[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDŁUŻYĆ (54) vb pf

e jasne.

Fleksja
inf przedłużyć
praet
sg pl
1 m -m przedłużył, przedłużyłem m pers
2 m przedłużyłeś, -ś, -eś przedłużył m pers
3 m przedłużył m pers przedłużyli
f przedłużyła m an
plusq
sg
3 m był przedłużył
imperativus
sg
2 przedłuż
conditionalis
sg
1 m bym przedłużył, bych przedłużył
2 m przedłużyłbyś
3 m by przedłużył
f by przedłużyła
impersonalis
praet przedłuż(o)no
con by się przedłużyło, by przedłuż(o)no

inf przedłużyć (14). ◊ fut 1 sg przedłużę (3). ◊ 2 sg przedłużysz (1). ◊ 3 sg przedłuży (7). ◊ 2 pl przedłużycie (1). ◊ praet 1 sg m -m przedłużył (1), [przedłużyłem]. ◊ 2 sg m przedłużyłeś, -ś, -eś przedłużył (6). ◊ 3 sg m przedłużył (7). [f przedłużyła.] ◊ 3 pl m pers przedłużyli (1). ◊ [plusq 3 sg m był przedłużył.] ◊ imp 2 sg przedłuż (1). ◊ con 1 sg m bym przedłużył (1) OrzRozm, bych przedłużył (1) KromRozm III. ◊ 2 sg m przedłużyłbyś (1). ◊ 3 sg m by przedłużył (1). f by przedłużyła (1). ◊ impers praet przedłuż(o)no (1). ◊ con by się przedłużyło (5), by przedłuż(o)no (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

A. O czasie (44):
1. Uczynić dłuższym, przeciągnąć w czasie, pozwolić dłużej trwać; longum facere Vulg; prolongare (facere) PolAnt; extendere, propagare, prorogare Mącz; proferre Modrz; protrahere JanStat (29):

przedłużyć czego (16): Cf Zwroty.

przedłużyć komu (8): Iáko niegdy vcżynił [Pan] Ezechiaſzowi/ Lat pyętnaſcie przedłużył onemu krolowi. Y mnie tákież vcżyni BielKom D. Cf »dni przedłużyć«, »przedłużyć zdrowia«, »żywota przedłużyć«.

przedłużyć co (3): Mam też żonkę podćiwą wſtydliwą powolną Ni w czym mi nie przekaża zawżdy mam myſl wolną By ieſzcże k temu pan Bog to przedlużyć raczył Iuż bych ſobie roskoſzy ſnadz więtſzey nie bacżył RejJóz G4. Cf »przedłużyć dni swoje«.

W połączeniu z określeniem długości czasu [[ile] lat (2), na wieki (2)] (4): BielKom D; Ieſſcże z wyerną proźbą ſwą cyebye Pánye vżył/ Ześ yuż ná wyeki wyecżne dni yego przedłużył LubPs E4v; Mącz 444d; Pan obacżywſzy onę nieodmienną ſtałość iego [Iopa]/ thyle dwoie lat racżył przedłużyć żywotá iego RejPos 330v; [BielKron 1551 14v].

W przeciwstawieniu: »przedłużyć ... skrocić« (1): Iam gotow ku wſzytkiemu ná co mię [Bóg] obroći/ Ieſli ieſzcże przedłuży/ álbo zdrowia ſkroći. BielKom C8v.

Zwroty: »dalej przedłużyć [czego (po przeczeniu) do czego (= do kiedy)]« (1): GDy Sędźia weźmie ſobie ná pytánié o iaką wątpliwość: dáléy przedłużyć niemoże rozmyślánia ſwégo [rem ulterius protrahere non potest JanStat 491]/ iedno do trzećich Roków SarnStat 791.

»długo przedłużyć« (1): Y długoż tych dni przedłużyſz Pánye ſłuſſce thwemu LubPs bb3.

