[zaloguj się]
[pdf]

PRZYBYWAĆ (125) vb impf

a jasne.

Fleksja
inf przybywać
indicativus
praes
sg pl
3 przybywå przybywają
praet
sg pl
3 f przybywała m an
n przybywało subst przybywały
fut
sg
3 n będzie przybywało
imperativus
pl
2 przybywåjcie
conditionalis
sg pl
3 m by przybywåł m pers
n by przybywało subst by przybywały

inf przybywać (6). ◊ praes 3 sg przybywå (69). ◊ 3 pl przybywają (1). ◊ praet 3 sg f przybywała (1). n przybywało (25). ◊ 3 pl subst przybywały (1). ◊ fut 3 sg n będzie przybywało (5). ◊ imp 2 pl przybywåjcie (1). ◊ con 3 sg m by przybywåł (1). n by przybywało (14). ◊ 3 pl subst by przybywały (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w s.v. przybyć.

1. Przychodzić, przyjeżdżać, zjawiać się gdzieś, pokonując jakąś drogę; affluere Mącz; adesse, aditare, advenire, affore, aggredi, devenire, obire, pervenire, venire, ventitare Cn (25): Affluo, Przibywáć/ Przipłiwáć/ Prziciekáć. Mącz 131d.

przybywać komu (1): Máło nie ták [jak Kaliopea] dźiś Polſká fráſowliwa/ Ze iey nie śpieſzno Krol ſyn twoy przybywa. GrochKal 12.

przybywać do kogo skąd (1): co pierwey wyznał [ksiądz kanonik]/ [...] iż nie tylko z miáſtá/ ále y ſkąd inąd ludźie do nas [tj. do zboru] przybywáią NiemObr 22.

W przeciwstawieniu: »przybywać ... ubywać« (1): Senatorowie roziechali się nikt nie przybywa ale codzien vbywa. ActReg 124.

Przen (2): Płácze moie ze łzámi/ proſzę/ przybywayćie/ A mnie w nieſczęśćiu moim rátunku dodayćie. GosłCast 63.
Zwrot: »[do kogo] rątczo przybywać« (1): Y do tákiey [tj. ciekawskiej] rádá więc Wenus zapálczywa Z pochodnią rozniéconą/ á rątczo przybywa GosłCast 46.
a. Przychodzić, zjawiać się, powiększając liczbę kogoś [w tym: (ile) kogo przybywa(ło) (15); bezpodmiotowo (2)] (19):

przybywało do kogo (1): Słáli donich [do chłopstwa] ich przełożeni/ áby powiedzyeli krzywdy ſwoie [...]/ nákáżdy dzyeń przybywáło donich wiele ludzi BielKron 201v.

Fraza: »przybywało (co dzień to) więcej« [szyk zmienny] (2): wſzáżze potym/ gdy ſię rozmowá zácżęłá/ przybywáło ich [towarzyszy] więcey z iego [księdza kanonika] ſtrony NiemObr 25; ActReg 49.
Przen (1):
Fraza: »co dalej to więcej [kogo] będzie przybywało [na co = w jakim celu]« (1): A gdy iuż ty trzy pánienki [...] Wiárę Nádzieię á Láſkę poſtánowiſz á położyſz ie około tey wdzięcżney duſzyce twoiey/ to iuż pewnie wiedz iż iuż będzie co dáley tho więcey przybywáło tych dziewecżek ná poſługę iey. RejZwierc 127v.
α. Przyłączać się do kogoś, udzielając wsparcia militarnego (15): Skánderbeg theż przyćiągnął z nienagła ku drugim Turkom/ wywiáduiąc ſie/ kthora ſie ſtroná pochila. Węgrow przybywáło BielKron 243; [wojska czeskie] przyśćim przeſtráſzyli ſwym bárdzo Krzyżakow/ Bo mniemáli iż woyſká nowe przybywáły StryjKron 527.

przybywało komu (3): [Absalom z ludem] vcżynili zmowę [...] przećiw Dawidowi/ y było wiele ludu z Abſálonem/ y przybywáło mu ich. BielKron 72, 58; ActReg 170.

przybywać skąd (2): [dowódca wojsk ewangelików] Chćiał dáley ćiągnąć do Enipontu [...]/ áby thák záhámował dwie drodze ludu Papieſkiemu/ [...] áby im żywność nieſzłá/ áni lud przybywał z żadney ſtrony BielKron 26v; KmitaSpit A3v.

przybywało dokąd (1): KochJez A4v cf W przeciwstawieniu.

