[zaloguj się]
[pdf]

CIĄGNĄĆ (1099) vb impf

Fleksja
inf ciągnąć
indicativus
praes
sg pl
1 ciągnę ciągni(e)my, ciągni(e)m
2 ciągniesz ciągniecie
3 ciągnie, cięgnie ciągną
praet
sg pl
1 m ciągnął(e)m m pers ciągnęlismy, -smy ciągnęli
2 m -ś, -eś ciągnął m pers -ście ciągnęli
3 m ciągnął m pers ciągnęli
f ciągnęła m an
n ciągnęło subst ciągnęły
plusq
pl
3 subst były ciągnęły
fut
sg pl
1 m m pers ciągnąć będziem
3 m m pers będą ciągnęli, ciągnąć będą
n będzie ciągnęło subst ciągnąć będą
imperativus
sg pl
1 ciągnimy, ciągńmy
2 ciągni, cięgni, ciągń ciągnicie
3 niech ciągnie niech, niechaj ciągną
conditionalis
sg pl
1 m bym ciągnął m pers bysmy ciągnęli
2 m byś ciągnął m pers
3 m by ciągnął m pers by ciągnęli
f by ciągnęła m an
n by ciągnęło subst by ciągnęły
con praet
sg
3 m ciągnąłby był
impersonalis
praet ciągniono
participia
part praes act ciągnąc, ciągnąć
part praet act ciągnąwszy

inf ciągnąć (172). ◊ praes 1 sg ciągnę (19). ◊ 2 sg ciągniesz (10). ◊ 3 sg ciągnie (211), cięgnie (1); ciągnie : cięgnie KochPhaen (2 : 1). ◊ 1 pl ciągni(e)my (7), ciągni(e)m (1) SkarŻyw. ◊ 2 pl ciągniecie (10). ◊ 3 pl ciągną (89). ◊ praet 1 sg m ciągnął(e)m (2). ◊ 2 sg m -ś, -eś ciągnął (4). ◊ 3 sg m ciągnął (295). f ciągnęła (8). n ciągnęło (12). ◊ 1 pl m pers ciągnęlismy, -smy ciągnęli (2). ◊ 2 pl m pers -ście ciągnęli (1). ◊ 3 pl m pers ciągnęli (103). subst ciągnęły (4). ◊ plusq 3 pl subst były ciągnęły (1). ◊ fut 3 sg n będzie ciągnęło (1). ◊ 1 pl m pers ciągnąć będziem (1). ◊ 3 pl m pers będą ciągnęli (1) SarnStat, ciągnąć będą (1) PowodPr. subst ciągnąć będą (1). ◊ imp 2 sg ciągni (13), cięgni (2) Rej Zwierz, BielKron, ciągń (1) SienLek. ◊ 3 sg niech ciągnie (2). ◊ 1 pl ciągnimy (3) BierEz, BielSat, BielSjem, ciągńmy (1) LeovPrzepSamb. ◊ 2 pl ciągnicie (2). ◊ 3 pl niech, niechaj ciągną (4). ◊ con 1 sg m bym ciągnął (1). ◊ 2 sg m byś ciągnął (5). ◊ 3 sg m by ciągnął (27). f by ciągnęła (3). n by ciągnęło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy ciągnęli (1). ◊ 3 pl m pers by ciągnęli (11). subst by ciągnęły (1). ◊ con praet 3 sg m ciągnąłby był (1). ◊ impers praet ciągniono (2). ◊ part praes act ciągnąc (56) [cf też CIĄGNĄCY A sg m], ciągnąć (3); -ąć GórnRozm; -ąc : -ąć FalZioł (1 : 1), MiechGlab (1 : 1). ◊ part praet act ciągnąwszy (1) Leop Num 22/1.

W znacz. 1-12 „ciągnąć” użyte jest jako czasownik przechodni, w znacz. 13-15 ‒ jako nieprzechodni.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Przyciągać ku sobie za pomocą rąk, sznura itp.; wprowadzać w ruch, wyciągać z dawnego położenia; nadawać kierunek; wlec; verrere Mącz, Calep; trahere Mącz, Cn; tractare Mącz (161): á także ciągnąć lekko/ á żelazem nie naproſt/ ale tak iżby ciągnąć y na tę/ y na onę ſtronę: [...] płod wyriwała. FalZioł V 33v, V 26, 33v [3 r.], 34; RejZwierz 109; Mącz 460c, d, 485c; SienLek 168; zá pierwſzym rázem gdy ciągnęli Rybitwowie/ trzy máłe Rybki wywlekli StryjKron 351; Reprehendo – Nawraczam, wząd cziągne. Calep 914b, 920b, 1113b; KlonFlis E2v.

ciągnąć kogo, co [w tym: co czym (2), co za co (1)] (38):Tedy przywiązawſſy powroz ku ręce/ ciągnęli ią opiéraięcy ſie z wielką motzą o krzyż OpecŻyw 139; [plastr z saletry] khurcż kthory głowę na zad ciągnie: lecży FalZioł III 41b, III 31b, V 18b; RejRozpr I4v; BielKron 392; Mącz 477a; á ſam iáko idzie/ thák idzie ſznur ciągnąc w koło GórnDworz T7; RejZwierc 159v, 241v; KochMon 32; SkarŻyw 599; Remulco ‒ Dłupaskiem poiesdzaiącz łodz cziagnę. Calep 910b; Vectiarius ‒ Ten ktori praſſe cziagnie. Calep 1105a; WujNT Ioann 21/6; poki rożczká młoda/ dáie ſię náchylić y náwieść gdźie potrzebá/ a vroſłą trudno ćiągnąć. SkarKaz 420a; KlonWor 22. Cf ciągnąć kogo z czego, Zwroty.

ciągnąć kogo z czego (1): A Plácidus mowił/ iſz mu ſię zdáło iáko by płaſzcż S. Benedicta ná iego głowie był/ á onego zrzeki ćiągnął. SkarŻyw 250.

ciągnąć za co (3): Záłoż koniowi dwá powrozy ná ſzyię/ vwiążyſz ieden do czego/ álbo komu káż ciągnąć á ſam zá drugi ćiągń SienLek 168; KlonWor 22, 23.

ciągnąć czym (7): OpecŻyw 140; FalZioł V 33v; BielKron 392; Ductarius funis Powroz którym ciągną/ to yeſt/ Liná. Mącz 96a; Vecticularius, Ten który kołowrotnym riglem co ciągnie. Mącz 477 a. Cf »ciągnąć wiosłem«, »ciągnąć włokiem«.

Przysłowie: Ciągnie łyczko poki ſtawa RejRozpr I4v.
Zwroty: »łuk ciągnąć« = tendere arcum Vulg, Calag, Cn [szyk zmienny] (13): Gotuyćie ſie przećiwko Bábilonowi wſſyſtcy okolicżni kthorzy ćiągniećie łuk Leop Ier 50/14 [przekład tego samego tekstu BibRadz], 1.Par 12/2, Ier 50/29; BibRadz Ier 50/14; BielKron 319v; KochSat Cv; GórnDworz K; BudBib Ier 46/9; ModrzBaz 111; Calag 455b; Bo y Apollo łuku bez przeſtánia Nie ciągnie/ pilen cżáſem y ſpiewánia. KochSz A2; BielSjem 21; GrabowSet G2.

»ciągnąć do siebie, k sobie [kogo, co]« [szyk zmienny] (1 : 1): Telum manu reciprocare, Strząłę záś k ſobie ciągnąć/ wycięgáć z czego. Mącz 324c; RejZwierc [203].

»ciągnąć sieć« [szyk zmienny] (2): TarDuch C8; Lecz drudzy vczniowie przypłynęli w łodźi [...] ćiągnąc śieć ryb [trahentes rete piscium]. WujNT Ioann 21/8.

»ciągnąć wiosłem« = wiosłować (1): Remigo, Wieść ſie ciągnąć/ wiosłem. Mącz 351d.

