[zaloguj się]
[pdf]

POCIĄGNĄĆ (123) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf pociągnąć
praet
sg pl
1 m pociągnąłem m pers -smy pociągnęli
3 m pociągnął m pers pociągnęli
f pociągnęła m an
plusq
sg
3 m był pociągnął
imperativus
sg
2 pociągni, pocięgni
3 niechåj pociągnie
conditionalis
sg
2 m byś pociągnął
3 m by pociągnął
n by pociągnęło
impersonalis
praet pociągniono
participia
part praet act pociągnąwszy

inf pociągnąć (32). ◊ fut 1 sg pociągnę (5). ◊ 2 sg pociągniesz (4). ◊ 3 sg pociągnie (36). ◊ 1 pl pociągni(e)my (2). ◊ 3 pl pociągną (8). ◊ praet 1 sg m pociągnąłem (1). ◊ 3 sg m pociągnął (16). f pociągnęła (1). ◊ 1 pl m pers -smy pociągnęli [zapis: -eli] (2). ◊ 3 pl m pers pociągnęli (3). ◊ plusq 3 sg m był pociągnął (1). ◊ imp 2 sg pociągni (3) BibRadz, Mącz, GrabowSet, pocięgni (1) RejZwierz. ◊ 3 sg niechåj pociągnie (1). ◊ con 2 sg m byś pociągnął (1). ◊ 3 sg m by pociągnął (3). n by pociągnęło (1). ◊ impers praet pociągniono (1). ◊ part praet act pociągnąwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Działając jakąś siłą, przyciągnąć ku sobie (15):

pociągnąć czego (1): Vtrzy boty/ boć zgniły/ y śmierdząć z nich ſpáry. Pocięgni ich ku gorze/ nápołyć ſprochniáły/ Napiętki podle nogi/ przyſzwy odpadáły. RejZwierz 139v.

pociągnąć co a. czego (2): SienLek 116; nigdy nie brząknie dzwonek, áż go muśi Kto poćiągnąć. CiekPotr 76.

pociągnąć komu, czemu (żywotne) (2): Możeć ná to mieſtce/ wźiąć włos końſki/ á wetknąć mu [koniowi] go źdźiebłkiem ſłomy: á gdy mu go záś ná zad poćiągnie/ tedy ſye mocz zá nim rzući. SienLek 113. Cf przyciągnąć komu co ku czemu.

pociągnąć komu co ku czemu (1): Potym [niewiasta] niechay rowno ná wznák lęże/ á niechay ią druga mocna/ zá nogi vymie/ á niechay iey ie rowno ku pierśiam poćiągnie SienLek 116.

Przen [czego a. co] (2):
Zwrot: »pociągnąć kota« = ośmieszyć się (1): To ieſt ſczęśliwy/ cziy ſtirnik ieſt cnotá/ Iuż nie poćiągnie zá głupimi kotá. GosłCast 55.
Szereg: »pociągnąć ani nachylić« (1): dla thego dworzáninowi bácżnie w thym poſtępowáć przydzie/ áby vważył czo może być trefnie/ á czo iákoby drwá gryzł: y co łatwie ku rzecży przypádnie/ á co ſie nieda pociągnąć/ áni náchylić GórnDworz P8v.
a. Szarpnąć [za co] (3): RejZwierc 92; Wenus [...] Tę [Helenę] miedzy Trojankami na wieży zastała, A pociągnąwszy za płaszcz, z nią się umawiała. KochMon 32.

pociągnąć czego a. co [żywotne] (1): A gdy go zá ogon poćiągnie/ A koń ſye záſye mocnie odwiedźie/ Táki mocny y trwáły będźie. SienLek 188.

