż F4v; OrzQuin B; RejAp AA3; ták o Bogu [...] mowić/ iáko ſłowo iego vcży: á nád to nic więcey. CzechRozm 14v; To rzékſzy á nic więcey/ do ćiemnice onéy Sam wſzedł GosłCast 74.

Szereg: »mało albo nic« (1): Gdy na głoſne pytane [!] mało odpowiada albo nicz FalZioł V 32v.
2) Z elipsą orzeczenia „nie masz” lub „nie jest”, „nie będzie” (83): RejKup z5v; RejWiz 52; Dar zá dar dármo nic. Mącz 136d; Dotkniſz go w iákie rozmowy/ iuż tám nic do piſmá iuż tám nic do rozumu RejAp 80 (3); RejPos 162; RejZwierc 242v (2); Muſzę ſię wżdy ſam pochwálić/ bo dziś bez tego nic KlonŻal E4; JanNKar D2v; CiekPotr 71.

nic komu = nie czuje się źle, nie poniósł uszczerbku na zdrowiu (3): Ba milcz Achizo nicz ći mi RejJóz F8v; tám Iezus złamał nogę/ á Iudaſzowi nic. BielKron 464v; CzechRozm 169v.

W połączeniu z formą przymiotnikową: nic jakiego (63): Nicz trwáłego ná ſwiecie. RejWiz 22 marg (3); RejZwierc 65v marg (2); bo P. Bog dziwnym chce być w świętych ſwoich/ á nic v niego niepodobnego. SkarŻyw 321; NiemObr 123 (2). Cf Połączenia przybierające sens stopnia najwyższego; Przysłowie; Wyrażenia.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym (1): Stałemu ſercu nigdy nic ſtráſznego. RejZwierc 134v.

Połączenia o znaczeniu ‘tylko’ [w tymi nic (...) jedno (5), oprocz czego (2)] (7): RejAp 11v marg (2); wźiąwſzy źiemię Węgierſką/ cóż daléy? Nic/ iedno ábym doſtał Polſki OrzJan 115. Cf »nic inszego«.

Połączenia z przymiotnikiem w różnych stopniach, przybierające sens stopnia najwyższego [w tymi comp (48), sup (1), posit (1); wyrazy i konstrukcje wprowadzające comparandum: jedno (18), nad kogo, co (13), jako (8), zdanie typu warunkowego (1); bez comparandum (10)] (50): Nycz ku zbauyenyu pożytecznego yako roſzmyſzlacz o oney myloſzczy PatKaz III 127v (2); BielŻyw 3 (2); OrzRozm Q3 marg; BielKron 253v; Nic ku potwarzeniu naypewnieyſzego yáko zgodá Mącz 64d; Nihil circumscriptius, Nic okryſzeńſzego to yeſt krótſzego. Mącz 374d (6); nic pożytecznieyſzego człowieku/ iedno Chleb á Wino SienLek 6 (4); RejPos 281v marg; Nic ſzkodliwſzego kto ſie ze łżą zbráći RejZwierc 216 (3); Oczko 14v; RybGęśli D2v; PaxLiz Bv. Cf »nic gorszego«, »nic lepsze«, »nic pewniejszego«.

Przysłowie: nic wiecżnego pod ſłońcem. BielKron 79v; Nic wiecznégo ná świećie KochPieś 41.
Wyrażenia: »nic gorszego« = [to] jest najgorsze (4): BierEz B3v; iako nic gorſzego nad złą żonę, tak też nic lepſzego nad dobrą żonę BielŻyw 53; RejZwierc 221 (2).

»nic in(sz)ego, jedno« (4): BielKron 50; iż ni w cżym inſzym nádzieiá twoiá/ iedno gdy ocży duſze twoiey poznáią tego to zbáwicielá ſwego. RejPos 58 (3).

»nic lepszego« = [to] jest najlepsze; nihil preaestantius a. prius a. utilius Mącz (16): Nad krew pſią przeciw thrucinie nicz lepſzego FalZioł IV 6c (5); BielŻyw 53; BierRozm 4; LubPs R5; Mącz 62a (3); RejPos 133 marg; Nic lepſzego w káżdym żywocie iedno rádość á pociechá. RejZwierc By (3); KochFr 118.

»nic pewnego« = nihil certum HistAl (3): HistAl 17; Oprocż głoſu Páńſkiego nic pewnego. RejAp 11 marg (2).

»nic pewniejszego« = [to] jest najpewniejsze; nihil fortius Mącz (8): Mącz 322c; RejPos 55 marg (2); CzechEp 205; Nic pewnieyſzego/ iż Bogá nie máſz/ gdźie zgody nie máſz. ReszPrz 93; ArtKanc S16v (2); Nad śmierć nic pewnieyſzego KołakCath C.

3) Z elipsą czasownika domyślnego na tle kontekstu (14): Wſzyſci ſwoy ſtan pokrywamy/ [...] Nicz do ſiebie iako w niebie tak ſie nam wſzytko widzy RejJóz C6v; Mącz 93c; RejPos 289; Day coś winien młodzieńcże/ nic tu ná odwłoki. BielRozm 27.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym [w tym: nigdy (1), żaden (1)] (2): Ale dzis by krwią płákał/ żaden dármo nic GliczKsiąż M7v; RejAp 133v.

Połączenie o znaczeniu ‘tylko’ [w tym: nic (...) jedno (3), procz czego (1)] (4): Bo co ieſt iż kto piſał Wenuſowe błędy/ Kupidowe zaſtrzały Paryſowe ſądy. [...] Nic iedno tym pomáże niewinne młodośći RejWiz 5v; ták iż ie [Turków] widzimy dziś lud być niezwalcżony/ á to ni cżym/ iedno ſpráwą ich dobrą á záchowánim poſłuſzeńſtwá. BielKron 259v; RejZwierc [233]; CzechEp 86.

Wyrażenie: »dalej nic« [szyk 4:2] (6): co ieſt Exekucya nie wiećie/ tylko iedno áby ſye mowiło á wołáło/ á nic dáley. OrzRozm B2; RejZwierc 163v (2); MycPrz II C3v; CzechEp 86; W cżym ſie nie zgodzą/ zdánie ſwe powiecie/ Dáley nic: o co idzye/ ſámi wiecie. KochSz A4.
a. Żadna rzecz lub żadna istota żyjąca (nie człowiek) (354):
α. W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie” (352): Wziął brzemię ktore vbywa/ Chleb z koſzá gdy nam rozdawa. [...] Przetoćiem ták bárzo bieży/ Iże ná nim nic nie ćięży BierEz Bv (4); ForCnR D2v; zaſloń ranę aby tam do niey nicżego nie napadało. FalZioł V 111 (8); GlabGad E6v; RejRozpr B3 (2); LibMal 1547/124v; Bo widze yż nicz naſſobie Niemas Ręczę prozne obie. RejKup v4 (9); ziemie náſzey nie orzemy/ á theż w nię nic nie wſiewamy HistAl I5v (2); Diar 73; MrowPieś A3v; GliczKsiąż E5; RejWiz 148v; Leop Ios 11/11 (2); UstPraw F4v; RejFig Aa7v; RejZwierz 135; Lábán zprzewrácawſzy wſzytko w namiećie/ nic nie nálazł. BibRadz Gen 31/34 (7); ze grob Máchometow nie wiśi ni ná cżym iáko ſławá była/ áby Adámás álbo Mágnes [...] miał do ſiebie żelázny grob Máchometow przyćiągnąć BielKron 456v (6); Hypenemium ovum [...]. Czcze yáye z którego ſie nic wylądz nie może. Mącz 160d (4); SienLek 30v; GórnDworz L15v; HistRzym 67 (3); RejPos 150v (2); iáko ſzczotká zbyera ſobie z nadobnych zyołek przyſmáki ſwoie. Boć pewnie z łopianu/ áni s pokrziw/ áni s piołunu nic nie przynieſie. RejZwierc 17 (2); BielSpr 15v; WujJudConf 198v; Strum B3v (2); gdyſz przekłęći Bogowie ſą / ktorzy nic nieſtworzyli. BiałKaz E4; CzechRozm 36v (2); ModrzBaz 32; ná gołey żiemi ábo ná deſzcżkách/ nic nie śćieląc legał. SkarŻyw 472 (4); CzechEp 160; PudłFr 46 (2); ArtKanc N11; Glabreta ‒ Suche mieiſcze naktorim nicz ſie nie rodzy. Calep 456a; GostGosp 28 (4); GrabowSet B2; przez cáłą noc prácuiąc/ niceſmy nie vłowili WujNT Luc 5/5 (3); CiekPotr 42; GosłCast 39; Choć tám kuchmiſtrzá niemáſz ni kuchárzy/ Nic ſię nie wárzy. KlonFlis G3v.

nic z czego (1): A wſzákoż ſie wy ſtrzeżćie rzeczy zápowiedźiánych/ ábyſćie ſie niczego z nich nie dotykáli BibRadz Ios 6/18.

W połączeniu z formą przymiotnikową: nic jakiego (79): RejPs 57 (2); przyecháli ná polá opuſciáłe/ ná ktorych nie było nic widać wyſokiego HistAl [I]3; GliczKsiąż D6; RejWiz 65 (2); przetoż Pan Bog nic ſobie nieczyſthego przynoſić nie kazał. BibRadz I 113d marg (2); Nożem ſzcżyrbátym nic żywego nie rzeże BielKron 464v (4); Mącz 279d; Niema ieść nic tłuſtégo/ gorzkiégo/ twárdégo SienLek 147v (3); RejPosWiecz3 98; WujJud 197v; BudBib Ex 12/9 (2); CzechRozm 32v; SkarJedn 248; Oczko 7; Cáłégo nic zoſtáwić niechcą KochPs 110; GrabowSet X2; WujNT 12 (7); SiebRozmyśl H4; GrabPospR K4v; SkarKaz 457b (3). Cf W połączeniu z przymiotnikiem w stopniu wyższym; Wyrażenia.

W połączeniu z formą przymiotnika na -o (w funkcji orzecznika) (2): Bo ſie tám wſzytko świeći/ nie máſz tám nic brudno. RejWiz 95 (2).

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym [w tym: nigdy (6), nigdziej (2), żaden (1)] (9): RejWiz 65; RejFig Dd4v; GrzegRóżn [L2]v; HistRzym 25; RejPos 241; RejZwierc 107v; Ia ſye o źwiérz nawiętſzy pokuſzę/ gdy w leśie: A Tyrſis nic do domu nigdy nie przynieśie. PudłFr 32; wſzákoż żaden nie ma nic ieść z zgorſzenim drugiego WujNT Rom 14 arg (2).

W połączeniu ze zdaniem względnym rozpoczynanym zaimkiem „co” (funkcja odpowiednika zespolenia) (24): gdi wnim [żołądku] nic niemaſz około cżego by ſie ogień przyrodzony mogł zabywiać [lege: zabawiać]. GlabGad G2 (2); RejPs 57; práwie niezoſtáwiáli w Iſráelu nic/ cżym by ſie żywić mieli Leop Iudic 6/4; BibRadz II 90b marg (3); ták iż nie było nic w iego domu coby nie było ochędożne złotem álbo ſrebrem. BielKron 78; Mącz 179c; SienLek 53v (3); HistHel C2; BudNT Mar 7/15 (2); SkarJedn 238; oddzielćie ſię od námiotow ludzi niezbożnych/ á nic ſię co ich ieſt niedotykayćie SkarŻyw 483 (5); WujNT 1.Tim 4/4; SkarKaz 488b (2).

Połączenia o znaczeniu ‘tylko’ [w tym: nic (...) jedno (48), tylko (3), nad co (1), okrom czego (1)] (61): OpecŻyw 74; FalZioł I 144a (2); BielŻywGlab nlb 11; wáſſy bogowie z złotá vczynieni/ nic nieſą iedno báłwáni ręką człowieczą ſpráwieni. RejPs 169v; HistAl K3v; BibRadz Num 11/6 (2); BielKron 39v (6); Mącz 66b; HistRzym 96v; RejPos 64v; RejZwierc 19v; BudBib 4.Esdr 11/23[24]; CzechRozm 32v; ModrzBaz 32; KochPs 174 (2); SkarŻyw 98 (5); MWilkHist I2; przyſzedł k niemu [drzewu figowemu]: y nie nálazł nic ná nim iedno tylko liśćie/ y rzekł mu WujNT Matth 21/19 (2). Cf »nic inszego«, »nic więcej«.

Połączenia z przymiotnikiem w stopniu wyższym, przybierające sens stopnia najwyższego [w tym wyrazy i konstrukcje wprowadzające comparandum: nad co (4), zdanie warunkowe (1)] (5): BielŻyw 74; iż we wſzytkim cżłowiecże nic niemaſz ſuſſzego nad włoſi. GlabGad A7; KromRozm III B8v; gdy ſie [woda] wiátrem zburzy iuż theż nic burzliwſzego nie máſz. RejAp 146; Oczko 24v.

W charakterystycznych połączeniach: nic całego (3), czystego (3), dostojnego [komu], gorzkiego, gotowego (3), kwaśnego, miłego, misterniejszego, mokrego, nagiego, nagotowanego, nakrytego, nieczystego (3), niezdrowego, ochędożnego (2), osobnego, pijanego [= zdatnego do picia], plugawego, podobnego [= podatnego] [do czego], pospolitego, pożytecznego (2), przystojnego [komu], surowego, świętego, tłustego, trafnego, twardego (2), wdzięcznego, wolnego, wysokiego, zielonego, żywego.

Połączenia: »nic prawie« [1:1] (2): GlabGad Ev; Y ktoż miedzy wámi zoſtał któryby widźiał dom ten wpierwſzey iego chwale [...]? izali nie ieſth thak iakoby nic práwie nie było przed oczymá wáſzemi [Nonne sic est quasi nihil in oculis vestris]? BibRadz Agg 2/4.

»zgoła nic« (1): gdyż nietylko do gorzenia w ſobie podobnégo [= podatnego] zgołá nic [złoto i srebro] nie máią: ale ktoby im gwałt czyniąc/ w ogniu długo trzymał/ nic ich [...] nie vbędźie Oczko 7.

Przysłowia: Gdzies nicz nie położył tam niebierż. BielŻyw 7; nie będzie ſie chwytał gdzie nic nie położył. Mącz 447a.

A pumice aquam quaerere, proverbium, Szukáć gdzie nic niemáſz. Mącz 331b (3).

Szuka w śmiećiách/ choćia nic nie zgubił KlonWor 36.

Frazy: »nie masz, nie było (a. nie będzie) nic; nie mieć nic« = jest pusto, być pustym; est nihil PolAnt; vacare Mącz [szyk zmienny] (7:6;5): BierEz R2; ſłup thego ziela wnątrz niema nicz FalZioł 1 37d; GliczKsiąż H8v; Poźrzy potym w źwierciádło [...]/ Wnet tám vźrzyſz by iáwnie wſzytkę ſwą oſobę. A tho przedſię nie máſz nic RejWiz 112 (4); RejFig Cc5v; BibRadz Agg 2/4; BielKron 321; Vacat domus, locus, triclinium, Yeſt puſti/ próżny/ nie máſz nić w nim. Mącz 472a (2); iáko becżká/ poki w niey nic nie máſz/ poty nieznáć by gdzie ciecz miáłá GórnDworz Gg6; RejZwierc 61v (3); Oczko 20; WysKaz 45.

»nic nie ubędzie« (1): Też y potomſtwo yego chlebá nye ſſukáło/ Przez cáły dzyeń rozdáyąc nic im nye vbędzye LubPs K2.

»nic nie widać« = jest ciemno; nie ma nic (3): HistHel C2; Wielki ogień ma powſtáć/ ták wielki ogień Ze wſzytko/ iáko w biały dzień/ widáć będzie/ Ale názáiutrz záś nic widáć nie będzie. KochOdpr D2; Nic po Rzymie inſzego ná wſzyſtkie ſtrony nie widáć/ iedno proceſſye ludźi nabożnych ReszList 163.

»nic nie zostało; nic nie zostawić« = non remansit quicquam PolAnt; nihil supererat Vulg [szyk zmienny](4;1): RejKup r2v; BibRadz Ex 10/15; BudBib 4.Esdr 11/23; Spádły rożáne liſtki: áź nic nie zoſtáło. WisznTr 12; Zágrábi wſzytko ſtádo/ á nic nie zoſtáwi KlonWor 20.

Zwroty: »nic nie jeść (a. nie moc jeść) (ani pić), ukuszać (a. ukusić, a. pokuszać), pożywać; nic nie dać (a. podawać) jeść, ku jedzeniu« = głodować, pościć; głodzić; nihil accipere, nihil gustare Vulg, PolAnt; nihil manducare, non comedere Vulg; non gustare quicquam, non manducare PolAnt; ieiunum esse Mącz [szyk zmienny] (49:5:1;8:1): MetrKor 37/2v (2); BierEz N3 (2); OpecŻyw 159v (3); FalZioł V 68v (2); BielŻyw 105; A on iuż trzy dni nieiadł nic RejRozpr Hv; MurzHist D4v; Leop Num 6/4 (3); RejFig Dd; Ludzie y bydlętá/ woły y owce/ niechay nic nie vkuſzáią/ á niech nie będą karmione y nápáwane. BibRadz Ion 3/7 (5); tego dniá pośćili ludzye [...] od wiecżorá do drugiego wiecżorá nic nie iedząc áni pijąc BielKron 38v (4); Mącz 164d (3); SienLek 7 (2); HistRzym 25 (4); RejPos 185 (2); RejZwierc 26v (4); WujJud 193; RejPosWstaw [1433]v; BudBib Ion 3/7; BudNT Act 23/14; Prosił [...] áby go zámurowáć ná dni cżterdzieśći kazał/ nic ku iedzeniu nie dáiąc. SkarŻyw 29 (15); LatHar 253; WujNT Luc 4/2 (4).

»nic (a. niczego) nie widzieć, uźrzeć« = nie mieć wzroku, być oślepionym; nie dostrzegać określonej rzeczy; non cernere PolAnt; nihil videre Vulg [szyk zmienny] (19:3): BierEz I3v (2); ſymeon chneth oſzlnąl y nycz nyeuydzyal PatKaz II 61; GlabGad L3; LubPs Y; RejWiz 112v; RejFig Ee2; BibRadz 2.Petr 1/9; áza nie widźićie iáſnego ogniá kthory z grobu Máchometowego wychodźi? Rzekł náſz wodz/ ia nic nie widzę BielKron 456v (2); GórnDworz T2v; HistRzym 95v; iż będą iáwnie pátrzyć/ á iáko ſlepi nic nie vźrzą RejPos 160 (4); WujJudConf 50; HistHel C2; CzechRozm 7; SkarŻyw 252; MWilkHist I2; WujNT Act 9/8.

»nic nie wyjmując (a. odejmując), odrywając« [w formułach prawnych] = nihil excipicndo Jan Stał [szyk zmienny] (8:1): przedal yemu tę wlokyę y wſzytko czo ſzaleſzy ku ty wloczyę, [...] nycz nyeodymuyąncz ot tego ZapKościer 1586/64v; przerzeczony N. przerzeczoné dobrá ſwé [...] ośiędźie [...] ze wſzyſtkiémi y káżdémi zoſobná pożytki y przyległośćiámi: któré zſtárádawná ku máiętnośći N. przynależą nic nie wyymuiąc. SarnStat 685; STároſtwá/ Ryſkié/ Wendeńſkié/ Dunemnndzkié/ [...] ze wſzyſtkiémi włośćiámi z dawná do nich należącémi / nie odrywáiąc nic/ máią bydź ná potym tak rozdawáne/ áby równa liczbá Stároſtów Polſkich y Litewſkich byłá. SarnStat 1201 (8).

Wyrażenia: »nic dobrego« (3): Twárde źiárno záwżdy gryźieſz/ Nic dobrego nie pożywieſz BierEz N3; SkarŻyw 262 (2).