»ciągnąć włokiem« (1): ták żeby czáſu łowienia ſtáwu/ włokiem mógł wolno ćiągnąć. Strum E4v.

»ciągnąć wodę« (1): Studnią nadobnym kſtałtem z mármoru ſpráwiono/ Láńcuchy wodę ciągnąć pięknie przypráwiono. RejWiz 46.

»ciągnąć po ziemi [kogo, co]« (2): GrzepGeom B; porwawſzy S. Márká związáli y na ſzyię powroz włożywſzy/ ćiągnęli go po ziemi/ błoćie/ y kámieniu SkarŻyw 363.

W przen [kogo, co] (22): Opáth to ieſt Bog/ kthory [...] záwżdy nas ćiągnie przes łáſkę/ z nędze grzechu HistRzym 40; á puſzcżay żagle beſpiecżnie po wiátru ktory cie ciągnie do portu obiecánego twego RejZwierc 177, 18v; Oná [miłość] ku mnie ciągnie rogi/ A ia conadáléy w nogi. KochFr 7; Kóń záś o téy dobie Tonie/ á ogón cięgnie Lábęći przy ſobie. KochPhaen 22, 24; GrabowSet L; KołakCath B4; á ogon iego ćiągnął trzećią część gwiazd niebieſkich/ y zrzućił ie ná źiemię WujNT Apoc 12/4.

ciągnąć za co (3): Ná zachodźie ćiągnie noc zá głowę Chyroná KochPhaen 23. Cf »ciągnąć jako za rękę«.

Zwroty: »ciągnąć jako za rękę, rękaw« [szyk zmienny] (1 : 1): ále tám gdzie go náłomne á ſwowolne przyrodzenie/ nie inácżey iedno iáko zá rękaw/ ciągnie. RejZwierc 18v, 133.

»ciągnąć rzemień, torkmysz« = przebierać miarę w wydatkach (1 : 1): Y nie ciągną Torkmyſzu/ poki go nie sſtawa RejZwierz 85v; [Panie] W miárę nie názbyt ćiągnąć rzemień każą. KochFr 10.

»łuk ciągnąć« = arcum tendere Vulg, Modrz [szyk zmienny] (4): RejPs 55; Leop 4.Esdr 16/13; ModrzBaz 127v; Czárt nań z piekłá łuk ćiągnie KochMRot C.

»ciągnąć za sobą« [szyk zmienny] (4): CzechRozm 26v; Ponieważ cżęſto Papieżowie Rzymſcy/ wynośili ſię z Rzymv/ y kędy indźiey mieſzkáli/ ćiągnąc zá ſobą władzą y powagę zwierzchnią NiemObr 53; KochPhaen 21; Ná drugim záś mieyſcu, [ypsylon] odmięnia iuż náturę ſwoię w diphtong: y iuż nie idźie tępo ſámo z ſiebie, ále literá druga, która idźie przed nią, ćiągnie ią zá ſobą, iáko tu, day, niechay JanNKar G.

Przen (31):
Zwrot: »ciągnąć kota« = dać się oszukać, wystawić się na pośmiewisko, ośmieszyć się [szyk 29 : 1] (30): RejJóz D5v; RejRozm 401; BielKom F6; RejZwierz 68v; GórnDworz D4, S6; Oſtrzegayże ſie mężu/ byś nie ćiągnął kotá. BielSat D3 [idem BielRozm 28]; Drapye pochlebcá ieſzcże zá żywotá/ A kto mu wierzy bárzo ciągnie kotá. RejZwierc 217, 215, 222, 223, 226, 227v (9); Strum R3; KochFr 10; BielSjem 4; KochSob 59 [2 r.]; BielRozm 28; Mam z ſobą więcéy niż doſyc kłopotá/ A wſzytko mi ſie zdą [!]/ że ćiągnę kotá. KochFrag 23.

Z nawiązaniem do rzeczywistej sytuacji, która dała początek ustaleniu się znaczenia tego zwrotu. Stanowił ją żart polegający na rzekomym przeciąganiu przez rzekę kota uwiązanego na sznurze, podczas gdy w rzeczywistości wciągano, co kończyło się wpadnięciem do wody, nie uprzedzonego delikwenta (7): RejFig Bb7 [2 r.]; Myły pánie/ dobra to wdy byłá wodá/ przez ktorąś w.m. kotá ciągnął. GórnDworz Qv, Qv; Nie zaźrzy złotnik kowalowi młotá/ Ni temu ſuchy co zmokł ciągnąc kotá. RejZwierc 224; KochFr 10, 94.

Parafraza zwrotu: »ciągnąć kotkę« (1): Kotá ſię boiſz/ á kotkę miłuieſz. Więc kotá niechceſz/ á chceſz ćiągnąć kotkę KochFr 46.

a. O zwierzętach pociągowych: iść w zaprzęgu; hamaxari Cn (24): Powiada iże ieſth riba wielka/ na dwanaſcie łokci: iż iey maią doſyć cżterzy konie ciągnąć FalZioł IV 35a; GliczKsiąż F6v; RejZwierz 101; Triga, Wóz/ wáſąg w ktorym trzi konie yeden podle drugiego wprzężeni ciągną/ też konie tyż iſte które ciągną. Mącz 465a, 176d.
Zwroty: »w jarzmie ciągnąć« [szyk zmienny'] (3): RejZwierz 128v; Hypozygia, Latine subiugalia, Zwierzętá które w yárzmie ćiągną robotne woły. Mącz 161a, 177a.

»ciągnąć w pługu« [szyk zmienny] (2): RejFig Cc2; Wołowie y oſłowie ktorzy ćiągną w pługu [operantes terram] będą ieść vmieſzáną ſieczkę y plewy z zgoninámi. BibRadz Is 30/24.

»woz, w wozie ciągnąć« = trahere currum Calag (2 : 1): miał kiedyś leczowego kthory w wozie ciągnąc kuropatw záwietrzył GórnDworz P6v; Calag 123b; I iuż ſwego ſzlachectwá wiele ten vroni/ Komu wozá nie ćiągnie proceſsia koni. KlonWor 55.

W przen (2): Diabeł cię niechay prośi/ niech iuż ćiągną moie. KochFr 133.

ciągnąć co (1): Ciągni tedy [...] ochotnie Arkę Páńſką LatHar 513.

Przen: Pracować, ponosić ciężary (3):
Zwroty: »ciągnąć w (jednym) jarzmie, jarzmo, jarzmem rownym« [w tym: z kim (3)] = współpracować, współdziałać, być w stosunkach [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): Bądźże moią á ia twoim/ Ciągnimyſz ták iárzmem rownym BierEz R; Nie ćiągnićie iárzmá [Nolite iugem ducere] z niewiernemi. Leop 2.Cor 6/14; CzechRozm 253; WujNT Z zzzz.

»(za)rowno ciągnąć« [szyk zmienny] (4): y thák gdy zá rowno ciągnąć będzyem/ iednemu zá wſzytki/ horowáć nie przydzie. GórnDworz H4; BielSat L4v [idem] BielSjem 28; GostGosp 36.

Szereg: »robić i ciągnąć« (1): Vrzędnik bácżny/ ma też nie z mnieyſzą pracą tego doyźrzeć/ áby Kmiotká doſtátecżnego [...] dla złego á vbogiego robotniká/ nie tárgał. [...] Rowno máią robić y ćiągnąć/ bo tym doſtátecżnego ſkáźi/ á łotrá nie nápráwi. GostGosp 36.
b. Prowadzić przemocą, wlec, wyprowadzać, kazać wyprawiać się; abripere, obtorto collo trahere Cn (13): ięli ciągnątz niemiloſciwie ij bitz/ aby tym rychléy poſſedl na mieſce Kalwarie OpecŻyw 136v.

ciągnąć kogo, co (7): Gdy ie ćiągną na zábićie: Cżemu owcá idąc milcży/ A wieprz záśie śilno kwicży? BierEz C3v; TarDuch C2; ciągnęli [trahebant] Iaſoná z niektorą bráćią do przełożonych mieſckich Leop Act 17/6, Cant 1/3; SkarŻyw 363; LatHar 152; y nas zá gránicę koronną nigdy nie ciągnąć żadnym obyczáiem SarnStat 117.

