Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BYCZYDŁO

Następne hasło: 2. BYĆ »

1. BYĆ (149 471) vb impf

W formach praet i con był, był-, był- (40 374), beł, beł-, bel- (436); beł, beł-, bel- ListRzeź (5), Calep (12); był, był-, byl-: beł, beł-, bel- LibLeg (344 : 6), ComCrac (18 : 42), LibMal (207 : 31), ConPiotr (5 : 10), RejKup (174 : 19), KrowObr (364 : 1), Leop (1005 : 3), BielKron (5066 : 4), SienLek (98 : 1), SienLekAndr (6 : 2), LeovPrzep (87 : 2), BiałKat (191 : 1), BiałKaz (75 : 5), PaprPan (271 : 8), KarnNap (30 : 2), SkarJedn (426 : 2), Oczko (57 : 3), ZapKościer (11 : 85), PaprUp (3 : 173), ActReg (345 : 5), CzahTr (54 : 14); -é- (4) Oczko (3), też SienLekAndr (2), -e- (1) BiałKat, -(e)- (430).

Pisownia być (16 848), bydź (3102).

Fleksja

indicativus
inf	być
praes
	sg	pl	du
1	-(e)m jest, jestem, ja jest, -(e)m, -(e)ch	jestesmy, jestechmy, jesmy, -(e)smy jest, -(e)smy są, sąsmy, -(e)chmy są, sąchmy, -(e)smy, -(e)chmy, -my, -m	jesteswa, -swa, -chwa
2	-(e)ś jest, jesteś, jeś, jesi, -(e)ś	jesteście, jeście, -(e)ście jest, -(e)ście są, sąście, -(e)ście
3	jest	są

praet
	sg		pl		du
1	m	-(e)m był, byłem, -m byłem, -ch był, ja był	m pers	-smy byli, bylismy, -chmy byli, bylichmy, my byli, bylim	m pers	byłaśwa
	f	-(e)m była, byłam, byłach, ja była	m an		m an
	n		subst	-chmy były	subst
2	m	-(e)ś był, byłeś, -eś byłeś	m pers	-ście byli, byliście	m pers	-sta była
	f	-(e)ś była, byłaś	m an		m an
	n	-(e)ś było, byłoś	subst	-ście były	subst
3	m	był	m pers	byli, były, są byli	m pers	byłasta, -sta była
	f	była	m an	były, byli	m an
	n	było, było jest	subst	były, byli, były są	subst

imperativus
	sg	pl
1	niech(aj) będę	bądźmy, niech(aj) będziem, niech będzi(e)my
2	bądź	bądźcie
3	niech(aj), ać będzie, bądź, niech, ać jest	niech(aj) będą

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych był, byłbych, niech bych był, bym był, byłbym, -bych, -bym, bodaj bym	m pers	bysmy byli, bylibysmy, by bylismy, by bylibysmy, bychmy byli, bylibychmy, by bylibychmy, bych byli, by byli, bysmy były, bysmy, bychmy, bylibychmy byli, bylibysmy byli
	f	bych była, byłabych, bym była, byłabym, -bych, bym	m an
	n		subst	bysmy były, bychmy były, by my były
2	m	byś był, byłbyś, by byłeś, bodajbyś (bodajeś, obyżeś, byleś) był, by (ty) był, by byłby, byś, by, by (ty) był, by byłby	m pers	byście byli, bodajście byli, byście
2	n	byś było, byłobyś, byś	subst	byście były, byście byli, bylibyście
3	m	by był, byłby, niechby (niechajby, niechajżeby, bodaj, bogdaj, daj, oby) był, by	m pers	by byli, byliby, niechby (niechajby, niechajżeby, by niechaj, bodaj) byli, by były, byliby byli
	f	byś była, byłabyś, by (ty) była, -byś, -by, by była, byłaby, niechby (niechajby, by niechaj, bodaj, daj, oby, byle) była, by	m an	by byli, byliby, by były, byłyby
	n	by było, byłoby, niechby (niechajbyżeby, by niechaj, bodajby, daj, bodaj, byle, oby) było, by	subst	by były, byłyby, niechby (niechajby, by niechaj, niechajżeby, byle) były, by byli, by, byłyby były

con praet
	sg
1	m	bych był był, był bych był, bym był był
3	m	byłby był, by był był
	f	byłaby była
	n	byłoby było, by było było