»nic inszego (a. in(n)ego)« [w tym: jedno (20)] = nihil aliud Vulg, Modrz (28): BierEz M4; OpecŻyw 31; FalZioł III 2d (3); ktore [włosy] nic inſzego nie ſą iedno wilkoſć wyſchła. GlabGad A7 (6); RejKup cc5v; Nic inego nie widzą ocży náſſe iedno Mánnę. Leop Num 11/6; BielKron 51v (5); Mącz 162d; gdy iuż nic inégo pić nie chceſz: [...] wierć ſzáłwiją z náśienim konopnym á wodą roſtworzywſzy przecédź SienLek 133v (3); RejPos 63; WujJud 150; ModrzBaz 45v; SkarŻyw 28; ReszList 163; WysKaz 14.

»nic takiego (a. takowego)« [szyk 4:1] (5): March1 Wiet A2; ta wodka Piołinowa [...] zagniłoſci trawi w żywocie wyſuſzaiąc ie/ á potym ono mieſthcze poſila niedopuſzcżaiącz thakiego ſie nicz mnożyć w ciele. FalZioł II 9a; RejPs 47v; Oczko 24v; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

»nie więcej, jedno« (2): niezoſtáło ná plácu nic więcey/ iedno Fárá á Klaſztor. OrzRozm G2v; StryjKron 72.

»nic złego« (1): Ták yáko morze nic złego wſobye nye ſcyerpi/ tym obycżáyem też oni myędzy ſobą nyechcą myeć dobrych. GliczKsiąż H7.

β. W zdaniu nie zaprzeczonym, z możliwym przeczeniem (2):

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym (1): OpecŻyw 18v cf niżej.

Połączenie z przymiotnikiem w stopniu równym, przybierające sens stopnia najwyższego (2): Nitz nigdy tak ſlodkiego ieſtem vkuſil/ nitz teéż tak roſkoſſnégo ieſtem pożywáł. OpecŻyw 18v.

b. Żaden pieniądz, żadna wartość materialna (435):
α. W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie” (418): ZapWar 1506 nr 1976 (2); BierEz B3; yeſliby ktho na thmi [!] gwalczie był zabith [...] thedi za yego glową nycz nyema bicz placzono. MetrKor 40/821 (3); BielŻyw 15 (2); LibLeg 11/47v (2); RejPs 73v; LibMal 1543/67 (5); Tám nic nieprzydzie do mieſſku RejRozpr C2v (2); RejKup f6v; HistAl H8v; DiarDop 112; Márnieſmy cżáſy ſtrawili/ Nicżeſmy nie wyſłużyli BielKom A; GliczKsiąż IH4 (2); GroicPorz dd3; RejWiz 105 (2); Bogáthy nic nieprzyda nád wyſz puł Syklá/ á vbogi nic nieumnieyſſy. Leop Ex 30/15 (4); Zona mężowi niemoże nic zápiſáć. UstPraw H (3); RejFig Bb8 (2); RejZwierz 4v (2); BibRadz Ps 48/18 (3); nic Bogu/ to ieſt vbogiemu z dochodow ſwych nieudźieláią OrzRozm H2 (2); wſzák ty nic niedzierżyſz w Azyey wielgiey ná wſchod BielKron 254 (13); Mącz 383b; RejAp BB4; GórnDworz Dv; RejPos A2 (4); HistLan A2 (2); W ſzpiżárni nic chwáłá Bogu/ Nie máſz/ á wżdy ſłábo w brogu. RejZwierc 234v (5); BudBib Prov 14/4 (2); Strum R3v; ModrzBaz 78 (2); KochPs 99; wſzytko ſwoie dobro rozdał/ y roſpráwił/ ſam ni przycżym niezoſtáiąc. SkarŻyw 166 (3); StryjKron 335; KochFr 19; KochMuza 28; ReszHoz 124; KochPieś 36; GórnRozm L3v; ActReg 90 (2); Kmiotkowie pacholikom dworſkim [...] nie máią nic pożycżáć áni borgowáć GostGosp 40 (4); WyprPl A2 (2); Abowiem nie przynieśliſmy nic ná ten świát/ bez wątpienia że też wynieść nic nie możemy. WujNT 1.Tim 6/7 (3); RZądźićielowie téż kośćielni/ zá Swiątośći kośćielné/ któré dármo máią bydź ſzáfowáné/ niech nic niewyćiągáią SarnStat 212 (16); GrabPospR N4v; SkarKaz 314a (2); CiekPotr 9 (2); CiekPotrSzym )?(3v; PaxLiz E (2); SkarKazSej 675b.

nic z czego (11): LibLeg 6/156; bo mu yeſzcze ſtych pyenyedzi nycz nyedall. LibMal 1545/106 (3); Leop 1.Reg 30/22 (2); BibRadz 1.Reg 30/22; ModrzBaz 124; ZapKościer 1588/80; SkarKaz 315b (2).

W połączeniu z formą przymiotnikową: nic jakiego (49): ZapWar 1519 nr 2185; ForCnR Cv; BielŻyw 130; RejRozpr Cv; RejJóz B8; KromRozm III G7; RejWiz 95v (2); Leop Gen 26/29; nie mam nic twego/ co widziſz moie to właſne. BielKron 15v (3); Mącz 59a; OrzQuin M2v (2); RejZwierc 67v; BielSpr 51; WujJudConf 213; żaden z nich cokolwiek mieli/ nic ſwego być nie powiedał RejPosWstaw [1434]; CzechRozm 237; ModrzBaz 22v; KochDryas A3; SkarŻyw 4 (3); CzechEp 373; PudłFr 14; Złodźieyſkiego nic nie kupowáć/ álbo niewárownego GostGosp 40; ZapKościer 1588/82v; LatHar 113; WujNT 81 (4); SarnStat 208; iż ſwego [...] nic nie ſzukáiąc/ dobrá poſpolitego iáko mogę wbrod ochraniam. PowodPr 85; dáię káżdemu co czyie ieſt/ cudzego nic nie mam. SkarKaz 351b; CiekPotr 21. Cf Wyrażenia.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym [w tym: nikt (20), żaden (15), nigdy (13); z dwoma zaimkami (3)] (45): ZapWar 1522 nr 2287; LibMal 1547/135; aby mogli na tym wytrwać i [z] żonami tam mieszkając aby nic nie potrzebowali w upominku od nikogo. Diar 96; GroicPorz 14; gdyś iedno tu ſzáfárzem tego Docżeśnym/ á tám s ſobą nic nie weźmieſz nigdy RejWiz 18v (4); Leop 1.Reg 25/15 (2); RejFig Dd4v; BibRadz 1.Reg 12/4 (3); OrzRozm C4v (3); BielKron 139v (4); Mącz 59a; OrzQuin B (2); HistRzym 16v; RejZwierc 194v; żaden nie śmie nic wźiąć gwałtem BielSpr 70v (2); RejPosWstaw [212]v (2); Strum Iv; ModrzBaz 123v; KochDryas [A]; SkarŻyw 98 (3); ArtKanc M4; ActReg 82; ZapKościer 1588/80; LatHar 113; WujNT 412; SarnStat 280 (3); CiekPotr 21.

W połączeniu ze zdaniem względnym rozpoczynanym zaimkiem „co”, „cokolwiek” (funkcja odpowiednika zespolenia) (13): MetrKor 26/62v; nic niemam czobychci mogł dać BielŻyw 49 (2); GroicPorz 14; Leop 4.Reg 20/15; OrzQuin T4v; RejZwierc 104v; BielSpr 51; RejPosWstaw [1434]; SkarŻyw 335 (2); PudłFr 14; SkarKazSej 681b.

Połączenia o znaczeniu ‘tylko’ zmieniające sens zdania na nie zaprzeczony [w tym: nic (...) je(d)no (17), okrom kogo, czego (7), nad kogo, co, ile (3), tylko (2), chyba (1), jedno tylko (1)] (35): gdim wſzttkę [!] Affrikę pod waſzę moc przywiodł, nicem z ſobą krom imiona nie przynioſł. BielŻyw 116; Leop 4.Reg 4/2; UstPraw F4v; bo lud nędzny nie máiąc nic iedno łuki BielKron 112v (5); Mącz 319b; HistRzym 36v; RejZwierc 67v; BiałKaz K3v; ModrzBaz 123v; SkarŻyw 74 (3); ActReg 81; WujNT Mar 6/8; WysKaz 47. Cf »nic inego«, »nic więcej«.

W charakterystycznych połączeniach: nie cudzego (7), drogiego, dziedzicznego, godnego, kosztownego (2), królewskie, mego, niewarownego, nowego, swego (10), twego (2), ważkiego, własnego (15), złodziejskiego, żyznego.

Połączenia: »nic prawie« (3): od czytania téż któré będą czynić v ſądu/ nic práwie [nihil penitus JanStat 499] nie máią bráć. SarnStat 804 [idem (2)] (3).

»nic zgoła« [szyk 1:1] (2): wszytko comnie było zabrali mi, y nic zgoła nie wrociełi ActReg 13; ZapKościer 1588/80.

Przysłowie: Owa ſtára przypowieść/ iż nic v nágiego/ Zbroyny nigdy nie weźmie RejFig Dd4v.
Fraza: »[komu] ni na czym nie zejdzie (a. nie ma zejść, a. nie schodzi), niczegoj (a. nic) nie dostawa, niczegoj nie zbędzie« = ktoś wszystko ma, nie cierpi braków; nihil deest Vulg [szyk zmienny] (7:2:1): BibRadz I 333d marg; BielKron 255; CzechRozm 237; NiemObr 79; że im/ choćia tych złych oźiębłych cżáſow w których miłość chrześćijáńſka/ iákoby iuż zgáſłá/ nic ku záchowániu tego to ćiáłá nie doſtawa ReszHoz 137; Phil L3 (2); KołakSzczęśl B3; WujNT Tit 3/13; Owá Polakom ná nicżym nie ſchodźi/ Wſzytko ſię rodźi. KlonFlis C2.
Zwroty: »nic nie brać, wziąć« = nie otrzym(yw)ać zapłaty, wsparcia, posagu, spadku, (z)robić coś bezpłatnie, nie zyskać materialnie; nihil accipere Vulg, JanStat; nihil capere a. petere Modrz; ne aliquid recipere JanStat [szyk zmienny] (27:12): LibLeg 6/156; LibMal 1548/148; Słyſzeleſmy [!] iż ná nas iedzieſz walcżyć/ dla cżego ſie themu dźiwuiemy/ bo nic od nás nie możeſz wziąć [quia nihil a nobis poteris extorquere] HistAl H8v; Leop 1.Mach 8/26; Piſárze od ſzukánia w Kſięgách niemáią nic bráć UstPraw C2 (3); BielKron 321v; OrzQuin C3; RejPos 218; RejZwierc 17v (4); ModrzBaz 27v (3); fráſował ſię o to/ gdyby vbodzy nic niewziąwſzy/ odnieść od niego mieli. SkarŻyw 498 (2); ReszHoz 137; GórnRozm E3; kiedy mogąc bráć żywność y potrzeby od tych ktorym Ewángelią opowiedał/ iednák nic bráć niechćiał. WujNT 238 (3); SarnStat 326 (13); PowodPr 65; CiekPotr 54.

»nic nie da(wa)ć (a. rozdawać)« = nie zapłacić, nie wynagrodzić, nie udzielić wsparcia, nie dopuścić do zysku; non dare (quidquam) Vulg, PolAnt, Mącz; nihil numerare, nullum dare Modrz [szyk zmienny] (56): MetrKor 34/135; Wſzędyćiem ieſt nędze doſyć/ A bez prace nie dádzą nic BierEz P2 (3); RejRozpr B3v; powyada ze [...] obrali trzech studenthow [...]. Przithich wzyąli Talerow 32, kthoreſzmy myedzi ſzią rozdzielili a yemv nycz nyedali. LibMal 1547/134v (4); RejKup i6; Diar 77; RejWiz 167; Leop 1.Reg 30/22 (2); RejZwierz 41v (4); BibRadz 1.Reg 30/22; OrzRozm C4v (4); BielKron 67 (3); Mącz 42d; OrzQuin B; rzekł do vbogiego/ Dayże mi theraz pokoy/ nie damći nic. GórnDworz Q7v (2); HistLan F4; RejZwierc 194v (2); BudBib Num 7/9 (2); Strum Iv; CzechRozm 110; ModrzBaz 74v (5); SkarŻyw 98; Onym wſzytko wolno/ y vſpráwiedliwić daſzli co : y potępić nie daſzli nic. CzechRozm 61; BielSjem 18; PudłFr 63 (2); ActReg 50 (4); LatHar 248; SkarKaz 315b (3); CzahTr L2.

»nic nie kosztować« (też w przen) (7): Tibi gratis constat navis, Nic cie łódź nie koſztuye. Mącz 418a; GórnDworz Hh5; RejZwierc Bv (5).

»nic nie mieć, nie mający; nic nie masz, nie będzie« [w tym: w mieszku, w domu, w pudle, w pacharzynie] = być ubogim (też w sensie przenośnym); nihil habere Vulg, Mącz, JanStat; non habere (quidquam) Vulg, PolAnt; non est [alicui] quicquam PolAnt [szyk zmienny] (55:2;11:1): BierEz O4; PatKaz III 131; BielŻyw 53 (2); Bo kiedy iuż niebędzie nic Dopieroby chćiał rządnym być RejRozpr I2v (2); RejKup e3v; Iż łákomcy tego ſwiáthá by nawięcey mieli przedſię nic nye máią/ gdy ſtráćili łáſkę Bożą LubPs R4v marg (2); RejWiz 60 (2); Leop 2.Reg 12/3 (3); RejFig Bb2v (3); RejZwierz 110 (2); BibRadz 4.Reg 4/2; BielKron 115; Miserrimum istud verbum et pessimum est habuisse et nihil habere, Przed tym mieć á yuſz nić nie mieć zła á nędzna to rzecz yeſt. Mącz 151a (5); HistRzym 16v (2); RejPos 193; gdy ſtráći dożywocie po tobie á nie będzie nic miał/ podobno cepámi á ſiekierą przyſługowáć ſie muśi. RejZwierc 194v (13); BudBib Eccli 20/19; vbogiemu/ by dobrze z Ceſarſkiego rodu ſzedł/ gdy nic nie ma/ cżći żadney nie dáią. SkarŻyw 241 (10); ReszHoz 116 (2); Poydźiem do mieſzká iego/ áliśći w nim nie máſz nic WerGośc 235; WerKaz 300; BielSjem 6; KochPieś 36; tylko zárabiamy/ Ale przedśię nic nie mamy. KochSob 56; PudłFr 20; ActReg 132; KochFrag 28; WujNT 2.Cor 6/10; WysKaz 9 (3); SarnStat 239; CiekPotr 44.

»nic nie zostawić (a. ostawiać); nic nie zostało« = non remanet quidquam Vulg; nihil reliquum facere Mącz [szyk zmienny] (8;4): ZapWar 1548 nr 2667; Leop 4.Reg 20/17; SZátá piękna/ koſzulá/ poſciel/ Koń vbrány/ [...] Wſzytko to wiátr roznieſie/ áż nic nie zoſtáło. RejZwierz 135 (2); Mącz 194d; HistRzym 112; RejPos 248v; HistLan E2; CzechRozm 110; Nikt więcey dáć vbogim niemoże/ iáko ten/ co ſobie nic niezoſtáwi. SkarŻyw 143; OrzJan 60; PowodPr 63.

Wyrażenia: »nic dobrego« (2): izali niebył gołotą/ ktory niemiał nic dobrego KrowObr 57; ZapKościer 1585/61

»nic inego« [w tym: chyba (1), jedno (1)] = nihil aliud Vulg (4): MetrKor 26/62v; vbogi lepak nic inego niemiał/ chybá iedurną owiecżkę Leop 2.Reg 12/3 (2); SarnStat 1234.

»nic takiego« (1): nycz ynego v ſziebye myeczy nyemaya thakiego czo by bylo kv brony ſzluſchało. MetrKor 26/62v.

»nic więcej« [w tym: je(d)no (7), nad kogo, co, ile (3), jako (1)] = nullatenus ultra JanStat [szyk 12:1] (13): LibMal 1543/77 (2); ZapWar 1543 nr 2622; Iż áni mąż áni niewiáſthá nic iuż więcey nieoffiáruy [quidquam offerat ultra] ná robienie Swiątnicże. Leop Ex 36/6; ná ktore [długi] ſtárſzy brát może przedádź częſć imienia ſpołecznego/ á nic więcey iedno co długi zápłáćić UstPraw B4; BibRadz 4.Reg 4/2; OrzRozm O3; Mącz 37c; ZapKościer 1585/60v; WyprPl B2v; więcéy nic nád ſześć groſzy práſkich wyćięgáć áni bráć od niedoſtátecznych nie máią SarnStat 221 (3).

»nic złego« (1): a stego dworu nyemayą nycz ruchacz tak dobrego yako y slego ZapKościer 1585/61.

Szereg: »mało a(l)bo (a) nic« = vel nutto vel exili pretio, vel maligno vel nullo pretio Modrz [szyk 5:2] (7): iął ſkrzynie tárgować/ Chociaż máło álbo nic do niey nie miał ſchowáć. HistLan Cv (2); RejZwierc 95; ModrzBaz 116v (2); Lepiéy aby nie miał nic/ álbo bárzo máło. PudłFr 20; PowodPr 63.
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (17):
αα. Z możliwym zaprzeczeniem (3): ieſli [...] ſtanié [...] w dworzéch Kośćielnych/ y ſzlácheckich przyda ſię nam vczynić: tedy nic gwałtem áni mocą każemy bráć SarnStat 893.
Zwrot: »nic kosztować« (1); A ſnadźby to máło álbo nic koſztowáło RejZwierc 186.
Szeregi: »mało albo nic« (1): RejZwierc 186 cf Zwrot.

»niewiele albo nic« (1): Ano ſie rozum z mieſzkiem iuż dawno zgodzili/ Bo niewiele álbo nic będzye w nich pochwili. RejWiz 92v.

ββ. Z elipsą przeczenia (14):
1) Z elipsą czasownika danego w kontekście (13): OpecŻyw 98; Piſárze od iedney rzeczy niemáią bráć więcey iedno groſz. A od czytánia nic. UstPraw Cv; BielKron 354; CzechRozm 236; Od świátá wźięłáś drzewiáną wypráwę/ A nic ná ſtráwę. WisznTr 17; LatHar 718; Gdym was poſyłał bez mieſzká y táiſtry/ y botow: zali wam czego nie doſtawáło? A oni rzekli: Niczego. WujNT Luc 22/35.

W przeciwstawieniu: »siła ... nic« (1): CiekPotr 64 cf Szereg.

Połączenie: »nic zgoła« (1): cobyś mu chciał dáć. (–) Nic zgoła. CiekPotr 25.

Wyrażenia: »dalej nic« (1): tedj wam dawami mocz poſtępowania do svmmi czterech thiſſyeczi zlotich daley też nycz LibLeg 11/82v.

»nic inego, jedno« (1): Roſkázáć hneth/ áby we trzech/ ábo we cżterzech náſzych miáſtecżkach mińcę bito/ [...] á iżby vſtháwicżnie y we dnie/ y w noczy robiono/ á nic inego/ iedno wſzytko cżerwone złote GórnDworz P3v.

»nic więcej« (1): ktorym zá wſzytkę ich dźielność/ dźieśięć złotych tylko ná kwártał dawam. (‒) A nic więcey? OrzRozm R2.

Szereg: »mało i nic« (1): iedni doſtawáią Siłá; á drudzy záś nic. Ia do tych należę Co máło y nic CiekPotr 64.
2) Z elipsą orzeczenia „jest” (1):
Fraza: »lepiej niż nic« (1): Dano mi tylko ieden potroyny: lecz y to Lepiey niſz nic. CiekPotr 66.
c. Nikt, żaden człowiek (131):
α. W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie” (113): Iż Bog nic nie vrodźił GrzegRóżn Gv; Debemus morti nos nostraque, Nic od ſmierćy nie yeſt wymówiono. Mącz 78c.

