[zaloguj się]
[pdf]

PRZYCIĄGAĆ (71) vb impf

W inf -cią- (3) FalZioł, CzechEp, PowodPr, -cię- BielKron (2); w pozostałych formach -cią-.

a jasne.

Fleksja
inf przyciągać, przycięgać
indicativus
praes
sg pl
1 przyciągåm przyciągåmy
2 przyciągåsz
3 przyciągå przyciągają
praet
sg pl
1 m przyciągåłem m pers
3 m przyciągåł m pers przyciągali
f przyciągała m an
n subst przyciągały
imperativus
sg
2 przyciągåj
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy przyciągali
3 m by przyciągåł m pers by przyciągali
f by przyciągała m an by przyciągali

inf przyciągać (3), przycięgać (2), przyciągać a. przycięgać (1). ◊ praes 1 sg przyciągåm (14). ◊ 2 sg przyciągåsz (1). ◊ 3 sg przyciągå (16). ◊ 1 pl przyciągåmy (3). ◊ 3 pl przyciągają (8). ◊ praet 1 sg m przyciągåłem (1). ◊ 3 sg m przyciągåł (7). f przyciągała (1). ◊ 3 pl m pers przyciągali (2). subst przyciągały (1). ◊ imp 2 sg przyciągåj (1). ◊ con 3 sg m by przyciągåł (1). f by przyciągała (1). ◊ 1 pl m pers bysmy przyciągali (1). ◊ 3 pl m pers by przyciągali (2). m an by przyciągali (1) [cum N pl: słoniowie]. ◊ part praes act przyciągając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. przyciągnąć.

I. Transit. (64):
1. Ciągnąc zbliżać; trahere PolAnt, Calep; pertrahere Calep, Cn; capere HistAl; annectere, astringere Mącz; rapere Calep (13): Adstringo, Prziciągam/ przipinam/ zwodzę weſpołek/ prziwięzuyę Mącz 421b; Pertraho, Ad destinatum finem traho – Prżicziągąm. Calep 793a, 84b.

przyciągać co ku czemu (1): Mącz 244b; [zágony ná ktorych wino ſtoi máią być motykámi ſpráwiáne/ á gdy śię iuż látorośli puſzcżą/ tedy ie przyćięgáć iednę ku drugiey Cresc 1571 302].

przyciągać czym (4): Inunco, Nákrziwiam/ náginam/ hakiem prziciągam. Mącz 502c; Ductarius – Przewodnik. item powroz ktorim prziczągąmi. Calep 343b, 472b, 560a.

Zwrot: »k sobie przyciągać« [w tym: kogo (1)] = ad se trahere Calep (2): Widząc ſloniowie lud on/ ſciągáli noſy ſwoie áby ie k ſobie przyciągáli [ut eos caperent] HistAl I2v; Calep 384a.
Przen [kogo czym] (1): Przyćiągałem ie powrozmi ludzkośći/ á zwiąſkámi miłośći BibRadz Os 11/4.
a. Wprowadzać w ruch siłą przyciągania (1):

W porównaniu (1): PatKaz III 126v cf Zwrot.

Zwrot: »k sobie przyciągać [co]« (1): yſz yako ta gwyazda [morska] ma mocz kſobye przyczyągacz zelazo y dyamant tak marya kſobye przyuodzy dzywne grzeſzne albo ſobye roſpaczayącze abo ſobye wgrzechach teſknącze PatKaz III 126v.
b. Torturować ciągnięciem, szarpaniem sznurami [kogo czym] (1): Fidiculae, Powróz którym złodzieye ná mękách prziciągáyą. Mącz 126c.
2. lek. O substancjach leczniczych: przyspieszać ruch płynów organicznych, kierując je w pożądane miejsce [w tym: co (7)] (8): [niedośpiałek] IEſt ciepłe á ſuche/ á tak zagrzewa kto go pożiua, j vyſuſza krom żadnego bolu/ á ociera też niecżiſtoſci y prziciąga. FalZioł I 13b; Też ſlezionę [osłową] z wodą ſtarwſzy gdy na czycze przykłada/ tedy mleko przyciąga. FalZioł IV 4d, IV 7d, V 27.

przyciągać skąd (2): Też ſok tego ziela [niedośpiałka] wnos napuſzcżony/ niecżiſtoſci zmozgu ſmierdzące prziciąga átak mozg cżiſci. FalZioł I 13d, V 106v.

przyciągać dokąd (2): FalZioł I 133a, III 3b; [Ieſt właſność iego [opichu] [...] drogę cżynić wilgośćiam/ á przyćięgáć ie do żołądká Cresc 1571 273].