b. Naprężyć (2):
Zwrot: »pociągnąć łuk« [szyk zmienny] (2): BielKron 56v; Y ſtrzelec łuku ſwego nie pociągnie/ áż ſobie pirwey cel vpátrzy do ktorego ſtrzelić ma. RejZwierc 22v.
c. Wprowadzić w ruch, działając na odległość (o działaniu magnesu lub lekarstw z niego) [co] (4): Też Magnes gdi będzie obmazan ſokiem cżoſnkowym, albo zczebule/ nie pociągnie żelaza. FalZioł IV 55d, IV 55d.

pociągnąć k sobie (2): (nagł) Krew ſtanowic [!]. (–) Naprzod wezmi ziela ktore zową barwinek liſtkow iego/ y theż liſtkow ieżynowych/ [...] nakładz ich do vſt obogich/ y też do ciała obogich przyłoż gdzie kolwiek daleko rany, á pociągnie k ſobie krew/ á tak do rany nie poydzie FalZioł V 117, IV 55d.

2. Pójść w zaprzęgu (1):

[pociągnąć skąd: Nulla est tam facilis res quin difficilis fiet, quam inuitus facias. Ktory ma leniwe ledzwie [!]/ Ten y zgory nie poćiągnie. TerentMatKęt R6v.]

Przen (1):
Zwrot: »jarzmo pociągnąć« (1): Bo [święci męczennicy] Kośćioł iáko ſłupy w ſpieráią/ iáko wieże go bronią/ [...] á iáko wołowie iednáką chęćią/ y ſercem iárzmo ſłodkie Chryſtuſowe poćiągnęli. SkarŻyw 131.
3. Skierować dalej (prawdopodobnie kontaminacja struktur „koń ciągnie wóz” oraz „wozy ciągną dokąd” cf znacz. 11.) [co] (1): Tákże ktho wożnikow ná ten cżás niemiał/ ten náiął formáná/ ábo v ktorego s pánow Rad ná odwoz wyprośił koni/ y poſłał do Ráiu po owies: A tám iuż też byli dobrze przed tym záſłáli/ kto miał the wozy pociągnąć dáley. GórnDworz S5v.
4. Przedłużyć trwanie; perduxere, provehere Mącz [czego] (3): Provexiti orationem meam vestra benignitas, Pociągnęłá dáley moyey rzeczy wáſzá łáská/ y pilne słuchánie. Mącz 477d, 96d; Ale gdyby też pomiernie/ poććiwie/ pobożnie/ á ſkromnie cżáſow ſwych vżywał/ tedyby y roſkoſznie żyw był/ y dłużeyby ſobie tego żywotá pociągnąć mogł RejZwierc 157.
5. Powołać pod sąd; oskarżyć; trahere Mącz, Vulg, JanStat; convenire, rapere, protrahere Mącz; citare, evocare JanStat [w tym: kogo (19)] (21): UstPraw Kv; KToby pozwał Kommiſsarze álbo ſąd/ álbo vrząd o iáki poſtępek/ á tákowy byłby przekazan w tym/ iż ie nieſłuſznie poćiągnął/ będźie winien káżdému z oſobná támże dwoie cztérnaśćie grzywien zá winę dáć SarnStat 469 [idem UstPraw, SarnStat (2)], 843, 1276.

pociągnąć około czego (1): A zwlascza czo pan Viernosz pocziągnąl w prawo przeth Iego Krolewską Mcz. albo gdzieszkolwiek ydzyey [!] xyedza oborskiego okolo tego yako by on mial iego plebana w pravo poczięgacz prawem kortyzanskym o pensiią [...] thedy [...] ZapWar 1550 nr 2665.

pociągnąć o co (3): SarnStat 585; áli Pan Ewángelicki brát/ [...] o zdrowie/ máiętność/ y poććiwość mię poćiągnie. PowodPr 45. Cf pociągnąć o co czym.

pociągnąć o co czym (1): Temv wſſemv ivz Execucią vczynicz chczemy. [...] aivz niektore oſoby otoſmy przedſię naſemi pozvy liſtownemi pocziągneli. ComCrac 14v.

pociągnąć przed kogo, przed co (8): ZapWar 1550 nr 2665; gdy mię przed Senat pociągną álbo przed Rádę/ tedy będę wiedzyał cobych miał mowić BielKron 109; Rapere aliquem ad praetorem, Przed woytá kogo pociągnąć. Mącz 346a. Cf Zwroty.