Zwrot: »jako wołu ku ofierze ciągnąć« (1): ku Annáſſowi iako lotra ſromotnie wiedli/ [...] iako wolu ku ofierze przed ſobą ciągnęli OpecŻyw 108v.
W przen (4): GrabowSet N4; Niewola ćiągnie/ choć kto nie rad idźie. KochFrag 18.

ciągnąć kogo (2): Diar 86; ktorymi [naukami] ie do piekłá ná męki wietzne wiedziećie/ mocą y gwałtem ćiągniećie zá ſobą KrowObr 203v.

c. Targać, szarpać [kogo, co] (5): y włoſy ſlicżne ciągnąć cierpliwies dopoſcił [!]. TarDuch C3.

ciągnąć za co (4): RejRozpr II; BielKron 458; Kthory koń mocno ſtoi/ á gdy go zá ogon ćiągnieſz/ á ogon záſye mocno odwiedźie/ dobry bywa SienLek 187; Gdy okrutnik królewſką poświęconą głowę Zá włoſy ćiągnął GórnTroas 10.

d. Wydłużać, rozciągać, nadawać cienki podłużny kształt (substancji luźnej); ducere, ductile opus facere, infila diducere, in fila tenuia a. tenuita extendere Cn (4): iż widzyał w Rzymie tákiego miſtrzá co śkło rozbierał y ciągnął iako woſk BielKron 26v; Ductilis, Co ſie łatwie da ciągnąć á cienko vczinie. Mącz 96a, 384d.
W przen (1):
Zwrot: »przędzę ciągnąć« = prząść (1): Gdyż czarné śioſtry Zawiſną przędzę Subtelnie ćiągną GosłCast 22.
2. Budować coś długiego (tu o drogach lub odnogach rzecznych) [co] (4): Napierwey Ceſaz [!] Krześćijáńſki [...] miałby trzy gośćińce ćiągnąć/ z Niemcy/ Cżechy/ Węgry. BielSpr 58v.
Przysłowie: Sibi sapere, O ſię ſámego ſie ſtáráć/ ná ſwóy młyn wodę ciągnąć. Mącz 368a; PaprUp L2v; Kázdy ná ſwoy młyn pilno ćiągnął wodę KlonKr E2v.
3. Wchłaniać, wyciągać, wsysać, wysysać (przeważnie o procesach fizjologicznych samoistnych lub wywołanych zabiegami medycznymi) (31): FalZioł V 70v; To też wiedzieć maſz/ iż báńká lepiey ciągnie gdy ſie ćiáło dobrze zágrzeie Goski *2; Oczko 13v.

ciągnąć co (31): ma cżeluſć odſpodnią zakrzywi[o]ną iako orzeł/ á ma dziurę w ni[ey] ktorą ciągnie pokarm FalZioł IV 34d, I 125a, V 46v, 60v; iż wilgotnoſć ſubtilnieyſzych potraw richley ſtrawiona, ciągnie z ſobą wilgoſć grubą á nie ſthrawną z onych pokarmow grubſzych GlabGad G4v,I3. Cf ciągnąć co z czego, Zwroty.

ciągnąć co z czego (8): Theż proch tey Coloquintidy mocżnie zził zagniłą flegmą y kolerę ciągnie FalZioł III 31b, V 60v [2 r.]; GlabGad Ev; Goski *2; SienLek 3v, 16; [różne rośliny] roſſę/ á rośćieniu y właſnośći ſwéy/ ſok ćiągną: z iednégo mieyſcá Oczko 4.

Zwroty: »w się ciągnąć [co] [szyk zmienny] (12): á to iż ſłodką rzecż żiły więczey w ſię ciągną niżli iaką inſzą GlabGad C7; także z niego pochodzi para zimna [...] y ciągnie ią w ſię cżłowiek dychanim GlabGad C8v, Ev, F [2 r.], Gv, H2v (10); Wątrobá z żołądká wśię ćiągnie wilkośći SienLek 16, 3v.

»ciągnąć k(u) sobie [co]« [szyk zmienny] (4): A ſamy ziarna zeżwane w vſciech á przyłożone na mieſtce vkąſzone, wſzelkiego pſa iad kſobie ciągnie. FalZioł III 25a, III 28c, V 70v; GlabGad 14.

»za sobą ciągnąć [co]« (1): tedy ſok ón [...] hoyniéy płynie/ y zá ſobą ogniá więcéy ćiągnąc/ nierychléy ſye zśiáda Oczko 9.

4. Zagarniać, przywłaszczać, brać sobie; kraść; devivare (in suam domum) Mącz, Cn; harpagere, rapere Mącz; clepere, convasare Calep [co] (15): Pánowie wędzonkę ćiągną RejRozpr F2v.

ciągnąć z kogo (1): By miely przedać y dziatky Czyągnie żnich dziwne poplatky. RejKup b8v.

Zwroty: »na (swoj) pożytek, do pożytku ciągnąć« (2 : 1): Mącz 356d; Zadne záprawdę niemoże być bacżenie na rzecż ſpráwiedliwą á vcżćiwą/ gdźie wſzytko do pożytku ćiągną [omnia ad utilitatem conferuntur]. ModrzBaz 20v, 90.

»k(u) sobie, do siebie ciągnąć« (2 : 2): Mącz 153b; Lecż prawdźiwey poſługi y vrzędow kośćielnych nikt ku ſobie ćiągnąć nie ma WujJudConf 146; Clepo ‒ Kradnę, obierąm, kſobie cziągne. Calep 206a, 255b; ieſliby káżdy z nas cudze pożytki do śiebie chwytał y ćiągnął coby iedno mogł zágrábić dla ſwey korzyśći KlonWor ded **3v.

Przen (5):
Zwrot: »do siebie, k(u) sobie, na się ciągnąć« = przypisywać sobie, uzurpować [szyk zmienny'] (3 : 2 : 1): Káżda z onych ſekt kſobye koſćyoł ćyągnye KromRozm III C2; Omnem in se gloriam derivat, Wſziſtkę sławę ná ſię ciągnie. Mącz 356d; Lecż prawdźiwey poſługi y vrzędow kośćielnych nikt ku ſobie ćiągnąć nie ma WujJudConf 146; Zebyſmy ſię my mieli wybijáć z posłuſzeństwá zwierzchności á ſámi ią do śiebie ćiągnąć. CzechEp [394] marg, [395]; WujNT 93.
5. Posiadać siłę przyciągającą (20):
a. O przedmiotach konkretnych; allicere, pellicere ad se Cn [cn] (11): Tego kamienia mała ſztucżka włożona no [!] kamień Adamas: wiąże gi iż żelaza ciągnąć nie może FalZioł IV 55d, IV 56a; GórnDworz 17.
Zwroty: »k(u) sobie, do siebie ciągnąć« [szyk zmienny] (5 : 1): Ten kamień poranu bywa czudnieyſzy/ á ogień barzo ku ſobie ciągnie FalZioł IV 51a; Ieſt theż rodzay Magneſow/ kthori ciało cżłowiecże k ſobie ciągnie. FalZioł IV 56a; A gdy będzie ten kamień na głowie o włoſy tart/ tedy ciągnie k ſobie pazdziorko. Iako Magnes żelazo. FalZioł IV 57b, IV 46d, 55c; Mącz 460d.

»na się ciągnąć« (1): Caecias, Wiatr który chmur á obłoków nie rozbiya/ ále na ſie ciągnie Mącz 29c.