W połączeniu z określeniem ciągłości (10): BibRadz 1.Par 12/22; co godziná tho Thurkow przybywało [...]/ kthorzy náſze barzo trapili BielKron 309v; [Turcy] żadney godziny náſzym odpocżynąć niedáli/ [...] co dzień to Turkow przybywáło BielKron 312v, 178. Cf Fraza.

W przeciwstawieniu: »przybywało ... ubywało« (1): Przed nimiś [swym ojcem i Bekieszem] mężnie przyſzedł [Radziwile] pod Połockié śćiány/ Broniąc/ by ludźi w zamek nic nie przybywáło/ A z zamku áby ich téż nic nie vbywáło. KochJez A4v.

Frazy: »co (im) dalej (a. co dzień, a. co raz) to więcej [kogo] przybywa(ło)« (6): żadney nádzyeie nie trzebá mieć ábyſmy Illium álbo Troią wzyęli/ gdyż widzimy wielki doſtátek w ludzyech [...]/ á ieſzcże co dzyeń to im więcey ludu przybywa BielKron 58; A ták ná brzegu będąc wątpliwi żywotow/ gdyż Maurow co dáley to więcey przybywáło/ [...] muſieliſmy niektorzy vćiekáć BielKron 454, 306, 317; Sámi ſobą ſtrwożyli on zbor ptaſtwá wſzelki. Co raz to więcey z Ieźior/ y z bágná przybywa KmitaSpit A3v.

»przybywało [komu] na ratunek« (1): Y przybywáło ich [sprzymierzeńców Dawida] ná káżdy dźień Dawidowi ná ráthunek [Et hi auxiliati sunt] áż ich był wielki poczeth iáko woyſká Bożego. BibRadz 1.Par 12/22.

2. Powiększać, pomnażać sobą coś, przyczyniać sobą czegoś (7):

przybywać do kogo (3): Wćielenie Syná Bożego nie przybywa do Troyce ś. SkarKaz 276b marg, 276b, Oooo2v.

przybywać komu (1): Bo tym ſámym Bog nie byłby práwym doſkonáłym Bogiem: by mu kiedy co przybywáć miáło czego pierwey nie miał. SkarKaz 485a.

Szereg: »nie przybywać ani wchodzić« (1): Do Troyce ś. nic nie przybywa áni wchodźi ze wćielenia y człowieczeńſtwá Syná Bożego. SkarKaz 276b.
a. O obiektach mierzalnych (3):
α. O ilości (1): Rok ma w ſobie [...] Dni 365. y 6. godzin. Z ktorych ná káżde cżtery látá/ iż ieden dzień przybywa/ ſtąd Rok przeſtępny bywa. LatHar ++7.
β. O dobrach materialnych (2):

przybywać do czego (1): Choćbyſmy ſie nań [na skarb pospolity] wſzyſcy [...] zrzućili/ á ty przypadki do niego przybywáły [...]. A ná czożby ſie to obroćiło? RejZwierc 187v.

Bezpodmiotowo [czego ku czemu] (1): Lecz przedśię człowiecza Wſzyſtká o tym piecza/ Aby ku złotu złotá przybywáło KochPieś 6.

3. Powiększać się, pomnażać się, być, stawać się większym, liczniejszym; crescere Mącz, Modrz, Calep, Cn; abundare PolAnt, Vulg; augeri Calep, Vulg; accedere, accrescere Modrz, Cn; alescere Calep; adaugescere, ampliari, gliscere, ingeminare, multiplicari Cn [w tym: (ile) kogo, czego przybywa(ło) (78); bezpodmiotowo (5)] (91):
A. O różnicy w czasie (88):

przybywa komu (3): RejWiz 192v; PAni iáko nadobna/ ták téż y vczćiwa/ Pátrząc ná twą wdźięczną twarz/ rymów mi przybywa. KochFr 9; LatHar 630.