W połączeniu z formą przymiotnikową: nic jakiego (102): V Woiewody mądrego/ W woyſzeże niemáſz nic zbytniego. Kożdemućiem vrząd naydzie BierEz S2; BielŻyw 39; KromRozm III D2; RejWiz 45; Leop Apoc 21/27; Ták z przyrodzenia náturá Polſka niczego niewolnego przypuśćić do śiebie y przyiąć niemoże. OrzRozm M; RejAp 184 (9); RejPos 53 (6); Ponieważ nic pokalánego y zmázánego/ nie wnidźie do Kroleſtwá Bożego. WujJud 203v; Tobie świát nic równégo podáć nie może KochPs 114; WujNT 361 (2); WysKaz 37; SkarKazSej 679b. Cf Połączenia z przymiotnikiem w różnych stopniach; Wyrażenia.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym [nigdy] (4): RejWiz 45; RejAp 126v (2); w ktorym [królestwie niebieskim] nic niepocżćiwego [...] nigdy wytrwáć nie może RejPos 53.

W połączeniu ze zdaniem względnym rozpoczynanym zaimkiem „co” (funkcja odpowiednika zespolenia) (4): BibRadz Apoc 21/27; RejAp 185; niemiał nic po Bogu/ wcżym by ſię kochał/ iáko w ſynie onym SkarŻyw 285; KochDz 108.

Połączenia o znaczeniu ‘tylko’ zmieniające sens zdania na nie zaprzeczony [w tym: nic ... jedno (13), nad kogo (1), okrom kogo (1)] (15): gdyż s koſciołá [...] nie może nigdy nic wynidź iedno ſwięte á ſpráwiedliwe. RejAp 126v; ActReg 10; SkarKazSej 679b. Cf »nic in(n)ego«.

Połączenia z przymiotnikiem lub przysłówkiem w różnych stopniach, przybierające sens stopnia najwyższego [w tym: comp: ai (58), av (1); „tak” + posit: ai (3), av (1); wyrazy wprowadzające comparandum: nad kogo (38), jako (14), zdanie typu warunkowego (4), jedno (2), okrom kogo (1); bez comparandum (4)] (63): BierEz S3; PatKaz I 12 (2); PatKaz II 40v; wſzakoſz nycz tak uyſoko nyeuczynyl bog yako panną matką bozą PatKaz III 116v (4); BielŻyw 92; GlabGad A5 (2); LibLeg 11/187v; ſwiat ten iako ſtoj / nievidźiał nad mię nić miſerniéiſzego MurzHist L; MurzNT 51; GliczKsiąż I3v; młodość gdy podraſta/ nic ſwowolnieyſzego/ Nie może być ná ſwiecie/ ni vpornieyſzego. RejWiz 89v; Mącz 92c (3); OrzQuin E3; RejAp 150v; thák iż niemiáło iuż być ná ſwiecie/ nicz bácżnieyſzego/ nic czudnieyſzego/ nic dobrotliwſzego/ nie godnieyſzego miłośći/ nád tego młodzieńcá. GórnDworz M8; HistRzym 7; HistLan F3v; Iż bych nie był Alexándrem nicżymbych nie rádſzy był iáko Diogeneſem. RejZwierc 38 (2); KochMon 25; RejPosWstaw [213]v; ModrzBaz 6 (7); SkarŻyw 162 (3); StryjKron A6; Iż nie máſz nic ták hárdego/ nie máſz nic ták ſzkodliwego/ iáko gdy z ſtanu podłego [...] pan [...] będźie CzechEp 335; té ogniſté gwiazdy [...] Swiádkiem/ że nic milſzégo niémam okrom ćiebie. KochFr 98; WerKaz 275; KochPieś 27; ArtKanc S11; OrzJan 93; SkarKaz 205a; CiekPotr 15 (4); GosłCast 29; PudłDydo B4v. Cf »nic gorszego«, »nic lepszego«.

W charakterystycznych połączeniach: nic brzydliwego, fałesznego, nieczystego (3), niepoczciwego (2), nieposłusznego, niewiernego, niewolnego, obłędliwego, omylnego (3), plugawego (splugawionego) (7), pokalanego (2), rownego, wielomownego, wysokiego, zbrukanego, zbytniego, zmazanego; nic nad kogo itp. baczniejszego, ciszszego, cudniejszego (2), czystszego, dobrotliwszego, droższego, dufnomowniejszego, fortylniejszego, głupszego, godniejszego miłości, gorniejszego, tak hardego, jaśniejszego, kłamliwszego, mierniejszego, milszego (4), mizerniejszego (2), nędzniejszego, niemierniejszego, niesprawiedliwszego (3), nieszczęśliwszego, nikczemniejszego, piękniejszego (2), pobożniejszego, tak podobnego, podobniejszego Bogu, tak poważnego, powolniejszego (2), przemierźlejszego, skromniejszego, słabszego, sprośniejszego (2), straszliwszego, swowolniejszego, szaleńszego (3), szczęśliwszego, tak szkodliwego, ślachetniejszego, uporniejszego, urodziwszego, wiesielszego, więtszego, wszeteczniejszego, zacniejszego (2), złośliwszego, znamienitszego.

Połączenie: »nic zgoła« (1): Marszałek opowiadał ze się ludzie dosłuzby Dworskiej nie cisną y zeniczgoła niemasz Okrom Vrzednikow Stołowych ActReg 10.

Zwrot: »nic nie mieć« = być bezdzietnym [szyk zmienny] (3): Tákći nyemáyąc nic/ [...] ſámi ſobie myerzną GliczKsiąż Cv (2); Miał dwie żenie/ iednę Dezyderyuſowę corę/ s którą nic nie miał. BielKron 170.
Wyrażenia: »nic gorszego [nad kogo]« = nihil iniquius Pol Ant, Modrz (4): Abowimći nic nyemáſz gorſſego nád te/ ktorzy gdy ledwo obyecádłá zákusili/ fáłſſywe o ſobie mnimánie w vmyenyu wzyęli. GliczKsiąż L6; BibRadz Eccli 10/9; ModrzBaz 87; Phil Q3.

»nic in(n)ego (a. inszego) (...) jedno« (12): KromRozm III B6v; iż nic inſzego w kośćiele Świętym nieieſteśćie/ iedno kupcy/ y kramárze KrowObr 105 (3); OrzRozm B3 (4); BielKron 447v; Mącz 418b; RejPosRozpr c2; możeli ſie to z ſtąd dowieść iż Iezus nic innego nie był iedno ſyn Iozeffow? CzechRozm 159v.

»nic lepszego« [w tym: nad kogo (2)] (3): GliczKsiąż G2; Gdyż to wiemy iż nadeń [Boga] nie máſz nic lepſzego LubPs Y4v; RejZwierc 78v.

β. W zdaniu nie zaprzeczonym (18):
Wyrażenie: »nic dobrego« [w funkcji rzeczownika] = nequam Mącz, Calag; furcifer, homo proiectus, scelus Mącz; improbus Calag (10): Nequam, Nic dobrego/ łotr/ ſzubienicznik/ zły. Mącz 245d (4); GórnDworz Cc7v; Calag 98b; To iedná y wielka niezbożność ktora świadcży o Papieżu/ iż ieſt nic dobrego CzechEp 387; Tobie nie vfam boś ieſt nic dobrego. CzahTr B2; GosłCast 35 (2).
αα. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (1):
Wyrażenie: »nic inego, jedno« (1): A przecżbychmy nie mieli v nich brać ſłow/ ponieważ [...] nic inego iedno Słowianie ieſteſmy? BudBib b4v.
ββ. Z elipsą przeczenia (7):
1) Z elipsą czasownika danego w kontekście (1):
Wyrażenie: »nic inszego« (1): Nam ieden Bog záwſzeieſt Oćiec/ á nic inſzego GrzegRóżn [L2]v.
2) Z elipsą orzeczenia „nie masz” (6):

Połączenia z przymiotnikiem w stopniu wyższym, przybierające sens stopnia najwyższego [w tym: wyrazy wprowadzające comparandum: jako (2), nad kogo (1); bez comparandum (3)] (6): Nihil politius, nihil acutius Aristotele, Nic pięknieyſzego nic oſtrſzego yáko Ariſtoteles. Mącz 308a (3); ArtKanc A14v; zegdy znim łagodnie postempuie, nic gornieyszego, agdygo surowie traktuie nic powolnieyszego! ActReg 141.

d. Coś, co nie istnieje (52):
α. W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie” (12):
Zwrot: »nic, niczym nie być« = nie istnieć; nihil esse Vulg (11:1): przydzieć cżas że nicżym nie będzieſz BielŻyw 171; Leop 1.Cor 8/4; SarnUzn F8; RejZwierc 9v; SkarŻyw 70; Báłwan nic nie ieſt [1.Cor 8/4].) Nie z ſtrony máteriey/ ktora cożkolwiek ieſt: ále z ſtrony formy/ iż to znáczy co nic nie ieſt/ ábo czego nie máſz ná świećie. WujNT 597 (6); PowodPr 28.
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (2):
αα. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (1):

Połączenie: »jakoby nic« (1): będą iákoby nic [erunt tanquam nihil] BibRadz Is 41/12.

ββ. Z elipsą orzeczenia „nie będzie” (1): GórnTroas 31 cf b).
a) O stworzeniu rzeczy materialnych i rodzeniu się ludzi (bez materii początkowej) (37):
α. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (36): iákoś ſie ná ſwiát thu zyáwił z niſzcżego RejWiz 121 v; Leop Is 41/24; BielKron 155; CzechRozm 122v; Przetoſz zá mocą iego zniſzcżegoſz/ bez nacżynia/ bez máteryey [...] ſtánął ten świát SkarŻyw 258.
Zwrot: »z ni(z)czego (s)tworzyć, uczynić, stworzony« [szyk zmienny] (22:7:2): BierRaj 18v; PatKaz I 4; TarDuch D5; KromRozm II b; GroicPorz aa2; Stworzył Pan niebo zyemię/ ták práwie z niſzcżego. RejWiz 144v (2); BibRadz I 1a marg; RejPos 270v; BiałKat 11 (4); KuczbKat 10 (2); BiałKaz E2v (2); CzechRozm 122 (2); SkarJedn 49; StryjKron 1; CzechEp 160 (4); GrabowSet X3; LatHar 25 (3); ále w ludzkie ćiáło wlewa P. Bog duſzę/ ktorą z niſzczegoż ná ſwoie podobieńſtwo tworzy SkarKaz 208a (2).
β. W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie” konieczną ze względu na sens zdania (1):
Zwrot: »z niczego nie uczynić« (1): Bo przedśię z nicżego nic nie vcżyni CzechEp 160.
b) W funkcji rzeczownika: nicość (1): Po śmierći z nas nic/ nicém ieſt śmierć ſámá GórnTroas 31.
e. W idiomatycznych konstrukcjach składniowych (321):

nic do kogo, do czego (86):

~ komu nic do kogo, do czego; nie mieć nic do kogo, do czego; komu nie do czego należy [w tym: do tego (21)] = nie dbać, nie interesować się, nie wtrącać się, nie obchodzi, nie moja sprawa; nihil interest (alicuius) Mącz, Modrz; nihil alicui a. ad aliquem Mącz (35;7;1): Patrzmy ſwego/ nic nam do cudzego RejRozpr K3; Doſić ia mam ſwey nędże/ a tak mnię nić do ciebie RejJóz C6v (2); RejKup r3v (3); tedy tym obytzáiem/ prości ludzie niemáią nic do pámiątki oney nadroſſſzey offiáry y niemáią nic do Páná Iezu Kryſtuſá vkrzyżowánego/ y on niema nic do nich KrowObr 201; RejWiz 39v (2); RejZwierz kt (3); OrzRozm Rv; iáko Hiſtorykowie poſtronni/ ktorym nic do nich nie było/ doſyć iáſnie o náſzych przodkach piſáli BielKron 337v (3); Haec [nihil] interest hominum, Nic do tego ludzióm należy. Mącz 430a (5); RejPos 161v (5); RejZwierc 90v (2); A ták nic nam do Láćinſkich reguł/ wſzytkie ſłowá by niewiem iákiego ięzyka/ my możemy y mamy deklinowáć BudBib cv; CzechRozm 98 (2); ModrzBaz 86; Bo co Antenor mowi/ że nam nic do tego/ Bá y bárzo do tego. KochOdpr C2; CzechEp 61 (3); ZapKościer 1585/55v; Mnie nic do niebá/ kiedym tu z pánnami. PudłFr 57; PaprUp E3; WysKaz 5.

~ Szereg:»mało abo nic« (1): Też mnie mało abo nicz/ do tyzh waſzyzh [!] chwiſtow RejJóz D7v. ~

nie mieć nic do czego [w tym: do tego (5)] = nie mieć prawa do posiadania, otrzymania, udziału (21): SeklKat Y2v; RejKup p2v (2); MurzHist P3v; MurzNT 126; nye ma nic do zapłát Kriſtuſowych/ kto koſcyoł Kryſtuſow opuſſcza KromRozm III F4v; KrowObr 142; UstPraw B4 (2); BielKron 126; RejAp 109v; MycPrz II C; SkarJedn 34; A do tey pulwloki pierwſzego męza dzieci nic nie maią bo on ią zapłacił zoiczizny ZapKościer 1581/6 (7); WujNT Bbbbbb4v.

nie mieć nic do kogo, do czego; komu nic do czego [w tym: do tego (6)] = nie odnosić się, nie mieć związku; nie być argumentem na poparcie jakiegoś twierdzenia; nihil ad aliquem pertinere Modrz (8;3): BudBib cv; CzechRozm 246v; iákom powiedźiał/ nic niema do tych wielmożnych [nihil ad istos viros magnificos]/ ktorzi ine ſzácunki/ á iákoby vſtáwy ſwe máią ModrzBaz 61 (3); CzechEp 176 (2); á co o zbrodniach mowiſz/ do tego Wolność nic nie ma GórnRozm A3v (2); LatHar 10; Nie gań mi okrętow/ Bo to nie ma nic do prawnych wykrętów KlonFlis D3.

nie mieć nic do czego = nie należeć (2): KromRozm II y2v; iż [...] dobrzy tylko [...] ktemu koſćyołowi przyſlucháyą/ á źli y przeźrenniá potęmpyenye/ do nyego nic nyemáyą. KromRozm III C6v.

nie mieć nic do czego [w tym: do tego (3)] = nie mieć prawa do ingerencji, nie móc się wtrącać (9): KromRozm I M3; KromRozm III D7v; then Seweryn był Liwlánt/ Krol Polſki do niego nic nie miał. BielKron 420; MycPrz II C3v; SkarJedn 35; SkarŻyw 88; wymogli to ná Krolu [...]/ iżby Krol do zbrodniow nic nie miał GórnRozm C3v (3). ~

nic z czego (43):

~ nic z czego nie będzie (a. nie bylo, a. nie byłoby, a. nie bywa, a. nie ma być) [w tym: ze wsz(ytki)ego (12), z tego (11)] = coś nie wyda pożądanych skutków, nie zrealizuje się, zawiedzie; nie będzie tak, nie uda się (41): RejRozpr Cv (2); RejKup d7; Diar 34; Wſzákem ći też y pierwey powiádał/ że z tey Exekucyey nic niebędźie OrzRozm I4v (6); rádzili iedni w Bononiey/ drudzy w Trydenćie/ á ze wſzytkiego niebyło nic. BielKron 229 (9); OrzQuin E3v (2); RejPos 248v (3); RejZwierc 44 (6); BielSpr c2 (2); PaprPan Cc; Bo lepſza pewna wolnoſć/ niż roſkoſz wątpliwa/ Tá záwżdy zemną/ á z téy częſto nic niebywa. KochFr 72; KlonŻal E4; CiekPotr 74; Obiecawſzy/ z ſłowá nic GosłCast 29 (3).

~ Wyrażenia: »nic dobrego« (1): A ten Seym/ o ktorym śpiewaćie/ [...] nic z niego dobrego nie będźie OrzRozm Bv.

»nic inego ... jedno« (1); że nákoniec z Seymu wálnego nic inego nie bywa/ iedno háńbá v poſtronnych ludzi OrzRozm C3. ~

nic z tego [odpowiedź odmowna na propozycję] = non PolAnt (2): Y rzekł mu świekier iego/ Mieſzkayćie v mnie/ poſlę do oycá wáſzego/ dawaiąc mu znáć iáko ſię maćie. Ale Tobiaſz rzekł/ Z tegoć nic/ ále mię odpraẃ do oycá mego. BibRadz Tob 10/10[11]; BudBib 2.Mach 7/8. ~

nic komu i komu = niech się ktoś kimś nie zajmuje (1): Nie miey ty nic z tym ſpráwiedliwym (marg) nic tobie y ſpráwiedliwemu temu. (–) WujNT Matth 27/19.

nic ku czemu; nie mieć nic ku czemu [w tym: ku rzeczy] = nie mieć nic wspólnego, nie odnosić się, nie być podobnym (4;1): RejKup I; Toć by tedy y ewángeliey nye wyerzyć? (–) Nic to ktemu. KromRozm I C3v; MurzOrt B2v; Lecż ktoż tego nie widźi/ że to nie ma nic ku rzecży WysKaz 15; Mieć ábo nie mieć złotá/ nic przez ſie ku cnoćie SzarzRyt C3.

nic o kogo, o co [w tym: komu (10); o to (4)] = nie dbać; nieważne (22): LibLeg 11/12v; RejKup x8 (2); KromRozm I B2; Acz o ſłowá nic/ gdźye rzecz ſámá w ſobye yáſna yeſt KromRozm III O7v (2); o śmierć o tę mi nic RejZwierz 27 (2); RejZwierc 27 (5); CzechRozm 117; BielSjem 12; O mięby nic/ ſynowi mogłoby to ſzkodźić GórnTroas 43 (2); OstrEpit A4; CiekPotr 74; PaxLiz E4; Choćia Bańſkich miaſt nie mamy/ nic o to KlonFlis C2 (2).

nic na czym (39):

~ nic na tym, na czym [w tym ze zdaniem dopełnieniowym (22): chocia(by) (12), jeśli (6), że, iż, lubo, zaimek względny; komu (12), u kogo (2)] = nieważne, nie szkodzi, nie obchodzi; nihil interest Modrz, Vulg; nihil impedit a. refert Modrz (35:1): Nic ná tym/ yeſli kto z odkrytą álbo zakrytą głową ſye modli KromRozm I Ov (2); KromRozm III F6v (2); RejWiz 3; RejZwierz 143v; OrzQuin Aav; GórnDworz O5v; RejPos 168v (3); GrzegŚm 43 (2); RejZwierc 134; BudBib c2; Strum N3; BudNT Hh4; CzechRozm 82v (2); Wſzákże nic ná tem choćby ich mniey choć więcey było. ModrzBaz 92 (4); Tego niewiem ieſli to ciż oycowie tych też ſpłodźili/ ktorzy ſię y v nas poiáwili: [...] (ná cżym mi nic/ otym ſię máło pytam [...]) CzechEp 65 (6); ReszPrz 58; Bądź ſye kto zacnym rodźił/ y bogátym/ Bądź niewolnikiem: v śmierći nic ná tym KochPieś 43; Phil S; WujNT 63 (2); CzahTr C4v; mnie był zdrow/ mnie chorował: zátym Coćby był zdechł/ mnieby zdechł: á tobie nic ná tym. KlonWor 20.

nie na czym = nie wystarcza, nie przynosi skutku (3): Bo wiem że tu na ſłowiech nicz Trzeba ych ſkutkem podeprzeć RejKup y6; Frigent Indicia omnia, Ná ſądziech niemaſz nic/ Są prożne Mącz 137a; KochTarn 78. ~

nie mieć nic z kim, z czym (na poły); nic z czym = nie mieć nic wspólnego, nie wdawać się w czyjeś sprawy; nie dotyczyć; nie dorównywać; nihil alicui et alicui Vulg (5;1): GliczKsiąż B3v; nie miéyćie z Antykryſtem nic ná poły OrzQuin K; áżei ſie to pokaże/ że onego ániołá ſpráwá ćieleſna/ nic nie ma z práwą [!] náſzego Iezuſá Chriſtuſá CzechRozm 55v; ZapKościer 1588/82v; Ieſt innych [bólów] doſyć lecż iák ſię mnie widźi/ Nic z tym ktory tuż iedzę napoy zbrzydźi RybGęśli D; WujNT Matth 27/19.

nic o czym = nie dbają, uważają za nieważne (1): Niċ tam o twich doſtoinoſcziach. RejKup b8.

nic po kim, po czym (118):

~ nic po kim, po czym; nic nie było (a. nie będzie) po czym; nie było (a. będzie, a. by było) po czym; nic by po czym; nie mieć nic po czym [w tym: komu (43); po tym (16)] = niepotrzebne (70;13;6;4;2): Po ogoniech nic nie maćie: Dobrzebyśćie vdziáłáły/ Iżbyáćie ie porzeżáły. BierEz H4; RejRozpr F4; Nyczczy po pieniądzach wniebie. RejKup M (10); DiarDop 109; GliczKsiąż Pδv; GroicPorz (5); KrowObr 76v (4); RejWiz 89v (2); RejZwierz 71v; Boguć nic potym nie było iżby był ſtworzył ten świát ſam dla ſiebie BibRadz I 323c marg; OrzRozm A3 (2); BielKron 223v (4); GrzegRożn I4; Prot B2v (3); Iż to co ieſt nápiſano/ tho ieſt doſyć ná tym ku náuce náſzey: boć nam było nic po ſpráwách dziećinſtwá cżłowiecżeńſtwá Páńſkiego RejAp 33 (2); GórnDworz L5 (2); RejPos 9 (8); GrzegŚm 62; SKępice á hoyny nic po nich nikomu RejZwierc 217 (7); BudBib b2v; Strum C4v; Aliśćiby nic po ſłowie Bożym: [...] gdybyſmy to cżynić mogli/ coby iedno chćiáło ćiáło. CzechRozm 242v (6); SkarJedn 338; Oczko 30v; SkarŻyw 258 (2); CzechEp 66 (2); Ze nic po ćierniu/ kiedy róża ſpádnie. KochFr 6 (2); KochPieś 48 (2); GórnRozm K2v (2); ActReg 10 (2); Bo ieſliby wſzyſcy byli ſpráwiedliwi/ nicby po Męſtwie Phil D2; GórnTroas 42 (4); OrzJan 69; WyprPl B3v; JanNKar E2v; po /th/ w polſkim ięzyku nic JanNKarKoch F4; GrabPospR N4v; PowodPr 39; SkarKaz 634b; GosłCast 34; Zeć po tákich wymyślech by namniey nic potym ZbylPrzyg B (2).