W przen (1):
Zwrot: »ciągnąć ku sobie« (1): LAkomy grobie/ Vmárłych żłobie/ Ciągnieſz ku ſobie/ Wſzech/ w káżdey dobie. WisznTr 20.
b. O abstraktach (9):
Zwroty: »ciągnąć ku sobie, do siebie« [w tym: co (5)] [szyk zmienny] (3 : 3): GlabGad C7; Táż to ieſt piękność [...] kthora ſwą ſwiátłoſcią wzywa/ y ciągnie ku ſobie wſzytki rzecży. GórnDworz Mm5v, 17; RejZwierc 12v; Cżym wielką miłość ludzką on ciągnie do ſiebie. PaprPan F4; iż roſkoſz ćieleſna wſzytki zmyſły wnętrzne do śiebie ćiągnie SkarKazSej 661a.

»ciągnąć (ludzkie) oczy za sobą, ku sobie« [szyk zmienny'] (2 : 1): GórnDworz 17; żáłoſné vbiory/ Moiéy namilſzey cory: Po co mé ſmutné oczy zá ſobą ćiągniećie? KochFr 8; ZawJeft 47.

»za sobą ciągnąć wzrok człowieczy« (1): Ale porządek/ y ozdobá rzeczy Nieták zá ſobą ćiągną wzrok człowieczy KochPs 27.

6. Torturować przez wyciąganie kości ze stawów; fidicularum tormento distendere, fidiculis exquirere, adhibere quaestionem a. tormenta, tormentis a. per tormenta quaerere Cn (7): ręce mu tak motzno okolo ſlupa przywiązali. [...] ij tako twardo ciągnęli/ ijż ſie na iego ſwiętych ręku ſkora padala OpecŻyw 125v, 139v.

ciągnąć kogo, co (5): gdźie vbogiego człowieká ćiáło ſzárpáią/ tárgáią/ ćiągną/ pieką/ męczą/ wiele kroć tylko przy oblicznoſći iednego álbo dwu opiłych Ceklarzow GroicPorz hhv; SkarŻyw 328, 441; Drugi zęby śćiſnąwſzy ćierpi boleść mężnie: Choć go nielutośćiwy ćiągnie miſtrz potężnie. KlonWor 39 Cf ciągnąć kogo czym.

ciągnąć kogo czym (1): Przed ktorey ocżymá pierwey ſyny potym mężá kiymi zbiwſzy: ná palách powrozy ćiągnąc [!] [...] okrutnik roſkazał. SkarŻyw 63.

Szereg: »ciągnąć i męczyć« (1): wznák położyli/ ćiągnąc y męcżąc go cáły dźień SkarŻyw 328.
7. Przedłużać trwanie, odwlekać [co] (3):
Zwrot: »ciągnąć rzecz« [szyk zmienny] (3): Verbum pro verbo reddere [...] Verba de verbis trahere, Rzecz z rzeczy ciągnąć. Mącz 484c; Abowiém vmyślnie zwykli ćiągnąć rzeczy [extrahunt causas JanStat 519]/ ták iż nietylko Sędźiowie powiátowi/ ále też Krol Iego M. z Aſseſsory ſwémi nie w ten czás kiedy chćieli/ ále kiedy Prokuratoróm ſie podobáło ſądźili. SarnStat 571 [idem] 788.
8. Skarżyć, sądzić [kogo] (7): Summo iure agere, Ku zwierſchniemu wyrozumienimu [!] ſtatutu kogo ćiągnąć á nie wedle łáski álbo ſpráwiedliwośći. Mącz 178d.

ciągnąć przed kogo, przed co (3): nie chcemy ich na ten czas więcej ciągnąć żałobami swemi przed WKM naszego MP Diar 47; OrzQuin Aa2v. Cf »przed prawo ciągnąć«.

Zwroty: »przed prawo ciągnąć« (1): Item kogoby przeszwyanthczono yſzby pothwarzą na kogo sedl [...] abo go przed prawo czyagnal pothwarnye. LibLeg 6/116v.

»do sądow, na, w sąd ciągnąć« [szyk zmienny] (2 : 4 : 4): Diar 85; OrzQuin Aa2v; á ciągną was do poniewolnych ſądow wáſzych RejPos 243v; GrabowSet E3.

9. Powodować, przyczyniać się, wywoływać; nastręczać [co] (25):

ciągnąć do czego (2): który członek nabarźiéy z kluby swey wypadſzy/ drugié zá ſobą do choroby ćiągnie Oczko 13, 25.

Zwroty: »ciągnąć z sobą« = secum trahere Modrz [szyk zmienny] (2): ModrzBaz 50v; To ieſt błąd wielki/ y ćiągnie z ſobą wiele nieprzyſtoynośći. SkarJedn 347.

»za sobą ciągnąć« [szyk zmienny] (22): SarnUzn B2v; ábowiem by w nailepſzy obycżay tá miłość byłá/ iednák zá ſobą oſławę ciągnie GórnDworz Cc, P4v, Sv; CzechRozm 26v, 38v, 98, 197v; áby ieden wyſtępek drugiego zá ſobą niećiągnął [ne unum delictum trahat post se alia] ModrzBaz 114v; Oczko 13; NiemObr 9; WerGośc 255; GórnRozm Lv; Rozumieiąc/ iż ten cżłonek [język] wiele zá ſobą pożytkow ciągnie/ gdy w dobrym rządźie y moderácyey bywa Phil G3; ten Czech z Lechem brátem [...] ćiągną zá ſobą ieſcze nieco wątpliwośći KochCz A4; WujNT 204; SarnStat 116, 1067; PowodPr 45 [2 r.]; Zátym/ vchoway Boże/ domowe woyny powſtáć mogą/ ktore [...] vpadek domu wſzytkiego/ y ſpuſtoſzenie zá ſobą ćiągną SkarKazSej 673b, 701a.

10. Odnosić do czegoś, przypisywać, przystosowywać, wykładać, interpretować ‒ zwykle fałszywie, tendencyjnie, naciągać do własnych tez (o opiniach, sformułowaniach lub tekstach); assumere, insimulare Mącz (38): BibRadz II 118b marg; Alio vorsum dixeram non eo quo tu insimulas, W ynſzym ſpoſób to był rzékł niżli ty ciągnieſz/ rozumieſz/ wiedzieſz. Mącz 394d.

ciągnąć co (30): KromRozm I M3; KrowObr 53v, 140v, 143, 180; Mącz 432c, 511b; gdzie tákim gwałtem ciągną ty ſłowá/ że ſie káżde ſłowo puka y trzeſzcży. SarnUzn D5; ReszPrz 17; Nie poczytał tego zá drapieſtwo [Philipp 2/6]. Y te ſłowá [...] Budny ták fáłſzuie: Nie ćiągnął/ ábo nie żądał tego wydárku áby był rownym Bogu: to ieſt nie cżynił ſię Bogu rownym. WujNT 687; INDIGENATVS iáko go ćiągną, y iáko ſie ma rozumieć SarnStat 484. Cf ciągnąć co do kogo, do czego; co na co; co przeciw czemu, »za sobą ciągnąć«.

ciągnąc co do kogo, do czego (10): co żydowie nie do Iezuſá/ ále do Iozuego ćiągną/ y iemu to przypiſuią CzechRozm 105, 44v, 105, 109, 142, 177; ponieważ ſłowá te ćiągnie przećiw ſmyſłowi prorockiemu/ do przedwiecżnego rodzenia ſyná Bożego CzechEp 156, 257, [397]; y práwá potrżebá [...] y człowieká mądrego ktory by wykłádał práwo/ ad aequitatem, to ieſt do ſłuſznośći ie ćiągnąć GórnRozm Ev.

ciągnąć co na co (3): KrowObr 224v; GrzegŚm 17; A przećię Budny z Czechowicem te ſłowá ćiągną ná Oycá á nie ná Syná. WujNT 828.

ciągnąc co przeciw czemu (2): Y te ſłowá haeretycy głupie ćiągną przećiw wzywániu y cżći świętych WujNT 699, 563.

ciągnąc ku czemu (6): przeſto tedy piſmo Swięte ktorekolwiek porwawſzy fáłſzywie ku ſwoim zmyſlonym ſlubom gwáłthem ćiągniećie KrowObr 143, 53v; Assumere oratores dicuntur aliquid cum quid ad causam faciens assumunt, Nieco ku ſwey rzeczy ciągnąć. Mącz 432c. Cf »sobie ku pożytku ciągnąć«, »ku swej myśli ciągnąć«.