W połączeniu z określeniem ciągłości (7): GórnDworz Bb5; że co dźień ták wiele á wielkich ſpraw przybywa/ iż Krol y z Pány Rádámi [...]/ żadnym ſpoſobem temu ſproſtáć niemoże áby ie odſądźił ModrzBaz 138v; gwałtow/ łupow/ y czego inego/ y co godźiná to tego prżybywa GórnRozm A3v; KlonWor 65. Cf Fraza.

W przeciwstawieniu: »ubywało ... przybywało« (1): RAcż miłośćiwy Boże/ [...] áby zá przycżyną wſzytkich Swiętych twoich/ wſzytkim grzechow vbywáło/ cnot wſzelkich przybywáło LatHar 630.

Fraza: »co (a. im) dalej (a. co dzień) (to, tym) więcej przybywa(ło)« [szyk zmienny] (3): [posłowie] powiedają, że [na sejmach] wszytkiego nierządu im dalej, tym więcej przybywa DiarDop 106; gdy iuż do tego prżyſzło/ że [prawo pisane] ieſt/ y w Druk weſzło/ á co dáley prżybywa go więcey GórnRozm E2, Ff8v.
a. O obiektach i zjawiskach mierzalnych; affluere Mącz, Cn (53):
α. O ilości, liczbie (39): ktorych [winogron] wſzyſcy ptacy pożywáli. A im więcey ich vbieráli/ tym więcey iágod przybywało SkarŻyw 117; GostGosp 168.

W połączeniu z określeniem ciągłości (2): BibRadz Act 16/5 cf »pocztu przybywało«; WujNT Act 16/5 cf »w liczbę przybywało«.

W przeciwstawieniu: »przybywało ... ubywało« (1): Zimie ſtátkow wſzelákich przycżynić/ [...] á tego pilnie ſtrzedz/ áby wſzędy przybywáło/ á nie vbywáło. GostGosp 82.

Frazy: »w liczbę [= licznie] przybywało« (1): Vtwierdzáły ſię tedy kośćioły w wierze/ y co dźień ich w liczbę przybywáło [abundabant numero]. WujNT Act 16/5.

»pocztu [= ilości] przybywało« (1): Vtwirdzały ſię thedy kośćioły w wierze/ á vſtáwicżnie pocżtu ich obfićie przybywáło [numero abundabant] BibRadz Act 16/5.

αα. O ludziach (15): Y będzye tám [na miejscu, które wybiorę] wdzyęcżnie imię me [tj. Boga] mieſzkáło/ A ſług mych będzye tám więcey przybywáło LubPs hh3; KuczbKat a2; MycPrz I B3; Miał [Zygmunt August] [...] co cżynić około vſpokoięnia Pańſtw ſwoich/ ſtáráiący śię/ á náwięcey gdy przybywáło nowych nieprzyiaćioł. BiałKaz H4v; SkarŻyw 517; Więc też chudźi kleſzkowie [...] Widząc że ták przybywa do Ziáwienia gośći: Opuſzcżáią więc pod cżás y Kośćioł ſwoy ſtáry KlonWor 47.

przybywa komu (5): Cżás [ojcze] by ſie też gdzie vdáć ku inemu komu. Widząc iż nam cżeladki y dziatek przybywa/ A żywność przytrudnieyſzym. HistLan A3v, A3, B; StryjKron 255; Kr.Im zabiegaiąc tak aby nieprzyiacielowi iego ludzi nie przybywało, [...] chciał ich do służby swey [...] vzyc ActReg 121.

W połączeniu z określeniem ciągłości (4): BibRadz Act 16/5; Y wiedz [ojcze] że wcżáſu ſwego tu trudno maſz vżyć. Zwłaſzcżá iż nam przybywa co y dzień cżeládzi HistLan A3v. Cf »co dzień więcej przybywało«, »przybywała liczba«.

Frazy: »co dzień więcej przybywało« (1): A gdy co dzień więcey ich [nawróconych] przybywáło [...] [św. Barnabasz] wolał ich ná cżás odiść SkarŻyw 536.