3. Wciągać w siebie, wsysać, wchłaniać [co] (2):

przyciągać czym (1): Ma theż [mucha] żądło iako pſzcżoła/ ktorem przyciąga wilkoſci: kiedy pije albo z ſie niecżo FalZioł IV 29a.

a. Poznawać za pomocą węchu [po czym] (1):

W połączeniu szeregowym (1): inſze rzecży przez widzenie oglądamy/ drugie przez ſluchánie pobacżamy/ drugie po wonnoſći prziciągamy [attrahimus per odorem]/ niektore przez dotykánie cżuiemy/ á inſze też przez vkuſzenie ſmakuiemy. HistAl K4.

4. Przywłaszczać sobie coś, zagarniać, kraść; avertere, furari, intercipere, intervertere, rapere, surripere, ad se transferre Calep [w tym: co (3)] (5):

W porównaniu (1): Wſzákże tych więcey ieſt/ nád ktorymi przewodźi [Antychryst, tj. papież rzymski]: do nog ſwych pádáć każe/ y ſkárby ich do śiebie przyćiąga/ iáko Mágnes żelázo: choćiaż pod pokrywką [...] zwierzchniego nabożeńſtwá. CzechEp 373.

Zwrot: »do siebie przyciągać« (5): A z ſtrony nas záś [mówi ksiądz kanonik]/ názywáiąc nas nieſłuſznie [...] Nowokrzcżeńcámi/ przypiſuiąc nam to żebyſmy gdźie y iáko mogąc z zwierzchnośći ſię wybijáli/ á do śiebie ią/ ábo zborku ſwego przyćiągáli CzechEp 383, 366, 373; Interverto – Chitrze do ſiebie przicziagam. Calep 555b, 378a.

»ręką przyciągać« (1): Evolo, Furari, rapere, quasi in volam recipere – Rauben/ ſtlen/ mit krummen henden ein ding angreiffen. Ręką do ſiebie przicziagam teradnę [lege: kradnę]. Calep 378a.

5. Powodować, sprowadzać, ściągać; attrahere Calep, Cn; accersere Modrz (2):

przyciągać co na kogo (1): Bo ktorzi niepopráwuią obycżáiow/ á praw nie ſą posłuſzni/ o tych ma być rozumiano/ że ná wſzytki ſpolną nędzę przyćiągáią. ModrzBaz 101v.

Zwrot: »przyciągać k sobie« (1): Attraho – Prziciągam kſobie. Cicer. Att.: Quum id malum, quod vitare poteras, ultro accersas, atque attrahas. Calep 112b.
6. Odnosić do czegoś, przywoływać jako argument; też: naciągać do własnych tez [co] (3):

przyciągać do czego (2): Przykład Moyżeſzow/ nieſłuſznie X. Arcyb. do cżáſow Nowego teſtámentu przyćiągą [!] NiemObr 83; gdyż káżda ſektá/ á cżáſem káżda głowá/ według oſobnego zdánia ſwego inákſzego Bogá ábo religią/ á cżáſem coraz to inſzą ſobie tworzy: y do niey wſzyſtkie inſze náuki y ſámo piſmo ś. przyćiągáć chce. PowodPr 28.

przyciągać na co [= w jakim celu] (1): Ale iż też kácerze toż piſmo wſzyſtko ná podporę błędu ſwego przyćiągáią/ źlie rozumieiąc co dobrze nápiſano ReszPrz 37.