Zwroty: »sobie ku pożytku, ku swemu pożytkowi ciągnąć« (1 : 1): ále iákośćie inne mieyſcá piſmá ſwiętego zwykli wywrácáć/ ták theſz y to mieyſce/ ku ſwemu pożytkowi y brzuchowi wywrácaćie y ćiągniećie. KrowObr 180; Legibus ad quaestum abuti, Práwá ſobie ku pożytku ciągnąć/ obrácáć. Mącz 511b.

»na swoje, na swą stronę, ku swej myśli ciągnąć« (1 : 1 : 1): KromRozm I M3; Tu naprzod obácż/ iáko ná ſwoie ciągnąc nie tym kſtałthem wſpomináią tę ſentencią iáko tám ſtoi SarnUzn D5y; bo też Heretycy toż piſmo ná ſwą ſtronę ćiągną ReszPrz 17.

»za sobą [= na potwierdzenie swoich tez] ciągnąć [co]« [szyk zmienny] (6): SarnUzn F marg, Gv; CzechEp 50; y przywodźi wiele mieyſc/ piſmá Stárego teſtámentu zá ſobą ćiągnąc NiemObr 125; GórnRozm Hv; Pánowie záśię Rády Litewſkié ſłowá tego Artykułu zá ſobą ćiągnęli SarnStat 1013.

a. Być zdania, skłaniać się [k czemu] (1): Niektorzy w mozgu/ drudzy w ſercu powiedáli ią być [...] wſzákże ktemu ciągną wſzyſcy/ iż duſzá ieſt nieiáka moc przyrodzona ku ruſzániu ciáłá. BielKron 127v.
b. Robić aluzje, nawiązywać; alludere Mącz (2): Alludit ad dictum Catonis Frons occipitio prior, Przirzina álbo nátucha/ álbo prziwodźi przirácza/ ciągnie ku tym słowóm/ Czoło yeſt pierwe niżli tył. Mącz 199a; Przetoż błędow heretyckich ktoremi nas do Zydow ćiągnęli/ á mowili iż tenże ieſt Oćiec co y Syn/ kośćioł ś. potępia. SkarKaz 276b.
11. Skłaniać, kusić, wabić, nawoływać, namawiać, pociągać lub odciągać; kierować; revocare Mącz; assuefacere, ducere, hortari Modrz [w tym: kogo, co (87)] (96): Kácerzomći przywoita koſćyoł tárgáć/ [...] ludźye zá ſobą ćyągnąć/ ſtrony/ ſekty/ á bunty czynić KromRozm I O4v; A ták nie chodź iáko woł tám gdzye ciáło ciągnie RejWiz 190; RejPos 325; iáko inego błędnogo źwirzęciá/ ktore tylko ták żywie iáko go iego nieme przyrodzenie ciągnie RejZwierc 4, B4v, 148v; GrabowSet Lv; Ciągnie każdego roſkoſz właſna iego. WujNT 329, 329.

ciągnąć do kogo, do czego (49): ciągnieſz vporną myſl do fáłſzywey zdrády. RejWiz 134, 75v, 129v, 133v, 135v; RejPos 180; A wſzákoż thu do Krákowſkiey ziemie bárzo go záwżdy przyrodzenie ciągnęło RejZwierc Aaa, B4, 4v, 21v, 26v, 91v, 151; WujJud 102v; BudNT c3v; że tákowe kochánie młode ſerce do wſzelákiey roſpuſtnośći ćiągnie [animos teneros ad molliciem omnem delabi] ModrzBaz 13, 10, 11v, 14v, 71v (8); NiemObr 9; Phil G4v, R; OrzJan 17; LatHar 64, 219; WujNT 875; PowodPr 41, 65; CiekPotr 49; SkarKazSej 672a. Cf Ze zdaniem, Zwrot.

ciągnąć od czego [w tym: od czego do czego (2)] (4): SienLek T4v; ModrzBaz 71v; Fáryzáyſka to bowiem dumá byłá/ Oycámi y Miſtrzámi ſię názywáć/ ćiągnąc lud poſpolity/ od iáſnych wyrokow Bożych NiemObr 82, 9.

ciągnąć k(u) komu, k(u) czemu (27): zálicie niewięcyi/ wiecżny żywot i nieſkonczoné weſelé/ kſobie ciągnie MurzHist M2v, K3v, L3v; RejWiz 37 [2 r.], 171; BielKron 248v; Si qui mente aetate studiosi venandi fuerint Yeſly kogo z młodu ku mysłiwſtwu [!] mysl ciągnie. Mącz 105a, 505b; GórnDworz C4v, L18v; RejPos 54v; RejZwierc B4v; WujJud 77v; BudNT Kk3; ModrzBaz 88v; BielSjem 28; iż Pan k ſobie ćiągnie ludźi/ przez słodkość słowá ſwoiego ArtKanc N20v, L2v, S16v; Iednákié téż obyczáie [...] człowieká ku człowieku poſpolićie ćiągną KochCn B4v; GrabowSet X, Yv; SzarzRyt B4. Cf Ze zdaniem.

ciągnąć na co (7): RejWiz 90v; RejPos 300v; RejZwierc 3v [2 r.], 116; iedno kiedy zupełnie człowiek vmyſłem zezwala ná grzech/ ná ktory go pożądliwośc ćiągnie WujNT 787. Cf Ze zdaniem.

ciągnąć w co (1): kthore [ciało] cie záwżdy co dáley to więcey ciągnie w ſproſność grzechu káżdego RejPos 180.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: k(u) temu (3), do tego (1), na to (l); aby (4), że (2)] (6): MurzHist K3; KrowObr B4; RejZwierc 150; Wſzákoż cne vrodzenie ciągnie ich ku temu/ Ze ſie tym báwić muſzą co przyſtoi cnemu PaprPan L2v, H3; w ktorem ći co żywą/ wſzytkie ſwoie prace/ ſtáránia/ roboty/ pilność y dowćip/ do tego ćiągnąć máią/ áby ſię onym wſzytkim Mieſzcżánom [...] ná wſzem dobrze wodziło ModrzBaz 2v.

Ze składnią łacińską (1): iedni ad clementiam Krola ciągnęli, drudzy ad seneritatem ActReg 3v.

Przysłowie: bo trudno tego/ powiedáią/ do tańcá ciągnąć/ kto nierad ſkacże. RejZwierc 26v.
Zwrot: »ciągnąć do siebie« = comprehendere Modrz (13): RejPos A2v, 29; Iáko nas pan Bog do śiebie ćiągnie. WujJud 67 marg, L12; ModrzBaz 20; iż ich káżda ſektá ktorych ſię námnożyło/ do śiebie ćiągnie SkarJedn 111, 110 [2 r.]; KochPs 36; iáko rzecż piękna y droga milcżąc ſama do ſiebie ćiągnie SkarŻyw A3v, 164; SkarKaz 347b; SzarzRyt A3v.
Szeregi: »namawiać i ciągnąć« (1): Iáko ſie go páni potym rozmiłowáłá/ iáko go dziwnie ku ſvey myſli námawiáłá y ciągnęłá RejZwierc [203].

»powoływać i ciągnąć« (1): Bo on pierwey nas miłuie [...] y powoływa y ćiągnie do ſiebie SkarKaz 347b.

»ciągnąć i przywodzić« (1): wierne ſlugi Boże mocą y gwałtem/ ná to ćiągnie y przywodzi áby ſnim weſpołek Dijabłá [...] chwalili KrowObr B4.

»wabić i ciągnąć« (1): ále mię wabi y ćiągnie moc y dobroć twoiá do ćiebie LatHar 219.