~ Przysłowie: Caeco cum speculo nihil, Proverb. Nic ſliepemu po ſwierciedlie. Mącz 29d. ~

nic po kim, po czym = nie ma kogoś, czegoś (5): Nullus sum, Nic po mnie/ zginąłem. Mącz 253a (2); (nagł) Mikołay Sienieńſki Stolnik. (–) [...] Bo to dobrze rozumieſz iż tu nic po błędzye. PaprPan M3; tego po cżym nic ná onym zborze nie było/ to ieſt około rządów kośćielnych y podnieśienia Cárogrockiego Biſkupá nád inne Pátryarchy/ nigdy poćwierdzić niechćiał SkarJedn 177; Klon F4.

nic komu po czym = nie godzi mu się, nie powinien (1): nic Krolowi po gniewie/ non decet regem ſeua inexorabilis [!] PaprUp H4.

nic po czym; nic by nie było po czym [w tym: komu (5); po tym (6)] = nie pomoże; jest bezużyteczne (16;1): viedz że ie [żołędzie] maż zbierać poki ſą niedoſtałe á piczne/ gdi iuż ſą ſuche nicz ponich FalZioł I [1152]c; bez naprawienia tego powiedaliśmy, że po żadnej obronie nic. Diar 67; RejZwierz 135v (2); Prot C; Ale to iuż nic potym złemu á zátwárdzyáłemu by iáko trąbą trąbił prawdą ſwięthą do vchá iego iuż mu nic nye pomoże RejAp 146v; iżby temu to cżłowiekowi nic po wſzytkim nie było/ by też y wſzytkiego ſwiátá oſiádłośći ſobie pozyſkał/ ieſliby duſzę ſwą poſłał ná zátrácenie RejPos 216v (3); RejZwierc 145; PaprPan Y; StryjKron 76; Bo nic po tákiey pokorney/ ſpowiedźi/ gdy przedśię to cżłowiek płodźi cżego ſię ſpowieda. CzechEp 105; KochMRot A2; GostGosp 160; KochFrag 20.

~ Jako eliptyczny równoważnik konstrukcji (1): Quid isti doli, quid machinae, quid praestigiae prosunt? I co po tych chytrościách zdrádách/ co po podrywkách? Nic. Mącz 202d.

[Zestawienie: »nic po nim« [nazwanie psa nieużytecznego, niezdatnego do polowania ani do strzeżenia dobytku]: Narod pſow troiáki náyduiemy: Ieden ieſt łowcży [...]. Drugi narod ku ſtrażey bydłá od wilkow. Trzeći ku ſtrażey domowey [...] ſą ieſzcże drudzy co ie zową nic po nich Cresc 1571 568.] ~~

f. Wyrażenia przyimkowe (773):
»z ni z czego« = bez istotnego powodu, bezpodstawnie (3): k they ich roznośći trzećia z niſzcżego przyſzłá BielKron 367 (2); koń ktory nád inne záwżdy był ćichy/ zębámi go ſtárgał/ zniſzcżego ſz ſię nań rzućiwſzy SkarŻyw 58.
»na nic« = bez skutku (1): Seim na nic ActReg 10.
»ni ocz« = bez istotnego powodu; de nihilo Mącz (4): Ni ocż ſobie głowę pſuieſz RejJóz C7v; Rixari de lana caprina, O kozią ſierść ſie ſwárzyć/ to yeſt próżno/ ni ócz Mącz 357a (3).
»ni przecz« = bez powodu (1): zburzyli mię ni przecż [gratis]. Leop Ps 108/3.
»wniwecz, w nic« = in nihilum Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Calep, Jan Stat; ad nihilum HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt [472:3] (475):
α. Tak, że nic nie zostało (albo zostałyby szczątki), że przestało istnieć; w połączeniu z czasownikiem znaczy: unicestwić, zlikwidować, zniszczyć, obalić; pokonać, zabić; z czasownikiem zwrotnym: przestać istnieć, zniknąć, ulec unicestwieniu, zniszczeniu itp.; funditus Mącz (191): RejPs 73v; Gdyż wyem że ſie cyáło moye ták w niwecż roſproſzy LubPs Hv (8); iákoby zániſzcżył/ zátłumił/ á w niwecz zátłocżył/ wierne Páńſkie RejPos 51v (2); BudBib Iob 6/18; ArtKanc O; GrabowSet F; Kośćielne ſkárby wniwecz ſpuſtoſzyli KlonKr D3 (2); Są wiérſzé lámentliwé/ łzy w oczách niécącé/ Wſzelki kłopot pod obłok w nic rozdymáiącé GosłCast 37.

W charakterystycznych połączeniach: wniwecz kazić, odpłoszyć, porazić, potłoczyć (zatłoczyć) (2), potłuczony, rosypować, rozdymający, rozpłynąć (rozpływać) się (2), rozproszyć (rozproszony) (4), spustoszyć, zetrzeć.

W funkcji orzecznika [w tym: z łącznikiem (1)] = już nie ma, przestało istnieć (3): wſzytki kſiążętá iego będą wniwecż. BudBib Is 34/12; PaxLiz C3v; przyſzły złote látá/ Sáturnowe ſą cżáſy/ wniwecż ſmętek świátá. SapEpit B3.

Zwroty: »wniwecz iść« = znikać (1): Iż gdy duch z párą z człowieká wynidźie/ Pomiéſzawſzy ſie z wiátrem wniwecz idźie. GórnTroas 30.

»wniwecz (się) obrocić (a. obracać), obrocony, obrocenie« = ad a. in nihil redigere Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; perire Vulg, PolAnt; corrumpere PolAnt, Mącz; delere PolAnt, Cn; abolere, exstinguere, prosternere Mącz, Cn; ad nihilum deducere HistAl; redactus ad nihilum Vulg; cessare facere, consumere, disperdere, subversionem ponere PolAnt; abolescere, in auras ire, cassari, devastari, dilabi, funditus perdi, interire, intermori, perfringi, pervastari, pessundari, profligari, venire ad internecionem; deploratus, dissipatus Mącz; contabescere, disperire Calep; afferre exitium, in cassum recidere, depascere, diluere, exitium comparare, ad interitum redigere, obsolefacere, obterere, perimere, tollere Cn [szyk zmienny] (142:26:2): FalZioł I 53c; BielŻyw 84; iż cienkie rzecży na ogniu hnet ſie w niwec obraczaią GlabGad H8v (3); RejPs 94 (4); HistAl G2; KromRozm III L3v; drzewyey ſie od pogonyey ſwoiey nie náwrocę/ Aż ſwe wſſytki ſprzećiwniki yuż wniwecż obrocę LubPs E2 (8); KrowObr 214y; RejWiz 21v (2); Leop Is 34/11 (3); ktory może [...] wſzythek świát iednym kinieniem wniwecż obroćić BibRadz 2.Mach 8/18 (13); ták ſie w niwecż krolewſki rod wizytek obroćił. BielKron 49 (42); KochSat A3; Homo fractus ac pene dissipatus, Człowiek zeſzły á málem w niwecz obrócony. Mącz 396a (17); RejAp 5v (4); GórnDworz Ff7; HistRzym 128v; RejPos 7 (33); BiałKat 181; BielSat C3; oſiádłośći ich práwie w niwecż á w niwecż [...] ſie obroćiły RejZwierc 184v (12); RejPosWstaw [414]v; BudBib I 279b marg; ále mury kiedy ich nie przykryie/ wniwécz ſye obracáią. Strum Q4; BudNT Ee6v marg; CzechRozm 80v (5); ModrzBaz 132 v; Oczko 5v; KochPs 132; SkarŻyw 456; MWilkHist Ev; StryjKron 260 (4); CzechEp 73 (2); Muśiáłáby tákże zárázem wiárá y nádźieiá ludzka vſtáć y w niwecż ſię obroćić NiemObr 73; ReszPrz 3 (2); ArtKanc K18v; BielRozm 20; PaprUp I2v; Calep 250b (2); GostGosp 98; Phil C; GrabowSet B (2); LatHar 71 (2); WujNT 386 (2); WysKaz 2; JanNKar Cv; WitosłLut A5; Gdy wybić bráćią y wniwecz obroćić Myślił KlonKr C4v; PowodPr 9 (4); GosłCast 63; SkarKazSej 705b; SzyrzRyt A4.

β. Na darmo, bez skutku, niepotrzebnie; niepotrzebne; frustra, inaniter, incassum, in irritum, nequiquam Mącz (62): Cribro aquam haurire, Proverb. Dármo á w niwecż co czinić/ Wodę mierzić. Mącz 68d; Lusisti omnem operam, Wniwecześ robił. Mącz 198c; In pertusum dolium dicta ingerere, W niwecz á próżno co komu mówić. Mącz 469a (14); Irritus ‒ Daremni, prozni, wniwecz. Calep 564a.

W funkcji orzecznika (bez łącznika) [w tym: przy podmiocie „to” (9)] (17): RejRozpr D4 (2); cżłowyek prędko ſie zepſuye/ A to wniwecż co ſie dármo nędznik náfráſuye. LubPs K4v; RejWiz 17v; RejZwierz 122v; Facit verba mortuo, Wſziſtko w niwecz. Mącz 232b; OrzQuin B4; KochTr 8; náſzé troſki wniwecz/ wniwecz y ſtáránié KochFr 72; GórnRozm H (2); KochProp 10; GrabowSet I2v (2); KlonKr F3; PowodPr 35.

W charakterystycznych połączeniach: wniwecz czynić (4), mowić (2), poczynać, pracować (2), robić.

Zwroty: »wniwecz (a. w nic) (się) obroćić (a. obracać), obrocony« = zmarnować a. pójść na marne, nie przynieść spodziewanego skutku, nie doprowadzić do skutku, stać się bezużytecznym; consumere in vanum PolAnt; frustra abire, in nihilum venire, recidere in cassum Mącz; conturbare Calep; in irritum cadere, ad vanum redigere Cn [szyk zmienny] (23:1): BibRadz Lev 26/20; Amici, diei partem ad se trahunt, K woley prziyacielóm nie máło dnia ſie w niwecz obróći. Mącz 460d (8); nikczemnymi quęſtiámi zátrudniáliſmy Seymy/ y w niwécz ié obracáli OrzQuin B2; nádzieie wſzytki náſze/ y pilne ſtháránia [nieszczęście] w niwecż obráca. GórnDworz Dd7v (2); RejPos 65 (4); RejZwierc 143v; WujJudConf 114v; Muſiáłá by ſie też w niwecż obroćić oná ſroga y droga śmierć iego CzechRozm 218v; KochPs 202; Calep 255a; GrabowSet E4v; SkarKaz 610b; prózna moiá praca: Równo iáko y piérwéy/ w nic mi ſie obraca. GosłCast 28.

»wniwecz pość (a. iść)« = zmarnować się, nie osiągnąć skutku; in vanum abire Cn [szyk zmienny] (6): ani ta proźba iego wniwécz póidźie/ ale ią pán [...] pomnożęniem dobr duſznych abo zbawięnnych nagrodźi MurzNT 33v; GórnRozm Iv; ActReg 55 (2); GrabowSet B; To comći ſłużył/ niech iuż wniwecz idźie KochFrag 27.

γ. Tak, że przestaje być ważne, prawomocne (53): Te Contracti iednoſtainą zgodą [...] wniwecż zepsowali ZapKościer 1580/12v.

W funkcji orzecznika (bez łącznika) [w tym: przy podmiocie „to” (1)] = nieważne (3): BudNT przedm c3v; Przy fráſzkách mi wżdy náleią: A to w niwecz co ſye śmieią. KochFr 4; Odkupienie P. Kryſtuſowe v Aryanow wniwecż. PowodPr 35 marg.

Zwroty: »wniwecz iść« = zostać skasowanym, unieważnionym (1): dni takież odłącżenia iego poświęći Pánu/ offiáruiąc báránká rocżnego zá grzech: wſſákoż wthen ſpoſoh áby dni pierwſſe wniwecż ſzły [irriti fiant] Leop Num 6/12.

»wniwecz (się) obroćić (a. obracać), obrocon(y), obrocenie« = unieważnić, skasować; irritum facere Mącz, PolAnt; abrogare Calag, Calep; irritare PolAnt, JanStat; sustollere Mącz; in nihilum verti Modrz; rescindere, tollere Calag; antiquare; antiquatio Calep; cassare, in irritum revocare, in nihilum convertere; in nihilum redactus; irritatio JanStat [szyk zmienny] (33:13:2): BierEz D4v; nynyeysem pyssmem onego qwythwya y zapysh kasswya a wnywecz obracza y vmarza. ZapWar 1548 nr 2667 (3); MurzNT 56; iż iuż tym w niwecż ſą obrocone/ y ná ſtronę zárzucone wſzytki chwały/ ofiári/ y ſpráwy zakonne. LubPs Xv (2); KrowObr 214; UstPraw E; tedy to ná cokolwiekby ſie oná obowiązáłá y ſlubiłá/ wniwecz ſie obroćić ma BibRadz Num 30/13 (4); przymierze záſię wniwecż obroćił BielKron 386 (5); Mącz 438a (2); RejPos 159; BudBib I 419a marg (2); MycPrz II C2; CzechRozm 79; wiele ich [praw i ustaw] bywa ktore przez rok wniwecż ſię obrocą ModrzBaz 97; Calag 3b; Nie możeć być rozwiązáne to iest w niwecż obrocone piſmo CzechEp 113; Calep 7b (3); A ieſliby ſie co przećiwnégo tákowému Dekretowi náſzému sſtáło/ tedy to ſkázuiemy żadnéy władzéy nie mieć/ y ma ſie wniwecz obróćić [totum id irritum decernimus et inane JanStat 563]. SarnStat 593; Tylko z tego Státutu wſzyſtek rozdźiał woienny o obronie Ziemſkiéy [...] káſsuiemy/ y wniwecz obrácamy wiecznémi czáſy. SarnStat 1191 (17).

δ. Tak, że się nie spełni (37): Rády ludzkye y myſli ich w niwecż roſypuye LubPs H4v (4); Mącz 1b; ZawJeft 16; zdrády niezbożnych ludźi wniwecż przewroći. KołakSzczęśl B4v.

W funkcji orzecznika (bez łącznika) (1): Iudicie [= przepowiednie] w niwecż. BielKron 82 marg.

W charakterystycznych połączeniach: wniwecz potrzeć, przewrocić, psować, radzić, rosypować, rozproszyć.

Zwroty: »wniwecz (się) obrocić (a. obracać), obrocony« = nie spełnić się; udaremnić; destruere PolAnt; labefactatus Mącz; dissolvere, perdere; abolitus Vulg [szyk zmienny] (24:4): TarDuch D4; y zaż by ſie miáły wniwecz obroćić obietnice iego RejPs 112v (6); Proźbá przećiw nieprzyacielom áby ich vporne náſádzenie wniwecż obroćić racżył. LubPs S6 marg (3); BibRadz 2.Reg 17 arg (2); Mącz 478d; nádzieiá y pożądliwość iego záwżdy ſie w niwecż obroći. RejPos 44 (5); RejZwierc 256; CzechRozm 218v; KochPs 45; CzechEp 411; KochFr 65; GrabowSet Ev; WujNT Act 5/38 (3); CzahTr B2.

»wniwecz pość« = nie spełnić się (1): w niwecż poſzło ich wſfytko mnimánye LubPs V4.

ε. Zwroty w znaczeniu ‘(z)lekceważyć; nie dotrzym(yw)ać (tj. potraktować tak, jakby nie istniało)’ (19):
»wniwecz obrocić (a. obracać), obrocony« = mentiri PolAnt; exstinguere Mącz; irritum facere Vulg (14:1): rácz odwroćić wzrok ſwoy áby niebaczył złoſći moich á rádſſey rácz wyſtępek moy wniwecz obroćić. RejPs 77; BibRadz 1.Mach 11/53; ſluby y przyſięgi ſwoie w niwecż obroćili BielKron 108 (2); Mącz 416a; GórnDworz Hh6; WujJud 133v; HistHel C3v (2); roſkazánie Boże bywa wniwecż obrocone [Dei iussum pessundatur], ModrzBaz 28; SkarJedn 337; CzechEp 117 (2); WujNT 1.Tim 5/12 (2).

»wniwecz opuścić« [szyk zmienny] (3): RejPs 67; RejPos 301; opuść wniwecż groźby ludzkie ArtKanc O.

»wniwecz nie poważyć« (1): gdyż áni ſłow moich/ áni tego powtarzánia ich/ ktore od was ſłyſzeli/ w niwecż v ſiebie nie poważyli RejPos 335v.