inf być (19 950). ◊ praes 1 sg -(e)m jest, jestem (1736), ja jest (12), -(e)m (1049), -(e)ch (5); -(e)m jest, jestem : ja jest : -(e)m MetrKor (— : 1 : 9), MurzHist (26 : 1 : 8), BibRadz (157 : 1 : 21), BiałKat (10 : 4 : 5), BiałKaz (3 : 1 : —), SkarŻyw (85 : ‒ : 38), WujNT (210 : ‒ : 25); -(e)m jest, jestem : ja jest: -(e)m : -(e)ch BielKron (51 : 1 : 38 : 1), PaxLiz (1 : 1 : 2 : 4). ◊ 2 sg -(e)ś jest, jesteś (1409), jeś (13), jesi (1), -(e)ś (1788); ~ jeś BierRaj, -(e)ś jest, jesteś : jeś : -(e)ś OpecŻyw (30 : 6 : 16), PatKaz I (4 : 2 : 5), PatKaz II (3 : 1 : 4), TarDuch (9 : 2 : 1); jesteś : jeś : jesi : -(e)ś BudNT (15 : 1 : 1 : 8). ◊ 3 sg jest (48 160). [Formy nie = nie je; non est umieszczono s. v. 2. NIE]. ◊ 1 pl jestesmy (435), jestechmy (56), jesmy (2) KromRozm I, RejZwierz, -(e)smy jest (2), -(e)smy są, sąsmy (59), -(e)chmy są, sąchmy (83), -(e)smy (417), -(e)chmy (191), -my (1) RejKup, -m (1) LibLeg; jestesmy, jestechmy, -(e)smy jest ZapWar, LibLeg (10), OpecŻyw (3), PatKaz III (3), HistJóz (2), BielŻyw, RejRozpr, SeklWyzn, RejJóz (2), SeklKat (6), RejKup, HistAl (9), KromRozm I (2), MurzHist, MurzNT (2), KromRozm II (9), KromRozm III (3), Leop (23), GrzegRóżn (9), KwiatKsiąż (2), Mącz (6), OrzQuin (2), Prot (2), SarnUzn (2), HistRzym (3), RejPosWiecz² (7), BiałKat (8), KuczbKat (17), RejPosRozpr (3), MycPrz, WierKróc, BudNT (10), KarnNap (4), ModrzBaz (11), ZapKościer, GórnRozm, WerGośc, WerKaz, LatHar (7), KołakSzczęśl (2), PowodPr (4), CiekPotr; -(e)smy są, sąsmy, -(e)chmy są, sąchmy DiarDop, GórnDworz, NiemObr (3), KochMRot, ZawJeft, WysKaz (5), SiebRozmyśl, KmitaSpit (2), GosłCast, KlonFlis; jestesmy, jestechmy, -(e)smy jest: -(e)smy są, sąsmy, -(e)chmy są, sąchmy RejPs (4 : 4), Diar (1 : 6), LubPs (1 : 15), KrowObr (23 : 3), RejWiz (3 : 1), OrzList (1 : 1), BibRadz (51 : 12), OrzRozm (2 : 3), BielKron (9 : 1), RejAp (1 : 2), RejPos (11 : 22), GrzegŚm (6 : 1), RejZwierc (8 : 5), WujJud (4 : 1), WujJudConf (3 : 1), RejPosWstaw (4 : 1), BudBib (9 : 3), CzechRozm (12 : 1), SkarJedn (2 : 1), Oczko (1 : 1), KochPs (1 : 2), SkarŻyw (11 : 15), CzechEp (15 : 6), BielSjem (1 : 1), ArtKanc (3 : 1), ActReg (6 : 2), WujNT (82 : 8), SarnStat (19 : 3), SkarKaz (6 : 1), VotSzl (2 : 1), SkarKazSej (3 : 1); jestesmy, jesmy, -(e)smy jest, -(e)smy są, sąsmy, -(e)smy ZapWar, BierRaj, OpecŻyw (16), OpecŻywSandP, PatKaz I, PatKaz III (3), BielŻyw (3), WróbŻołt (4), SeklWyzn (3), SeklKat (27), HistAl (10), KromRozm I (6), KromRozm II (18), KromRozm III (12), DiarDop, BielKom, GroicPorz (2), KrowObr (30), OrzList (2), UstPraw (5), LeszczRzecz, OrzRozm (5), BielKron (39), GrzegRóżn (10), KwiatKsiąż (2), Mącz (12), OrzQuin (2), Prot (3), SienLek (2), GórnDworz (4), HistRzym (10), BiałKat (15), KuczbKat (20), WujJudConf (15), RejPosRozpr (5), MycPrz (6), WierKróc (3), BiałKaz (7), BudNT (13), CzechRozm (20), KarnNap (5), ModrzBaz (15), ZapKościer, CzechEp (39), NiemObr (5), GórnRozm (2), KlonŻal (2), KochMRot, ReszPrz (2), WerKaz, WisznTr, BielSjem (3), KochPieś (2), PaprUp (3), ActReg (13), Calep, GórnTroas (2), GrabowSet (2), OrzJan (6), LatHar (13), KołakSzczęśl (3), JanNKar, SarnStat (34), KmitaSpit (2), PowodPr (6), CiekPotr, CzahTr, SkarKazSej (12), KlonFlis, SzarzRyt; jestechmy, -(e)chmy są, sąchmy-, -(e)chmy March¹, March², LudWieś, RejJóz (19), RejWiz (17), MWilkHist, ZawJeft, WysKaz (5), SiebRozmyśl, PaxLiz; jestesmy, jesmy, -(e)smy jest, -(e)smy są, sąsmy, -(e)smy : jestechmy, -(e)chmy są, sąchmy, -(e)chmy LibLeg (20 : 1), HistJóz (6 : 1), RejPs (3 : 16), RejRozpr (2 : 5), RejKup (2 : 7), MurzHist (3 : 1), MurzNT (1 : 1), Diar (6 : 2), LubPs (2 : 24), Leop (38 : 1), RejZwierz (1 : 4), BibRadz (37 : 33), SarnUzn (4 : 1), RejAp (2 : 16), RejPos (4 : 74), RejPosWiecz² (7 : 3), GrzegŚm (5 : 2), RejZwierc (4 : 38), WujJud (2 : 13), RejPosWstaw (7 : 1), BudBib (14 : 5), SkarJedn (3 : 1), Oczko (3 : 1), KochPs (3 : 2), SkarŻyw (29 : 11), WerGośc (1 : 1), ArtKanc (26 : 4), KochWr (3 : 1), WujNT (119 : 4), SkarKaz (30 : 1), VotSzl (3 : 3), GosłCast (3 : 8).◊ 2 pl jesteście (371), jeście (1) LibLeg, -(e)ście jest (3) LibLeg, WróbŻołt, RejAp, -(e)ście są, sąście (66), -(e)ście (318); jesteście, jeście, -(e)ście jest MetrKor, LibLeg (5), OpecŻyw (5), PatKaz III, HistJóz, WróbŻołt, HistAl (5), MurzHist, MurzNT (10), KromRozm II (2), KromRozm III, Leop (31), BielKron (4), GrzegRóżn, Mącz, SarnUzn, HistRzym, RejPosWiecz² (4), BiałKat (4), GrzegŚm (3), KuczbKat (4), WujJudConf (3), RejPosRozpr (2), RejPosWstaw (6), BudBib (4), BudNT (13), CzechRozm (4), ModrzBaz (2), SkarJedn, MWilkHist (2), CzechEp (6), NiemObr (3), GórnRozm, ReszPrz (3), WerGośc, LatHar, KołakSzczęśl (4), SarnStat, PowodPr, VotSzl, SkarKazSej (4); -(e)ście są, sąście RejPs, RejKup (2), DiarDop (2), OrzRozm, BiałKaz, BielSen (2), ArtKanc, PaxLiz; jesteście, jeście, -(e)ście jest : -(e)ście są, sąście Diar (2 : 3), LubPs (1 : 5), KrowObr (54 : 13), BibRadz (27 : 5), RejAp (1 : 2), RejPos (12 : 13), WujJud (10 : 3), SkarŻyw (11 : 4), OrzJan (1 : 1), WujNT (104 : 4), SkarKaz (2 : 2). ◊ 3 pl są (12 613). ◊ 1 du jesteswa (3), -swa (3), -chwa (1); jesteswa BudNT Joann 10/30 marg, SkarŻyw 284; -swa BielŻyw 116; -chwa RejWiz 65; jesteswa: -swa Mącz (1 : 2; 481c : 55a, 356d). ◊ praet 1 sg m -(e)m był, byłem, -m byłem (498), -ch był (1), ja był (5); -em był: -ech był PowUrb (1 : 1); -em był, byłem : ja był ZapWar (17 : 2), SeklWyzn (5 : 1), KrowObr (1 : 1), BielKron (22 : 1). f -(e)m była, byłam (54), byłach (1), ja była (1); byłach : ja była PaxLiz (1 : 1). ◊ 2 sg m -(e)ś był, byłeś, -eś byłeś (283). f -(e)ś była, byłaś (45). n -(e)ś było, byłoś (5). ◊ 3 sg m był (10 324). f była (3920). n było (6053), było jest (1); było : było jest LibMal (36 : 1).◊ 1 pl m pers -smy byli, bylismy (118), -chmy byli, bylichmy (46), my byli (6), bylim (1); -smy byli, bylismy LibLeg (10), ComCrac, HistAl, Diar (2), DiarDop, KrowObr (3), Mącz (7), HistRzym, KuczbKat, RejPosRozpr, RejPosWstaw, WierKróc, BudNT (2), CzechRozm (3), KarnNap (2), ModrzBaz, SkarJedn, SkarŻyw (2), CzechEp (6), ArtKanc (3), PaprUp, ActReg (5), KochCz, GrabowSet, WujNT (21), WysKaz, SarnStat (6), PowodPr, SkarKaz; -chmy byli, bylichmy RejPs (3), RejJóz (2), LubPs (4), RejWiz (3), RejZwierc (4), WujJud, MWilkHist, ZawJeft (2), VotSzl; -smy byli, bylismy : chmy byli Leop (5 : 1), RejPos (2 : 14); -smy byli, bylismy : my byli BielKron (14 : 2); -smy byli, bylismy : -chmy byli : my byli RejKup (1 : 3 : 1), BibRadz (4 : 6 : 1), BudBib (3 : 1 : 1); -smy byli : my byli : bylim ZapWar (1 : 1 : 1). subst -chmy były (2). ◊ 2 pl m pers -ście byli, byliście (82). subst -ście były (4). ◊ 3 pl m pers byli (3528), były (3), są byli ZapWar 1545 nr 2646; byli : były KrowObr (52 : 1), BibRadz (285 : 1), BielKron (659 : 1). m an były (27), byli (16); były HistJóz, WróbŻołt, KromRozm (2), KrowObr, RejWiz, BibRadz (3), RejPos, KuczbKat, RejZwierc, SkarŻyw, SkarKaz (3); byli BierEz (5), LibMal (3), RejAp, Phil, CzahTr (2); były : byli HistAl (1 : 2), BielKron (7 : 1), BielSpr (3 : 1). subst były (2029), byli (38), były są (1) ZapKościer 1582/29v; byli PaprUp (2); były : byli RejPs (10 : 1), ComCrac (1 : 1), LibMal (6 : 9), SeklKat (1 : 1), KromRozm II (57 : 1), Leop (78 : 3), BibRadz (171 : 2), BielKron (271 : 1), LeovPrzep (2 : 1), RejAp (59 : 1), HistRzym (11 : 1), RejZwierc (43 : 2), BielSpr (13 : 1), BudBib (73 : 1), PaprPan (1 : 8), ModrzBaz (21 : 1), SarnStat (81 : 1). ◊ 1 du byłaśwa (1). Mącz 221b. ◊ 2 du -sta była (1) RejKup q4v. ◊ 3 du byłasta, -sta była (4) BierEz H, P, OpecŻyw 32, BielKron 340v. ◊ fut 1 sg będę (443). ◊ 2 sg będziesz (619). ◊ 3 sg będzie (8533). ◊ 1 pl będziemy (187), będziem (87); -emy ComCrac, SeklWyzn, RejJóz, HistAl, MurzNT, KromRozm III, DiarDop, KrowObr, OrzList, OrzRozm (2), GrzegRóżn, Prot, HistRzym (2), GrzegŚm (3), KuczbKat (6), RejZwierc (4), BielSpr, WujJud, CzechRozm (3), MWilkHist, CzechEp (4), ReszPrz, PowodPr, VotSzl (2); -em ZapWar, BielŻyw, RejKup, BielKom, GliczKsiąż, LubPs (2), RejWiz, GórnDworz, BiałKat, KochList, SkarJedn (4), KochPs, KochFr, KochMRot, BielSjem (2), KochPam, ZawJeft, GórnTroas (2), KołakSzczęśl, SkarKaz (3), SkarKazSej; -emy : -em LibLeg (2 : 1), BierEz (3 : 1), HistJóz (2 : 1), WróbŻołt (6 : 2), RejPs (5 : 1), Diar (1 : 1), Leop (5 : 2), RejZwierz (1 : 1), BibRadz (2 : 1), BielKron (1 : 9), KwiatKsiąż (3 : 1), Mącz (4 : 1), RejAp (3 : 2), RejPos (12 : 5), RejPosWstaw (3 : 1), BudBib (2 : 1), BudNT (2 : 1), ModrzBaz (1 : 1), SkarŻyw (1 : 2), ArtKanc (1 : 1), ActReg (3 : 2), OrzJan (1 : 1), WujNT (15 : 4), SarnStat (69 : 15); ~ -emy (76), -(e)my (117); -em (26), -(e)m (63). ◊ 2 pl będziecie (240). ◊ 3 pl będą (2329). ◊ 1 du będziewa (5) BierEz (2) G4v, Qv, HistRzym 95, SkarŻyw 90, KlonFlis G3v. ◊ 2 du będzieta (1) BierEz Pv. ◊ imp 1 sg niech(aj) będę (22). ◊ 2 sg bądź (831). 3 sg niech(aj), ać będzie (1293), bądź (198), niech, ać jest (3); bądź BierEz, LibMal, DiarDop, GrzegŚm, HistRzym (11), KochPam (2); niech(aj) będzie : bądź OpecŻyw (7 : 17), HistJóz (1 : 2), TarDuch (3 : 1), LibLeg (5 : 1), WróbŻołt (9 : 18), RejJóz (2 : 1), SeklKat (7 : 3), RejKup (3 : 1), KromRozm II (4 : 1), BielKom (2 : 1), KrowObr (24 : 1), Leop (53 : 13), RejFig (2 : 1), BibRadz (83 : 25), BielKron (14 : 14), Prot (8 : 2), SienLek (9 : 1), RejAp (19 : 2), RejPos (26 : 2), KuczbKat (7 : 2), RejZwierc (17 : 2), BudBib (45 : 1), BudNT (15 : 1), KochPs (22 : 2), SkarŻyw (12 : 2), MWilkHist (1 : 2), KochPieś (4 : 3), PudłFr (3 : 1), ArtKanc (10 : 44), PaprUp (1 : 1), ActReg (4 : 1), GrabowSet (20 : 2), KochFrag (1 : 2), LatHar (71 : 2), WujNT (53 : 2), SarnStat (219 : 1), SkarKaz (10 : 1), PaxLiz (2 : 1), ZbylPrzyg (4 : 1); niech będzie : niech, ać jest MetrKor (5 : 2), CzahTr (6 : 1). ◊ 1 pl bądźmy (49), niech(aj) będziem (4), niech będzi(e)my (1); niech(aj) będziem HistAl, KochPieś; niech będzi(e)my MycPrz; bądźmy : niech(aj) będziem OrzList (2 : 1), ArtKanc (11 : 1); -em (1), -(e)m (3). ◊ 2 pl bądźcie (267). ◊ 3 pl niech(aj) będą (467). ◊ con 1 sg m bych był, byłbych, niech bych był (227), bym był, byłbym (101), -bych (34), -bym, bodaj bym (29); bych był, byłbych MetrKor (6), LibLeg (7), BierEz (6), OpecŻyw (11), PatKaz I, BielŻyw (3), WróbŻołt (3), RejPs (14), RejRozpr, RejJóz, RejRozm, RejKup (2), RejKupSekl, HistAl (2), KromRozm I, MurzHist (11), MurzNT (2), GliczKsiąż, LubPs (5), SeklPieś, OrzList, RejZwierz (5), Mącz (18), RejAp, HistRzym (5), RejPos (8), BiałKat (2), HistLan, RejZwierc (6), BudBib, StryjWjaz, SkarJedn, KochOdpr, KochPs (7), SkarŻyw (8), MWilkHist, StryjKron, NiemObr, KochPam, PudłFr, KochFrag (2), SkarKazSej (4); -bym był, byłbym KromRozm III, Diar, GroicPorz, OrzRozm (2), OrzQuin (3), Prot, KuczbKat, RejPosWstaw, WerGośc, ZawJeft, GrabowSet (17), OrzJan, LatHar (13), VotSzl, CiekPotr (2), CzahTr (3), GosłCast, KochMuza, KlonWor, SzarzRyt; bych był, byłbych : bym był, byłbym KrowObr (4 : 1), RejWiz (1 : 1), Leop (1 : 10), BibRadz (14 : 4), BielKron (17 : 1), KwiatKsiąż (1 : 1), GórnDworz (2 : 2), BudNT (1 : 2), CzechRozm (3 : 4), ModrzBaz (1 : 1), CzechEp (1 : 4), GórnRozm (1 : 1), ArtKanc (1 : 1), ActReg (4 : 1), WujNT (16 : 12), SkarKaz (1 : 1); bych LibLeg, BierRaj (2), OpecŻyw (2), RejPs (5), RejJóz, RejKup (3), MurzHist (5), KochSat, GórnDworz (2), WujJud, StryjWjaz, SkarJedn (2), PudłFr, PowodPr, PaxLiz; bym OrzRozm (3), OrzQuin (3), CzechRozm, ModrzBaz, ModrzBazBud, CzechEp (4), KochFr, GórnRozm, WyprPl, WujNT, CiekPotr; bych : bym Mącz (4 : 7), ActReg (1 : 2). f bych była, byłabych (24), bym była, byłabym (8), -bych (1) SkarŻyw, bym (3) BielSen, GosłCast; PaxLiz; bych była, byłabych BierEz (5), OpecŻyw (4), OpecŻywPrzedm, LibMal, RejKup, BielKom, BielKron, HistRzym (4), HistLan. SkarŻyw, GórnTroas (2); bym była, byłabym BielSen (2), ArtKanc, ZawJeft, SiebRozmyśl (2), GosłCast; bych była: bym była RejJóz (2 : 1), ◊ 2 sg m byś był, byłbyś, by byłeś, bodajbyś (bodajeś, obyżeś, byleś) był (297), by (ty) był, by byłby (37), byś (16), by (4) BierEz, MurzHist, HistRzym, KochFr; by (ty) był, by byłby BierRaj (2), BierEz (6), BielŻyw (2), MiechGlab, BielKom; byś był : by (ty) był OpecŻyw (2 : 8), RejPs (3 : 2), Leop (12 : 5), BielKron (2 : 4), Mącz (11 : 1), BiałKat (2 : 1), RejZwierc (22 : 1), PaprPan (4 : 2), SkarŻyw (9 : 1). f byś była, byłabyś (28), by (ty) była (7), -byś (3), -by (2); by (ty) była March¹Wiet, OpecŻywPrzedm, BielKron; byś była : by (ty) była BierEz (1 : 1), OpecŻyw (5 : 1), PatKaz III (1 : 1), KrowObr (2 : 1); byś RybGęśli; by BierEz; byś : by OpecŻyw (2 : 1). n byś było, byłobyś (2), byś (1). ◊ 3 sg m by był, byłby, niechby (niechajby, niechajżeby, bodaj, bogdaj, daj, oby) był (3871), by (68). f by była, byłaby, niechby (niechajby, by niechaj, bodaj, daj, oby, byle) była (2030), by (62). n by było, byłoby, niechby (niechajbyżeby, by niechaj, bodajby, daj, bodaj, byle, oby) było (3133), by (946). ◊ 1 pl m pers bysmy byli, bylibysmy, by bylismy, by bylibysmy (346), bychmy byli, bylibychmy, by bylibychmy (132), bych byli (1), by byli (1), bysmy były (3), bysmy (12) LibLeg, PatKaz I, RejKup, Diar, OrzRozm, MycPrz, PaprPan, SkarŻyw, BielRozm, ActReg, SkarKaz (2), bychmy (3) RejJóz, RejAp, RejPos; bysmy byli LibLeg (4), BierRaj, ForCnR, KlerPow, BielŻyw (3), BielŻywGlab, GlabGad, ComCrac, RejKupSekl, HistAl (4), KromRozm I (2), KromRozm III (2), Diar, DiarDop (4), GliczKsiąż, SeklPieś, KrowObr (47), OrzRozm (3), SarnUzn, KwiatKsiąż (4), Mącz (5), OrzQuin, RejPosWiecz, GórnDworz (2), HistRzym (2), BiałKat (6), KuczbKat (5), WujJudConf (2), RejPosRozpr (6), RejPosWstaw (6), MycPrz (4), WierKróc, CzechRozm (15), BiałKaz (2), KarnNap (4), SkarJedn, CzechEp (9), NiemObr (8), KochMarsz, ReszPrz, OrzJan (2), WysKaz, JanNKar (2), SarnStat (2), SiebRozmyśl, GrabPospR, PowodPr (2), SkarKaz (14), SkorWinsz; bychmy byli RejRozpr (2), RejJóz, RejKup (2), RejWiz (5), RejZwierz (2), RejZwierc (12), WujJud (7), KochWr; bysmy byli : bysmy były SeklKat (3 : 3); bysmy byli : bychmy byli OpecŻyw (6 : 1), MurzHist (1 : 1), LubPs (2 : 6), Leop (2 : 2), UstPraw (5 : 1), BibRadz (6 : 5), BielKron (6 : 1), GrzegRóżn (2 : 2), RejAp (1 : 4), RejPos (1 : 42), RejPosWiecz² (1 : 1), GrzegŚm (1 : 2), BudNT (2 : 2), ModrzBaz (8 : 1), SkarŻyw (7 : 1), ArtKanc (24 : 1), LatHar (36 : 6), WujNT (37 : 1), VotSzl (1 : 1), SkarKazSej (2 : 1); bychmy byli : bych byli MurzNT (1 : 1); bysmy byli : bychmy byli: by byli RejPs (1 : 16 : 1). subst bysmy były (1) BierEz, bychmy były (1) GosłCast, by my były (1) BielKron. ◊ 2 pl m pers byście byli, bodajście byli (175), byście (8). subst byście były (2) KrowObr, KochFr, byście byli, bylibyście (2) BierEz, RejJóz. ◊ 3 pl m pers by byli, byliby, niechby (niechajby, niechajżeby, by niechaj, bodaj) byli (1680), by były (1). by (21); by byli: by były WierKróc (2 : 1). m an by byli, byliby (8) FalZioł (2), MiechGlab, Leop (2), UstPraw (2), GostGosp, by były, byłyby (3) BierEz, WujNT, SarnStat. subst by były, byłyby, niechby (niechajby, by niechaj, niechajżeby, byle) były (1515), by byli (11), by (6); by były : by byli RejPs (22 : 1), Diar (19 : 4), BielKron (57 : 5), KochPs (2 : 1), ◊ 1 du bychwa była (1) RejZwierz 41. ◊ con praet 1 sg m bych był był, był bych był (4) MurzHist, RejZwierc (3), bym był był (1) ActReg. 3 sg m byłby był, by był był (13). f byłaby była (2). n byłoby było, by było było (9). ◊ 1 pl m pers bylibychmy byli (3) RejPos, bylibysmy byli (1) Leop. ◊ 3 pl m pers byliby byli (1) GórnRozm. subst byłyby były (1) GórnRozm. ◊ part praes act będąc (3123), będący (3), będęcy (2); będąc : będący OpecŻyw (58 : 1), PatKaz III (13 : 1), BielSpr (23 : 1); będąc : będęcy BielKom (2 : 1), BielSjem (1 : 1). ◊ part praet act bywszy (39). ◊ byś, by byście występujące przy czasownikach łacińskich w koniunktiwie (7); 2 sg byś detineres (1) OrzQuin D4v; 3 sg by immineret, causaretur (5) ActReg 5v, 149, 19, 117, 168, 2 pl byście sciveritis, intellexeritis autem senseritis (1) Diar 33. ◊ Forma zdefektowana -bych jest (1) GrzegŚm 54. ◊ [Uwaga: w końcówkach 1 pl panuje pisownia -ſmy; pisownia -śmy występuje zaledwie kilka razy.]