»wieść a ciągnąć« [szyk 1 : 1] (2): gdyż krewkość á przyrodzenie nędznego cżłowiecżeńſtwá náſzego/ záwżdy nas wiedzye á ciągnie ná powyzſzennośći á ná pochłubki ſwiátá tego RejPos 300v, 54v.

»ciągnąć a zniewalać« (1): Izali to nie ſrogie ſłowo Páná náſzego/ ktorym nas do zgody ćiągnie y práwie zniewala SkarKazSej 672a.

12. Określa pewien proces techniczny (2):
a. Ciągnąć świece = wyrabiać świece na przemian zanurzając knoty w wosku i wyciągając je (1): Cząſzcz thich pyenyedzi dala kaſzcze nyeyakyey na Glynkach v Nyewyaſthi kthora ſzwyecze czyagnye myeſzkayaczey LibMal 1551/163v.
b. Ciągnąć miedź = kuć na cienkie blaszki lub wyciągać w druciki (1): Regulare aes, Miedź która ſie łatwie da ciągnąć/ Rospłáskowáć/ wolna miedź. Mącz 351a.
13. intransit. Udawać się, podążać, kierować się, wyprawiać się (idąc, jadąc lub płynąc); proficisci Mącz, PolAnt, Modrz, Cn; abire Mącz, Vulg, PolAnt; pergere Mącz, Vulg, Cn; ire, vadere, venire Vulg, PolAnt, Cn; contendere Mącz, Cn; ascendere, descendere, egredi Vulg, PolAnt; procedere Vulg, Modrz; iter facere Vulg, Cn; adventare, capessere (urbem aliquam), carpere, tendere Mącz; ingredi PolAnt; prodire (rura) Modrz; gredi, incedere, iter agere a. conferre a. conficere a. dirigere, pertendere, petere, redire, tendere cursum, viam facere Cn (649): Remulco [...] W máłey łódce wielką gálią cziągnę. Mącz 351d; Tendo aliquando, Yść/ yecháć/ mknąć/ kwápić ſie/ ciągnąć. Mącz 444a; Dare viam alicui per fundum suum, Dopuśćić mu ciągnąć przes swą máyetność. Mącz 492a, 39b, 352b, 444b.

ciągnąć dokąd [w tym: do czego (5), na co (1), „dokąd” (1), „tu” (1)] (8): Quo diversus abis, Dokąd ciągnieſz. Mącz 104c; Sermo est eum huc adventare, Powiedáyą że tu ciągnie. Mącz 386d; Cum contento cursu in Italiam pergeret, Gdy wielkim pędem do włóch ciągnął/ yechał. Mącz 444c, 35c, 221a, 296a, 444a, b.

Zwrot: »ciągnąć precz« (1): Missio, Posłánie też dozwolenie ciągnąć precz Mącz 225b.
a. Gromadnie (najczęściej o wyprawie wojennej) (617): Potim Alexander daley ciągnął dobywaiącz miaſt á wſi BielŻyw 152; MetrKor 61/224; HistAl D3v; Iedź/ á ćiągni [ascende, et vade] forthunnie/ bo dać Pan Bog nieprzyiaćielá w ręce Krolewskie. Leop 3.Reg 22/15, Ios 7/3, Iudic 20/19, 4.Reg 3/9, 1.Mach 5/17, 10/78; Z Káſztellanem ma ſláchtá ćiągnąć. UstPraw D2v, D2; RejZwierz 4v, 21v, 45; BibRadz Ios 10/5, 3.Reg 22/6, 15, Iudith 2/10, 1.Mach 10/1; BielKron 28, 64v, 233v, 243, 247 (21); Mącz 22b, 55c; ci nie dáią płáthu iedno ku potrzebie [...]/ gdy ſam Ceſárz ćiągnie z woyſkiem. BielSpr 51, 6v, 15v, 53, 59v, 65, 68v; BudBib Num 10/14, 21/36 [22/1], 2.Par 25/8; ModrzBaz 117, 117v; SkarŻyw 503 [2 r.]; StryjKron 265, 416, 677, 742; ActReg 3v; SarnStat 129, 135, 301 [3 r.], 302 [3 r.].

ciągnąć do kogo (8): yſſby Czeſarz Tureczky [...] ſąm glową ſwa czego boſſe uchoway, do nas cziągnąl. ConPiotr 33v; HistAl G8; Krol Fráncuſki wyciągnąwſzy z Niemiec/ cżynił ſzkodę w Lucemburſkim kráiu [...] potym do Atrebáteńſkich ćiągnął BielKron 236v, 48, 157v, 202, 255v, 373.

ciągnąć k(u) komu (8): gdy odćiągnęli ná dziewięć ſtáiani/ y ćiągnęli drogą [iter facrent] ku Timoteuſsowi/ podkáło ſie ſnim Arábcżykow pięć tyſięcy mężow Leop 2.Mach 12/10; BielKron 91, 202v, 250v, 352v; Postquam tendere ad se, Romanas naves vidit, Yáko skoro obaczył że k niemu Rzimskie łodzie ciągnęli/ ſzli. Mącz 444a; BielSpr 20; ActReg 61.

ciągnąć przeciw(ko) komu, przeciw czemu (94): BielŻyw 160; HistAl F7v, G6, H4; Leop Iudith 5/24, 2.Mach 12/20, Luc 14/31; Sennácheryb ćiągnie przećiw Kroleſtwu Iudſkiemu. BibRadz 4.Reg 18 arg, Ios 10 arg, 3.Reg 15/17, 4.Reg 7/6, 18/9, 2.Par 35/20, 21, 1.Mach 46/48; Dowiedzyał ſie tego Alexánder/ ciągnął przećiw Dáryuſowi ſkokiem BielKron 125, 11v, 45v, 47v [2 r.], 54v, 55 (58); GórnDworz Bb7; BielSpr 9, 25v, 47, 58; BudBib 2.Par 16/1, 36/6, Iudith 6/1, 1.Mach 5/39; ModrzBaz 102v; bo ſłyſzał iż Krol Sigmunt przećiw iemu ná odſiecz ciągnął StryjKron 717, 130, 165, 190, 225, 235 (10); CzahTr Ev.

ciągnąć na kogo, na co (29): ConPiotr 35; HistAl Av; Leop 2.Mach 8/18; RejZwierz 12v, 38v; BibRadz 2.Mach 12/6; żechmy niechćieli z Ferdynándem na Kurfirſtá ćiągnąć OrzRozm L2v, N3v; O Skánderbegu gdzieś ieſt/ poſłuchay máło ná kogo ćiągnieſz BielKron 252v, 88v, 102v, 202, 207v, 230 (14); Chybábyś ty chćiał ćiągnąć na tátárſkie Ordy. Prot Cv; RejPos 64; BielSat G2v; BielSpr 37v; StryjKron 120, 235; BielSen 16.

ciągnąć po kim [= w ślad za kim] (4): BielŻyw 153 [2 r.]; Ale náſzy po nich ćiągnąc/ mieli ſnimi kilko bitew poſtronnych BielKron 417, 347v.

ciągnąć za kim (37): Leop 1.Mach 5/33; zánimi też niedáleko Amurat Othoman z wielkim woyſkiem ćiągnął BielKron 247, 11v, 72v, 131, 202, 228v, 229 [2 r.] (28); Mącz 196b; SkarŻyw 481; StryjKron 46, 310, 497, 787; Ciągnąć za Maximilianem są wielkie impedimenta. ActReg 5v, 4v.

cum inf (13): BibRadz 4.Reg 3/21, I 253c marg; A gdy ćiągnął Ieruzálem dobywáć pod Sáráceny/ przyſzłá Nowiná iż brát Mángo Can vmárł BielKron 439, 57, 192v, 244, 309, 311v (11).