ζ. Zwrot: »wniwecz (się) obrocić (a. obracać), obrocon(y), obrocenie« = upaść lub doprowadzić do upadku, stracić lub odebrać świetność; zubożeć, podupaść; pognębić, upokorzyć; ad nihilum deducere, evacuare; redactus in nihilum Vulg; dilabi, (funditus) misceri, labefactari, senescere, vanescere; deploratus, prostratus Mącz; ponere in nihilum PolAnt [szyk zmienny] [65:16:1] (82): WróbŻołt 7/6 (2); iż namożnieyſſy mocarz zewſſemi walecznemi przipráwámi iáko iny ſen wniwecz ſie obroćić może. RejPs 111v (6); RejRozpr I; iáko oná bożnicá złych á niewiernych w niwecż ſie obroćić myáłá LubPs E4v (5); Leop Iob 30/15 (3); iákoby byli [...] wniwecz obroćili wielmożność Kryſthuſowę w oſobie vczniow iego. BibRadz II 12a marg (2); OrzRozm D; BielKron 113; Aurum Tolosanum habere Proverb. Zniſzczeć w niwecz ſie obroćić dla zlie nábytęgo [!] dobrá. Mącz 21b (9); OrzQuin Aa3; RejAp BB5; ktorzy cżáſu woiny [...] znácżnie kwitnęli/ á potym gdy przyſzedł pokoy/ wſzytko ſie wniwecż obroćiło GórnDworz Hh (2); iż mogł záwżdy zetrzeć á zniſzcżyć moc iego [czarta]/ á wniwecż obroćić kroleſtwo iego. RejPos [77]v; iż maſz być zelżon á poniżon á w niwecż obrocon/ ieſli ſie nie vznaſz w tey nikcżemnośći ſwoiey. RejPos 228v (25); iáko ſie ich máiętnośći w niwecż obráczáią RejZwierc 194 (6); WujJud 133v; BudBib Is 40/23; HistHel A; MycPrz I B; Strum A4v; CzechRozm 165 (4); GórnRozm M; ActReg 118; Phil D3 (2); GrabowSet D2; WujNT Rom 3/3 (2); SarnStat 1273.
η. Zwrot: »wniwecz obrocić się (a. obracać), obrocony (a. obracany)« = udowodnić nieprawdę, zadać kłam; podważyć prawdziwość; okazać się nieprawdziwym; potępić; convincere Mącz [12:2] (14): aby świętą zacność prawdy piſm Zydowſkich wniwecż obroćili BibRadz *4v; ná ktorym kazániu dowodnie zháńbił á wniwecż obroćił ſektę Mánicheow BielKron 160v (2); Mącz 445d; RejZwierc 259v; wſzytkie inſze dowody iego [...] tym iedny [!] obalone w niwecż ſię obroćić muſzą. CzechEp 269 (8); PaxLiz D3.
θ. W funkcji orzecznika bez łącznika (11):

Połączenie: »to wniwecz« [w tymi co (6), iż, że (4)] = a ponadto (dotyczy spraw niekorzystnych); quid quod Modrz [szyk 10:1] (11): RejJóz F4; RejKup c6v; Iedno nędzna koſzulá tá ſie nam doſtánie. A to w niwecż iż ſławá rozleći ſie wſzędzye RejWiz 87 (5); bárzo mu ćięſzko wroćić Czo ſie komu zádłużył/ [...] á czo ſie go náſádzáią álbo námęcżą to wniwecż. RejZwierc 167v (2); ModrzBaz 110v; ten puchnie/ ów gnije: ábo wrzodliwi/ ábo trędowáći/ żadnégo zdrowégo niémáſz: to wniwecz co ich nagle pomrze KochPij C2.

** Bez wystarczającego kontekstu (6):
Zwrot: »wniwecz (się) obrocić (a. obracać)« (6): Ad nihilum recidere, W niwecz ſie obroćyć. Mącz 29c; Puto ad nihilum recasurum, Mam zá to że ſie w niwecz obroći. Mącz 29c; Pessum do, w niwecz ſie obracam. Mącz 294d (5); Calep 1101b.
»za ni zacz« = za darmo; przen (1): pro nihilo ſaluos facies illos [...] y zaż ie ty miły panie zanizacż zbawiſz WróbŻołt 55/8.
»za nic, ni zacz« (wyraża lekceważenie, niską ocenę, niską wartość, brak szacunku, nieprzykładanie wagi) = pro nihilo Vulg, Mącz, Modrz; in nihilo, in nihilum Vulg, PolAnt [210:78] (288):

W funkcji orzecznika [w tym: z łącznikiem „być” (13), „widzieć się” (1); u kogo (23), komu (3); z przeczeniem (3)] (59): iż tám pan náſz zá nic niebył iedno rozlicznych bogow báłwány. RejPs 204; RejRozpr B2v; A tyć waſze wymowki v mnię wſzytki za nić. RejJóz N2 (4); ty poſtepky [...] Prawie my ſię za nić wydzą RejKup n4; Wola rozkazania twégo Ta zanicz byłá vniego RejKup aa4v (15); LubPs bb5; RejWiz 87 (2); RejZwierz 87v; Temu to Tyberyuſowi ieden hutnik przynioſł napirwey śklenicę s pięknego śkłá/ dał go ściąć/ mowiąc: iż ni zacż złoto y ſrebro nie będzye dla tákich śklenic. BielKron 140 (6); RejAp 10v; GórnDworz Bb6v; RejPos [105]v (3); Zá nic tu Rożána wodká/ Ieſlić grzebie we łbie kotká. RejZwierc 237v (4); BudNT i5v marg; PaprPan H; ModrzBaz 42 (2); Oczko 11; CzechEp 43; Zacność w miłośći zánic KochFr 18 (2); PudłFr 4; ArtKanc K18; ActReg 98; Hektorowi śmierć zá nic GórnTroas 34; GrabowSet R4 (3); ále mądrość bez ſpráwiedliwośći nizacż ieſt. KołakSzczęśl C4; RybGęśli D3; GosłCast 21; SapEpit B3v.

Zwroty: »za nie (a. ni zacz) (nie) mie(wa)ć, mian(y), mienie« [w tym: z przeczeniem (84)] = lekceważyć, nisko cenić, nie szanować; uważać, że to nic wielkiego; aspernari, nullo existimare Vulg; abiicere, in nihilo ponere, in nihilum computare a. reputare, spernere PolAnt; despicere, floccifacere, nauci facere, nihili facere, nullo. numerare, parvipendere, putare pro nihilo Mącz; pro nihilo ducere a. habere Modrz [szyk zmienny] (139:4:2): BierEz E4 (6); OpecŻyw 121v (2); OpecŻywPrzedm C3; ForCnR A3v; BierRozm 17; RejPs 135 (3); RejRozpr E4 (4); Czo nam z oczu zeydzie to iuż za nicz mamy RejJóz K4v (3); RejKup b2v (7); KromRozm I D2v (2); MurzHist Rv; MurzNT 21; BielKom F3v; LubPs D2v (6); RejWiz 103v (2); Leop Iob 30/2 (2); OrzList h4v; ktoż ćię tak zacnym cżyni że drugich zá nic przed tobą nie máią. BibRadz II 93b marg (9); Złotá/ Pereł/ Kámienia ni zacż nie máią ſobie BielKron 447 (10); despicere, Gárdźić/ zá nic nie mieć. Mącz 405c (12); LeovPrzepSamb b4v; RejAp 199; ktokolwiek tey niedbáłośći ábo nizacżmienia/ nie po przęckę vżywa/ hnet ná drugą á przećiwną/ ſtronę/ przełáduie. GórnDworz E8 (7); BielSat G4; HistLan C2 (3); RejZwierc 48 (6); BielSpr b4 (2); WujJud 6v (2); BudBib Sap 3/11 (2); MycPrz I B2 (2); ModrzBaz 9v (8); SkarJedn 288 (2); KochOdpr C3; Oczko 11; KochPs 164; Lecż Pánná ták obietnic iáko y pogrozek iego zá nic ſobie nie miáłá SkarŻyw 68 (8); CzechEp 414 (3); ReszPrz 64; ArtKanc L (2); BielRozm 8; PaprUp Kv; ActReg 101; GórnTroas 7; iż Pogánie/ z záſtárzáłego nałogu złego byli do oboygá ſkłonni/ y zá nic ſobie porubſtwá nie mieli WujNT 462 (3); WysKaz 18; SarnStat 163; Bo naprzód Heretycy świąt iákmiarz nizac niemáią PowodPr 51 (2); Izaſz mię ták ſobie maſz nizacz. CiekPotr 45; CzahTr G4; SkarKaz 686b.

~ Połączenie: »prawie za nic« (2): HistLan F2v; áno miſtrze ſzkolne práwie zá nic máią ModrzBaz 134. ~

»odrzucić za nic« (1): Gdyż ty tákowe odrzućiſz zá nic od ſiebye precż LubPs O2.

»za nie (a. ni zacz) pokładać (a. przekładać), poczytać, poczytan; za nic (a. ni zacz) (nie) być poczytan, policzony« = in nihilum computare Vulg, PolAnt; in nihilo reputare Vulg [szyk zmienny] (6:1:1;2:1): BielKom nlb 3; Leop Sap 3/17; RejPos 13v (3); WujJudConf 10v; choć żeby teſz kto był doſkonáłym miedzy ſyny ludzkiemi/ wſzákoſz ieſliby nie miał mądrośći twey/ zá nic nie będzie pocżytan. BudBib Sap 9/6; Nizacz ſynow Slacheckich ſobie pokłádáli. MycPrz I B3; WierKróc Av; WujNT Act 19/27; bogáctwá z nią [mądrością] zrownáne zá nicem poczytał. SkarKazSej 658a.

»za nie sadzić« (1): wiérſze ſpániáłe Przécz zá nic ſobie ſádźiſz? GosłCast 9.

»za nic (a. ni zacz) (nie) stać« [w tym: u kogo, u czego (6), przed kim (1); z przeczeniem (23)] = być lekceważonym, nisko cenionym; być mało wartym; być nieprawomocnym; nihil esse HistAl; nullius putari Mącz [szyk zmienny] (40): RejPs 60v; Iuż dziś ſukno ſtoi zá nic Mowią iż wnim ćięſzko chodzić RejRozpr 13 (6); Zadny Iarmark y kiermaſz Gdzie tego wina niemaſz Za nicz nieſtoi v nas LudWieś B5; RejRozm 407; RejKup n5 (4); HistAl M8; GliczKsiąż C6v (3); Leop Iob 9 arg; W kroleſtwie Antikriſtowym było rzkomo vpámiętánie y pokutá zá grzech/ [...] lecż to wſzytko przed Pánem nizacż nie ſtało BibRadz II 141a marg; Mącz 230b (2); GórnDworz D3v (4); GrzepGeom A4; RejPosWiecz3 98v; RejZwierc 236; PaprPan V4; SkarJedn 142; Ze ſłowo Boże proſte y ſzcżyre zá nic v was ſtoi. CzechEp 183 (2); CzechEpPOrz ktv; PudłFr 42 (2); iż ieſli któré zapiſy [...] do Kśiąg Ziemſkich nie będą przenieśioné: tedy nie będą nizacz ſtáć [sint nullius roboris JanPrzyw 42]/ áni mocy mieć. SarnStat 942; PowodPr 62; SkarKazSej 705a; ZbylPrzyg A4.

~ Połączenie: »za nic prawie« (1): To co teraz mowiſz/ zá nic práwie w tey mierze nie ſtoi. CzechRozm 212v. ~

»za nic (a. ni zacz) (nie) ważyć« [w tym: z przeczeniem (22)] = lekceważyć, nisko cenić, nie szanować; ducere pro nihilo, nihil putare, sus deque ferre Mącz; postmittere Calep; nihil vereri Vulg [szyk zmienny] (31): OpecŻyw 53v; BielŻyw 85; LibMal 1548/137v; RejKup h3; ktore karánia oni częſtokroć ſobie zá śmiech máią/ y zá nic nieważą GroicPorz kk2; KrowObr 71; RejWiz 173v; BielKron 236v (4); Mącz 96a (4); GórnDworz Ii6; RejPos 23; BielSat D2; my zaś tak zacnego mężá/ [...] ledwo imię znamy: y prace iego zá nic ſobie ważymy. ModrzBazBud ¶5; SkarŻyw 141 (3); WisznTr 25; BielRozm 27; PaprUp F2v; ActReg 100; Calep 827a; WujNT Act 20/24; WysKaz 12; KlonKr Bv; zá nic ſobie właſnych pożytkow nie ważmy SkarKazSej 668b.

2. Zastępuje zaimek nieokreślony z określoną przydawką (178):
a. Coś nieważnego, coś lub ktoś bez znaczenia, małej wartości (175): a yeſzly laſky nyemaſch nycz, duſſa bądzye rzeczona {teſz} nycz PatKaz III 148; Stáránie złośnych niczym czyniſz práwie SzarzRyt B.

Połączenie: »jako nic« (1): widziáłá mi ſie oná pirwſza boleść iáko nic/ przećiwko tey wtorey GórnDworz C5v.

W funkcji orzecznika = nieważne, nie przejmuj się, to mniejsza; nie szkodzi; z określeniem nosiciela stanu [komu u kogo]: ktoś się tym nie przejmuje, nie obawia się, lekceważy, nie waha się (149):

~ Z łącznikiem [w tym przy podmiocie w postaci: rzeczownika lub zaimka (47), zdania (3)] (50):

~ W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie” (48): HistAl E; MurzNT Matth 23/16 (2); RejZwierc 214; Z vſt złośnikowych nic nie ieſt chwałá ozdobna/ bo nie pochodzi od Páná. BudBib Eccli 15/9; CzechRozm 73 (2); Męki te nic nie ſą/ áni mi boleśći nie cżynią. SkarŻyw 41; CzechEp 243; WujNT Ioann 8/54 (3).

~ nic komu (2): nic mi nie ſą nogi/ Gdy mam táko kraſne rogi. BierEz Kv; PatKaz II 20.

nic przeciw komu, przeciw(ko) czemu [= wobec, w stosunku do] (5): iż nic nieſą/ przećiw iemu wſſyſcy ini bogowie. RejPs 201 v; świeca przećiw ſłońcu nic nie ieſt. BielKron 463; Mącz 3b; GórnDworz M6v; CzechEp 123.

nic przed kim, przed czym [= wobec] (2): Abowiem wſſytko ine ná ſwiećie/ ácz by też to było wielkiey powagi/ nic nie ieſt przed máieſtatem iego RejPs 142; WujJud 101.

Z określeniem ograniczenia [w tym: bez kogo, bez (a. przez) czego (18), (o)krom ‘bez’ czego (2), sam ‘bez czego’ (2), ze zdaniem warunkowym (3)] (25): PatKaz II 20; PatKaz III 150v; wnętrzna [pokuta] nic nye yeſt/ gdy zewnątrz nyeſpráwuye rozmáitego martfyenya ćyáłá. KromRozm I I2v; Wiárá bez miłośći nic nie ieſt. RejAp 18v marg (2); GórnDworz F8v; RejPos 193v marg; BiałKat RejZwierc A5 (5); WujJud 101 (2); CzechRozm 72 (2); SkarŻyw 279 marg (2); bo náſze ſpráwiedliwośći/ nic nie ſą krom twey dobroći. ArtKanc M19; Sámá Cnoty ozdobá/ gdźie nie nátkaſz ręki/ Nic nie ieſt RybGęśli C3v; WujNT 681 (3); GosłCast 38.

Fraza: »nic to nie jest« [w tym: z dodatkowym podmiotem w postaci inf (1)] [szyk zmienny] (8): PatKaz II 20; Przyſyęż nic to nie ieſt/ iákobyś Paćierz zmowił. GroicPorz z3v; BielKron 307; Nic to nie było ſiedm lat walczyć nièprzeſtaiąc. KochSat A2v; Mącz 3b; GórnDworz F8v; CzechEp 123; GosłCast 49. ~

W zdaniu nie zaprzeczonym (2): est aliquid, Ieſt nieco/ to yeſt waży/ álbo nie owſzeyki yeſt nic. Mącz 428c.

~ Połączenie: »jako niczym« (1): A iż też ono ſtworzenie niebyło Bogiem: tedy iáko on báłwan/ ták znák iego/ było iáko nicżym. PowodPr 28. ~

Bez łącznika [w tym przy podmiocie w postaci: rzeczownika lub zaimka (91), inf (2), zdania (1)] (99): (did) Ruben cieſzy oycza [po stracie Józefa] (‒) [...] Ieden ći nicz wzdyć nas ſzeſcz zdrowo k tobie przyſli RejJóz B4v; Nicz tu Mniſku Foſky twoye RejKup cc2; Bowyem ſłowá złośćiwe nam ſie ſą zmoczniły/ Tyby nic gdyby ſie twe łáſki otworzyły LubPs P2v; RejWiz 89v; RejZwierc [207]; Ręce/ nie ſąż ſkaláné z vczynku iákiégo? (–) Nic ręce/ ále ſerce/ troſkámi zwikłáné. GosłCast 29.

~ nic u kogo (27): RejWiz I81v; BielKron 259v (5); RejAp 27v (2); GórnDworz C8v; A wżdy to v nas nic/ á wżdy to v nas/ iáko ono powiedáią/ iáko ſliwkę połknąć/ nic ſobie nie poważyć ſwiętey woley [...] iego. RejPos 335v (4); GrzegŚm 28; RejZwierc 72v (7); Strum Rv; CzechRozm 72v; ModrzBaz 111; CzechEp 72; NIedbáią moie pápiéry O przeważné bohátéry: Nic v nich Mars choćia ſrogi/ I Achilles prędkonogi KochFr 3; GosłCast 32.

nic komu (7): ForCnR A4v; Bo grzech ieſt tákowy iad przed ocźymá iego [Boga]/ Ze mu tho nic ſwiát zniſzcżyć dla ſrogośći iego.RejWiz 95; RejAp 180v; RejZwierc 93; gdy ſpráwą idą/ nic im gorá/ wodá/ błotá/ Stáwy/ láſy/ nie zmieni ſzyku BielSpr 67v; GórnRozm B4; GórnTroas 43.

Z określeniem ograniczenia [w tym: bez czego (7), nad co (1), ze zdaniem warunkowym (8)] (16): Zadna moznoſcz nic nad wolą bożą. RejPs 196 marg; RejKup P (2); RejWiz 46v marg (3); RejPos 181 marg; Nicz możność áni bogáctwo bez cnoty. RejZwierc 145 marg (6); Nic Herb/ nic Tituł/ nic wielkiego rodu Synem być/ gdy w twych ſpráwach pełno ſmrodu StryjKron 76.

W funkcji równoważnika zdania (4): RejFig Aa4; GrabowSet L2; vſtáwicznie ſię mury Rzeczypoſpoli: wáſzey ryſuią/ á wy mowićie: nic/ nic SkarKazSej 705b.

Połączenie: »jakoby nic« (2): ForCnR A4v; bo iednemu iákoby nic/ poſtrádáć troſzkę máiętnośći/ á zábiwſzy vćieć ná Niſz GórnRozm B4.

Frazy: »nic to« [w tym z dodatkowym podmiotem w postaci: inf (13), zdania (11), rzeczownika (1)] = nihil est Vulg [szyk zmienny] (57): ForCnR A4v; RejPs 124; LibLeg 11/10; RejRozpr F3; Czoċ ta pleczéx toc wſytko nicz. RejKup m8v (6); MurzHist Mv; RejWiz 95; BielKron 148 (2); RejAp 27v (3); GórnDworz B6 (2); RejPos 247 (3); GrzegŚm 28; Iuż tho nic vkráść/ wyłudzić/ wykłámáć. RejZwierc 65v (19); Strum M (2); CzechRozm 72v (2); Nic to/ że kogo fortuná wyſtáwi/ Złotá/ y śrebrá/ czći ludzkiéy/ nábáwi: Bo go śmierć ſroga ze wſzyſtkiégo zwlecze KochPs 73; CzechEp 72; Bićié/ płomień/ nic to mnie GórnTroas 43; GrabowSet L2; WujNT Math 23/16 (2); SarnStat 550; SiebRozmyśl H3; Nie darmo oyćiec dźiéwki prędko z domu zbywa Choć ią miłuie: nic to GosłCast 45 (2); SkarKazSej 669a.

»(to) jeszcze nic« = to jeszcze nie wszystko (w kolejnej części wypowiedzi następuje gradacja wyższego stopnia, zwłaszcza większe zło) (8): Anoby to ieſzcże nic gdyby ſpełná ſławá/ Ale y o tey przytym záwżdy ſzpetna ſpráwá. RejWiz 5; RejFig Dd3v; RejPos 262 (2); Ieſzcżeby nic by tylko ſam był tym ſąſiádem/ Ale nam drugim grozi RejZwierc 246v (4). ~

α. O człowieku; w funkcji orzecznika (18):

Z łącznikiem (12):

~ W zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie” [w tymi nic (6), niczym (3)] (9): bo będzieſzli ſie chwalić nicżym nie będzieſz będzieſzli ſie ganił, błaznom zoſtanieſz. BielŻyw 88; BibRadz 2.Cor 12/11; BudBib Esth 14/10; á bowiem w ni w czymem nie był podleyſzy niżli oni bárzo wieldzy Apoſtołowie: choćiażem nic nie ieſt. WujNT 2.Cor 12/11 (2).