Sł stp, Cn. notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

I. Samodzielny czasownik (39239)
II. W orzeczeniu złożonym pełni funkcję łącznika (112161)
*** Bez wystarczającego kontekstu (25)
*** „Być” jest wyrazem wyodrębnionym (28)

I. Samodzielny czasownik (39239) :

1. Istnieć, żyć, występować, panować, tkwić; esse, ex(s)tare, Mącz, Cn; (re)manere Mącz; adesse, existere, inesse, insidere, praesto esse, subesse, superesse Cn (11786): Item ma bycz wolnoſcz sobu stron ymyenya oſſządzacz naſzwem brzegv kasdemu. MetrKor 34/135v (16); ListRzeź w. 6 (3); BierRaj 22; PowUrb +; March¹ A4 (3); BierEz H2 (21); bo takowá nowina od pocżątku ſwiata niebyla. OpecŻyw 9v (37); OpecŻywList C (3); ForCnR B (4); ForCnRWiet Av; PatKaz I 3v (12); przed tym nyſzly bog ſtworzyl anyoly thyſz yuſch byla PatKaz II 27v (49); PatKaz III 141v (27); Murm 130; HistJóz Ev (8); KlerPow 9 (2); BartBydg 92 (2); TarDuch E2v (12); ktorego kamienia ſą dwoiakie oſoby FalZioł IV 50a (115); SYmachus Patricius mędrzecz w Rzymie cżaſu Anaſtaſiuſa Ceſarza był. BielŻyw 140 (40); BielŻywGlab nlb 9; Są tego pewne przycżyny. GlabGad B7v (33); March² D4; MiechGlab 11 (13); BierRozm 18 (8); LibLeg 11/56v (49); Ieſt pythanie wiele miar z nich każdego kupi. KłosAlg Gv (33); KlerWes A2v; March³ V3 (3); Będę chwałił pana Boga w żywocie moim/ będę ſpiewał bogu memu poki będę. WróbŻołt 145/2 (34); WróbŻołtGlab A4v (2); RejPs 53v (30); ComCrac 12; a pyenyadze kthorich malo nyeſli, bilo ieſt grzywną polſka roſtrawyl LibMal 1548/146v (26); RejRozpr 2v (9); ConPiotr 31v (2); LudWieś B (4); SeklWyzn D (5); Iudas pewni oycza o Iozephie iż ieſt RejJóz P5v (20); ZapWar 1545 nr 2646; Niewierzić żeby on naſzym oycem był laſkawym y wſziſtkiego ſtworzenia ktore ieſt wniebie y naźiemy. SeklKat O (32); RejRozm 401; A niebedzyli rady twei Ia zlie tuſſę duſzy ſwoiei. RejKup i 3v (39); RejKupSekl a2v; HistAl H3 (15); KromRozm I M3 (35); MurzHist M3 (13); MurzNT 38v (46); MurzOrt B3 (2); KromRozm II k2 (34); á od kilká dźyeſyąt álbo kilká ſet y od tyſyącá lat [...] tákowa ſye náuká w nyektorych kráinach zyáwiłá/ álbo bywſſy nyegdy potym vſtáłá KromRozm III E2v (65); Były ustawy, aby srebro, złoto wynoszono z Korony nie było. Diar 72 (18); DiarDop 101 (11); BielKom G2v (9); GliczKsiąż P7 (55); LubPs B2v (36); ktory ſtworzył Niebo y Ziemię/ y wſzytki rzeczy ktore w nich ſą. GroicPorz aav (66); SeklPieś 20; KrowObr B3 (89); RejWiz 38 (83); Y vcżynił Krol Sálomon táką hoyność ſrebrá y złotá w Ieruzálem/ żego było iáko kámienia Leop 2. Par 1/15 (175); Pátrzayże W. M. ieſli tu Bog ieſt w cechu tym/ w ktorym thák hániebna niezgodá ieſt. OrzList h4v (19); UstPraw B4v (10); KochZuz A4; RejFig Ddv (11); Abowiem márne ciáło/ áby ſie pyesćiło/ Nie dba iż gdzye wziąć tu wziąć/ áby iedno było. RejZwierz 142 (31); WyprKr 98 (13); BibRadz Is 41/17 (222); Goski *2 (3); OrzRozm R4v (47); Sámych Iowiſzow powieda być Tertulianus trzy ſtá. BielKron 24 (518); GrzegRóżn M2 (104); KochSat A2 (7); KochZg Bv; KwiatKsiąż P (28); Nec melior vir fuit Aphricano quisquam nec clarior, Nád Afrikaná nie był człowiek lepſzy áni sławnieyſzy. Mącz 243c (49); OrzQuin Aa4 (56); Prot B (12); SarnUzn G7 (86); SienLek 52v (47); SienLekAndr a3; LeovPrzep C4v (12); RejAp BB6v (64); bo miedzy złemi ludźmi/ przyiaźń być nie może GórnDworz M2v (210); Niech ná przykład będźie Linea, ktorą názowiem literámi/ a.b. GrzepGeom C4 (47); HistRzym 30 (46); Iż będzye Rachel ſzukáłá ſynacżkow ſwych płácżąc/ á nie mogłá być pocieſzoná/ ábowiem ich iuż nie było. RejPos 81 (243); RejPosWiecz² 91v (9); RejPosWiecz³ 97v (8); bo niekiedy Pan dopuſzcża zátwárdźiáłośći ſercá/ iáko Wáráonie ieſt przykład BiałKat 28v (77); BielSat G (7); KwiatOpis B3 (3); GrzegŚm 24 (29); HistLan D2 (11); KuczbKat 200 (62); Byłoć miły pánie byłoć kráſzſzey cżeládzi niemáło/ áleć ſie rozbiegło po robotam RejZwierc 39 (210); RejZwiercTrzec Aaa 2v; Zágáśli iuż oni ſławni walecżnicy/ kthorzy byli v Rzymian y Grekow BielSpr 50 (68); KochMon 25; WujJud 194v (133); WujJudConf 129 (37); KochList nlb 2; RejPosRozpr c3v (5); RejPosWstaw [143⁴]v (17); BudBib 3. Reg 14/9 (116); HistHel [A2]v (5); MycPrz II C4 (14); Strum Q2v (22); WierKróc Av; BiałKaz I4 (41); BudNT Hebr 11/11 [6] (61); StryjWjaz C2 (2); A iż iuż teraz w ſzoſtym tyſiącu ieſteſmy od ſtworzenia świátá CzechRozm 165v (263); PaprPan G3 (20); KarnNap E2 (2); Wiele ich ieſt co im chlebá ledwie do pułrocża doſtawa ModrzBaz 124 (206); Y przeto około tego wielkich ieſt y iawnych błędow doſyć miedzy nimi. SkarJedn 343 (98); KochDryas A2v; KochOdpr D3 (6); Oczko 28 (22); A niebył/ kogoby móy rzewny płácz rozkwilił/ Nie był/ ktoby mię ſłowkiem pośilił KochPs 101 (19); Niech pierwey złoto będzie/ dopiero o ſchowániu iego myſlić muſzą. SkarŻyw 71; Táka wniey ćierpliwość y wytrwánie káżdey nędze y choroby byłá SkarŻyw 581 (141); ZapKościer 1579/2 (4); KochTr 10 (3); MWilkHist K2v (4); StryjKron 1 (35); CzechEp 351 (239); CzechEpPOrz **2v (3); nie było cżáſu kiedy nie był NiemObr 125 (62); KochFr 128 (18); KlonŻal A2 (3); KochBr 150; KochDz 105 (2);KochMuza 25 (2); KochPhaen 1 (2); KochSz C3v (4); KochWz 138; KochMRot Bv; iákie krwie roźlanie było/ ſą tego ieſzcże pámiętnicy ReszPrz 73 (31); ReszHoz 121 (18); ReszList 163 (14); bo w winie/ práwi [św. Paweł]/ ieſt niecżyſtotá WerGośc 254 (9); WerKaz 281 (4); WisznTr 11 (7); BielSen 13 (4); BielSjem 31 (7); Y ták wełbie rozumu potrzeźwiu nie wielé/ [...] Niech ráczéy nie będźie mali go być máło KochPieś 21 (6); KochTarn 77; PudłFr 10 (12); ArtKanc I3v (26); BielRozm 10 (2); A co Conſtituciy nowych ieſt/ nie wſzyſtkie ſą ku dobremu wſzyſtkich vczynione. GórnRozm F2 (114); KochWr 40 (11); PaprUp G3v (13); ZawJeft 34; ActReg 49 (59); Calep 105b (2); á nie ma więcey robot żadnego dniá roſkázowáć/ niżli ma Włodárzow: bo ich nie będźie kto doyźrząc GostGosp 10 (36); GostGospPon 170 (2); GostGospSieb +4v (3); Blizek bo ten Bogá/ że podług bacżenia/ Rozeznawa gdzie ieſt potrzebá milcżenia.Phil G (29); GórnTroas 19 (25); KochCn B3v (3); KochCzJan A3 (3); KochPij C2v; Byłbym iák nie był/ byś tego ſpoſobu Był vżył GrabowSet T2v (38); KochAp 12; KochFrag 29 (5); OrzJan 16 (33); WyprPl A2v; bo ná pocżątku było ſłowo LatHar 377 (59); KołakSzczęśl B (5); RybGęśli C3 (2); Y ſą rożnośći poſług: ále tenże Pan. WujNT 1. Cor 12/5; Kto mowi iż ieſt w świátłośći/ á brátá ſwoiego nienawidźi; áż dotąd ieſt w ćięmnośći [qui dicit in luce esse... in tenebris est usque adhuc]. WujNT 1.Ioann 2/9 (394); WysKaz 17 (43); że ich [liter] ná on czás nie było więcéy, iedno ſzeſnaśćie JanNKar B3 (18); JanNKarGórn H2 (3); JanNKarKoch G2 (2); JanNKarOrz F3v (2); tedy ma bydź po wſzyſtkiéy Koronie łokieć ieden Koronny/ wedle Krákowſkiéy teráznieyſzey miáry. SarnStat 279 (193); SiebRozmyśl K2v (4); WitosłLut A6; GrabPospR L3 (10); KlonKr A4 (3); KmitaSpit Bv (6); PowodPr 35 (38); Abyſmy wiedzieli iż ieſt żywot po śmierći. SkarKaz 207 marg (130); VotSzl C4 (6); Ktory przepił co było, y to co nie było. CiekPotr 25 (18); CzahTr D4v (14); GosłCast 28 (11); PaxLiz A3 (3); áż przyſzedł gniew Boży ná nie/ y lekárſtwo żadne być nie mogło. SkarKazSej 706b (69); KlonFlis D2 (3); SkorWinsz A2v; SapEpit A3v; KlonWor 72 (21); PudłDydo B3; Ześ nam nietylko być dał: ále by ſzczęśliwie Káżdy żył/ ſam ſie dawaſz wſzytkim lutośćiwie. SzarzRyt B3 (2).