Zwroty: »do prawa, w prawo, na prawo, przed prawo, przed prawem, wedle prawa pociągnąć« = in ius convenire a. trahere Mącz; trahere ad iudicem Vulg; ad ius evocare, ad iudicium trahere JanStat [szyk zmienny] (2:2:1:1:1:1): a my wssyczczi bendziem vinny iemu czierpiecz na wssyczkich miesczach kthemu iesli ze by nas chczial w ktorekolwiek prawo pocziągnącz chocz tesz dwu albo iednego przet ktori kolwiek sąnd ZapWar 1549 nr 2657, 1550 nr 2665; In ius trahere aliquem, Przed práwo pociągnąć/ pozwáć. Mącz 460c; Convenire aliquem in ius, Poćiągnąć kogo ná práwo. Mącz 481d, 354d; SarnStat 216, 585, 1167.

»do sądu, przed sąd, na sąd, przed sędziego pociągnąć« = ad iudicium protrahere Mącz; ad iudicium trahere Vulg, JanStat [szyk zmienny] (2:2:1:1): LibLeg 6/115v; ZapWar 1549 nr 2657; Eo ipso timore ad iudicium protraxit, Ná ſąd pociągnął Mącz 462a; ſtárayże ſię w drodze iákobyś był wolen od niego: by ćię ſnać nie poćiągnął przed ſędźiego WujNT Luc 12/58; SarnStat 585, 664; [ErazmJęzyk E6].

»pociągnąć przed urząd« (1): thedy y [tj. człowieka] ma poczyagnacz przed vrzand a on ſią ma spravovacz y karan bicz yako ozlodzieysthwo LibLeg 6/117v.

Szereg: »pociągnąć i obżałować« (1): Postulare reum, Pociągnąć y obżáłowáć kogo przed práwem. Mącz 354d.
6. Spowodować, wywołać [co] (4): ieſli tákie ſtáránie vcżyni/ że ſię ná te dwie cnoćie z dáru Bożego zdobędzie/ y owſzem gdy iednę prawdźiwie otrzyma/ y drugą záráz poćiągnie/ gdyż iedná z drugiey płynie WysKaz 4.
Zwroty: »na się pociągnąć« (1): Nieſczęśćié dobrowolné/ áli wnet przybędźie/ Któré ná ſię poćiągnieſz GosłCast 70.

»za sobą pociągnąć« (2): RejAp 178; Gniew/ waśń/ á chęć ſzkodzenia/ w trąćiły was w to ſzaleńſtwo y ſerdecżną ślepotę: cżego ieſli niezbędźiećie/ tedyć więtſze złośći zá ſobą poćiągną [grandiora secum scelera pertrahant]. ModrzBaz 65.

7. Sprawić, aby ktoś jakoś postąpił, udał się dokądś; skłonić, namówić; trahere Modrz, Vulg, PolAnt [kogo] (51):

pociągnąć do czego (5): RejPos 253v; Thu cie iedni pociągną do miłośći/ drudzy do Muzyki/ drudzy cie pilno będą námawiáć ábyś z nimi pograł RejZwierc 25; SkarKazSej 691a. Cf pociągnąć do czego czym.

pociągnąć do kogo (3): która [Bona]/ ponieważ ſie rodźiłá we Włoſzech [...]/ poćiągnie do wáſzéy kró: M. zá ſobą nie iedno Neápolim y króleſtwo Barſkié/ ále y Weneckié páńſtwo y Lámbárdią OrzJan 128. Cf »do siebie pociągnąć«.