~ nic względem kogo (1): iż też to/ żydowie/ mowiąc zemną/ bárzo ſzerzyli/ żeby náſz Iezus Pan nie był nic względem Moyżeſzá CzechRozm 103.

W przeciwstawieniu: »co ... nic« (2): Ieſli kto rozumie ſię cżem być/ gdy nieieſt nicżym/ ſam ſię zwodźi ModrzBaz 56; WujNT Gal 6/3.

Z określaniem ograniczenia (1): Bo y Piotr y inſzy bez niego [Chrystusa] nic nie ſą. CzechEp 331. ~

W zdaniu nie zaprzeczonym [w tym: nic (2), niczym (1)] (3): choćbym miał [...] wſzytkę wiárę ták żebym gory przeſtáwiał/ á miłośćibym niemiał/ nic ieſtem. BudNT 1.Cor 13/3 [2].

~ Połączenia: »nic jedno« = tylko (1): Wſzákem ia nic iedno popioł ArtKanc S11v.

»prawie nic« (1): Nie podáy miły panie Sceptrum kroleſtwá twego/ Tym [...] Ktorzy ſą práwie nicżym LubPs hh5v. ~~

Bez łącznika (4):

~ Z określeniem ograniczenia (1): Nic przyiaćiel bez pięniędzy BierEz M4.

Połączenie: »jako nic [przed kim]« (2): Leop Ps 38/6; Wſzytcy narodowie iáko nic przed nim/ mniey niż nic y (niż) tſzcżą (rzecż) pocżytaią ſię przed nim. BudBib Is 40/17.

Wyrażenie: »mniej niż nic« (1): BudBib Is 40/17 cf Połączenie. ~

αα. Nie trzeba się bać o niego, wszystko z nim w porządku (bez łącznika) (2): To ſie tu w nim kocháli mowiąc Nic náſz Mikołay nic/ bá nie záleżyć ten ná ſtárość gruſzki w popiele. RejZwierc 274.
β. Coś bezwartościowego z punktu widzenia wartości użytkowej (z łącznikiem, w zdaniu zaprzeczonym partykułą „nie”) (5): ieſt rozlicżney moczy ziełony [!] Mlecż/ ale ſuchy nicz nieieſt FalZioł I 42d; bowiem on ſam [palec wielki] mocnieyſzy ieſth niż ktori inſzy, á drudzi bez niego nic nie ſą. GlabGad D3v; BierRozm 24; iż fiiołek álbo máieran chociay pięknie pachnie nic nie ieſt kiedy go pokrzywy zágłuſzą. RejZwierc 148v (2).
b. Coś bardzo małego (3): przetho było rozſzerzono tho kroleſtwo z niſzcżego BielKron 268.

Połączenie: »jako nic« (2): oto oſtrowy iáko nic przenośi. BudBib Is 40/15; KmitaSpit B2v.

B. W funkcjach składniowych właściwych liczebnikowi: oznacza ilość zerową (indecl) (245):

Połączenie: »zgoła nic« (1): Minimum – Barzo mało, zgoła nicz. Calep 759b.

a. O ludziach, rzeczach jednostkowych i zdarzeniach: ani jeden (23):
α. W zdaniu zaprzeczonym (20):

nic kogo, czego (pl) (10): LibLeg 11/132v; RejWiz 47; RejZwierz 32v; poráźili ie áż ich nic nieućiekło BielKron 372; PaprPan Ffv; nie máſz nic w ſtárym Teſtámenćie/ ſpraw y mow/ ktorychby mu nie przycżytał. CzechEp 261 (2); ActReg 48. Cf »nic nie przybywa«, »nic nie ubywa«.

nic z czego (pl a. sg coll.) (9): LibMal 1548/142; zbydłá ſynow Iſráelſkich nic owſſeki niezginęło. Leop Ex 9/6 (4); Iż ia z tych wſzytkich rzeczy ktore ſą twoie/ od namnieyſzey nitki áż do rzemyczká v botá/ nic od ćiebie wziąć niechcę BibRadz Gen 14/23 (3); BielKron 67.

Połączenia: »nic ... telko« = tylko tyle (1): Aczkolwiek cziſz Thurczi maią cząmlyethi yądwab y mvchayeri, wſchakze wzadnym, myeſzczye ſtich nycz nyeprzedali, thelko wlyublinye 200 Liter yedwabyv. LibMal 1548/142.

»zgoła nic« (1): ktorych [cudów] zgołá nic Ian nie cżynił CzechEp 305.

Frazy: »nie masz nic, nie było nic« (1:1): CzechEp 261; A choć nas práwie doſyć/ iákby nic nie było WisznTr 14.

»[kogo] nic nie przybywa« (1): by ludźi w zamek nic nie przybywáło/ A z zamku áby ich táż nic nie vbywáło. KochJez A4v.

»[kogo] nic nie ubywa« (1): KochJez A4v cf »nic nie przybywa«.

»nic nie zostało (a. zostawa); nic nie zostawować« (2;1): RejWiz 47; Rzeczy zápowiedźiáne známienuią ty rzeczy/ ktore do gruntu żniſzczone być máią/ nic znich nie zoſtáwuiąc BibRadz I 123d marg (2).

Wyrażenie: »nie więcej ... jedno« = tylko tyle (1): yſz nycz wyaczey nyewſzyall bill rzeczi pana Voyewodzinich yedho tho czo wiznall. LibLeg 11/132v.
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (3):
αα. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (1): wſzákże obronną ręką vſzedł/ nic więcey iedno dwie ſcie ſwoich ſtráćiwſzy StryjKron 657.
ββ. Z elipsą przeczenia (2):
1) Z elipsą czasownika danego w kontekście (1): zá pierwſzym rázem gdy ciągnęli Rybitwowie/ trzy máłe Rybki wywlekli/ drugim ćiągnięnim nic StryjKron 351.
2) Z elipsą orzeczenia „nie masz” (1):
Szereg: »mało abo nic« (1): Byśćie wizytki vcżone ludzie ze wſzytkiey Grecyey (ktorych iuż tám máło ábo nic) zwiedli SkarJedn 365.
b. O produktach bezpostaciowych (też traktowanych przenośnie): ani najmniejszej ilości (40):
α. W zdaniu zaprzeczonym (35): [Osieł] ſtękáiąc koniá żądał: Ieſli mię chceſz mieć żywego/ Weźmi cżęść brzemieniá mego. Koń nic nie wźiął ieſzcże ſie śmiał BierEz S3v; BielŻyw 2; Choć nas wiele w pługu chodzi Przedſie ſie nic nieurodzi RejRozpr G; Siedział dáleko miſy/ oni bliżey ſiedli. Ano ieść y prze támty/ było bárzo máło/ Temu práwie ná ſzpicy/ nic ſie nie doſtáło. RejFig Dd.

nic czego (15): BierEz D4v; gdy thego na ſledzionę zwierzchu przyłożiſz/ mocznie wſpomaga ſledzionę/ czukru nicz nieprzykładaiącz. FalZioł I 60a; ma być [uryna] wſzythka razem oſtawiona nicz iey nievlewaiącz. FalZioł V [1]v (3); LibMal 1544/89v; LubPs Yv; Leop Iudic 5/19 (2); wzyąwſzy s ſobą lámpy ſwoie/ nie wzyęły nic do nich oleiu. RejPos [340] (2); HistHel C; Strum O4v; ModrzBaz 35; Oczko 25; GostGosp 46.

nic z czego (1): BudBib Eccli 35/12 [14] cf »nic nie umniejszać«.

W połączeniu z formą przymiotnikową: nic jakiego (1): któré [cieplice polskie] iż [...] śiárczánéy właſnośći ſą/ [...] máło/ álbo nic/ inſzych kruſzców przymiéſzánégo nie máią. Oczko 25.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym (1); Iż im więcey przybiera tym záwżdy mniey miewa/ A s pełnego nigdy ſie tám nic nie vlewa. HistLan E4.

Frazy: »nie było (a. nie będzie) nic« (3): ktorzy [...] nie nágotowáli ſobie Mánny ná ſwięto/ gdy wyſzli zbieráć w ſwięty dzyeń/ nie było nic BielKron 31; Lecż ogniá niech nie będzye/ nic pode drwy tymi. HistHel C; Strum O4v.

»nic nie przybyło (a. przybywa)« (5): By ſámo morze zoſtáło/ A wnie nic nieprzybywáło. BierEz D4v; RejKup aa8v (3); Ná káżdą ćwierć roku ceny ich przybywa/ gdyż wagi ich nic nieprzybywa [nihil interim accrescat]. ModrzBaz 35.

»nic nie zostaje (a. zostawa, a. (po)zostało, a. zastanawia się); nic nie zostawować (a. zostawić)« (5;3): dla iego [żołądka] okrągłoſci nic ſie w nim ſtarego pokarmu nie zaſtanawia GlabGad E7; RejFig Cc5v; Nic nie pozoſtánie od potraw iego [Non secundum desiderium superstes ad comedendum eum] BibRadz Iob 20/21; BielKron 31; nic nie zoſtáwicie iedłá onego RejPos 158; SkarŻyw 252; GostGosp 46 (2).

Zwroty: »nic nie przyczyniać« (1): MIeſczánie Oświęćimſcy vkázowáli Przywiléy [...] ná Skład w mieśćie ſwym Oświęćimſkim ſoli y ołowu/ [...] temu Skłádowi gdźie indźiéy równy ieſt/ nic nie przyczyniáiąc/ áni vmnieyſzáiąc SarnStat 967.

»nic nie umniejszać« (2): Nic nie vmnieyſzay [ne diminuas] zdáru twego BudBib Eccli 35/12[14]; SarnStat 967.

Wyrażenie: »nic więcej, nie więtszy ... je(d)no« = tylko tyle, tylko tak wielki (1:1): A gdy będzie bran [proch od głowy, oczu, uszu], tedy nicz więcey nie ma brać: iedno iako ieſt wypiſano wyſſzey FalZioł V 91; áby [woda] nic więtſza nie ſzłá ieno taką dźiurą/ iákoby wielkim świdrem wywiérćiał/ y tákąż dźiurą żeby od nich odchodźiłá. Strum Pv.
Szereg:»mało albo nic« (2): Oczko 25; pośládu máło álbo nic nie zoſtáwowáć. GostGosp 46.
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (5):
αα. Z możliwym przeczeniem (2):
Wyrażenia: »nic mniej ani więcej« (1): kopy rządnie vkłádáiąc nic mniey w kopie áni więcey GostGosp 78.

»nic więtszy« (1): Ná kápuſtę w káżdym folwárku iednákiey miáry ſtągwie bydź máią/ nic iedná drugiey więtſza GostGosp 72.

ββ. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (1):
Szereg: »mało albo nic« (1): gdy z trudnoſcią miewa wody puſzcżanie á barzo ſie praczuiącz mało wy puſzcża albo nicz FalZioł V 32v.
γγ. Z elipsą przeczenia („nie masz” lub czasownika danego w kontekście) (2):

W przeciwstawieniu: »dosyć ... nic« (2); cżemu indzyey doſyć ſie vrodziło zboża á v krolá nic? BielKron 53v (2).

c. O rzeczach traktowanych jako całość: ani kawałeczka (29):
α. W zdaniu zaprzeczonym (20): rychleyby vćiekáłá/ By nie táko długi [ogon] miáłá. Liſzká iey odpowiedziáłá/ Nie będzieſz nic śioſtro miáłá BierEz R2v.

nic czego (9): BierEz R2; GlabGad C3; iż Pan Kryſtus nie wzyął nic ciáłá s pánny Már: BielKron 150; GrzegŚm 51; RejZwierc 104v; SkarŻyw 99; GórnTroas 30. Cf »nic nie ubędzie«, »nic nie ująć«.

nic z czego (1): A nic nie zoſtáwićie zniego [mięsa] do záránia BudBib Ex 12/10.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym (1): Tych co zmárli/ nic nigdźiéy nie zoſtánie. GórnTroas 30.

W połączeniu ze zdaniem względnym rozpoczynanym zaimkiem „co” (funkcja odpowiednika zespolenia) (1): wſzędzie [...] piſmo mowi/ iáko cżłowiek vmiera y iáko Zmarthwych wzbudzon będźie: nic nie wyimuiąc coby w nim nie vmieráło GrzegŚm 1.

Połączenie: »nic prawie« (1): żem obacżył iego cżłonku niedoſtátek/ iſz go nic práwie niemiał. SkarŻyw 99.

Frazy: »nie masz, nie było nic« [w tym: jedno (1)] (1:1): oná ogon wielki miáłá: A v niey go nie było nic BierEz R2; vmárłym ná żywoćie onym przyrodzonym/ ktorych teras nie máſz nic/ iedno proch á źiemiá. GrzegŚm 51.

»nic [czego] nie ubędzie« (1): ktoby im [kruszcom] gwałt czyniąc/ w ogniu długo trzymał/ nic ich [...] nie vbędźie Oczko 7.

»nic nie zostało; nic nie zostawi(a)ć« = non est quidquam reliquum Vulg; non relinquere Pol Ant (7;2): Cżemu ſame zęby roſtą aż do ſmierci (‒) Gdiby to niebyło tedi by ſie przygryzły cżęſtem iedżeniem, tak iżby ich nicz nie zoſtało. GlabGad C3; KrowObr 183; RejWiz 111v; Leop Ier 50/26; BielKron 30 (2); RejZwierc 104v; BudBib Ex 12/10; ieſli ſię cále wedle ćiáłá oddał Chriſtus vcżniom ſwym: tedy ná potym inſzym nic nie zoſtáło CzechRozm 265.

Zwroty: »nic [czego] nie ująć« (1): iż nic źiemie áni dźiedźiny pozwánéwu [!] nie vięłá [nihil ... ademit JanStat 418] SarnStat 465.

»nic nie wyjmując« (2): Kryſtus mowił: Co się s Ciáłá národźiło Ciáło ieſt: nie wyimniąć nic GrzegŚm [A3]v (2).

Wyrażenie: »nie dalej, jedno« = tylko tak daleko (1): bo człowiek okiem nie doniesie Nic dalej, jedno jako kamień z ręki niesie KochMon 19.
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (9):
αα. Z możliwym przeczeniem (5):
Wyrażenie: »nic więcej, wyższy, więtszy je(d)no« = tylko tyle, tylko tak wysoki, wielki (2:2:1): PatKaz III 118v; niechayże toczy takámi hałdę ſpodnią nic wyżſzą ieno ná łokćiu Strum Fv (4).
ββ. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (4):

nic czego (2): GórnRozm Cv; PudłDydo A2v. Cf »nic więcej«, Szereg.

Wyrażenia: »mniej nic« (1): ieſliżeć téż vkaże potym wodá wagą [...] przy namniéy trzy łokćie/ á mniéy nic. Strum D2.

»nie więcej, dłużej [jedno, nad ile]« = tylko tyle (1:1): Krókiewká ma być ná dłuſz łokieć/ y krótſza może być/ ále nád łokieć dłużéy nic. Strum B2; wnet ſobie kupiłá/ Ziemie nic więcey iedno/ coby okrążyła/ Wołowa ſkorá PudłDydo A2v.

Szereg: »nic abo barzo mało« (1): ieśli ábo nic/ ábo bárżo máło miał ośiádłośći. GórnRozm Cv.
d. O pieniądzach: ani grosza [w tym: czego (10)] (12):
α. W zdaniu zaprzeczonym (8): RejFig Aa; Gdy niechćiał nic vpuśćić przerzecżoney ſumy BielKron 370; GórnRozm H3v; VStáwiamy/ áby Burgrábiowie [...] nic nie wyćiągáli Spiſnégo z ludźi SarnStat 354 [idem] 913.
Frazy: »nie masz nic« (1): Y pieniędzy nie máſz nic y rozumu máło. RejWiz 90v.

»nic nie zostało« (2): Reliqui nihil fecit de honis, Nic nie zoſtáło po niem ymienia. Mącz 194d; RejZwierc 32.

β. W zdaniu nie zaprzeczonym (4):
αα. Z możliwym przeczeniem (1):

W przeciwstawieniu: »nic ... mało« (1): z Duchownego chlebá nic/ á máło z Krolewſkiego [...] podpory máiąc. GostGospSieb +3.

ββ. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (2):
Wyrażenie: »mniej niż nic« (1): Cui minus nihilo est, Który mniey ma niż nic. Mącz 247a.
Szereg: »mało abo nic« (1): Więc [mężobójca] ná Seym máło máiąc ábo nic/ máiętnośći nie sſtale [lege: nic majętności nie stanie a. nie staje] GórnRozm Cv.
γγ. Z elipsą czasownika danego w kontekście (1):
Wyrażenie: »tak wiele jako nic« (1): Minime multa habet A názbytći má/ to yeſt ták wiele yáko nic. Mącz 223a.
e. O czasie: ani chwili, nawet nie najmniejsza chwila [w tym: czego (5)] (7):
α. W zdaniu zaprzeczonym (3):
Frazy: »nic nie bywa« (1): dni bywaią lecie barzo długie thak iż noci prawie nicz niebywa MiechGlab *3v.

»nic nie zostawa, jedno« (1): Bo wiek rozdzielon ieſt ná dwánáśćie cżęśći/ á iuſz ich minęło dzieſięć/ y połowicá dzieſiątey. A iuſz nic nie zoſtawa/ iedno co ieſt popołowicy dzieſiątey cżęśći [Supersunt autem eius post medium decimae partis]. BudBib 4.Esdr 14/11 [12].

Szereg: »mało a jakoby nic« (1): Owa máło á iákoby nic [Modicum tanquam nihil] nie dawaią odpocżynku BudBib Eccli 40/6.
β. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (4):
Wyrażenia: »dalej nic« (1): powinien ieſt ná Sądzie ſyedźieć do Południá/ dáley nic. GroicPorz 12.

»mniej niżli nic« (1): Látá moiéy śmiertelnośći/ Mniéy niżli nic ku wiecznośći. KochPs 57.

»nic więcej jedno« = non amplius quam Vulg (2): iż ſzáráńcża/ nic więcey iedno [nihil nisi] pięć mieśięcy [...] narodowi ludzkiemu ſzkodźić miała. ModrzBaz 133v; WujNT Act 25/6.

f. O tekstach: ani słowa (w zdaniu zaprzeczonym) [w tym: czego (2)] (3): yſz doctorouye ſzywączy od euangelyſth nycz pyſma onyey nyemyely PatKaz III 133v; ktory [przydatek] w ſobie nic ſłowá Bożego y prawdy zbáwienney nie ma CzechEp 340; WujNT Luc 9/36.
g. O abstraktach, ktore można sobie przedstawić ilościowo: ani odrobiny, żadnego (użycia w funkcji A mogą być również traktowane jako av) [w tym: czego (115)] (118):
α. W zdaniu zaprzeczonym (112): BierEz F3 (4); nycz cznoty nyenaydzyeſch nycz laſky myloſyerdzya nycz czudnoſzczy a yaſnoſzczy czego by w pannye maryey nyenalaſl doſtatecznye PatKaz III 150v; FalZioł II 2b; yz chczą wſzitko Chrzesczyańſtwo polknacz abi niebilo znacz nycz Chrzeſczyanftwa LibLeg 11/56v (2); RejPs 72v (3); RejJóz G6; RejKup f8 (3); Iż tedi dzyecyę [...] nyema też wten cżás nic ápetytu/ áni vmyſlu ná náukę/ yedno ná igry yákye. GliczKsiąż I5v (4); w vſciech ſwych nic prawdy nie máią LubPs B4v (4); RejWiz 119v (2); RejZwierz 37; iż ſie im nic robot zwykłych około cegły v mnieyſzáć nie miáło. BibRadz Ex 5/19; Mącz 282a; GórnDworz R7v (2); RejPos 60v (2); KuczbKat 125; RejZwierc 154v (2); że nic zaſługi tym nieprzyraſta/ ktorzy [...] od mięſá álbo winá ſie wſtrzymawáią WujJud 196v; CzechRozm 134; PaprPan D3; ModrzBaz 61v; SkarJedn 346; Oczko 11; KochPs 116; SkarŻyw 583; CzechEp *3v; ZapKościer 1585/54v; PudłFr 50; WujNT 447; gdyż ſna Piotr álbo Máćiéy nic práwá niema do tego dźiedźictwá SarnStat 756 (5); CiekPotr 54.

nic z czego (2): áby [człowiek] brał záraz z ſobą/ y pámięć tych wſzytkich roſkoſzy twoich/ y mogł tho ná ſobie przewieść/ nic z nich nie pomnieć GórnDworz H6; WujNT 38.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym [w tym: żaden (7), nigdy (2); z dwoma zaimkami (1)] (8): RejPs 86 (2); Ktorzy żadnego rozumu nic w ſobye nye máyą LubPs H4 (2); Ktore pracey ni troſki nic nigdy nie cżuią RejWiz 115v; RejPos 13 (2); NiemObr 54.