Ze zdaniem celowym [aby] (8): ktory [Turek] tak się ogłosieł, że na przyszłe lato ze wszyćką mocą swą ciągnie, aby ostatek węgierskiej ziemie opanował Diar 23; ćiągnęli áby zwiedli bithwę z Izmáelem BibRadz Ier 41/12, 1.Reg 26/2, 1.Par 18/3; BielKron 69v, 252, 255, 354v.

ciągnąć dokąd [w tym: do czego (230), ku czemu (33), w co (19), pod co (15), na co (12), „tam” (4), „gdzie” (4), nad co (1), za co (1)] (319): BielŻyw 149, 155, 160; gdy Iuhrowie ćiągnęli ku białemu iezioru tedy widzieli na granici białey Ruſi obraz ieden lodowy MiechGlab *4v, 6 [2 r.], 9, 17, 47, 53, 56; y cziagnalem ze wſzitkym woyſkiem ſwim wzyemye wegierſką. LibLeg 10/146v; Potym poruſzywſzy ſie s ſwym zaſtępem ciągnął ná ono mieyſce gdzie Porus leżał HistAl H7v, Dv [3 r.], D4, F3v, G6, G6v (11); GliczKsiąż K8; Leop 1.Reg 25/1, 1.Mach 5/20, 21, 29; UstPraw D2v; RejZwierz 37v; Wroćił ſię z Medyiey y Perſyiey zwoyſki krolewſkiemi ktore były tám ćiągnęły z nim BibRadz 1.Mach 6/56, Deut 1/43, 2.Reg 26/2, 3.Reg 22/6, 12, 15 (11); OrzRozm N3v; Abſálon zebrawſzy lud ciągnął zá Dawidem zá Iordan BielKron 72v; Krol Ferdynánd roſkazał ludu poſpolithemu w Tyrolſkim Grabſtwie zbroynie do Eniponthu ćiągnąć BielKron 226v; ćiągnął zetrzemi ſthy ludzi pod zamek Kroią BielKron 243v; iż Papież Eneás Silwius ćiągnie z wielkim ludem Krzyżakow/ y ſłużebnych wodą y źiemią do Epiru BielKron 254v; Krol Boleſław [...] ćiągnął przećiw iemu nád Bug rzekę BielKron 345v; przypłynął napierwey do wyſpow Kánáryiſkicli/ potym do Heſperydum ćiągnął BielKron 445v, 54v, 55 [2 r. ], 56v, 57, 61 v [2 r.] (200); Minyae, populus Boeotiae et Thessaliae, Z którego ludu ći byli którzy w łodźi Argo do Troyey ciągnęli. Mącz 223b, 21a, 430d, 444a; ćiągńmy do obozá LeovPrzepSamb b4v; Rotmiſtrz ieden ciągnąc z rothą ſwą ná gránice/ miał nocleg w Biſkupiey wśi GórnDworz R4v; ſthąd go łácniey pożyć/ niż tám dáleko ćiągnąć BielSpr 59v, 48, 59 [2 r.], 59v [2 r.], 66v, 67v; BudBib Gen 12/9, Num 10/29, 14/25, 2.Par 25/11; BudNT Act 26/12; SkarŻyw 501; Więc gdy gdzie mieli ciągnąć/ dwá łodź iednę nieśli StryjKron 250; dowiáduiąc ſię/ ieſliby przyiacielſkim albo nieprzyiacielſkim obyczáiem ciągnął do Wołoch StryjKron 672, 81, 100, 120, 121 [3 r.], 130 (47); KochJez Bv, B3v [2 r.]; GórnRozm Mv; ActReg 3v; Phil C4; Ieſliż tedy ſąchmy pielgrzymy/ y do onego miáſtá ćiągniemy/ gdźie P. Bog náſz mieſzka WysKaz 5, 11; Szláchtá z Powiátów z ſwémi Káſztelany ná mieyſce poſpolitéy woynie náznáczoné niech ćiągnie SarnStat 301; KmitaSpit C3v.

ciągnąć skąd [w tym: z czego (17), „stamtąd” (5), „stąd” (4), od czego (3), „odtąd” (4), „skąd” (1)] (31): BielŻyw 149; HistAl K7; RVſſywſſy ſie y ćiągnąwſſy [Profectique] ſtąd ſynowie Iſráelſcy/ położyli ſie ná polach Moábſkich Leop Num 22/1, Iudic 9/43, 1.Mach 5/36; A wſzákże z gránic kroleſtwá náſzego niewinni ćiągnąć UstPraw D2, D2; BibRadz Ios 10/9; BielKron 48, 95, 158v, 191v, 192v (17); Byli też kowale co niedźwiadki cżynili żelázne/ [...] ktore po polu kłádli w táiemne mieyſcá/ s kąd nieprzyiaćiel ćiągnął BielSpr 9; Y ćiągnęli od gory Iehowy drogą trzech dni BudBib Num 10/33, Num 33/8; StryjKron 487, 522; KochJez B3v.

ciągnąć którędy [w tym: przez co (40), czym (5), nad czym (4), imo co (2), „kędy” (2), w czym (1), „ktorędy” (1)] (55): MiechGlab 6, 17, 39, 56; Caſtelląn onego powiatu wktorem ludzie cziągną ma pilnie opatrzać wedlug ſtatutu ktorego ma bydź yſtothnie wypelnienie ConPiotr 32; HistAl M2; BibRadz I 235c marg, 358c marg, Iudith 2/11, 13; Potym tenże gdy przez puſtynie beswodne ćiągnął/ woyſko/ y on ſam prágnienim vmierał OrzRozm N3v; proſząc ich/ áby przez ſwoie kráiny niedopuśćili ćiągnąć ich nieprzyiáćielom BielKron 226, 46v, 191v, 202, 215v, 221v (24); Drudzy ſą co przed Ceſárzem przodkiem chodzą dniem álbo dwiemá/ ći to z drogi ſprzątáią kędy ma ćiągnąć Ceſarz BielSpr 53, 9, 59; Iutro wroććie ſię á ćiągnićie ſobie wpuſzcżą drogą morzá Sufſkiego.BudBib Num 14/25; SkarJedn 254 [2 r.]; Litwá przez Mázowſze ćiągnąc plundruie. StryjKron 406 marg, 81 [2 r.], 91, 120, 121, 406; Nád tąż Lowoćią woyſko kilká dni ćiągnęło KochJez B3v, B2; Strzelby więc y ktorędy ciągnąc nie resolwowało się. ActReg 11; SarnStat 366, 902, 904; Przyſzło mu [Hekulesowi] ćiągnąć imo Kákuſowe progi KlonWor 23.

W charakterystycznych połączeniach: ciągnąć z (wielkim) ludem (38), (z) (wielką) mocą (mocami) (19), z wojskiem (4); ciągnąć wodą a. morzem i ziemią (9), ciągnąć zbrojnie (2); ciągnąć swoją głową (3), swoją osobą (2); ciągnąć pozad (1), przodkiem (z przodku) (3).

Zwroty: »ciągnąć w drogę« (1): Niech tych gęśi przeſtáną/ ciągnąc w drogę gonić. RejZwierz 102v.

»ciągnąć na pomoc, ku pomocy« [szyk zmienny] ( 7 : 1): powiádáiąc/ iż im ku pomocy ciągnie wiele ludzi przez Fránknoią [!]. BielKron 202v, 89v, 235v, 403v; Currere subsidio Ná pomoc ciągnąć. Mącz 73d; Ire opitulatum, Ku pomocy ciągnąć. Mącz 104b; BielSpr 41, 41v.

»ciągnąć ku potrzebie, bitwie, potykaniu« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): HistAl G8; ćięgni ze wſzemi krześćiány ku potrzebie tey z woyſkiem ſwoim BielKron 254, 56v; lecż y oſobá twoiá niech ćiągnie ku bitwie [et facies tua vadat in bellum]. BudBib 2.Reg 17/11.

»precz ciągnąć« (2): rozumiał ták Fáráo krol/ iż Zydowie precż ciągną BielKron 30v, 315.