»przybywa(ła) liczba, do liczby« [szyk zmienny] (1:1): á iż ſie vſtáwicżnie wypełnia licżbá [męczenników za wiarę] á przybywa do niey wiernych iego RejAp 108v; A co dáléy/ to więtſza liczbá przybywáłá/ Wiernych páńſkich SiebRozmyśl K3v.

»przybywało wielkości« (1): ále ie [apostołów] lud wielce wyſławiał. Y więcey przybywáło wielkośći wierzących [Magis autem augebatur credentium] w Pánu/ mężow y niewiaſt WujNT Act 5/14.

ββ. O dobrach materialnych, też pomyślności życiowej (19): KrowObr 236; Hinc affluunt opes et affluit opibus, Przibywa bogactw. Mącz 131d; Bo dawno tym wáſz cech [urzędniczy] ſłynie/ Ze v korcá wnet wirzch zginie. (–) By ſie pánie garſcią bráło/ Bá nie będzieć przybywáło RejZwierc 234v; A ták tám Pan káżdy [...] y Vrzędniká/ y Ekonomá pozna/ ktory dobrze ſłuży: to ieſt/ kędy przybywa intraty GostGosp 4; wſzákoż tego [tj. rzemieślniczych czynszów] przybywa/ gdy ſie też miáſtecżká przycżynia/ przyſadza GostGosp 142; PowodPr 18.

Sztucznie utworzona pozycja w inf dostosowana do odpowiednika łacińskiego (1): Crescere etiam pro honorationem et ornationem fieri, Vel etiam ditescere. Doſtoynośći komu przybywáć y bogactw. Mącz 68b.

przybywa komu (8): LubPs P6 marg; Mącz 68b; Poććiwy gdy dobrá ſwego [...] Z miłoſierdziem go vżywa/ temu go zawżdy przybywa. RejZwierc 231, 63v; KochPieś 2; Skoro Iákob wſzedł w dom Lábánow/ poczęło mu wſzytkiego przybywáć SkarKaz 579a. Cf przybywa komu od kogo, »co dzień więcej przybywało«.

przybywa komu od kogo (1): Iż ſzcżodrobliwemu ſzáfárzowi dobr Páńſkich/ wiele przybywa záwżdy od Páná Bogá iego RejPos 162.

W połączeniu z określeniem ciągłości (2): Ná káżdą ćwierć roku ceny ich [tj. postronnych pieniędzy] przybywa/ gdyż wagi ich nic nieprzybywa. ModrzBaz 35. Cf »co dzień więcej przybywało«.

Przysłowie (1): Abowiem iáko Mędrczy powiedáią/ Iż im więcey komu złotá przybywa/ Tym káżdemu więtſza chuć do niego roſcie. RejZwierc 63v.
Frazy: »[komu] co dzień więcej przybywało« (1): Y bacżył Pan [...] iſz znim [tj. dzięki pracy jego niewolnika, Piotra] máiętnośći mu co dzień więcey przybywáło SkarŻyw 98.

»ze wszech stron przybywa(ło)« (2): Tákimżeć poſpolicie/ zewſzech ſtron przybywa/ Co to idzye po wodzye/ á wſpák nie rad pływa. RejZwierz 62; GostGospSieb +4.

Szereg: »przymnażało się a przybywało« (1): co ſie w domu dźieie że ieſzcże pilniey wględnąć trzeba: áby ſie w nim [...] wſzyſtkiego przymnażáło/ á rzecży do żyćia potrzebnych przybywáło. GostGospSieb +3.
Przen [czemu] (1): rácż to dáć/ áby przez iego [św. Dominika] przyczynę/ y ná świeckiey mu [Kościołowi] pomocy nie ſchodźiło/ y duchownych ſkárbow záwżdy przybywáło. LatHar 450.
β. O wielkości, rozmiarach, też ciężarze (7): Ták wielka ieſt ſwawola v nas wſzácowániu pieniędzy poſtronnych [...]. Ná káżdą ćwierć roku ceny ich [postronnych pieniędzy] przybywa/ gdyż wagi ich nic nieprzybywa. ModrzBaz 35; Alesco, idem quod cresco. – Roſnę, przibiwąmnie. Calep 51a, 269a.