7. Wpływać na czyjeś postępowanie lub uczucia: skłaniać, namawiać, zachęcać; zjednywać komuś; attrahere Calep, Cn; pellicere, rapere Mącz; captare, decipere, illicere, inescare Calep; pertrahere, protrahere Cn [w tym: kogo (23), co (2), k(u) komu, ku czemu (19)] (31): Tu prorok wyſlawia wielkie dobrodźieyſtwá/ ktore bog możnie ná ziemi vkazuie człowiekowi [...] á tu przyćiąga ku chwale páńſkiey. RejPs 216, 145; UstPraw F3v; thám [w Baberku, tj. Bambergu] ſie wymowił [Bolesław] Ceſárzowi z poſług y z innych poddánośći/ ku ktorym go przed tym Ceſarz przyćiągał. BielKron 352; Pellicio et Pelliceo, Pięknemi á głádkiemi słowki kógo prziwabiam/ przićiągam ná moyę ſtronę przimawiam. Mącz 182b; Calep 504b.

przyciągać do kogo, do czego (5): RejPos 276; Mnichy tákże do ſwego kácerſtwá pierwey łágodną námową Ceſarz/ potym mocą przyćiągał. SkarŻyw 300; CzechEp 410. Cf »do siebie przyciągać«.

przyciągać sobie k czemu [= do czego] (1): ták ſie potym nálazło/ iż mu [nagle zmarłemu Kazimierzowi] ten trunek ktory wypił dáłá byłá iedná białłá głowá przypráwić/ przyćiągáiąc go ſobie k miłośći. BielKron 356v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: k temu (1); aby, iżeby] (3): RejPosWstaw [212]v; Acż ſą y inſze przycżyny ktore mię ták ſtale Przyćiągáią/ ábym do was obroćił ſwe żale. KlonŻal A2. Cf Fraza.

W połączeniach szeregowych (3): RejPosRozpr b4 [2 r.]; Abo[wie]m ſzcżyry náucżyciel nie doſyć ma ná thym żeć pokazał czobyś cżynić álbo opuśćić miał/ ieſliby cie theż nie przypądzał/ nie nápominał/ á według możnośći ſwey nie przyciągał/ ábyś cżynił ábo opuśćił/ tho coś wyrozumiał żebyś cżynić ábo opuśćić miał. RejPosWstaw [212]v.

W przeciwstawieniach: »odepchnąć, odrywać, powściągać ... przyciągać« (3): Abowiem dobrotliwa ręká twoiá nietylko áby mię odepchnąć od ſiebie miáłá ále owſſem przyćiąga RejPs 92; KromRozm III F2v, O7v.

Fraza: »potrzeba przyciąga [k temu iżeby]« (1): potrzeba ich [ludzi wielkich stanów] niemała ktemu przyciąga/ iżeby wſzyſtki rzeczy zá pomoczą Bozą wybornie á chwalebnie ſprawowalj KwiatKsiąż G2.
Zwroty: »k sobie, do siebie przyciągać« = zdobywać poparcie, przychylność, miłość [w tym: kim, czym (3)] [szyk zmienny] (7:1): PatKaz III 113v; KromRozm III F2v; [Tyberius] Wiele krolow y kſiążąt k ſobie łágodnoſcyą ſwoią przyciągał/ ktore potym ſadzał/ pobił/ á páńſtwá pobrał BielKron 140, 43, 148; RejPosRozpr b4; Pátrz iáko rozmáićie Pán Bog do śiebie ludzi przyćiąga. SkarŻyw 180; Prośimy ćię Kryſte Pánie [...]. Abyſmyć práwie wierzyli/ y ćiebie ſzukáli/ przyćiągay nas Duchem k ſobie/ byſmy żyli z tobą wiecżnie w niebie. ArtKanc C14.

»do siebie, k sobie przyciągać« = zaprzątać uwagę (1:1): Mihi ante oculos versatur Reipub. dignitas, quae me ad se rapit, Leży mi ná oczu wiye mi ſie przed oczymá poważność Rzeczypoſpolitey ktora mie do ſiebie prziciąga. Mącz 488b; Troſki docżeśne/ k ſobie przyćiągáią/ W moc ſwą podbiwſzy/ ſerce odrywáią GrabowSet M3.