»ciągnąć na wojnę, potrzebę wojenną, wojenną wyprawę« = in expeditionem educi Modrz; ire ad bellum a. ad praelium PolAnt [szyk zmienny] (17 : 1 : 1): Leop 3.Reg 22 arg; S tymi co ćiągnąc ná woynę ſzkodę czynią/ Hetman [...] może ſpráwiedliwoſć vczynić. UstPraw D2v, D2 [2 r.], D3; BibRadz 3.Reg 22/6, 15, 1.Par 12/19; Mącz 196b; Gdy ſam Ceſarz ſwoią glową ma ćiągnąć ná potrzebę woienną BielSpr 51; ModrzBaz 114; StryjKron 290, 747; áby Káſztelan gdy będźie miał ná woienną wypráwę [... ] ćiągnąć [ad bellicum expeditionem [...] prosecturus JanStat 715]/ cztérzy á namniéy trzy dni ná mieyſcu [,..] czekał. SarnStat 302, 432, 447, 493, 902 marg, 903.

Szereg: »iść i ciągnąć« (1): Y ćiągnął Abram idąc y ćiągnąc [eundo, et proficiscendo] ku południu. BudBib Gen 12/9.
b. Pojedynczo (17): á ſkrzyniá przymierza Iehowy ćiągnęła przed nimi [proficiscebatur ante eos] drogą trzech dni BudBib Num 10/33; Słońce też wſchodzi y záchodzi/ á do mieyſcá ſwego ćiągnie gdzie wſchodzi [ad locum suum transit ubi oritur. Vadit ad meridiem]. BudBib Eccle 1/5.
W przen (2): ABowiem pátrzay iáko Cnotá/ Rozum/ á Fortuná dáleko roznemi gośćińczy od ſiebie ciągną RejZwierc 22; KołakCath B4.
α. Wznosić się lub opadać (11): Ten co go viadł pies wśćiekły/ á ku ſercu mu iad ćiągnie/ boi ſye wody bárzo SienLek 151 v.
Zwroty: »ku dołu, na doł ciągnąć« [szyk zmienny] (3 : 1): ale iże wſzelka rzecż cięſzka ku dołu ćiągnie, przeto y ona flegma gruba á cięſzka ku nogam ſchodzi GlabGad Iv, D6, G7, Kv.

»ku gorze, wzgorę ciągnąć« [szyk zmienny] (2 : 2): Iakoż tego ieſt znak w płomieniu ogniowym ktory zawſze klinem ku gorze ciągnie GlabGad H7, D5v, G7, H7.

»ciągnąć k(u) ziemi« [szyk zmienny] (2): kámień k zyemi ćiągnie RejZwierz 115v; gdy duch chce ku niebu/ á ćiáło ćiągnie ku źiemi. LatHar 603.

β. Wynoś się, idź do diabła [w imp] (2): A ten zá nim z mácżugą/ ciągniſz iuż do ogniá. RejFig Bb5; iuż tám cięgni/ y s ſwoimi ſkoki RejZwierz 121.
14. intransit. Dążyć, zmierzać, skłaniać się, mieć za cel, starać się (34): BielKron 200; Congruenter naturae convenienterque vivere, Wedle tego yáko przirodzenie ćiągnie á yáko yey zdrowie nieſie żyć. Mącz 482a; SkarŻyw [282].

ciągnąć ku czemu (17): ku ſmierci ćiągnie przirodzenie BielŻyw 55, 146; iż wſzelka rzec ſtworzona żawſze ćiągnie ku doſkonałoſci ſwey. GlabGad A4v, L8v, 06; RejWiz 89; Olbrycht z Brandeburgu/ bacżąc iż ku zgodzie Mauryc ćiągnie/ niepodobáło ſie mu to BielKron 236v; BielSpr 57v; PaprPan Y2v; BielSjem 10; ArtKanc F10; Bo wiárá/ y práwo [...] zda ſye iż oboie ku iednému kréſu ćiągną to ieſt/ ku vtwiérdzeniu/ y beſpieczeńſtwu rzeczypoſpolitych KochWr 22; WujNT 705. Cf Ze zdaniem.

ciągnąć do czego (12): Záwżdy do tego ciągni co ieſt ku dobremu RejWiz 37, 78v; ábowiem áni robotá/ áni myſl/ áni náuká/ áni mądrość ieſt w piekle/ do ktorego ty ciągnieſz. BielKron 81v; MycPrz I A2; WierKróc B2; KochWr 23; WujNT Rom 7 arg; WysKaz 11; do tego końcá ćiągnie to źwierćiádło fortelow ludzkich y ten worek Iudaſzow. KlonWor ded **3v. Cf Ze zdaniem, Fraza.

Ze zdaniem celowym [w tym z zapowiednikami: k temu (3), do tego (1), na to (1); aby (5), iż (1)] (6): Przeto wſzelki ma ciągnąć aby miał mądroſć BielŻywGlab nlb 14, nlb 14; GlabGad L8v; Ktemuć ćiągną ći/ áby Tureckiego Bogá wwiedli miedzy Krześćiány GrzegRóżn B2; Studet rem ad arma deduci, Ná to ciągnie áby z tego woyná vrosłá. Mącz 423b; Przyrodzenie do tego ćiągnie [Fert hoc rerurn natura] [...]/ iż káżdy cżłowiek ma tych z ktoremi towárzyſkie żywie ModrzBaz 25v.

Przysłowie: Náturá cyągnie do ſwego. RejWiz 171 marg [idem] Cc8.
Szereg: »ciągnąć a mieć się« (1): boć wſſelka rzecż ku ſwemu końcowi pewnemu cyągnye y ma ſie. GliczKsiąż Ov.
15. intransit. Być podobnym, bliskim (o kształcie i barwie) (3):

ciągnąć ku czemu (2): Tkież [!] gdy czała głowa okrągła, godzi ſie aby też cżęſci iey to ieſt, cżłonki ku okrągłoſci ciągnęły. GlabGad B8v; ieſtli ona cżyrwonoſć ciągnie ku ſmiadoſci, zpaloną krew vkazuie. GlabGad P2v.

ciągnąć na co (1): Languescente colore in album, Przebiyáyąc álbo ćiągnąc ná białą fárbę. Mącz 183d.

*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Derivo, Prowádzę wodę z kąd/ álbo do kądkolwiek. Et Metaphor, Ciągnę/ wiodę/ prziwodzę. Mącz 356d; Extringo [...] Z wierzchu ciągnąć. Mącz 421d; Greckie ſłowo Ago [...] nie iedno Láćinikom Arbitror/ á nam domnimam álbo pocżytam znácży/ ále y owſzem cżęśćiey známionuie/ żądam ćiągnę/ żonę albo pedzę/ wiodę BudNT Kk3; Calep 1077a.

Synonimy: 1. wlec, włoczyć; c. targać; 4. garnąć, kraść, porywać, rozchwycać, wydzierać; 6. męczyć, szarpać; 10. wykładać; b. natuchać, przyraczać, przywodzić, przyrzynać; 11. kusić, namawiać, nęcić, przywodzić, wabić, wieść; 13. brać się, iść, jechać, kwapić się, mknąć, postępować, pośpieszać, udawać się, wyruszać; 14. chcieć, mieć się, pragnąć.

Formacje pochodne: dociągnąć, naciągnąć, nadciągnąć, obciągnąć, ociągnąć, odciągnąć, pociągnąć, podciągnąć, powściągnąć, powściągnąć się, pozawściągnąć, przeciągnąć, przyciągnąć, przyciągnąć się, przyściągnąć, rozciągnąć, rozściągnąć, spowściągnąć, ściągnąć, uciągnąć, wciągnąć, wściągnąć, wyciągnąć, zaciągnąć, zawciągnąć, zawściągnąć; dociągać, naciągać, nadciągać, obciągać, ocięgać, odciągać, pociągać, podciągać, powciągać, powściągać, pozaciągać się, przeciągać, przepociągać, przyciągać, rozciągać, ściągać, uciągać, wciągać, wściągać, wyciągać, zaciągać, zapowściągać, zawciągać, zawściągać; przeciągować.

Cf CIĄGNĄCY, CIĄGNIENIE, CIĄGNION, CIĄGNISKORA

KW