W charakterystycznych połączeniach (dla grupy α. i β. łącznie): nic apetytu [na co], baczenia, błędu, chrapienia, chrześcijaństwa, chwały (2), ciężkości, cnoty (3), cudności, czci (2), ducha Chrystusowego, ewanjelijej, fałszu, frasunku (frasunków) (2), gładkości, godności, gwałtu, hardości, jasności (2), korzyści, łaski (4), marności, miłosierdzia, mocy (7), nadzieje (8), natury [jakiej], nieprzyjaźni, obłowu, obyczajów, odpoczynku, ognia [= zapału], państwa (4), pociechy, polepszenia, pomocy, posłuszeństwa, potępienia, powinności (2), pożytku (11), prącej, prawa (9), prawdy, prostoty, przełożeństwa, przezpieczenstwa, przyczyny, przysady, robot, rozbaczności, rozsądku, roztropności, rozumu (3), rożności, serca, sił (2), sławy (2), smaku, sprzeciwienia, stałości, statku, szkody, troski, umysłu [na co], urody, wątpienia, wesela, wiary (3), władności, władzej, własności (3), wolności, wstydu, względu, zacności, zalecenia, zmysłu, zwierzchności, żałości.

Połączenia: »prawie nic« (1): że tám oney ſtárey proſtoty/ práwie nic nie vyrzyſz RejPosWstaw [1434]v.

»nic zgoła« [szyk 1:1] (2): że tego zgołá nic nie máſz w Rzymſkich Papieżach cżym ſię podpiſowániem ſwym tákowym zálecáią CzechEp 335 (2).

Frazy: »nie masz, nie było (a. nie jest, a. nie będzie) nic« [szyk zmienny] (11:8): niemáſz nic weſela/ Pátrząc ná nieprzyiaćielá BierEz L3; PatKaz III 109 (4); BierRozm 16; LibLeg 11/55v; RejJóz E5; SienLek 147; GórnDworz Cc8; Oczko 24; Bo tám fáłſzu nic nie było. KochPs 95; SkarŻyw 538; CzechEp 335; NiemObr 54; KochSob 69; GórnRozm B3; Nie máſz zdrowia nic w ćiele moim LatHar 162; GosłCast 24.

»nic nie ubyło (a. ubywa)« (3): iákoby ku práwemu wſzytkich rzecży zrozumieniu nic nie vbyło BibRadz *5v; Zwykli bowiem ludzie konie w złoto/ ſrebro przyozdabiáć/ chociaż im tym nic ich nátury końſkiey nie vbywa. Phil F4; WujNT Philipp 1 arg.

»nic nie zostało (a. zostanie, a. zostaje); nic nie zostawować (a. ostawować)« = nihil remansit Vulg; nihil facere proprium [alicui] Modrz; nihil relinquere a. reservare JanStat [szyk zmienny] (5;5): MurzHist D4; nic we mnie śił nie zoſtháło. Leop Dan 10/16 (2); GórnDworz K4v; WujJud 101v; ModrzBaz 48; nic miedzy ſobą á miedzy ſłużebnicámi ſwemi rożnośći niezoſtáwowáłá. SkarŻyw 195; SarnStat 978 (2); SzarzRyt B.

Zwroty: »nic nie przyda(wa)ć« (2): RejZwierz 107v; te ſpráwy tákowe ſą/ iż [...] nic ſáme przez ſię nam zacnośći nieprzydawáią [nihil per se nobis precii addant] ModrzBaz 42.

»nic nie ujmować« [szyk zmienny] (6): cześć obrázu Páná Chriſtuſowego ieſt cześć P. Chriſtuſowá/ á nic nie vymuie czći y chwały iego WujNT 869 (3); SarnStat 339 (3).

Wyrażenia: »namniej nic« (1): iákobyśćie namniey nic o prawdzie ćiáłá Chryſtuſ owego y krwie/ wątpienia nie mieli SkarŻyw 320.

»nic więcej« (4): nic więcey powinnoſci ſniego [...] niechceſz miec: iedno aby chwalił wiecznie ſwięte ymię twoie RejPs 220v; LeszczRzecz A2v; RejPosRozpr c4; SarnStat 168.

Szereg: »mało a(l)bo nic« (2): vwiędły [jaskier] iuż moczy mało albo nicz niema. FalZioł I 56a; GórnRozm D2.
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (6):
αα. Z możliwym przeczeniem (1):
Szereg: »mniej abo nic« (1): fortylom rzecżnikow mnieyby ſię ſnać mieyſcá ábo nic [minimum loci] zoſtáwiło. ModrzBaz 91.
ββ. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (2):
Szereg: »(albo) nic albo mało« (2): v Melánchtoná álbo nic/ álbo máło ſye błędu okázuye. KromRozm I K2v (2).
γγ. Z elipsą przeczenia (3):
1) Z elipsą czasownika danego w kontekście (2):

W przeciwstawieniu: »dosyć ... nic« (1): pracey było doſyć/ á pożytku nic SkarŻyw 353.

Połączenie: »zgoła nic« (1): O to by bogá prośić/ żeby cżłowiek Co námniey ſzcżęścia przećiwnego doznał; Bo żeby zgołá nic/ to nie cżłowiecża. KochOdpr B2v.

2) Z elipsą orzeczenia „nie masz” (1):
Wyrażenie: »nic więcej« (1): A v Węgrzyná w ſłużbie nic więcy nadźieie. CzahTr Iv.
h. Żaden szczegół z wyżej wymienionych [w tym: czego] (12):
α. W zdaniu zaprzeczonym (11): GrzegRóżn F3v; tedy ſámo cżłowiecżeńſtwo ćierpiáło/ boláło/ vmárło/ y wzbudzone było [...]. Bo ná Bogá nic tego przypáść nie może CzechEp 75.

nic z czego (2): KwiatKsiąż H2v; Wiém Pánowie/ co zá powagi/ co zá wiádomośći rzeczy bydź ten ma/ coby chćiał drugim rádźić: á iż ia z tych rzeczy nic w ſobie nie náyduię OrzJan 57.

Połączenie: »zgoła nic (prawie)« [szyk zmienny] (2): Tego tedy [dostatku, mocy i panowania] mowię nie tylko wſzytkiego/ ále zgołá nic práwie w nas y przy nas nie pokaże. CzechEp 350 (2).

Fraza: »nic nie masz« [szyk zmienny] (5): którzy [pogarnie] Hetmánom ſwym ſłupy pozłoćiſté lali/ oſobliwé groby budowáli / [...] mieyſce piérwſzé w Rzeczypoſpolitéy Potomkom ich dawáli/ y do nich w potrzebách poſpolitych oſtatnié vćieczki miéwali. Nic tego wſzyſtkiégo niemáſz w Polſzce OrzQuin R4 (2); CzechRozm 79 (3).
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (z elipsą czasownika danego w kontekście) [z czego] (1): Czy was obyczáie ich do niego ćiągną? czy iákié vczynnośći? czy ſczérośći? Rzeczećie że nic z tych rzeczy. OrzJan 17.
II. Przysłówek (indecl): wedle, zupełnie, bynajmniej; nihil PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; nil HistAl, Cn; nequicquam Mącz, Cn (2982):
a. Z czasownikiem (2745):
α. W zdaniu zaprzeczonym (2697): Siedź gośćiu nic mi nie ſzkodziſz BierEz K4 (49); OpecŻyw 55v (8); palayącz nyezgorzal any yego zyelonoſzcz nycz ſyą nyeſkazyla PatKaz II 55v (2); HistJóz Bv; KlerPow 10; ty piłuły wezmi na nocz/ nicz ſię nie pocić ani na wiatr niewychodzić FalZioł I 13c (23); nie płacż wſzak to nic nie pomoże BielŻyw 6 (10); BielŻywGlab nlb 10; BierRozm 19 (2); WróbŻołt 88/23; niemieſzkayącz tam nycz przeprowadzyl ſſye przes rzeke Tvrlye LibLeg 11/84 (13); Bo nic ſie temv niedziwuię/ iż ſie kto prędko vbogáći RejPs 73v; iáko gałąſki młode ktore ieſſcze były nic odepniá nieodroſly RejPs 85v (86); takovy [testament] niema nicz kv duchownemv ſądv naliezecz ComCrac 21 (2); RejRozpr A4v (5); ConPiotr 32v; LibMal 1544/79v (8); SeklWyzn a4 (4); nam nie żal nic nakładu tego RejJóz B8v (35); SeklKat D4 (2); Nieſtrzegą ſie mnie nicz ludzie RejRozm 406 (3); na tos nyċ niepamietal Zes ich [pieniędzy] marnie oſtradaċ mial. RejKup e5v (63); RejKupSekl a6; HistAl Bv (5); KromRozm I [H3] (2); Leć to wſzyſtko mnie nic nieobychodźi MurzHist A2v (20); MurzNT 11 marg (12); A oni/ powyáda/ tych rzeczy nic nye rozumyeli. KromRozm II f2v (6); Y tu cokolwyek Páweł mowi o ſkończenyu ſwyętych/ [...] widźimi ſye/ iż nic ſye nye ſcyąga ku rządzenyu á roſkázowányu KromRozm III H3v (11); Diar 49 (14); Acz o osoby nasze nic nam na ten czas nie idzie DiarDop 110 (15); MrowPieś A3v; Nic ſie ciebie nie lękam ſrogi bicżu Boży BielKom C8v (5); wcżim Solon [...] nic mu wtym nye przypochlebnyąc ſmyele powyedzyał GliczKsiąż Fv (29); Nic ſie nie wſtyday chwalić Páná Bogá ſwego. LubPs A6v; Wſzákźe mie nic w gniew nie wzruſzy to iego karánie ſrogie LubPs ee3v (61); Szalonego zeznánie też nic nieważy. GroicPorz y2 (23); GroicPorzRej C4; SeklPieś 20; Nie wſpominam tu nic/ inſzych Dijabelſkich zabobonów waſzych KrowObr 100 (50); koſztowna ſzátá/ Nic náſzego miłego nie ozdobi brátá. RejWiz 46v; Nie dzwoniłciem ia tám nic/ ni kropił/ ni kádził RejWiz 181v (106); iuż byłá wydáłá ná nie [lekarzy] wſſyſtko co miáłá/ á przedſie ſie iey nic nie polepſſyło Leop Mar 15/26 (15); UstPraw G4 (4); LeszczRzecz A5; ty mnie tym nic nie ſtráſz. RejFig Dd2 (6); Nie kochay ſie nic w pierzu/ gdy poźrzyſz ná nogi. RejZwierz 141v (24); Dźiwna ieſt dobroć Boſka kthorej nic y nawiętſze złośći niezáwádzáią BibRadz I 4a marg; Abimelech nic ſie iey był niedotknął BibRadz Gen 20/4 (34); Rzeczpoſpolita [...] ná vczynku przeſtawa/ ná rod ſye nic nie ogląda. OrzRozm P3 (12); powyádáli przed Biſkupem żeſmy nic przećiw przykazániu Bożemu niewykrocżili BielKron 200; Mnieć ſie nic niepodoba tá ſpráwá ná tym Seymie BielKron 209v (63); GrzegRóżn A3 (10); By też nawięcey przegrał/ nic go to nieſmući KochSat A4v; Video, at nihil promoves, Widzę że ſie ruſzáſz/ ále nic nie poſpieſzaſz Mącz 234c; Graecarum literarum rudis, Nie vmie nic po Grecku. Mącz 359c; Ostium taciturnissimum, Bárzo ćiche drzwi/ nie skripią nic. Mącz 438b (111); OrzQuin B (13); Prot D3; SarnUzn B2 (7); SienLek 14 (7); LeovPrzepSamb b3v (2); kto zwycięży nie będzie nic obráżon od ſmierći wtorej. RejAp 21; mech ſobie o tym nic nie tuſzą/ áby im co pomoc miało to pirworodzyeńſtwo ich RejAp 119 (110); Ieſli záś kto/ nic brody nie vſtrzyga/ y do tego náyduią winę GórnDworz L6; właſnego żywotá nic ſobie nie ważył GórnDworz Aa6 (31); GrzepGeom Cv (2); Odpowiedział iey Ionáthás nic nie myſląc o chytrośći niewieśćiey HistRzym 61v (6); ábyś [...] nie dał ſie nic vwodzić ſwiátu temu RejPos 67v; ábychmy ſobie nic nie teſknili/ gdy nas Pan Bog káráć á vpomináć racży RejPos 127v; nic ſie nie brzydząc ſproſnoſcią twoią/ przemywa ty rány twoie RejPos 210v (441); RejPosWiecz2 94; RejPosWiecz3 99v; BiałKat b2v (11); Połock wźięto á wżdy to moich nic nie ruſzy BielSat Hv (3); GrzegŚm [A2]v (2); HistLan A3 (9); KuczbKat 10 (7); kſięże Opácie á nie popráwiło ſie wam nic? RejZwierc 26v; nie ogląday ſie nic ná młodość á ſpráwy ludzkie RejZwierc 177 (164); BielSpr 62; KochMon 20 (2); WujJud A2v (42); WujJudConf 35v (6); RejPosRozpr c3 (3); RejPosWstaw [212] (7); BudBib 4.Esdr 11/42 (3); BudBibKaw A4; Pocżęłá go ſtrofowáć/ [...] Iże nie mogł nic ſproſtáć/ ſam ſwoiey chćiwośći. HistHel Dv (2); MycPrz I A2v (10); Strum C (9); WierKróc A2 (5); BiałKaz C4v (3); BudNT przedm b (3); StryjWjaz B2 (2); Moyżeſzowi/ to piſzącemu/ nie śniło ſie nic o tákim Bogu Antichriſtowym CzechRozm 14v; miałbym [...] o to z ádwerſarzem mym nic nie cżynić? CzechRozm 227v (61); Nie chwalmyż nic pocżątku pátrzmy dokonánia PaprPan Ff (20); KarnNap F4v; ći/ ieſliby ie winą pieniężną karano/ nic ſię niepolepſzáią ModrzBaz 77 (34); inne rzecży lekkie ktore nabożeńſtwu ſłużą/ á zgody nic nie pſuią. SkarJedn 370 (16); KochOdpr C2v (2); Oczko 11v (5); Pewienem tego/ á nic ſye nie mylę KochPs 205 (8); Zmłodu nic ſię ku dobremu niemiał SkarŻyw 164; bo mu ſię vcżyć nic było/ áni do żadney ſzkoły chodzić nie trzebá SkarŻyw 244; ogień trwał wnim [drzewie] wielki/ á ſamo nic niegorzáło. SkarŻyw 479 (77); KochTr 24; ZapKościer 1580/14; Acż to wſzytko mnie ſię nic nie dotycże CzechEp 64; Bo ia tego nic nie pámiętam/ áby kędy piſmo ś. ták mowić miáło. CzechEp 143 (45); KochJez B2v; Iákom ſię nie chronił nic/ coby było pożytecżno/ żebych wam oznaymić nie miał NiemObr 86 (13); KochFr 15 (4); KlonŻal A2 (2); wſiedli ná ſwe konie/ Nic nie cżekáiąc/ żeby ſłano po nie. KochSz A3v; KochMRot B2v (2); ReszPrz 23; WerGośc 208 (7); WerKaz 267; Nie dármo długie włoſy nic mię nie mierźiáły WisznTr 11 (4); BielSen 12; BielSjem 3 (2); KochPieś 5 (2); KochTarn 77; nic mię nie vćieſzą śćiány mármórowé PudłFr 72 (11); Azaſz iuż nie bacżymy/ iż nic w przod nie idźiemy ArtKanc R19 (34); BielRozm 3 (4); GórnRozm Cv (6); KochWr 26; PaprUp C3; ZawJeft 5 (3); ActReg 13 (10); Calep 312b (2); GostGosp 136; GostGospSieb +3; o powodniká oney ſwey rány nic ſie nie dowiedował Phil M2 (7); GórnTroas 8 (3); KochCn B3v; KochCz A2v; Ia ná fárbách málárſkich nic ſie nie rozumiém KochFrag 21 (3); OrzJan 99 (2); ácżkolwiek ná zaſługi moie nic ſię nie ſpuſzcżam LatHar 206 (7); KołakSzczęśl A4 (4); RybGęśli C; że Ciáło prawdziwe Chriſtuſowe [...] przenikęło drzwi/ nic ich nie nárúſzywſzy WujNT 386; nic nie grzeſzą Kátholicy/ czyniąc tákież pokłon obrázom Páná Chriſtuſowym WujNT 777 (90); WysKaz 15 (4); JanNKarKoch Ev; Miáſto, nic niech nie poſtępuie przećiwko Zydowi SarnStat 252 (84); SiebRozmyśl F3v (2); WitosłLut A2v (2); ZapMaz II G 97/90; KlonKr B; PowodPr 65; Smyſłom nic nie wierzyć. SkarKaz 159b marg; CiekPotr 37 (2); Nic nie roſpacżam o łáſce twoiey ſobie. CzahTr B2 (4); CzahTrPapr ktv; GosłCast 21 (5); Możeli też [...] połknąć/ nic nie żuiąc. PaxLiz E4 (2); SkarKazSej 658b (5); KlonFlis E; SapEpit A2 (2); KlonWor 46; PudłDydo Bv (3); ZbylPrzyg A3 (2). [Cf też b.β.αα. RejPosWiecz2 92v].

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym [w tym: żaden (83), nigdy (50), nikt (20), nic (pron) (14), nigdziej (2); z dwoma zaimkami (17), z trzema (3)] (146): BierEz Q4; BielŻyw 90; yako dziedziczi poticzczi nygdi nycz nyemyely kv they hy wthey rzecze wlasnosczi ZapWar 1536 nr 2493; A nic mię nieſtrách żadney moznoſći ſwieckiey RejPs 83v (7); rowno wſſytko ſſácuieſz Nic nikomu niefolguieſz RejRozpr C2v; RejJóz H4v (2); RejKup f2 (2); LubPs M3v (4); GroicPorz e (4); KrowObr 116; nigdy nic nie ſpráwi żaden nic dobrego. RejWiz 139 (23); Leop 1.Reg 25/17; UstPraw C3; RejZwierz 41 (2); BibRadz I 408d marg (2); Mącz 88c (2); OrzQuin E; nic on iſcie żadnemu nie omieſzka s tymi klucżmi ſwoimi. RejAp 16v (14); GórnDworz N4v (4); HistRzym 19; iż nic ſie thy nie ſtáray ni ocż/ będę ſie ia ſtárał o cię RejPos 173v; czo ſie nigdzyey ni ná cżym nigdy nic nie odmieniło. RejPos 294; nie naydzyeſz tám nic żadnego wymyſłu áni nowego poftánowienia żadnego RejPos 302 (36); RejZwierc 42v (14); WujJud A5v (2); BudBibKaw A2v; MycPrz II A4v; CzechRozm 7 (4); PaprPan I (2); SkarŻyw 235; KochMRot A2v (2); ArtKanc S7 (2); GórnRozm A2v; ZawJeft 25 (2); że to im y potomſtwu ich nic y niwczym y nigdy nie ma ſzkodźić wiecznémi czáſy. SarnStat 1187 (3).