»dni (G), dni (G a. A) (wieku a. żywota), wiekow przedłużyć« [w tym: komu (1)] = dać dłuższe życie; longos facere dies Vulg [szyk zmienny] (1:4:1): LubPs E4v, bb3; A będzieſſli chodził drogami moimi/ á ſtrzegł przykazánia y roſkazánia á poruczeńſtwá moiego [...]/ przedłużę dni żywotá twego. Leop 3.Reg 3/14; KochPs 29; Stánąwſzy ná mieścu miłośierdźia mego/ Przedłużę w rádośći dni wieku twoiego. GrabowSet D2; [Nagrobek pasierbicy, która umarła wcześniej niż ukochana macocha] A ſnadźći by był tenże [Bóg] chćiał wiekow przedłużyć/ Mogłám lepiey niż mátki iey [macochy] dobroći vżyć. SzarzRyt D2.

»przedłużyć dni sw(oj)e, dni (G (po przeczeniu)), dni (G a. A)« = przeżyć dłużej; prolongare (facere) dies PolAnt [szyk zmienny] (2:1:1): LubPs O; Ieſliby położył duſzę ſwą zá grzech ogłąda pothomſtwo ſwoie/ á przedłuży dni ſwoie BibRadz Is 53/10; iſz [...] poginiećie rychło z ziemie do ktorey záydziećie zá Iordan oſieść ią/ á nie przedłużyćie dni ná niey BudBib Deut 4/26, Deut 22/7.

»przedłużyć na długie wieki [=na długo]« (1): Vitam extendere in Nestoreos annos, Przedłużyć żywotá ná długie wieki. Mącz 444d.

»przedłużyć zdrowia« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2): Proſzę Páná ſwoiego áby mi on racżył Zdrowia mego przedłużyć ábych ſie rozbacżył. BielKom C8v, C8v.

»żywota przedłużyć« [w tym: komu (5)] = dać dłuższe życie (o Bogu), przyczynić się do dłuższego życia (o przyczynach naturalnych); vivere facere PolAnt [szyk zmienny] (10): BielŻyw 160; [Pan Bóg] Záwżdy ſwe wierne ſługi/ w obronie záchował Y wpotomkoch rozmnożył/ żywotá przedłużył Kto mu kolwiek ſpilnoſćią ná tym ſwiećie ſłużył. KlerWes A; BielKom G5v; BibRadz Ios 14/10; BielKron 89v marg; RejPos 330v; y złodźieie [skazani na śmierć] przedśię nic ſię niepolepſzywſzy wnet bywáią wieſzeni: á podobnoby ſię polepſzyli kiedyby im żywotá przedłużono [si vita eis qualiscunque proferretur]. ModrzBaz 78; [człowiek] Mędrſzych ſye w tym rádźi/ wſzyſtkie myśli ſwe do tego znośi/ áby nic mimo ſye niepuśćił [...]/ coby choroby odpędźić/ á zdrowia rátuiąc/ żywotá przedłużyć mogło Oczko 1v; KochPs 106; O ktorego Miáſtá [Konstantynopola] wzięciu/ y iego położeniu/ y zacnośći/ opiſałem w inſzym Commentarzu moim ſzeroko y dowodnie/ ktory potym ieſli Bog mdłego żywotá przedłuży wydam ná ſwiátło StryjKron 617; [BielKron 1551 14v].

»przedłużyć żywota« = przeżyć dłużej; extendere a. propagare a. prorogare vitam, prorogare aetatem Mącz (3): Prorogare vitam, et prorogare aetatem, Przedłużić/ przeciągnąć żiwotá. Mącz 358a, 325d, 444d.

a. O ważności prawnej: prolongować [co] (1):

W przeciwstawieniu: »przedłużyć ... skrocić« (1): Ten Státut wysſzy do dwu lat ieſt zoſtáwión. A potym Anno 1510. do piąći lat: bo vrząd iest iáko lékarz, ma przedłużyć, ſkróćić, ſrógość práw wedle potrzeb. SarnStat 703.