W zdaniu podmiotowym (może elipsa „go”) (1): Ma tá chorobá [tj. gruźlica] oſoby trzy/ á iedná ieſt kiedy ſye ćiáło nietuczy á záwżdy niſzczeie/ á nic nieprzybywa SienLek 91v.

W połączeniu z określeniem ciągłości (1): Iż Pan od cżáſu ſwego [...] národzenia/ pełny záraz łáſki wſzelákiey nie był: ále iáko ćiáłá z cżáſem przybywáło/ ták też z czáſem dáry iemv Boże przyſtępowáły. ReszPrz 81.

W przeciwstawieniu: »ubywa ... przybywa« (1): od ſłońcá wſchodu go [cienia] vbywa áż do południá/ á od południá go záśię przybywa áż do zachodu ſłońcá. GrzepGeom O3v.

Fraza: »miesiąca przybywa« (1): wſzytki korzenia/ albo zioła [...] Maią być zbierany gdy mieſiącza przybywa, Bo gdy iuż mieſiącz z chodzi: w nich też mocz ginie. FalZioł V 118.
γ. O objętości (4): iż to ieſt potrzebnieyſzego z cżego ſie ciało mnoży, cżłonki roſtą, krwie przybywa GlabGad F4v.

przybywało w co (1): By to moy Sámpierz [tj. przeciwnik] vdziáłał/ Ktore rzeki w morze płyną/ By obroćił ſtroną inną: By ſámo morze zoſtáło/ A wnie nic nieprzybywáło. BierEz D4v.

przybywać w czym (2): ieſlibyś [...] puśćił [...] wodę [do stawu] ku nabiérániu kthóryćby nábrał wody do połowice/ á potym wyżſzéy niechćiáło by w Stawie Wody przybywáć: to iuż thu maſz pewny Pónik. Strum O2. Cf przybywało komu w czym.

przybywało komu w czym (1): Azaſz [Bóg] nie opátrzył oney niewiaſtki Sáreptáńſkiey gdy iey zawżdy przybywáło oleiu we dzbanie iey? RejAp 59.

δ. O czasie (2): Ten [tj. Fiedur] prośi Bogá/ by rychley ſwitáło/ Ow [tj. Borzuj] rácżey/ żeby nocy przybywáło. KochSz C2v.

W przeciwstawieniu: »ubywa ... przybywa« (1): LatHar ++7 cf Fraza.

Fraza: »dni przybywa« = dni stają się dłuższe (1): Z Ianem Chrzcżącym dni vbywa/ Z Rodzenim Páńſkim przybywa. LatHar ++7.
ε. O temperaturze (1): iż troiako ſie mnoży ciepło przyrodzone. [...] Wtore [tj. po drugie] przybywa ciepła w iakoſci, iakoż to bywa przez lekarſtwo j też korzenie gorące. GlabGad F6v.
b. O intensywności, natężeniu, sile czegoś; augescere, increscere Cn (25): RejZwierc 97; Ieſli ſie podwysſzy żołd żołnierzowi/ tám y zá kwartnik czći nieprzybywa OrzJan 43; LatHar 204; ále pomáłu go [zrozumienia u ludzi] y po troſze przybywa: y mądrośći nam ſię przyczynia/ z náuki SkarKaz 484b, 485a.

przybywa komu (12): A nędznym ze wſzech ſtron nędze więcz przybywa RejJóz K5; A chcą ći być Doktormi co nic nie vmieią? Tym rozumu przybywa gdy ſzyię náleią. Prot C; HistLan D4; á pewnie záwżdy ſowito mocy będzie przybywáło nieprzyiaciołom náſzym RejZwierc 264v, 220v; SkarŻyw 160; LatHar 299; SkarKaz 485a, 515b. Cf przybywało komu skąd, »serca przybywa«.

przybywało z czego [= z jakiego powodu] (1): Przetoſz bárzo rzadko zrodzicámi [tj. królem i królową] mowić [św. Małgorzata] chćiáłá/ áby iey ztego cżći iákiey nieprzybywáło. SkarŻyw 160.

przybywało komu skąd (1): Támći [w kościele] nędzne oko me twą chwałę widzyáło/ Skąd mi wyelkich rádośći w duſſy przybywáło. LubPs Pv.