W charakterystycznych połączeniach (dla grup α. i β. łącznie): nic nie baczyć (70), nie bać się (60), nie (u)cierpieć (11), nie dbać (dbający) (393), nie dziwować (dziwić) się (33), nie folgować (16), nie (za)frasować (się) (24), nie (z)grzeszyć (14), nie lękać ((u-, z-, prze)lęknąć) się (190), nie mieć pieczej (na pieczy) (14), nie (za)mieszkać [= zwlekać] (45), nie (o)mylić ((o)mylać) (się) (19), nie myślić (83), nie należeć (należący) (34), nie odmienić ((z)mienić) (się) (16), nie oględać się (22), nie omieszk(iw)ać (omieszkawać) (19), nie patrzać (patrzyć, patrzający) (12), nie pomagać (pomoc) (251), nie pomnieć (20), nie przekażać (przekazie, przekazować) (16), nie pytać (się) (19), nie rozmyślać (rozmyślić, rozmyślający) się (27), nie (z-, wy)rozumieć czego itp, (24), nie ruszyć (ruszać) kogo [= wzruszyć] (41), nie sprzeciwi(a)ć się (10), nie starać się (30), nie (za-, u)szkodzić (zaszkadzać) (156), nie (za)trwożyć się (sobą) (40), nie ubliżać (ubliżyć) (10), nie ujmować (ująć, odejmować) komu (14), nie unosić (unieść, unaszać) się (13), nie (za)wadzić (zawadzać) (77), nie ważyć [= mieć znaczenie] (64), nie (u-, po)ważyć (poważać) [= cenić] (17), nie wątpić (142), nie wspominać (spominać) (24), nie (po-, za)wstydzić (wstydać) się (wstyd) (30), nie wykroczyć (wykraczać) (17), nie zejdzie (schodzi) (komu) na kim, na czym (33).

Połączenia: »nic ni kęsa« (2): poday mu mięſá/ Vźrzyſz żeć on o grzankę niedba nic ni kęſá. RejWiz 105; RejZwierz 41.

»nic prawie« [szyk 8:6] (14): MurzHist Bv; LubPs Dv marg; RejWiz 175v (2); RejPos 184v (2); RejPosWstaw [413]; CzechRozm 111 (2); KarnNap A2; CzechEp 318; Niektorzy nic práwie Chriſtuſá nie náśláduią w żywoćie y w náuce. WujNT 232; PudłDydo Bv (2).

»nic zgoła« [szyk 1:1] (2): Tákież też y owe żárty/ [...] nic mi ſie zgołá nie podobáią. GórnDworz T6v (2).

Szeregi: »mało a(l)bo (a) nic« = non multum aut nihil Mącz [szyk 9:3] (12): MetrKor 31/620v (2); FalZioł I 84a; Mącz 43b; RejAp 165; RejPos 184v (2); HistLan C2; RejZwierc 274v; WujJud 134v; iż częſtokroć mieyſcá té któré do káżdégo innégo goſpodárſtwá máło álbo nicby ſye przygodźić niemogły do Stáwów bywáią więc naſpoſobnieyſzé Strum A3; WujNT 170.

»nic, ni troszki« (1): Bo ty twe pletliwe Foſky Snaċ nicz niewazą nj troſky RejKup aa6.

β. W zdaniu nie zaprzeczonym (48):

Połączenia: »by kąska nic« (1): Minime gentium, By kąská ná świecie nic. Mącz 222d.

»nic owszeki« = nequaquam, numquam quicquam Mącz [szyk 1:1] (2): Nequaquam adverbium ncgandi, Zadnym obyczáyem/ owſzeki nic. Mącz 245d (2).

αα. Z możliwym przeczeniem (18): RejKup 17; inſſe rzecży nic też wtem záſtąpić áni záſzkodzić mogą. GliczKsiąż 18; BielKron 197v.
Szereg: »mało (co) a(l)bo nic« (15): RejPs 137v; Ná co przedſię máło co álbo nic bacżą GliczKsiąż N8v; OrzRozm P2v; Więc iż ná thákowe rzecżenie rozumie cżłowiek że dawno przed tym myſlono/ máło ábo nic ſmiać mu ſie może. GórnDworz Q (5); RejPos 159 (3); RejZwierc 128v (2); CzechRozm 73; GórnRozm D4.
ββ. W zdaniu o budowie wykluczającej przeczenie (9):
Wyrażenie: »nic więcej jedno« = tylko (1): Rádá/ dwor/ drabi ſpołem ſie mieſzáią/ Nic więcey/ iedno po bindach ſie znáią, KochSz B3.
Szereg: »nic a(l)bo mało (co)« [szyk 7:1] (8): KromRozm II d4; GórnDworz I8v (2); KuczbKat 395; máło nam to pomoże ábo nic CzechRozm 215; GórnRozm C3; WujNT 216; o wiecżnośći nic/ álbo máło co pomyſlawa. WysKaz 5.
γγ. Z elipsą czasownika (18):
1) Z elipsą czasownika danego w kontekście (8): yż pamięć okrom dowćipu niewiele ſię godzi/ á dowcip bez pamięći iakmiarz nic KwiatKsiąż K2; GórnDworz F3; CzechRozm 72v; Mogą wprawdźie w inſzych narodach náydowáć ſie więtſze [mężobójstwa]: ále ie ſrogo y záraz karzą. V nas iż ábo nic/ ábo nie ták iákoby bydź miáło/ tym winnieyſzymi zoſtawamy. PowodPr 67.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym (1): ktory o żadnym inſzym nic/ tylko ſam o ſobie wiele trzyma ReszPrz 63.

Wyrażenie: »lepiej niżli nic« (1): zbiegaſz wſzytek ſwiát lekkim koſztem tuż ná mieyſcu ſiedząc/ [...] iákobyś wſzythko widział/ ácż nie ták wżdy dobrze/ ále wżdy lepiey niżli nic RejZwierc 112v.
Szereg: »nic albo mało« [szyk 1:1] (2): KromRozm I I2; teraz się znich ab euentu smieią a Bog wie mało albo nic ActReg 182.
2) Z elipsą czasownika domyślnego na tle kontekstu (w tym prawdopodobnie też „nie masz”, „nie jest”) (10): áli śiwy zmyli. Wſpina ſie/ á nic z mieyſcá BielSpr c2; Nic to tedy przećiwko nam WujJud 46v (7); WierKróc Av; O kruſzcżách tu nic GostGospSieb +4.
b. Z przymiotnikiem lub przysłówkiem (też z imiesłowem biernym bez dopełnienia sprawcy) (237):
α. W zdaniu zaprzeczonym (209): Otożćiem ia w tym nie krzyw nic BierEz C4 (2); ſwiadkowie náń falſſywé ſwiadetztwa dáwali/ ktoré ku rzecży nitz niebyły OpecŻyw 113v (2); każde trawienie oſthawuie nakoniecz rzecż zbytecżną: nicz nie vżytecżną. FalZioł V 9v (4); BielŻyw 2 (3); Otoż masz państwa wielmożne Od niewolej nic nie rożne BierRozm 15; iákoś ty ieſt miłoſierny/ á ná pomſtę nic nie vkwápliwy RejPs 213v (6); RejRozpr C2v (2); RejJóz D2v (5); RejRozm 392; Njć was tam teſno niebędże RejKup ee6v (9); HistAl E8; nic by nam ciężko nie było ku WM przyść. Diar 39 (2); Woły náſſe ſą tłuſte nic nye záchorzáłe LubPs ee6 (3); KrowObr 205v (2); Bo mu ſie nic po myſli nie zdáłá oná rzecż. RejWiz 29 (8); Leop Eccli 5/1 (2); RejZwierz 62v (2); Srebro nicz niezlocziſte, iedno biale WyprKr 45v; BibRadz Is 30/5; Owocow máią doſyć roſkoſznych náſzym nic niepodobnych BielKron 445 (5); Immodestus, Niewſtydliwy/ niebáczny nic ná kogo. Mącz 228d (10); RejAp 86v (4); GórnDworz T3v (2); iżbychmy nic nie byli wąthpliwey wiáry RejPos 51v; áby ſie nam to nic dziwno nie zdáło RejPos 151 (25); RejPosWiecz2 94; RejPosWiecz3 [97]v; BiałKat b2v (2); GrzegŚm 4; RejZwierc [782]v (12); BielSpr b3v (2); WujJud 155 (2); otho vmieram nic nie będąc winná tych rzecży/ ktore ná mię ći złośćiwie wiodą, BudBib Dan 13/43 (2); HistHel D3; BudNT 1.Cor 13/4[3]; gdy poznał że my onych zwykłych wywodow á nic nieważnych [...] nie vżywamy. CzechRozm 144v (6); ModrzBaz 8 (3); Oczko 33v; KochPs 178; z weſelem nic ná ſrogość śmierći niezáſtráſzeni/ ſpiewáć będziem SkarŻyw 115 (5); CzechEp 269 (3); KochJez B2; KochEpit A4; KochFr 45; Tyś [...] w Boſtwie od Bogá iſtnośćią nic nie rozdźielny ArtKanc H15 (3); KochWr 23; ZawJeft 23 (3); dopuſzcżamći tedy odeyść wolnie y nic nienáruſzenie. Phil C2 (3); GórnTroas 70; WujNT 147 (9); JanNKarKoch Ev; SarnStat 6; SkarKaz 44b; PaxLiz Ev; Do kreſu ſwego nic nie zmordowány Gwałtem ſie wáli SzarzRyt A3v.

W połączeniu z dodatkowym zaimkiem przeczącym [w tym: żaden (2), nic (pron) (1), nigdy (1)] (4): Tákowym nic niepłátna żadna Hyſtorya BielKronCies Mmm3; RejPos 194 (2); gdy będzie myſl [...] nicżym nic nie zniewolona RejZwierc 114v.

cum comp w funkcji porównawczej (27): Páńſtwo iego nic nie niżſze/ A ieſzcże nad twoie wyżſze. BierEz G2; RejPs 73v; Nihil ultra requiratis, Nie pytaycie ſie nic dáley. Mącz 501c; białegłowy nic w thym nie będą męſzcżyzn podlieyſze GórnDworz Mm7 (3); iednák więcey nic nád tobą przewodźić nie może/ iedno iáko mu wiele pozwolono będźie. CzechRozm 229v; ReszList 162; KochWr 38; GórnTroas 26; Boć mniemam żem ia nic mniey nie czynił niżli wieldzy Apoſtołowie. WujNT 2.Cor 11/5 (2); SkarKaz 158b. Cf Wyrażenie.

W powtórzeniu intensyfikującym (1): wżdy ſie to nic á nic nie dotyka onego błędnego á grzechem zalepionego ſercá náſzego RejPos 230.

W charakterystycznych połączeniach (dla grup α. i β. łącznie): nic niebaczny, niechętny, niefarbowany, [nie] gruntowny, (nie)krzyw (18), [nie] nakażon, nienaruszony, nieoddzielony, nieosobliwy, (nie)płatny (6), niepłokany, (nie)podobny (podobien) (6), niepokalany, [nie] pomocny (pomocen) (7), niepopędliwy, [nie] potrzebny, (nie)pożyteczny (pozyteczen, użyteczny) (21), nieproszony, [nie] przeciwny (2), (nie)przykry (2), nie rowien, nierozdzielny, (nie)rożny (15), niestraszliwy, (nie)straszny (straszen) (15), niestrwożony, [nie] szkodliwy, [nie] teskliwy, nietrafny, [nie] trudny, nieukwapliwy, nieustraszony (zastraszony) (2), (nie)uszkodzony (2), (nie)ważny (3), (nie)wątpliwy (2), [nie] winien, niewystawny, niezachorzaly, niezasłużony, [nie] zelżon, niezłocisty, niezmordowany, niezniewolony, nieżyczliwy; nic (nie)niższy (2), (nie)podlejszy (3), [nie] pośledniejszy; nic [nie] cicho, (nie)ciężko (4), (nie)dziwno (2), [nie] inak, niezbyt, nienaruszenie, (nie)płatno (18), (nie)pożyteczno (6), nieprzeciwno, nieśmieszno (2), niespieszno, niesporo, (nie)straszno (3), [nie] teszno, tęgo, [nie] trudno (2), niewesolo; nic [nie] dalej (3), [nie] mniej (5), [nic] więcej (2); nic k rozumowi (2), [nie] k(u) rzeczy (18), nie od rzeczy, [nie] po myśli, [nie] z drogi (2).

Wyrażenie: »nic (by) najmniej, namniejszy« [szyk 8:6] (13:1): RejJóz G; LubPs M3v; Boiaźń Páńſką ná piecży záwżdy pilnie máiąc/ A od niey ſie by namniey nic nie vnaſzáiąc. RejWiz 76v; Depudeo, Odſrómáć ſie/ Nic namniey ſie yuſz nieſrómáć. Mącz 329d; nic on namnieyſzey piecżey nie ma około tego vpadku ſwego. RejAp 194; RejPos 6v (3); HistHel D2v; CzechRozm 255v; PaprPan I4v; SiebRozmyśl M; CzahTr K2; GosłCast 67.
Szereg: »mało co albo nic« (1): by [...] nam ſamym máło co álbo nic pożyteczen nie był OrzJan 132.
β. W zdaniu nie zaprzeczonym (28):
αα. Z możliwym przeczeniem (12): przywięż [plastr] na tę ranę/ ale nic tęgo FalZioł III 31a; Mącz 391b; W Pánu Kryſtuſie Iezuſie nic nie waży áni płatne/ chociaż obrzezánie/ ábo nieobrzezánie RejPosWiecz2 92v; ponieważ tákowe przedmowy nic ſą krzecży ModrzBaz 94.
Wyrażenie: »nic tym mniej, więcej« = nihilo minus, nihilo magis Mącz (2:1): Nihilo magis, Nic tym więcey Mącz 247a; Verum enimvero, A wſzák że wżdy/ yednák wżdy/ nic tym mniey. Mącz 489b (3).
Szereg: »mało a(l)bo nic« = parum aut nihil JanStat (5): vmienie bez mądroſci mało albo nic płatno. BielŻyw 169 (2); RejPos 170v; SarnStat 178 (2).
ββ. Z elipsą czasownika domyślnego na tle kontekstu (w tym często: „nie jest”, „nie będący”) (16): RejKup dd7; bogacż nádęty á nic k rozumowi/ Podobien ku brzmiącemu grochem pęcherzowi. RejWiz 6; Nihil attingit ad rem, Nic to k rzeczy. Mącz 439d (2); GrzegŚm 15; CzechEp 110; GórnRozm E3v; Calep 169b; WujNT 504 (2); ZbylPrzyg B.
Wyrażenie: »inaczej nic« [w tym:je(d)no (2)] = właśnie tak, na pewno; aeque, haud secus Mącz [szyk 3:2] (5): żebyſmy tak mieli trzimać wſzitko iako oni trzymali á inacey nic, byłoby to nie małe ſzalenſtwo. BielŻywGlab nlb 8; Mącz 153c (2); Biſkup inácżej nic/ iedno gárłem ſkáráć go chciał. GórnDworz Q2v; WysKaz 36.
III. Partykuła przecząca (indecl): nie (tylko w funkcji równoważnika zdania); non Vulg, Mącz, Calep; haud, minus Mącz; minime, nihil Modrz (86): Haud adverbium negandi, Nié/ nic. Mącz 153c.

Połączenie: »jeszcze nic« = nec dum, non adhuc Mącz; nondum Calep (3): Nec dum, pro non adhuc. Ieſzcze nic. Mącz 243c (2); Calep 703a.

Fraza: »czemu nic« = tak, i owszem; maxime Mącz; quippini Calep (6): KromRozm I A3v; BielKron 197; Mącz 204a; powiedz mi możeli też kto być vcżniem Chriſtuſowym/ á przed ſię ſie do kordá przywięzowáć [...]? (–) A cżemu nic CzechRozm 234; KochFr 91; Calep [890]a.
Wyrażenie: »nic bez przyczyny« = słusznie, sprawiedliwie (1): Nec iniuria, Nic bes przicziny. Mącz 243c.
a. W zdaniu przeciwstawnym lub wyłączającym (68):
α. W drugim członie (65): Dzień ten godny ku wizytkiemu/ iedno ku miłowaniu nicz FalZioł V 50 (3); BielŻyw 99; Cżemu iedne iaycza pukaią w ogniu gdi ie pieką á drugie nic. GlabGad H7; ComCrac 18 (2); MurzNT 3v; Leop Mar 14/29; Goski 17; iż tu przełożyliſcie náſze wyſtępki/ á ſwoiego złego záchowánia przećiw nam nic. BielKron 108; ácżkolwiek máiętnośći pozbyli/ ále ſmyſłu á chytrośći nic BielKron 129v; Byłá tá rzecż wſzytkim Polakom od poſłow Litewſkich wdzyęcżna/ ále królewnie nic BielKron 380v (29); Partim probabat, partim non, Częścią chwalił/ częſcią nic. Mącz 282a (5); SarnUzn Hv; SienLek 61v; áby nie w iedney rzecży był tylko ochędożny/ á w drugiey nic/ ále we wſzytkim iednáko GórnDworz L8 (5); gdy mu bydło zdycha á v ſąſiádá nic/ wſzytko dyabły winuie RejZwierc 57 (2); CzechRozm 76v; ModrzBaz 17 (4); Y ſámám tak głupią byłá/ Zemći też kiedy wierzyła: Dziś iuż nic KochSob 62; ActReg 86 (2); Z káżdym ſie zgodzę/ iedno z łákómym nic KochAp 6; SkarKaz 44a.
Wyrażenie: »nic dalej« (1): Orſacius [...] człowiek vczony ieſt/ ále on w Grámmátyce/ nic w náukách dáley. OrzList g.
β. W pierwszym członie (3):

Połączenie: »nic ... ale, jedno, tylo« (1:1:1): czo: pierwey zlie czynił to iuż dobrze cziny nicprzeciwko/ ale wedle woley Bożey. SeklKat X3v; RejWiz 77; Tu ná ziemi nie gotuią nam iedno [...] ná ieden nocleg/ iáko w goſpodźie/ y to we złey. y to nic do roſkoſzy y odpoczynienia prawego: tylo do krotkiey potrzeby. SkarKaz 551b.

b. W zdaniu rozłącznym (1):

Połączenie: »jesli ... albo nic« (1): chcę to od ciebie ſłyſzeć przed wſzytkimi/ ieſli ie odkupiſz álbo nic BielKron 53v.

c. W równoważniku zdań podrzędnych (tu: dopełnieniowego i warunkowego) (4): Ieſtliżeć zimnicę przemogę, doydęć tam gdziem vmyſlił ieſtliże nic thedyć do ziemie poydę BielŻyw 77; Rzekł k nim/ musicie być ſzpiegowie [...]. Oni rzekli iż nic BielKron 17; Mącz [390]d; NiemObr 114.
d. Jako odpowiedź na pytanie (2): lecz prze bog, nieſłuchali kto nas? (‒) Nic. CiekPotr 10 (2).
IV. W połączeniu: »acz nic, acz nic ale« = przynajmniej [52:3] (55): OpecŻyw [192]v; PatKaz II 67; FalZioł V 51v; zmiłvicie ſię/ nademną acż nicz/ wy przyaciele/ moy SeklWyzn Gv; KromRozm II d3v; KromRozm III F2; BielKron 40 (2); Mącz 243a; Dziwnie ſie o to wſzytki białegłowy ſtáráią/ áby były/ á gdy być nie mogą/ áby ſie ácż nic zdały czudne GórnDworz Gv (10); ktorzy w tę rzecż Iozeffá/ ábo ácż nic naſienie iego męſkie wtrąćić chcą CzechRozm 160v (25); iabych rad iedno ſłowko ácż nic od niego ſłyſzał NiemObr 95 (2); ReszPrz 68 (2); iesliby nie mogli bydz przy tych dobrach zostawieni ktore od Rptey y Krolow Polskich mieli zeby acz nic przy dziedzicznych zostali ActReg 169 (3); GrabowSet G2 (2); RybGęśli D2v; WysKaz 24.
*** Bez wystarczającego kontekstu (8): MurzOrt Bv; nihilum, Niczemność/ nic. Mącz 156b (3); Nihildum – Ieſzczenicz. Calep [699]a (3); C troie: piérwſze z Łaćińſkim iedno/ iako nic JanNKarKoch Ev.

Cf 1. NICE, NICEŻ, NICWART

KW