2. Uczynić coś dłużej [do czego (= do kiedy)] (1):

[przedłużyć czego: Paweł rozmawiał z nimi/ chcąc wyniść názáiutrz/ y przedłużył [protraxitque] kazánia áż do pułnocy. Leop Act 20/7 (Linde).]

przedłużyć co (1): A w pierwſzy dzien po ſzábáćie/ gdyſmy ſię zeſzli ná łamánie chlebá/ Páweł przepowiedał im máiąc wyiecháć názáiutrz: y przedłużył mowę áż do pułnocy. WujNT Act 20/7.

3. Wstrzymać się, poczekać ze zrobieniem czegoś; odłożyć na później; opóźnić, odwlec coś [często o czynnościach prawnych]; differre, elongare Vulg (14): WIná Burgrábſka wedle Práwá/ ma być płáconá w ſzeſć Niedźiel: wſzákże przewiniony/ może ią rychley odpráwić ieſli chce/ Ale po ſzeſći Niedźielách/ przedłużyć nie może GroicPorz k2v; Leop Eccli 35/22; [[Bóg mówi:] przeſtáć káżę z ludźi pámięć ich. Ale dla gniewu nieprzyiaćielow przedłużyłem áby ſnadź niepyſznili ſie nieprzyiaćiele ich. PsKrak 1532 k. 104v].

przedłużyć czego (4): Prżećięś ſwego świętego miłośierdźia vżył/ W ktorymeś gniewu ſwego nádemną przedlużył [!]. CzahTr B2v; [Rzekł Lod: by wielmożność wáſzá rácżyłá przedłużyć dnia walki iż bych mogł przyiácháć ná walkę. HistPonc L7, L7]. Cf przedłużyć czego do czego; »przedłużyć czasu«.

przedłużyć czego do czego [= o ile] (1): przedłużyli dobywánia miáſthá do kilká dni/ boiąc ſie ſtyłu porażki iákiey. BielKron 250.

[przedłużyć czego (po przeczeniu): Mam tą nadzyeya o v.m. yſ mv v.m. nyeprzedluſyczye tey rzeczy. ZapWpolActCon 1531 nlb 3.]

przedłużyć co (8): [Aleksander] boiąc ſie aby matki ſwey podle niego [zdrajcy ojca swego] nie zabił, gniew przedłużył BielŻyw 147; diſtuliſti Chriſtum tuum. [...] Przedłużyłes przyſzcie Chriſtuſa twego. WróbŻołt 88/39, ee5v; Przeto Loktek ſam przedłużył ſwoię koronácyą/ áni ſie kſiążęćiem piſał Polſkim/ áżby doſtał pod nim [Wacławem] pierwey tych dzierżaw ktore Wacław w Polſzce poſiadł. BielKron 368, 90v; RejPos 49. Cf Zwroty.

przedłużyć komu (2): [ZapWpolActCon 1531 nlb 3; Ceſarz przedłużył mu [Lodwigowi] dniá walki HistPonc L7]. Cf »przedłużyć czasu«, »koniec żywota przedłużyć«.

Zwroty: »[komu] przedłużyć czasu« = przesunąć termin (1): oni boiąc ſie iákiey walki miedzy przyrodzonemi/ proſili go [Jerzyka Saska] áby im mało przedłużył cżáſu/ áżby ich poſeł od brátá Krfierſtá przyiał BielKron 217.

»przedłużyć czasu [= śmierci]« (1): A tak me ſerce prawie zwie Is ſie dali Bog ſmiłuye. Moy Pan nademną nedznikiem A bedzie mi pomocnikiem. I przedłużj ċaſu mego RejKup O.

[»dalej przedłużyć [co]«: Rzekłá panná [do kochanka mającego się pojedynkować]: [...] przeto proś oycá mego iżeć dopuśći iácháć/ á dzień bitwy iżby dáley przedłużył HistPonc L6v.]