Szeregi: »przyciągać i przyniewalać« (1): Ieſli on [św. Paweł] tego daru [czystości] nieganił/ y ludzi tákowych/ kthorzy ten dar máią od Bogá/ y my teſz nieganiemy/ áni gwałtem żadnego/ ku małżeńſtwu przyćiągamy/ y nieprzyniewalamy KrowObr 224v.

»przyciągać a przywodzić« (1): [Panie] rácż nam zeſłáć ku powiedániu ſzcżyrey prawdy twoiey tych Ianow y tych Andrzeiow więcey/ [...] áby cie nam iedni [...] vkázowáli: á drudzy áby nas przyciągáli á przywodzili do ciebie RejPos 276.

W przen (2): á ták iego [Demostenesa] wdzięcżne ſłowa á przyiemne były, że ku poſłuchaniu iego mowy ludzſkie vſzy prawie przyciągał. BielŻyw 59; Apoſtołowie [...] nie podawáli Duchá ſwiętego/ nie przyciągáli ſerc ludzkich/ nie oſwiecáli vmyſłow/ nie odradzáli duſz RejPosRozpr b4.
a. Wzbudzać pragnienie zdobycia, pozyskania [czym] (3):

W porównaniach (3): Ta acz była panna młoda y barzo czudna tak iż czudnoſcią ſwą wiele paniąt znakomitich ku ſobie przyciągała, iako Węda riby, Ztądże też imiona wędy doſtała. GlabGad A3; BielKron 246; Ale ćiągnienim miłoſnym/ nie przymuſzonym ták iáko roſzcżká źielona owcę/ orzechy álbo iábłká vkazáne/ dźieći przyćiągáią (marg) Iáko nas pan Bog do śiebie ćiągnie. (–) WujJud 67.

Zwrot: »k(u) sobie przyciągać« [w tym: aby (1)] (2): GlabGad A3; [Skanderbeg pisał do Amurata:] wkłádaſz ná mię náprzodku liſtu niewdzięcżność z vrąganim/ y zmienienie wiáry z przewrotnośćią/ náoſthátku mię kſobie przyćiągaſz głádkiemi ſłowy/ iáko Mágnes żelázo/ ábych iáko zápámiętáły duſze ſwoiey obłędliwą wiárę przyiął/ odſtąpiwſzy tey/ ktorey thy nie prawdą ále mocą broniſz. BielKron 246.
II. Intransit. Przybywać gromadnie (o wojsku); ire Miech; adducere Cn (6): przyſzły ná nie przodkiem bez wieśći roty Andrzeiá Tęcżyńſkiego [...] y inych Rothmiſtrzow/ bliſko rzeki Seretu/ ktorym ſie iuż ná zad nie godziło vſtępowáć/ drugie roty zá nimi przyćiągáły powoli. BielKron 424, 364v.

przycięgać ku komu (1): á gdy obacżył [Kalibasza] lud máły Huniádow podkał ſie ſnim/ á Skánderbegowi roſkazał co rychley ku ſobie przyćięgáć. BielKron 243.

przyciągać dokąd (1): MiechGlab 15 cf Szereg.

Zwroty: »z ludem przyciągać« (1): Tegoż roku ná wioſnę Károlus Borbońſkie Kſiążę [...] obegnał Máſylią [!]/ ále prożno/ bo krol prętko zludem przyćiągał BielKron 201v.

»[komu] przyciągać na pomoc« (1): Corona obsidionalis, Wieniec z trawy/ álbo z ziela/ który temu był dawan/ który oblężonym prziciągał ná pomoc/ y wybáwił ye z oblężenia. Mącz 66a.

Szereg: »przyciągać i odciągać« (1): Potym ku Prſtu (gdzie krol Była woyſko zbierał) przyciągali y odciągali [ibant et redibant]/ naieżdzaiącz y odieżdzaiącz, iako obycżay ieſt Tatarſki. MiechGlab 15.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Attraho, Prziciągám [!]. Mącz 461b.

Synonimy: I.4. kraść; 5. ściągać; II. przybywać.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ.

Cf PRZYCIĄGAJĄCY, [PRZYCIĄGANIE], PRZYCIĄGANY

AN