(nie) być bez (a. (o)krom(ia), oprocz, przez) czego (304), kogo (90) [w tym z przeczeniem (244)] = obchodzić się bez kogo, czego, być pozbawionym czego, kogo, nie mieć, nie posiadać czego (394): BierEz Q2; OpecŻyw 20v (4); ForCnR A2v; PatKaz III 99 (2); Aptekarze przez niego [owocu Tamaryndy] nie mogą być: dla tich y inſzych włoſnoſci gich. FalZioł III 6a (3); BielŻyw 102; trudno może być cżłowiek bez ſpania GlabGad L (5); BierRozm 14; KłosAlg A3 (2); WróbŻołt V8; LibLeg 10/63v; RejPs 190 marg; RejJóz I4v; SeklKat Q3; HistAl K3v; MurzOrt B; KromRozm II ſ4v (2); KromRozm III C2v (2); Diar 68; GroicPorz y2; KrowObr 70v (3); RejWiz 2 (6); Ktory krom żony ieſt [qui sine uxore est]/ troſſcże ſie o thych rzecżách ktore Páńſkie ſą Leop 1.Cor 7/32 (5); OrzList a4; RejZwierz 25 (3); BibRadz I *6v (7); OrzRozm B4 (4); BielKron 11v (18); GrzegRóżn D (5); KwiatKsiąż P4; Carere dolore, febri, molestia, Bez boleśći/ febry/ y którey przikrośći być. Mącz 38c (3); OrzQuin A4v (4); Prot A4v; SarnUzn E3v (6); SienLek 195; LeovPrzep a3; RejAp 38 (6); GórnDworz E3v (4); HistRzym 7v (2); RejPos 49v (14); RejPosWiecz² 92v (2); RejPosWiecz³ 99 (2); BiałKat 76 (2); BielSat D2v; KuczbKat 20 (4); RejZwierc 55v (38); [Nauka rycerska] Spráwuie ſie troim obycżáiem/to ieſt: Rozumem/ Náuką/ y Cwicżeniem/ gdzie iedno przes drugiego nie może być BielSpr b3 (4); WujJud 23 (17); BudBib b3v (2); HistHel C3v (2); BiałKaz Bv; BudNT c4v; CzechRozm 16v (17); KarnNap Ev; ModrzBaz 102v (7); SkarJedn 82 (29); Oczko 6 (5); KochPs 202 (2); SkarŻyw 3 (10); CzechEp 10 (15); KochJez Bv; NiemObr 44 (2); KochDz 106; KochSz C2v; ReszPrz 47 (2); WisznTr 12; BielSen 12; ArtKanc B3v (3); BielRozm 25 (2); GórnRozm A4v (9); bez ktorych [służb] wtak zamieszanym Krolestwie trudno WKM. bydz bedziesz mogł. ActReg 97 (9); A iż w káżdey R. P. bez wyſtępkow być nie może Phil R2v (2); GórnTroas [3]; GrabowSet B4v; KochFrag 22; WyprPl A4v (2); LatHar 270; WujNT 27 marg (15); WysKaz 32; JanNKar C3v; SarnStat *7v (3); SiebRozmyśl K2v; KlonKr D4v; KmitaSpit C; PowodPr 81 (2); SkarKaz 43a (19); CiekPotr 91; GosłCast 46 (2); SkarKazSej 664b (10); SapEpit B4v; KlonWor 64 (3); PudłDydo A2. Cf Przysłowia, »być bez dusze«.

być ku czemu (35), na co (32), do czego (25), od czego (23), dla czego (18), dla kogo (16), prze co (1) = istnieć w jakimś celu, być przeznaczonym na co (150): BierEz D4; OpecŻyw 101 (2); PatKaz III 116v; FalZioł V 25 (4); BielŻywGlab nlb 9; GlabGad C; LibLeg 10/71; RejPs 94v; wſchakze schloſſarczik othem nyewyedzial abi ku zlodzieyſkym ſprawom klyucze the bicz myali LibMal 1551/164 (3); SeklKat Y3v; RejKup m7; MurzHist O3v; MurzNT 76 (2); KromRozm III A5v (2); BielKom B8v; GliczKsiąż F5v (2); GroicPorz q3; KrowObr 112v; Leop Gen 1/14 (7); UstPraw F4; RejZwierz 138; WyprKr 97v (2); BibRadz Gen 1/15 (10); OrzRozm I4v (2); BielKron 31 (6); Mącz 204b (4); OrzQuin R3 (2); SienLek 34 (2); RejAp AA2; GórnDworz Hv (2); GrzepGeom P3; RejPos 23; KwiatOpis D; KuczbKat 175; A wſzákoż czo ná naſienie ma być to wcżás woźić y w ſtogi ábo do ſthodoł vkłádáć RejZwierc 109v (2); BielSpr 9 (6); WujJud 36v (2); BudBib 1. Gen 1/14 (4); O Sadzawkách kthóré máią być do Przechowánia Ryb wſzelákich. Strum N2v; CzechRozm 75v (5); ModrzBaz 22v (2); SkarJedn D4v; Oczko 7; CzechEp 50 (4); ZapKościer 1584/ [49²]; ReszHoz 115; ArtKanc I3 (2); Od tego Krol ieſt/ co tákie zuchwálſtwo hámowáć może GórnRozm C3 (3); ActReg 21; Calep 839b; Bo y w wielkich rzecżách dla tego Formularze ſą/ áby cżłowiek wſzyſtkiego w głowie nie nośił GostGosp 1 (8); Phil D3; GórnTroas 4 (2); KochCn B3v; LatHar 270; WujNT Luc 19/42 (8); JanNKar F2v (3); SarnStat 364 (5); SkarKaz 122b (3); PaxLiz D2; SkarKazSej 663a (6); KlonWor 9 (3).

być (w)miasto czego (10), za co (4), miasto kogo (2) = zastępować kogo, co (16): GlabGad D8v; tedy gárdło iego będźie zá gárdło onego. BibRadz 2. Reg 10/24 (2); BielKron 85v (2); GrzegRóżn L4v; iż v ludzi mężnych/ oſzcżep ieſt miáſto żupice/ á páwezá miáſto ſukniey. GórnDworz Z4v; GrzepGeom H4v (3); BudBib 3.Reg 20/40 [39] (2); Strum N; CzechRozm 26v; Dźiekanowie/ (co widzę v nas w obycżáiu ieſt) ſą miáſto Páſterzow ModrzBaz 132; GórnTroas 27.

być na kogo (22), na co (3), na kim (2) = nawiedzać kogo, spadać na kogo, ogarniać kogo, opanowywać kogo (27): OpecŻyw 132v; LibLeg 7/98v; RejJóz K3v (2); Niech będzie ná mię tá niepráwość moy Pánie [In me sit, domine mi, haec iniquitas] Leop 1.Reg 25/24 (4); RejPos 60v; BielSat N2; HistLan E4v; RejZwierc 242v; BudBib Iudic 19/20 (4); BudNT Luc 4/36; Oczko A4v; KochPs 45; SkarŻyw 238; BielSjem 37; ArtKanc D12v; gdy chorobá ieſt nie ná iednego człowieká/ ále ná wſzyſtkę Koronę GórnRozm D3; WyprPl C; choćiaż kreẃ iego Będźie ná nas/ y dźiećiach náſzych [sanguis eius super nos et super filios nostros Vulg Matth 27/25]. Śmierći godźien SiebRozmyśl H3; KlonFlis Fv; PudłDydo A4.

(nie) być nad kogo (28), nad co (17) = (nie) przewyższać kogo, co (45): iż iedna chcze być nad drugą ſwoię ochotnoſć krolewi okazuiącz. FalZioł IV 27d (2); BielŻyw 8; BierRozm 5; WróbŻołt 112/4 (2); RejPs 145v; RejRozm 393; MurzHist T4v (2); KromRozm II f (2); GliczKsiąż Fv; LubPs A5 (2); KrowObr 122v; RejWiz 41 (2); BibRadz Cant 1 arg (2); BielKron 88v (2); Mącz 440a; RejPos 172v; BiałKat 323v; Nie ieſt vcżeń nád vcżyciela.[non est discipulus super magistrum Vulg]. BudNT Luc 6/40; CzechRozm 163v (2); iż Piotr S/ był nad inne Apoſtoły. SkarJedn D4; SkarŻyw 269 (4); CzechEp 22 (2); NiemObr 3; iſtność y náturę Bozką [dał mi]/ ktorą ma Syn od Oycá/ á tá ieſt náde wſzytko. WujNT 349 (8); PowodPr 48.

być nad kim (48), nad czym (8) = ogarniać, otaczać kogo, rozciągać się nad kim (56): BierEz P2v; LibLeg 10/62; RejPs 128 (2); kto niewięrzy w ſyna iuz ſię oſądził/ á gniew Boży ieſt nadnym [ira Dei manet super eum Vulg loann 3/36] SeklKat R3v; LubPs T; KrowObr 138; á Wielmożność Bogá Izráelſkiego byłá nád nimi [et gloria Dei Israel erat super ea]. Leop Ez 10/19 (3); BibRadz 2.Par 19/2 (8); OrzRozm A (2); BielKron 135v (3); RejAp 55v (5); RejPos 84v marg (20); BiałKat 241; RejZwierc 173v (2); CzechEp 347; KochFr 110; PaprUp L4v; y byłá wielką łáſká nád nimi wſzytkimi [et gratia rnagna erat in omnibus illis]. WujNT Act 4/33; CiekPotr 63.

być z kim (6), z czym (1) = być połączonym, powiązanym z kim (7): á ktho będzie tzuł poránu ku mnie/ náydzie mię/ á ſemną ſą bogáctwá y chwałá. KrowObr 163v; RejWiz 156v; BibRadz Apoc 22/12; HistRzym 108v; Iż s cżłowiecżymi ſyny wiernemi będą wſzytki roſkoſzy moie. RejPos 139v (2); á ſpołecżność tá náſzá/ byłáby z oycem/ y z ſynem iego Iezuſem Chriſtuſem. NiemObr 89.