pociągnąć do czego [= dokąd] (1): Ták iż iedną tonią y iednym kazániem poćiągnął do ſwey łodzi/ to ieſt do kośćioła Chriſtuſowego/ wielkie mnoſtwo ludzi WujNT 211.

pociągnąć do czego czym (2): WujNT 211; V Turkow ieſzcze mniey wiádomośći o práwym Bogu. bo ich Máchomet [...] cudow nie czynił/ ſzáblą á roſkoſzámi do plotek ſwoich ludźie poćiągnął. SkarKaz 276a.

pociągnąć na co (2): RejZwierc B4; á ty do piekłá ſtrącony/ y pogrążony być maſz/ y poznaſz iákieś miał ty Bogi/ ktorzy ćię nigdy nie wſpomogą/ ále rácżey ſami ćię ná vcżeśnictwo wiecżnych mąk poćiągną. SkarŻyw 444.

pociągnąć dokąd (1): Aleby trzebá wroćić záśię názad onę Conſtitucia [!]/ iżby Krol [...] mogł was poćiągnąć zá gránice/ y trżymáć iáką chwilę nie tęn czás/ ktory ieſt nowo náznáczony. GórnRozm M.

Zwrot: »za sobą, do siebie pociągnąć« [szyk zmienny] (5:2): Bo gdzie chudy vbogą zá ſobą pociągnie/ Prętko ſie miedzy nimi wnet ſzpital zálągnie. RejFig Dd2v; RejPos 276; SkarŻyw 493; A kiedy ſię tácy dwá tráfią/ ktorży ná ſię nie czyniąc proteſtatiey [...]/ áni ſię chcąc prawowáć [...]/ ieden ná drugiego woyſko zbierże/ y po puł Korony káżdy zá ſobą poćiągnie/ iákoż tu práwo pokoy czyni? GórnRozm C3; OrzJan 128; WujNT 174; SkarKazSej 691a.
a. Sprawić, aby ktoś poszedł tam, gdzie jest ten, co tego chce (2): Poćiągniż mię/ á pobieżemy zá tobą/ [...] á będźiem ſię weſelić y rádowáć w tobie BibRadz Cant 1/3.
Zwrot: »za sobą [na co] pociągnąć« (1): A tym cżáſem Dyabeł [...] pobudza ie [ludzi] do zábijánia/ y do wſzelákich złośći/ áby obraz Boży [tj. człowieka] oſzpećił/ wſzelákiemi nędzámi záwálił/ á zá ſobą ná wiecżne męki poćiągnął [ut ... secum ad aeterna supplicia trahat]. ModrzBaz 64v.
b. O Bogu: dać łaskę wiary, życia według przykazań, udzielić zbawienia (35): gdyż żaden z nas ná ty wdzięcżne gody gotowáć ſie ſam nie może/ áż kogo ty ſam pociągnąć będzieſz racżył RejPos 160v, 209, 230v, 289, [308]v; WujNT Ioann 6/44, s. 329; iáko Syn Boży mowi: Nikt do mnie nie przychodźi/ áż kogo Oćiec moy poćiągnie SkarKaz 347b.

pociągnąć do czego (5): Wnet Pan ſnádnie záwżdy go pociągnie do tego/ Ze znaydzye ſłuſzną drogę wſzędy do dobrego. RejWiz 135v; RejAp 44v, 46; Nie boyćie ſię dobre dźieći/ opátrzność Bogá Kátholickiego nád wámi/ ktory zá modlitwą wáſzą/ ſerce oycowſkie zmiękczy/ y zá wámi ie do zbáwienia poćiągnie. SkarKaz 44a, 418b.

pociągnąć do kogo [= Boga] (9): iż żadnemi wymyſły/ mądroſciámi [...] nikt nie pozna Bogá Oycá iego niebieſkiego/ iedno kogo on pociągnąć racży do niego RejPos 289. Cf pociągnąć do kogo czym; »pociągnąć do siebie«.