»[komu] koniec żywota przedłużyć« = pozwolić dłużej żyć (1): Boże/ ktorys Ezechiaſzowi Krolowi żydowſkimu [!] [...] koniecz iego żiwota przedłużił, daj mnie [...] tylki koniecz żywota [...] iżebych mogł moie grzechy opłakać TarDuch E4.

»mało przedłużyć« (1): BielKron 217 cf »[komu] przedłużyć czasu«.

»przedłużyć śmierć« (1): [człowiek mający umrzeć za przyjaciela] rzekł ſędziemv. Przedłuſz ieſzcże śmierć moię. Oto widzę cżłowieká prętko bieżącego: á widźimi ſie że to ieſt towárzyſz moy HistRzym 119v.

a. [Uczynić przerwę w czymś [intransit.]: Po káżdey pokarmie maſz pić Ieſli by chćiał długo zdrow być Po obiedzie maſz przedłużyć A potym trochę mierniey pić MymerRegim 10.]
B. O tekście: niepotrzebnie zbyt długo zająć się omawianiem jakiegoś tematu [w tym: intransit. (8)] (9): KromRozm I K2; Toćby [że papież jest następcą św. Piotra] ſye mogło okázáć z drugich powſſechnych Conciliy: Ale/ ábych nyeprzedłużył/ tjlko Florenckyego [...] vchwałę poſpolitą powiem KromRozm III Qv; OrzRozm Qv; znaydzieſz tu w tem náſzem tłumácżeniu niemało tákich rozdziałow/ ktore ſię nie tam zácżynáią/ iáko w inych Bibliach tego dałćibym tu doſtátecżną ſprawę/ áleby ſię przedłużyło BudBib c2; BudNT przedm b2v, c4v; SarnStat 1278; [Bo tego [tj. przykładów niepoprawnego użycia słowa ‘ufać’] niemáło ieſt w pismie. [...] Ieſt tego wiele/ ále ſie przedłużyć boię. BudArt M6, O3v, S6v, b6].
Zwroty: »dalej przedłużyć« (1): MurzNT 76; [Ale bych dáley nieprzedłuźił/ á teſkliwoſći długim czcienim nieuczynił. Polecam ná koniec. W.M. pánu bogu HierWielEccle [2]].

»materyją przedłużyć« (1): Prot Cv cf »słowy przedłużyć«.

»słowy przedłużyć« (1): Tey Máteryey nie chcę tu ſłowy przedłużyć. Prot Cv.

C. O przestrzeni (1):
1. Uczynić dłuższym (1):

[W przeciwstawieniu: »ukrocić ... przedłużyć«: Iuż miary dziś wniczem niemaſz/ Panie boże racz być przynás. Iedni [suknie] barzo vkrocili/ Drudzy wielmi przedłużyli. SeklStudent Bv.]

Fraza peryfr.: »Atropos przędze przedłużyła [komu]« = ktoś może długo żyć (1): (nagł) Do P. Olbrychtá Laſkiégo. (–) [...] Vbogie śćiány/ złotáć my nie mamy/ Ale ćię pocztą tákową witamy/ Abyć Atropos przędze przedłużyłá/ A tárgáć nići twéy ſye nie ſpieſzyłá. PudłFr 59.
2. [O ubiorze: stać się dłuższym, niżej sięgającym [intransit.]:

W przeciwstawieniu: »krotki być ... przedłużyć«: Szátá [u starego człowieka] z rámion opada/ ktora krotka byłá/ Z opuſzcżonego ćiáłá teraz przedłużyłá ProtKonterfet B.]

Synonimy: A.1. pociągnąć, prorogować, przeciągnąć, przewlec, przewłoczyć; 2. przeciągnąć; 3. odemknąć, odłożyć, odwlec, pomknąć, zwłoczyć.

Formacje współrdzenne cf 1.DŁUŻYĆ.

Cf PRZEDŁUŻENIE, PRZEDŁUŻONY

AN