W połączeniu z zaimkiem pytajno-względnym i bezokolicznikiem (niekiedy w elipsie) [orzeczenie zawsze w 3 sg] = istnieje, to co warto by, można by, trzeba by itp. (123): BierEz Rv; BielŻyw 92; RejJóz O3 (3); Ano ſie ieſt czego wſtidzicz RejRozm 404 (2); RejKup p4v (5); KromRozm I C3v; MurzHist F4v; KromRozm II q2; GroicPorz B4v; Bowiem tám ieſt ſkim mowić RejWiz 68 (5); RejZwierz 110v; BibRadz Gen 47/ 13; OrzRozm M2v (2); Było by co ieſzcże o tym żydowſkim narodźie więcey piſáć/ lecż tego nie godne plotki ich BielKron 466 (5); Nec iam fuga super [...] Vciekáć nie było yáko. Mącz 433d; RejAp 152v (5); GórnDworz Hh5 (14); RejPos 202v (10); BielSat B4; HistLan Fv (2); RejZwierc 53 (8); BielSpr 60; BudBib b; BiałKaz K2 (2); BudNT c5v; CzechRozm 11 (3); ModrzBaz 124 (2); KochOdpr C2v; KochPs 72; ták iſz go niebyło cżym pogrześć. SkarŻyw 414 (6); StryjKron 432; CzechEp 296 (3); NiemObr 85; WerGośc 236; PudłFr 31; BielRozm 13; GórnRozm M2; ActReg 160 (5); GostGosp 28 (3); KochCn B3v; GrabowSet P3; OrzJan 101; SiebRozmyśl F3v; GrabPospR Nv; CiekPotr 90; GosłCast 72 (2); Gdy ieſt co wźiąć z poborow/ y dochodow poſpolitych: to naſmácznieyſza kradźież SkarKazSej 705a (3); KlonFlis Ev; cżáſem też nie żáłowánie chlebá kiedy ieſt zá co KlonWor ded **3 (5).

Przysłowia: gdzye ieſt ſwięta cnotá/ Tám nie trzebá ni pereł/ ni żadnego złotá. RejZwierz 40v.

Dym bez ogniá trudno być ma. RejAp 132.

bo dobre vcżynki z wiárą Lutherſką walcżą/ iáko ogień z wodą nie mogą być weſpołek ReszList 183.

Bez prace/ nie będą kołacże. BierEz O2.

Pokić ſię dobrze wiedźie moc przyiaćioł będźie CzahTr H4v.

Bo nic po bogátym wienie/ Gdźie niecnotá będźie w żenie. KochMRot A2.

A ták byłby y Wilk ſyt/ y Owceby były RejZwierz 112.

prożna ieſth ná ſtronie zwádá/ gdy nie będzie domá rádá. RejZwierc 162v.

Koſme yuż rozumiez wſzemu Złe Lekarſtwo ma być złemu RejKup q5.

Frazy: »co(by), nic(by) [komu do czego, do kogo] (nie) było« = co kogo obchodzi, nic kogo nie obchodzi, nie dotyczy (2 : 2): RejWiz 147; bacżąc iáko Hiſtorykowie poſtronni/ ktorym nic do nich nie było/ doſyć iáſnie o náſzych przodkach piſáli BielKron 337v; á thobie coby było do tego iż ſie o nim pytaſz? RejPos 280; RejZwierc 90v.

»co, nic, mało, więcej jest« [w tym: po czym (76), po kim (12), na czym (12), na kim (1)] = na co, na nic się zda, co jest z tego [szyk zmienny] (62 : 25 : 13 : 1): LibLeg 10/152; RejKup ee4 (4); Diar 34; DiarDop 102; GroicPorz h; KrowObr 218v (13); RejWiz 136v (3); BibRadz I 323v marg; OrzRozm I4; BielKron 439; GrzegRóżn E2 (4); RejAp 5v (4); GórnDworz Cc2; Nicby nie było po cnotach/ by nie było z martwych wſtánie. RejPos 221v marg (26); Máłoby nam ná tym/ chociażeby ten chleb y kielich był ciáłem y krwią Páná kriſtuſową/ kiedy bychmy tego pożywáć nie mogli. RejPosWiecz³ 97 (2); RejZwierc 169v (7); BudBib c2; CzechRozm 242v (6); ModrzBaz 100v (3); SkarJedn 177; Oczko A4v (2); SkarŻyw 25 (3); StryjKron 637; CzechEp 182 marg; KochEpit A4; KochMuza 28; GórnRozm E2 (2); ActReg 172 (2); Phil D2; GórnTroas 40; LatHar 640; SkarKaz 207b (2); SkarKazSej 673a.

»niech to u mnie nie będzie, nie bądź to we mnie« = niech będę od tego daleki, uchowaj mnie Boże od tego (2 : 1): Nie bądz to we mnie [absit hoc a te] boć ſie to ſtáć nie może/ żebymći tego znáć nie miał dáć/ dowiedziałlibym ſie pewnie że ſie wypełnia złość oycá mego przećiw thobie. Leop 1.Reg 20/9; niech to niebędzie v mnie/ ábym to vcżynił [Absit mihi a faciendo hoc.] BudBib Gen 44/17 (2).

»jest [kogo] z to, z co, zeń« = stać kogoś na coś, ktoś czemuś podoła, sprosta [szyk zmienny] (19 :1 :1): BielŻyw nlb 3; RejWiz 51 v (2); Si mihi dabitur gratificandi facultas, Będzieli mie ſto ábychći ſie w czim mógł záchować. Mącz 149b (2); SarnUzn B2; Abowiem białeygłowy nie ieſt s tho/ ták iáko męſzcżyzny/ áby ſie odgryzłá/ á 1udzkie pohámowáłá fáłſzywe ięzyki. GórnDworz V8 (10); RejPos 264; KochOdpr B4; Wiećie iáko wielki kámień Niebędźie nas tych cżterech zeń. MWilkHist G4; WerGośc 251; GórnRozm M2.

»długo będzie [czego, kogo]« = będzie długo żył, trwał (5) :Iużechmy dopráwili budowánia ſwego/ Dłużey będzye przecieśi niż páná náſzego. RejWiz 84v; á ſtáryś/ długoſz ciebie będzye. RejZwierz 40v; RejPos 39v; RejZwierc 156v; Strum H2v.

»[w kim] ledwe dusza była« = ledwie żył (1): Y ták go źimá zmorzyłá/ Iż w nim ledwe duſzá byłá. BierEz M3.

»gdzie (kędy) jest [kto, co]?« [pytanie retoryczne] = nie ma, nie istnieje (48): BierEz N3v; OpecŻyw 137 (10); WróbŻołt 88/50; RejKup o6v; HistAl B4v; MurzNT Luc 8/25; Gdzyeſz yeſt rowny Bog tobie Pánie w twey możnośći LubPs I3 (2); KrowObr 241 (2); Leop Rom 3/27; OrzList c; BibRadz Iud 9/38 (2); BielKron [84²]v; RejAp 120v (3); HistRzym 83; RejPos 247v; BielSat G4v; RejZwierc 178 (5); SkarŻyw 398; KochMRot B4v; GrabowSet H2 (3); LatHar 214 (2); Gdźież ieſt zwyćięſtwo twe o ſmierći [Ubi est, mors, victoria tua] WujNT 1.Cor 15/55 (4); WysKaz 22; SkarKaz 205b.

»ile, co jest« [w tym: z kogo (20), w kim (5), z czego (2) ] = ile kto może, ile ma sił; wedle możności, ze wszystkich sił (22 : 5): Czemvſch mi mi [!] zawſdi ylye znaſz bilo doſicz czinyly. LibLeg 11/158; KromRozm III D6; Diar 76; BibRadz I *5; Quaⁿtum in me erit/ Ile z ſemnie będzie. Mącz 338b; SienLek 164v; BiałKat 338v; WujJudConf 13v (2); RejPosWstaw 21v; BudBib b4; Iesli można (rzecż) ile z was (być może) [quod ex vobis] ze wſzemi ludzmi pokoy máiący. BudNT Rom 12/18; CzechRozm 233v (2); Bráth y ſpolny Biſkup náſz Lucyanus/ y ſyn náſz Bázylius Dyakon/ ile wnich było pilnie to ſpráwowáli coś im polećił SkarJedn 186; SkarŻyw 273; CzechEp 240; ActReg 89; LatHar 76; ták iż ile ze mnie być moze [quod in me]/ gotowem ieſt Ewángelią opowiedáć y wam ktorzyśćie w Rzymie. WujNT Rom 1/15 (2); SarnStat 986 (2); PaxLiz A2v (2); SkarKazSej 665a (2).

»ile, co może być« = w miarę możności, jak najusilniej [szyk zmienny] (25 : 3): LibLeg 10/94; iá nie odmawiam zgromádzić pieniędzy co może być BielKron 200; KuczbKat 415; RejZwierc 89v; CzechRozm Av; KarnNap Dv; á nawięcey tego pilnowáć/ żeby to mieyſce/ ile może być [quantum fieri posset] od wſzytkich powiátow rowno leżáło ModrzBaz 93 (12); Zakonny żywot y reguły ile mogło być/ pilnie w onym ſtanie chował SkarŻyw 412 (2); OrzJan 132; LatHar 137; WujNT 591 (2); SarnStat 1078 (4).

»jako być może« = jak najlepiej [szyk zmienny] (2): BielKron 251; á nagrodę przyſtoyną tego coś komu winien/ iáko być może/ vcżyniwſzy/ ćwicż y obieray ſię w modlitwách LatHar 112.

»(nie) jest koniec, kres, dokończenie« [w tym: czemu (75), czego (40)] = est finis PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (130 : 2 : 1): ij będzie krolewatz w domu Iakobowem/ a kroleſtwa iego niebędzie konietz. OpecŻyw 8v (2); LibLeg 10/70 (6); RejRozpr F2; RejKup n2v; MurzHist N4 (2); MurzNT Matth 24/6; KromRozm III N4v (2); LubPs P6v (3); RejWiz 113v (2); Leop Is 9/7; LeszczRzecz A6v; BibRadz 1.Cor 15/24 (2); OrzRozm V; BielKron 380v (8); GrzegRóżn C2; OrzQuin B2v; Prot E; RejAp 173v; Poty kres niechay będzie/ mowy około wydwarzánia GórnDworz G2v (6); RejPos 16 (30); RejZwierc 263 (2); BielSpr 75v (2); Bo gdybym chćiał wſzytkich Oycow ſentencye przywodźić/ ktorzy ſie tu dźiwnie zgadzáią/ końcáby nie było. WujJud 52v (6); WujJudConf 149; BudBib Ez 21/30 [25] (2); MycPrz II C3; BudNT Luc 1/29 [33] (2); CzechRozm 182 (7); KarnNap Ev; ModrzBaz 105 (2); SkarJedn 237 (3); KochPs 199 (3); SkarŻyw 384; Ale tym plotkam ich/ niech tu iuż koniec będźie CzechEp 173 (7); KochSz A2v; WerGośc 222; GórnRozm K2 (2); ActReg 33; GrochKal 8 (2); GórnTroas 55; GrabowSet K2v; WujNT Matth 24/6 (3); WysKaz 36 (2); PowodPr 64 (2); SkarKaz 551a; SkarKazSej 674b; KlonWor 20 (2).