pociągnąć do czego [= dokąd] (3): O iákażby to byłá żáłość/ [...] áby nas Pan zá ſobą do tych obiecánych páłacow/ ktore nam tám zgotowáć racżył/ pociągnąć nie miał RejPos [136], 61v [2 r.].

pociągnąć do kogo czym (1): Iż żaden namędrſzemi wymyſły ſwemi [...] nie może poznáć Bogá Oycá iego niebieſkiego/ iedno kogo z miłoſierdzya ſwego pociągnie do niego ten ſwięty á obwołány Syn iego ſwiętemi ſłowy ſwemi RejPos 288v.

pociągnąć k czemu (1): RejWiz 133v cf »pociągnąć a przywieść«.

[pociągnąć za kim dokąd: Ale co prędzey mnie do kreſu żywotá doprowádźiwſzy/ racz zá tobą pociągnąć/ tám kedy ty teraz z tryumfem poſtępuieſz. BzowRóż 92.]

W przeciwstawieniu: »pociągnąć ... popchnąć« (1): Ale ktho wzgárdzi ſwięte ſłowá á miłośćiwe vpominánia iego/ iuż nie tylko áby go pociągnąć miał/ ále go owſzem obiecał popchnąć zá ſzalonym rozmyſłem iego RejAp 44v.

W porównaniu (1): [Bóg] pewnie cie nie inácżey iedno iáko zá rękaw pociągnie zá ſobą. RejAp 198v.

Zwrot: »pociągnąć za sobą, do siebie, ku sobie« [szyk zmienny] (8:7:1): RejAp 44v, 198v; Bo tho y ſam Pan powiedzyał: Iż nikt zá mną iść nie może/ iedno kogo ia pociągnę zá ſobą. RejPos [136], [136] [2 r.], [137], [154], 165v, 239 (11); [anioł] iáſnośćią/ pięknośćią a wſpániáłą ſwoią twarzą Anielſką/ poćiągnął do śiebie lud wſzjćiek/ iſz ſię zbieżał do niego. SkarŻyw 557; [Jezus mówi:] Odmień troſki moy Oycże/ poćiągni ku ſobie/ Policż mnie miedzy twoie GrabowSet E4; A ią ieſli będę podwyżſzon od źiemie/ poćiągnę wſzytko do śiebie [traham ad meipsum]. WujNT Ioann 12/32.
Szeregi: »pociągnąć a przywieść« (1): A bez Páná nie możem nic cżynić dobrego. Aż Pan kogo pociągnie á przywiedzye ktemu RejWiz 133v.

»pociągnąć a zawołać« (1): áliſz ty [Panie] kogo z miłoſierdzia ſwego pociągnieſz á záwołaſz do they wdzięcżney winnicze ſwoiey RejPos 61v.

8. Narysować coś długiego [co] (2): Vel lineam duc ne prorsus nihil facias, Pociągni ácz nie yednę kréskę ábyś wżdy nieco czinił. Mącz 243a, 194b.
9. Naostrzyć osełką [czego a. co czym] (1): Bo y źrzebiec rychley ſie obráca kiedy mu oſtrog dodádzą y noż oſtrzeyſzy kiedy go ogniwkiem álbo muſadkiem pociągną. RejZwierc 112v.
10. Poddać torturom; quaestionem a. tormenta adhibere Mącz [w tym: kogo (2)] (3):

[pociągnąć czym: A gdy go [= torturowanego] klobą poćiągnął/ prośił [Andolon] o ſpuſzcżenie. HistFort o8v.]

W połączeniu szeregowym (1): Tormenta adhibere, Męczyć/ pociągnąć/ przipiec. Mącz 458d.