W połączeniu z określeniem ciągłości (3): Bo wmłodym/ látá kwitną/ śiły co dzień przybywa SkarŻyw 136; SkarKazSej 659b. Cf »co raz tym więcej przybywało«.

W przeciwstawieniu: »ubywa(ło) ... przybywa« (2): y nie może być áby tám nie vbywáło niepráwośći/ gdzie przybywa Boſkiey miłośći LatHar 201; SkarKazSej 659b.

Przysłowie: A gdy ieden vpadek iáki więc przypádnie/ Zá nieſzczęśćim przybywa złego názbyt ſnádnie. MycPrz I C4.
Frazy: »[komu] serca przybywa« (2): Panie Boze dai ze nam [Wasza Miłość] długo y dobrze panował asz nąm serca przybywa. ActReg 54; LatHar 663.

»(co raz tym) więcej przybywa(ło)« (2): Laudataque virtus Creſcit [...]. To ieſt/ Gdy męſtwo wychwaláią więcey go przybywa/ Iáko koń dodaſzli mu oſtrog prędſzy bywa. ModrzBaz 10v; Zátym ſie wielkie zámieſzánie sſtáło/ Co raz/ tym więcey burdy przybywáło. KochSz B3.

Szereg: »(ani) przybywa abo (ani) ubywa« [szyk 1:1] (2): ábowiem iż złe/ przećiwne ieſt dobremu/ á dobre złemu/ [...] á ilko vbywa/ ábo przybywa iednego/ tylko wnet muśi vbyć GórnDworz H8, Mm5v.
W przen (1): Sto łokiet krolom y pánom wyſokośći y ſławy y zacnośći przybywa: gdy ſię do vbogich ſchyláią SkarKaz 515b.
B. O różnicy w przestrzeni (2):

W przeciwstawieniu: »ubywać (a. zbywać) ... przybywać« (2): á co zbywáło domu to (przybywáło) pobocżnicami (onego) domv [et autem derelictum domus, thalamorum quod magnorum erant intrinsecus] [tj. o ile zwężał się mur, o tyle poszerzało się wnętrze przybudówek]. BudBib Ez 41/9; O lubé brzegi/ gdy was z oczu zbędźiem/ [...] Gdy z lekká źiemie będźie nam vbywáć/ Morzá co dáley to więcéy przybywáć GórnTroas 68.

C. O różnicy matematycznej [czym = o ile] (1): kąty figury o piąći węgłów/ [...] przenoſzą kąty przednieyſzéy Figury/ która ieſt ná cztéry węgły. Tákże téż y o drugich porząd ma być rozumiano: ábowiem thu porząd iednáko káżdey przybywa iednym węgłem GrzepGeom E4.
4. Polepszać się, wychodzić na korzyść (1):

W przeciwstawieniu: »przybywać ... ubywać« (1): Lecz nas pokarm nie záleca Bogu: Bo choćbyſmy iedli/ nic nam nie przybywa: á choćbyſmy nie iedli/ nic nam nie vbywa [abundabimus ... deficiemus] [Pismo Święte, t. 3, Poznań 1975: Gdy przestajemy jeść niczego nie tracimy, a gdy jemy, niczego nie zyskujemy] WujNT 1.Cor 8/8.

5. Spełniać się, ziszczać się (1): Ták wſzyſtko co ku niey [lege: mej] Ieſt rzeczy, vdáie ſię: y o co ſię ſtáram Tudzieſz przybywa. CiekPotr 83.

Synonimy: 1. przychodzić, przyjeżdżać; 2. mnożyć, przyczyniać, przydawać, przysadzać, przysparzać; 4. polepszać się; 5. iścić się, spełniać się, stawać się, zdarzać się.

Formacje współrdzenne cf 1. BYĆ.

Cf PRZYBYWAJĄCY, PRZYBYWANIE

LWil