»nie było liczby, nie była liczba« [w tym: czemu (5), komu (3), czego (2)] [szyk zmienny] (8 : 2): BierEz D3v; SeklKat Y4v; Leop 1.Mach 5/30; ábowiem im licżby niemaſz [quia non investigabitur]/ bo ich mnoſtwo więcżſze niż ſzárańcżey/ y licżby im nie będzie [et non eis numerus]. BibRadz Ier 46/23 (3); á ono ſtoią wielkie tłuſzcże ná gorze Synái/ kthorych licżbá nie byłá RejPos 149 (2); A co tych pieśni y nabożnych y ſwieckich [napisał] [...] to temu y licżby nie było RejZwierc Aaa2; SkarŻyw 57.

»nie będzie miary [czego a. czemu] « (1): y wydam ná was błogosłáwieńſtwo/ że obfitośći nie będzie (miary) [usque ad non sufficiens]. BudBib Mal 3/10.

»jest miejsce, plac« [w tym: czemu (11), czego (1)] = jest sposobność, okazja; coś występuje, panuje [szyk zmienny] (19 : 1): ijż w ten cżas niebylo tam mieſtza ſlodkiégo mowieniá/ ij matcżynégo ijmienia pomienieniá OpecŻyw 148v; RejWiz 116; KochZuz A3v; á przeto ten Dekret ieſt ſłuſznie vcżynion [...] áby też żadney nowey wierze mieyſcá niebyło nápotym BielKron 207; OrzQuin R3; Cżaſu woyny ma też być miłośierdźiu mieyſce [Omnino et inter arma clementiae debet esse locus] ile ſpoſob woyny znośić może. ModrzBaz 127 (8); Oczko 24; TVby był plác/ co mowić o Duchownym ſtanie BielRozm 34; LatHar 590; WujNT 773; SarnStat 1139 (3).

»(jeśli, by, gdyby, kiedy nie) może (li) być (iż, żeby)« [szyk zmienny] (27): Weźmi głowic mákowych białego máku możeli być/ trochę niedoźrzáłych SienLek 52v (6); GórnDworz M2v; RejPosWiecz² 91v; RejZwierc 109v (2); BudNT a6; CzechRozm 233v (2); Oczko 17; WisznTr 8; A gdyby to bydź mogło/ żeby miedzy wſzyſtkiemi ná świećie ludźmi gorącá miłość byłá/ nie byłoby potrżeb práwá. GórnRozm L2v (2); ActReg 158; GostGosp 106 (4); LatHar 110 (3); CiekPotr 38 (2).

»musi być« = prawdopodobnie, widocznie (7) : PaprPan O; Niezbedni dźiádowie oni Choćia tu ſą we złey toni. Smiele ſobie/ coś rokuią Muśi być Iezuſa cżuią. MWilkHist Ev; PudłFr 31 (2); KlonKr F3v; SkarKaz 548b; Muśi być iż ten zdraycá vmie cżárnokśięſtwo. KlonWor 22.

»[o kogo, o co] by nic« = nie chodziłoby o kogo, o co (2): Lecz gdi bi chcziala bycz boſka wolia tak y zgoda panow Chrzesczyanſkich y o ſina bi mnie nycz LibLeg 11/12v; Acżby iuż o przeźwiſko nic/ ále iákich żywotow ći pánowie wſzyſcy vżywáć muſzą/ to iuż ocży náſze cżęſto widáią. RejZwierc 131v.

»(jako) jest obyczaj, zwyczaj« = (sicut) mos est Vulg [szyk zmienny] (173 : 56): LibLeg 3/33v (4); MetrKor 31/621; BierEz H3; Iá mili panowie/ przy panu Przygodźie z ſąſiady ſwymi cżaſem pogodny^m (iako ieſt obycżáy) tako bogáty^m iako vbogim ForCnR D4v; FalZioł V 37 (3); GlabGad A3v; MiechGlab 15; WróbŻołt pp7; WróbŻołtGlab A2; ZapWar 1545 nr 2646; HistAl F2v (2); KromRozm I F3v; MurzHist H3v; MurzNT 38v; Diar 82; DiarDop 118; GliczKsiąż N7 (9); GroicPorz d3v (9); KrowObr 72 (2); RejWiz 42 (3); Leop Ruth 4/7 (4); UstPraw F3v; BibRadz 353v (6); OrzRozm P2v; Był też ten obycżay/ iż też káżda oſoba męſzcżyznia byłá popiſana w kſięgi krolewſkie BielKron 9v (54); KochSat C3; KwiatKsiąż P2v (2); Mącz 116a (3); SienLek 163v (4); RejAp 28 (4); GórnDworz Hhv (13); RejPos 143 (2); RejPosWiecz² 93; GrzegŚm 36; KuczbKat 325 (2); RejZwierc 204v (3); BielSpr 67 (3); WujJud 167v; WujJudConf 186; BudBib I 1 marg (3); HistHel Dv; Strum P3; BudNT Ioann 18/39 (2); StryjWjaz Bv; PaprPan O3 (2); ModrzBaz 28v (14); SkarŻyw 88 (2); páznogćie Ryſie/ y Niedźwiedzie ná ogień miotáli/ iáko był v nich zwyczay ſtárodawny StryjKron 411 (7); CzechEp 172; ZapKościer 1584/49v; KochDz 108; ReszHoz 139; BielSjem 37; GostGosp 102; OstrEpit A3v; LatHar 697 (2); RybGęśli B4; WujNT Ioann 19/40 (7); WysKaz 42 (2); SarnStat 477 (22); SkarKaz 607b (2); CiekPotr 78.

»(jako) jest (przy)powieść, podanie; być w (przy)powieści« [szyk zmienny] (28 : 1; 4): BielŻywGlab nlb 8; j ieſt poſpolita przipowieſc, iz ſie nie mogą ludzie mądrego naſluchać. GlabGad A4v (4); WróbŻołtGlab A4v; KromRozm I M3v; GliczKsiąż A3 (2); RejWiz 184; Leop Luc 8/11; OrzList g; BibRadz I 446; BielKron 332; Mącz 33d; GórnDworz F (4); RejPos 253v (2); RejZwierc 82v (2); że o nich ták wiele cżáſem bywa rozumow (iáko ieſt w przypowieśći [ut est in proverbio]) ile głow. ModrzBaz 65 (4); KochMuza 26; ReszPrz 23; WerKaz 290; ActReg 33; SarnStat *7v; VotSzl D.

»nie było [komu] rownia, rownego; nie jest [komu] rowny, rowność« [szyk zmienny] (7 : 3; 1 : 1): O ptaku ze wſzech wyborny/ Nie ieſt tobie w świećie rowny. BierEz S4; KrowObr 112v; RejWiz 96; RejZwierz 1; BibRadz 2.Esdr 13/26; iż mu rownia ná wſchod ſłońcá nie było. BielKron 27v (4); á mnima w myſli ſwey iżby tákie^go drugiego áni w rozmowie/ áni w ſpráwach/ áni w żadnych poſtępkoch/ nie było rownego iemu RejPos 228; RejZwierc 90; ArtKanc K7.

»(jako, niż) jest sam w sobie« [szyk zmienny] (20): FalZioł IV 38a; Ale iż wſzelka wodnoſć cżyni rzecż cżyrnſzą niż ſama w ſobie ieſt GlabGad G7v; GrzegRóżn Kv (2); GrzepGeom B4; RejPos 270v; KwiatOpis kt; WujJudConf 253v; RejPosWstaw [143³]; Strum G3; CzechRozm 213v (2); CzechEp 185; Calep 322b; Bogá żaden nigdy nie widział. Rozumiey w iego náturze właſney/ iáko ieſt ſam w ſobie WujNT 307 (2); Ale Zygmuntá trzećiego przyśięgi niechćiałem ſie ważyć przekłádáć: ále iáko iest ſámá w ſobie, ták ią kłádę. SarnStat 22 (4).

Zwroty: »być w ciele, ciałem, w (tym) żywocie itp.« [szyk zmienny] (52): tako ti ktorzi yeſſcze ſᾳ wcyelye yako ij oni ktorzi odpocziwayᾳ wzyemy. BierRaj 17; RejPs 213; RejJóz M3v; RejKup h2; HistAl N4v (2); KrowObr 231v (3); Bo my ktorzy ieſteſmy w tym przybytku [Nam et qui sumus in hoc tabernaculo Vulg]/ wzdychamy będąc obćiążonemi BibRadz 2.Cor 5/4 (3); BielKron 466v (3); HistRzym 65v (2); RejPos 149v; BiałKat 103v; GrzegŚm 27 (2); Náoſtátek/ trzebá vcżyć pobożne ſłuchácże/ iż oni dokąd w tym żywocie ieſteſmy/ gotowymi być máią KuczbKat 435; WujJud 70 (2); CzechRozm 39; SkarŻyw 258 (5); KochTr 22; CzechEp 344 marg (3); NiemObr 162; ReszList 182 (2); PudłFr 65; ArtKanc I 3v; A ktorzyć ſą w ćiele [Qui autem in carne sunt] (marg) ktorzy ćieleſnie żywią. (‒)/ Bogu ſię podobáć nie mogą. WujNT Rom 8/8; Pámiętayćie [...] ná vtrapione/ iákobyśćie y ſámi będąc w ćiele temuz podlegli [tamquam et ipsi in corpore morantes]. WujNT Hebr 13/3 (6); WysKaz 5; SkarKaz 488a (6).

peryfr. »bez dusze być« = nie żyć, umrzeć [szyk zmienny] (2): Dziwna rzecż ono dzyecyę/ co bez duſze było/ Ná prośbę Heliaſzá/ nátychmiaſt ożyło. HistHel B3; KmitaSpit C.

peryfr. »przy duszy być« = żyć (1): Bo przed ſtráchem ledwie iuż przy duſzy byli. KochPs 159.

teol. »być w (jednej) istności, w jedności, jedyności (Bostwa) itp. « [szyk zmienny] (28): PatKaz II 43; GrzegRóżn Hv; SarnUzn D6 (8); Pan záżwdy [!] od wiekow ieſt w iedinośći Boſtwá z bogiem Oicem. RejPos 13 marg (8); iż ći ſwięći trzey ſtanowie ſą w tey iedney iſtnośći Boſtwa RejZwierc 10 (6); WujJudConf 22; CzechEp 272; WujNT 687 (2).

»być pod niebem, pod słońcem« = istnieć na świecie, na ziemi [szyk zmienny] (16 : 5): Bylij lepak w Ieruzale^m przebywaiący żydowie/ męźowie náboznij/ z wſſelkié^go rodzaiu ktory pod niebe^m ieſt. OpecŻyw 175v; HistAl H2v; MurzHist L3; KrowObr 111 (2); BibRadz Bar 5/3 (8); OrzRozm Q3; BielKron 80v; BudBib Gen 6/17; Iuż co mąk ieſt pod ſłońcem/ ná wſzytkiem wydáná GórnTroas 65; LatHar 593; ktora [ewangelia] obwołána ieſt wſzelkiemu ſtworzeniu/ ktore ieſt pod niebem [quae sub caelo est] WujNT Col 1/23 (2); WitosłLut A3v.

teol. »być w trzech personach, osobach« [szyk zmienny] (10 : 1): Ieden Bog ieſt we trzech Perſonách/ á nie Perſony ſámy w ſobie GrzegRóżn H3 (8); KarnNap Bv; SkarKaz 274a (2).

»być w postaci, w kształcie, w náturze itp. (Bożej, człowieczej, Dei, servi itp.) « [szyk zmienny] (36): KromRozm II r2 (3); Ktoż tu nie widzi że tu nie mowi Syn Boży o ſobie iáko ieſt w Máieſtacie z Oycem in forma Dei. SarnUzn F5 (2); WujJudConf 23v; CzechRozm 156v (5); SkarŻyw 263; Iáko inſza ieſt/ być w kſztáłćie cżłowiecżym/ á być cżłowiekiem. CzechEp 316 (10); NiemObr 105; GórnRozm F3; ktory [Chrystus] będąc w poſtáći Bożey [cum in forma Dei esset] (marg) w náturze, (—)/ nie poczytał tego zá drapieſtwo że był rownym Bogu WujNT Philipp 2/6 (12).