Szereg: »męczyć, pociągnąć« [szyk 1:1] (2): Quaesitum est in ipsos delatores, Męczono/ pociągniono też ſámy wydawce álbo zdrayce. Mącz 336a, 336b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
11. Udać się w drogę, ruszyć; ascendere, inire, ire Vulg; descendere, venire PolAnt; progredi Modrz (21):
a. Gromadnie (zwykle o wojsku) (19): LibLeg 10/146; A Stároſtá Zmodźki ze wſzyſtką mocą Litewſką [...] pociągnął z Tátárámi Zawolſkimi StryjKron 682.

pociągnąć na kogo (1): tedi ſſie rozdziela na dwoye yedny soſtaną na budzinyv a drudzi pocziagną na was. LibLeg 11/45.

pociągnąć za kim (1): miſmi dla tich prziczin dla swich ſzkod zanymy poczyągnely LibLeg 11/90v.

pociągnąć dokąd (8): [Kupiec] K miáſtu z nim ſpołem poćiągnął. BierEz A4v; MiechGlab 14; [Sędziak] pocziągnal zniektorimy livdzmy ſwimy y Z ynschimy sedziamy naſchimy [...] kv zamkv naschemv Thehinſkiemv LibLeg 11/84, 11/64; ConPiotr 32; A ia záś y bráth moy Ionáthás/ poćiągniemy do Gáláádythym. Leop 1.Mach 5/17; poćiągnę ia zá pomocą Bogá wſzechmogącego iutro ſwámi/ oſobą ſwą/ tám gdzie niektorzy bezemnie ćiągnąć mieli. BielKron 306v; bo chocia Marszałkiem tedy niewie ywieleludzi potrzeba Panu Hetmanowi ydokąd pociągnie. ActReg 10.

pociągnąć którędy (1): A ták ſpráwnemu Wodzowi woyſká/ nalezy wiedźieć y ſpiſáne mieć mieyſcá wſzyſtki ty przes ktore woyſko má wieść/ ieſli gory/ ieſli chroſty/ ieſli rzeki/ ieſli błotá/ má tho wſzyſzko [!] pierwey ná ſpiſku mieć niż przes nie poćiągnie BielSpr 7v.

Zwroty: »pociągnąć w drogę, drogą« [szyk zmienny] (1:1): Y rzekł: Ktorą drogą poćiągniemy [per quam viam ascendemus]? Leop 4.Reg 3/8; Będźie muśiał káżdy ſtáwić ſię z końmi/ zbroią/ y wſzelkiem woiennym nacżyniem/ pirwey niżli poćiągnie w drogę [priusquam sit iter ineundum] ModrzBaz 116v.

»pociągnąć przeciw nieprzyjacielowi« [szyk zmienny] (2): BielKron 436v; Bo od tych iákoby źrzodeł/ łácno [żołnierze] v ludźi y v obcych narodow wsławę przijdą: [...] ſzcżęśliwie przećiw nieprzyiaćielowi poćiągną [contra hostem ... progredientur] ModrzBaz 118.

»pociągnąć na wojnę« = descendere a. venire ad praelium PolAnt [szyk zmienny] (2): Potym rzekł do Iozáfátá/ Poćiągnieſz zemną ná woynę przećiw Rámoth Gáláádſkiemu? BibRadz 1.Reg 22/4, 1.Reg 26/10.

b. Pojedynczo (2): [pan do wójta:] Potym poćiągnieſz zá dworem Tám więc iuż miey rozum zworem RejRozpr F2.
Zwrot: »w drogę pociągnąć« (1): On więc koſz ná ſię podźwignał A w drogę przedśię poćiągnął BierEz B.

Synonimy: 1. potargnąć, szarpnąć; 2. pość; 4. przedłużyć; 5. oskarżyć, powołać, przywieść, wezwać; 6. przywieść; 7. nakłonić, namowić, pobudzić, przywieść; 8. nakrysić; 9. naostrzyć; 11. pość, ruszyć, ruszyć się, udać się.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ.

Cf POCIĄGNIENIE, POCIĄGNION, [POCIĄGŁY]

KW, AL