»być [komu] w rodzie«= być spokrewnionym z kimś [szyk zmienny] (8): RejRozm 391; Muśić ten kozyel być w rodzye/ Przeto podź odemnię ſmrodzie BielKom Fv; RejZwierz 42; GórnDworz R5; RejZwierc 52; PRzypátrzywſzy ſie pilnie tey iego vrodzye/ Mnimam Cyklops vdátny że mu coś ieſt w rodzye PaprPan M2 (3).

fil. »być sam od siebie, przez się, z siebie« [szyk zmienny] (10 : 9 : 3): RejWiz 154 (2); Boſtwo y cżłowiecżeńſtwo mimo cżłowieká ſą/ y mimo Bogá/ bo ſámy z ſiebie ábo przez ſię nie ſą GrzegRóżn L (10); Ponieważ IEHOVAH tho ſłowo thoż znácży że Bog y ſam ieſt przez ſię/ y inym eſſenciey/ to ieſt żeby byli vdziela. SarnUzn B8v; CzechRozm 19; y dla tego potym tego dowodźi/ że ieſt ſain z śiebie: á iż oprocż niego niemáſz inſzego Bogá wſzechmogące^go ſtworzyćielá CzechEp 227 (8).

»być na świecie« [szyk zmienny ] (296): BierRaj 23; OpecŻyw 141v (4); ForCnR E2v; PatKaz III 88v (3); BielŻyw 7 (2); MiechGlab 63; WróbŻołt 49/12 (4); RejPs 70 (3); RejRozpr D3v (2); RejJóz Gv (3); RejKup b7 (8); HistAl K4v; MurzHist D4v (2); MurzNT 116 (3); KromRozm II t4v (7); KromRozm III B2 (5); Szkodá mu być ná ſwiecie/ kto nie ma bacżenia BielKom B2v; GliczKsiąż H3 (2); LubPs Rv (8); KrowObr 154v (14); RejWiz 18v (10); Leop 1.Petr 5/9 (2); RejFig Ddv; RejZwierz 51v (4); BibRadz I *3v (5); OrzRozm L3v; Ten to Mátuzálem nie chciał domu budowáć/ dowiedzyawſzy ſie iż iedno pięć ſet lat miał być ná ſwiecie. BielKron 4 (25); KochSat ktv; Mącz 353c; OrzQuin Qv (6);Prot A4; SienLek 42v; RejAp E8 (2); GórnDworz H8 (22); HistRzym 91v (4); RejPos 272v (17); BiałKat 303v (6); GrzegŚm 8; KuczbKat 225 (2); RejZwierc 100v (14); WujJud 183v (3); RejPosWstaw [21²] (4); BudBib Eccli 44/9; HistHel B (2); BiałKaz H4; CzechRozm 186 (12); PaprPan Gg3v (3); KarnNap E3; SkarJedn 203 (3); Mniey by ná świećie troſk było/ by ſię to dwoie [młodość i rozum] łącżyło KochOdpr A4v; SkarŻyw 483; StryjKron 782 (2); CzechEp 371; NiemObr 112 (4); KochFr 132 (2); WerGośc 262; WerKaz 288; BielSjem 25; ArtKanc P6 (5); GórnRozm A2 (6); ZawJeft 8; ActReg 156; GórnTroas 7 (2); GrabowSet D2; OrzJan 104; LatHar 257 (4); WujNT Ioann 1/10 (19); WysKaz 47 (4); SkarKaz 382b (3); CiekPotr 66; CzahTr L3v; KlonWor 65 (2).

teol. »być w Trojcy« [szyk zmienny] (5): GrzegRóżn L2 (3); RejPosWstaw [21³]; V ſámych Chrześćijan Kátholikow náuká y wiádomość pewna o prawdźiwym Bogu/ ktory ieſt w Troycy/ Oćiec/ Syn y Duch ś. zoſtáłá. SkarKaz 276a.

»być na wieki (wieczne, wiekom), na wiek wiekow, od wiekow, do wieku, wiecznie itp.« [szyk zmienny] (64): Iako mowił ieſt przez vſta ſwiętych/ ktorzy od wieką [!] ſą prorokow iego. OpecŻyw 12v (2); PatKaz II 22v (2); PatKaz III 106; RejPs 62v; LubPs dd5 (3); RejWiz 114 (2); [ziemia] od narodu do narodu ſpuſthoſſoną będzie/ ná wiek wiekow nie będzie kthoby ſzedł przez nię [in saecula saeculorum non erit transiens per eam]. Leop Is 34/10 (2); BibRadz Hebr 13/8 (6); BielKron 156; SarnUzn C; RejAp 97v (3); RejPos 149v (18); RejZwierc 179v (3); BudBib Is 63/19 (3); Tá [sława] o tym onym narodzye wſzędy zacnie ſłynie/ Y będzye wiekom wiecżnie chociaż Polſká zginie. PaprPan B3v; KochPs 136; SkarŻyw 125; CzechEp 77; ArtKanc N17 (2); LatHar 45; WujNT 306 (7); SarnStat 1072; SkarKaz 382a.

Zestawienia: bibl. »ktory(m) (a. kto) jest(em), ja(m) jest(em), jest« = qui est, qui sum, ego sum Vulg [o imionach Boga, Jehowy] (19 : 10): PatKaz I 3v; Leop Ioann 13/19; Ktory ieſt/ poſłał mię/ Bog oycow wáſzych/ Abráámow/ Izáákow/ y Iakobow. BielKron 28v; GrzegRóżn I2v (2); SarnUzn C (6); RejAp 7; Imię Páńſkie Iam ieſt. RejZwierc 9v marg; Bo być iſtność iáka tám nie byłá/ pewniećby iuż też tám y ieſth nie był/ y nic nie było. RejZwierc 9v (6); BudNT Ioann 8/14[24]; CzechEp 274 (9); WujNT Ioann 8/24.

Szeregi: »być i bywać« [szyk 3 : 3] (6): KromRozm III A5v; y vpádło ich [szarańczy] ná wſze ſtrony Egiptſkie thák wiele/ iáko nigdy przed tim nie bywáło áni będźie ná potym. BibRadz Ex 10/14; RejAp 132; RejPos 294 (2); RejZwierc 40.

»nie masz (i nie będzie) ani było« [szyk 8 : 2] (10) : KrowObr 188v; GórnDworz N7v (2); RejPos 318v; Zmartwychwſtánia nie máſz y nie będźie. BiałKat c3v; SkarJedn 102; CzechEp 148; NiemObr 50; nád ćię możnieyſzego/ nie máſz, nie będźie, áni było. ArtKanc I2v; SkarKaz 277a.

»nie ostać ani być« (1): yſz [grzech] nyeoſtal wnyey [w Maryi] any był PatKaz III 96v.

»być i ustać« (1):A bez niego [Boga] iák świecá bez ogniá vſtáie [wszystko]/ W ćień ſie mieni Boſtwo nam być y vſtáć dáie. KołakCath B3v.

»być i (wy)trwać« (7): Ale mali yeden á zgodny rząd być y trwáć/ muśi yeden nawyſſſſy vrząd być/ od ktorego by wſſyſtkye ine pochop myáły KromRozm III F8 (2); RejPos 114v; BudBib Sap 14/13; SkarJedn 102 (2); SkarŻyw 258.

»być i zejść z świata« (1): lepieyći nam te^mv złemu wcżás zabieżeć á wtey wierze trwáć w ktorey przodkowie náſzy byli y zeſzli z ſwiátá BielKron 200v.

»być, (i) żyć (i trwać)« [szyk 6 : 4] (10): PatKaz III 95v; HistAl K; ále [Chrystus] mieſzka y ieſt we wſzytkim ſtworzeniu/ ktore żywie y ktorekolwiek ieſt. RejPos Wiecz² 91v; BiałKat 76; iſz ći ktorzy zeſzli żyią/ á nie obroćili ſię wniwecż /ále ſą y żyią v Bogá. SkarŻyw 456; CzechEp 193 (2); WujNT 537; SkarKaz 118b (2).

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (145): OpecŻyw 26v (2); PatKaz II 82v (2); PatKaz III 124v (2); MiechGlab *2v; KłosAlg A2v; WróbŻołt kk6; Moſth nyeyeſth rzecz vyeczna, był mosth alye nyeyesth any bandzie LibLeg 7/100; RejPs 62v; SeklKat N4 (2); KromRozm I K3 (3); MurzHist B2; MurzNT 116; KromRozm II c4; KromRozm III Cv (7); LubPs Y6 (2); RejWiz 113v (2); Swięty/ ſwięty/ ſwięty Pán Bog wſzechmogący/ ktory był/ y ktory ieſt/ y ktory ma przyść. Leop *2v; OrzList c2; BibRadz I 353v (2); BielKron 45v (4); GrzegRóżn C2 (4); SarnUzn B8v (3); LeovPrzep F4v; RejAp 6v (26); GórnDworz V7 (2); RejPos 78 (18); RejPosWiecz³ 97; BiałKat 16; RejZwierc 9; WujJud 121 (3); WujJudConf 115; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [143²]; BudBib Iudith 9/4; BiałKaz K2 (2); CzechRozm 24 (2); ModrzBaz 40; SkarJedn 101 (2); KochPs 136; ZapKościer 1580/10; CzechEp 77 (6); NiemObr 97; ReszPrz 24; ArtKanc Q5; WujNT 676 (14); SarnStat 11 (6); SkarKaz 2a (2); CiekPotr 55 (2); CiekPotrŚredz )?( 4.

W przen (63):

D cum inf (1): Iście tám wnet ná myſli być prętkiey odmienie. RejWiz 10.

Zwroty: »być w głowie« [szyk zmienny] (3): GórnDworz C7v (2); ieſtli w głowie moiéy Téż co tákiégo/ wſzytko ku czći twoiéy. KochPs 131.

»być na, w języku« (1 : 1): RejPs 46; Ieſtli ná ięzyku mym złość [Nunquid est in lingua mea iniquitas] BudBib Iob 6/30.

»być na (a. w) myśli, umyśle« [szyk zmienny] (5 : 4): Oſliceć go omyliły/ Ktore mu ná myſli były. BierEz Q3; PatKaz II 29v; PatKaz III 87v; LibLeg 11/154v; RejWiz 10; BielKron 196; RejPos 264; GórnRozm A3; KlonWor 48.

»być w, na pamięci« [szyk zmienny] (16 : 3): LibLeg 11/185v; Diar 36; DiarDop 117; LubPs bb; Leop Is 65/17; á rzecży przeſzłe w pámięći nie będą [non erunt in memoria] áni ſię więcey tkną ſercá. BibRadz Is 65/17; BiałKat 366; MycPrz II A2v; A the cnotliwe mátki co ich národziły/ Godne áby w pámięći v nas wiecżney były. PaprPan A2 (6); SkarJedn A5; ActReg 135; GrabowSet Q2v (2); KołakSzczęśl B3v.

»w ręku być« (1): á ieśli pomrzem/ nieodwłocżna y pewna zapłátá náſzá/ niewypowiedziáne ono weſele w ręku ńáſzych będzie. SkarŻyw 461.

»być w sercu« [szyk zmienny] (8): OpecŻywPrzedm C4; BibRadz I 128v marg; RejPos 299 (2); opuśćił yi Bog áby go kuſili/ á iżby wiedzieli wſzytko co było w ſercu iego [omnia (marg) quae erant (—) in corde eius]. BudBib 2.Par 32/31 (2); WujNT 2.Cor 7/3; PowodPr 47.

»być w uszu« (1): Ktorzy dobrze wiádomi vcżćiwych ſpraw moich/ Inákſzych niż w pocżćiwych były vſzu twoich. CzahTr Kv.

»być w uściech, u warg« [szyk zmienny] (18 : 1): Náuká y mądroſć ma być wuſciech ludźi ſwiętych. March¹ A3v; March³ V2; WróbŻołt 58/8; LubPs dd4v; KrowObr 184v; Leop Eccli 20/26; BEdę chwalił Páná ná káżdy czás/ á chwałá iego zawżdy będźie w vſćiech moich [semper laus eius in ore meo]. BibRadz Ps 33/2; OrzRozm G4; BielKron 45 (3); GórnDworz Hh3 (2); RejPos 123v; BudBib 2.Reg 13/32; ModrzBaz 88v; á ia będę w vśćiech twych y w vśćiech iego/ á vkażę co cżynić matá. SkarŻyw 490; Dopieruczko mi [imię jego] v ſámych warg było. CiekPotr 69; SkarKazSej 660b.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (2): LibLeg 11/154v; Ná to odpiſał Frydrych iż to w vmyſle iego nigdy niebyło áni ieſt/ áby on kiedy luterowi pomagał tych błędow BielKron 196.

a. Władać, panować, rządzić (o władcach, zwierzchnikach i dostojnikach); villicare BartBydg; praeesse Mącz (376): KromRozm III 07; DiarDop 102; Ian Papieżowa ktorego roku byłá. KrowObr Ss (3); Leop Iudith 6/11 (2); OrzList h4v; OrzRozm L4 (4); Od tego cżáſu krolowie przeſtáli być Ierozolimſcy/ ktorzy byli od Máchábeow pocżąwſzy BielKron 147v; BAlduinus Flánderſki pirwſzy Láćinnik w Konſtántynopolu pánował/ ále nie był ſpełná roku/ vmárł. BielKron 169v; y zoſtał Papieżem ktory teraz ieſt. BielKron 239 (30); OrzQuin X4v marg (2); RejAp 143v (2); RejPos 57v; WujJud 225v (2); BudBib 2.Esdr 6/7; MycPrz II C2; SkarJedn 60 (3); SkarŻyw 486 (2); CzechEp 42 (2); WujNT 878; POTOMKOVVIE Lechowi/ niemal przez lat byli Pułtoráſtá KlonKr A2 wstęp; PowodPr 21.

być nad co (7), nad kogo (3): Ieden Bog y Oćiec wſzytkich/ ktory ieſt nad wſzytki rzecży [qui est super omnes]/ y po wſzytkich rzecżach/ y we wſzytkich was. BibRadz Eph 4/6; GrzegRóżn Mv; RejPosWiecz² 94; RejPosWstaw [143²]v; CzechEp 240 (2); WujNT Ioann 3/31; SkarKaz 488a (2); SkarKazSej 671b.

być nad kim (35), nad czym (28); praeesse, esse super aliquem v. aliquid Vulg (63): HistJóz A4 (4); LibLeg 11/63; RejPs 63; KromRozm III F8v (2); RejWiz 172; Ty będzieſz nád domem moim [Tu eris super domum meam] Leop Gen 41/40 (7); BibRadz 2.Reg 4/2 (7); tákże y ná zyemi/ ſą iedni wyzſzy nád drugie/ nád tymi záſię krol ieſt ktory wſzey zyemi roſkázuie BielKron 80 (8); GrzegRóżn K2; RejAp 174v; RejPos 242v (2); KwiatOpis B3v; BudBib I 184v marg (8); CzechRozm 6; ModrzBaz 72; SkarJedn 62; A Bernárdyn był nád nimi iáko Stároſtá SkarŻyw 461 (2); CzechEp [406] (2); GórnRozm C2v; LatHar 346; WujNT Luc 19/19 (7); KlonKr A3; SkarKazSej 660a (2).

być przed kim (24): KromRozm III P3; Communicantes/ etć. [...] Alexándrowi przypiſuią. Qui pridie quam pateretur/ etć. Ktory ieſztze przed Syrytiuſem był. KrowObr 196v (13); BibRadz 4.Reg 18/5 (3); BielKron 62 (4); BudBib 4.Esdr 11/32; SkarŻyw 130; przyśięgą [...] potwiérdźiliſmy wſzytkié Práwá [...] Króleſtwá [...] przez Króle/ Pány/ y Kśiążętá /którzy przed námi byli/ y Króleſtwu iáko ſámi álbo z inémi w Króleſtwie pánowáli SarnStat 941.

być na czym (184): MetrKor 31/620v; GDy Sálomon był ná ſtolcu oycá ſwego Dauidá March¹ A2; yſz bandacz na them myeſczv na ktorem theſz pyerwſzi bily panowye Baſche. Bendzyeczye ſzye W.m. ſtaracz o zachowanye dobrey prziyazny y przimyerza LibLeg 11/135v (4); RejKupSekl a3; KromRozm III K6; GliczKsiąż N2v; GroicPorz ii; BibRadz Eccli 39/4 (2); Bacżąc wſzyſcy iego ſpráwę y dobre zachowánie/ wybráli go krolem. Będąc ná tym przełożeńſtwie/ napirwey wiodł walkę z Láćinniki BielKron 102; HEráklion y Mártyná mátká iego byli ná Ceſárſkim mieyſcu dwie lecie BielKron 166; STefánus dzyewiąty Káſyneńſki Opát/ był ná Papieſtwie cżterzy mieſiące BielKron 177; BALduinus wtory krol Ierozolimſki Gottifredow brát /był lat ośmnaſcie ná kroleſtwie. BielKron 178v; potym był ná ſtolcu Papieſkim dwá mieſiącá BielKron 181; Pierwſze Kſiążę było Rurko/ ktory był w Nowogrodzie. Drugi Seyniew ktory był ná Białłym ieźierze. BielKron 343v (111); Alicui muneri et officio praeesse Być ná yákim vrzędźie/ Mieć ná ſobie vrząd nieyáki. Mącz 237b; Prot D3; LeovPrzep C2 (2); RejAp 80; GórnDworz Aav; RejPos 72 (2); RejZwierc 158 (2); Scipio Naſica s Catonem Czemſoryuſem obá mężowie roſtropni będąc ná Zwierzchnośći od Rzymian/ mieli poſwárek miedzy ſobą táki BielSpr 38v (2); WujJud 21v (2); WujJudConf 214v; RejPosRozpr c2v; BudBib 1.Par 26/30 (2); A iſz to być niemogło ná ták wielkiey ſtolici Krolewſkiey przez długi cżás będąc áby kogo rozgniewáć niemiał BiałKaz M4v; ModrzBaz 95v (15); krotko był ſyn iego Leo cżwarty ná páńſtwie. SkarJedn 209 (5); (marg) Arcybiſkupem zoſtał. (‒) Ná tym ſtanie będąc/ niewyſłowiony pożytek w duſzách ludzkich cżynił. SkarŻyw 509 (6); y potym będąc na ſwoim Xięſtwie vdzielnym Iatwieſkim wielkie znáki w rodzoney Rycerſkiey dzielnośći z ſiebie pokázował StryjKron 360 (4); NiemObr 23 (4); WujNT 30 (2); Item/ áby Vrzędnicy y ći którzy ná Doſtoieńſtwách ſą/ pilnieyſzy byli w wykonywániu ſądów y vrzędów przynależących im SarnStat 944 (6).

być po kim (33): ktorego [króla Gunderika] iego ſin Gilimer zabiwſzy pięć lat ponim w panſtwie będąc thak był okruthny, iż theż rodziczom właſnym nieprzepuſcił. MiechGlab 49; HistAl M8; LEo Tyſkus Papież/ ten był lat po Syxtuſie XXI. BielKron 161 (22); WujJud 169 (2); BudBib I 424 marg; SkarJedn 196; StryjKron 365; CzechEp 333 (2); SarnStat 1086 (2).

być w czym (3): BartBydg 170; MiechGlab 49; DIonizius będąc w Papieſkim vrzędzye/ Wſzelkich cnot náſládował PaprPan R4.

Szereg: »być i panować« (1): W Ruſi náyduie ſie napierwey być y pánowáć tych trzey bráćiey/ to ieſt/ Kiy/ Szćiek/ Koreẃ/ á ſioſtrá Lebed. BielKron 343v.

W przen (1):

Zwrot: »sam sobie być« (1): a kto ſám ſobie ieſt/ ſwému rozumowi panuie/ motznieyſſy ieſt niż ktory miaſta podbijá. OpecŻyw 35.

b. Powstawać, pochodzić, wywodzić się, rozwijać się, rosnąć, pojawiać się, rodzić się, być wyrabianym; wynikać, wypływać; sequi BartBydg, constare Mącz, fieri Cn (1506): A ieſtli za ſię [niewiasta brzemienna] ieſt barzo mdła/ leniwa/ obciążała/ znamię iż dziewka będzie. FalZioł V 15; To wſzytko vbij w iakiem kolwiek nacżyniu/ aż będą piany FalZioł V 116v (17); RejJóz Gv; KromRozm II f2; KromRozm III E3v; GliczKsiąż D2v; Leop Ex 8/16 (2); RejFig Aa3; Thedy rzekł Bog/ Niech będźie ſwiátłość/ y zſtáłá ſię ſwiátłość. [Sit lux. Et fuit lux.] BibRadz Gen 1/3 (3); BielKron 26 (4); SarnUzn C2; SienLek 130 (4); GórnDworz Dd8; BiałKat 11; RejZwierc 107v; BudBib I 1 marg (14); Y nagle było [facta est] z ániołem mnoſtwo żołnierſtwá niebieſkiego BudNT Luc 2/13 (2); CzechRozm 148v (2); SkarJedn 348; Czopek może być/ vſtrugawſzy korzeń z ćwikły/ y miodem námázawſzy/ á poſoliwſzy Oczko 26v; SkarŻyw 458; GórnRozm K; ActReg 100; Klucżnik nie ma octu w piwnicy chowáć: bo źimie nie będźie/ á lećie piwo kwáśi. GostGosp 54 (5); Phil R; WujNT Rom 15/12; JanNKar A4v (2); VotSzl Cv.

być dla [= z powodu] czego (12): Cżemu ſliny białe bywaią. (‒) Ieſth to dla vſtawicżnego ruſzania ięzika, ktorim ſie wilgota ſlinna trawi á tak bieleie (‒) GlabGad C5v (7); BielKron 153; HistRzym 132; SarnStat 156; O ſzoſtey chorobie Rzeczypoſpolitey/ która ieſt dla grzechow iáwnych/ y niekárnośći ich. SkarKazSej 702b (2).

być od kogo (113), od czego (19), odkąd (4): OpecŻyw 75v (5); PatKaz I 2v; FalZioł V 13v (8); BielŻyw 130 (3); WróbŻołt 61/6; RejPs 222v; LibMal 1543/68; SeklKat O; RejKup e4v; KromRozm II 12; KromRozm III H6; GliczKsiąż E2 (2); Wſzelka zwirzchnoſć ieſt od Bogá. GroicPorz pp4; KrowObr 197 (2); Y rzekł mu Nátánáel: Od Názáreth może co dobrego być? [A Nazareth potest aliquid boni esse?] Leop Ioann 1/46 (3); BibRadz Ioann 7/22 (10); OrzRozm D3v; iż byli ſynowie Stefanowi od corki Boleſłáwowey Iudythy BielKron 353 (8); GrzegRóżn N2v (4); SienLek 139 (2); RejAp 126; á tho záſię nie od ſzcżęſcia ieſt/ ále właſnie z ręku twych krolewſkich/ iż ma Polſká tyle kſiąg ſwoim ięzykiem/ ile ſie ich pirwey nigdy nie náidowáło. GórnDworz A2 (3); GrzepGeom O4; Zdrow bądź miły przyiaćielu/ á odkądeś? HistRzym 78 (3); RejPos 87 (5);BiałKat b2v (2); BielSpr 11v; WujJud 211; RejPosWstaw 22; BudBib 2.Esdr 6/16; BiałKaz Bv (2); BudNT Mar 7/11; CzechRozm 101 (5); PaprPan Ov (2); ModrzBaz 103; SkarJedn 103 (7); SkarŻyw 456 (6); StryjKron 76 (2); CzechEp 217 (5); NiemObr 100; ReszPrz 12; ZawJeft 27; ActReg 4v; LatHar 182 (2); WujNT Ioann 17/7 (14); WysKaz 7; PowodPr 47; SkarKaz 580b (2); GosłCast 22; SkarKazSej 698b (4).

być z czego (517), skąd (319), z kogo (209), od kogo (10): March¹ A2v (4); BierEz B2v (12); OpecŻyw 112v (17); MetrKor 40/817 (2); PatKaz I 5 (5); PatKaz II 64 (5); PatKaz III 146 (2); HistJóz C2; BartBydg 142b; FalZioł I 71d (24); BielŻyw 113 (6); GlabGad L4v (10); MiechGlab 49 (2); KlerWes A2; A iż wyſluchaſz ztąd ieſt dowod WróbŻołt T8 (6); LibLeg 11/170v (5); RejPs 197 (4); RejRozpr F4; SeklWyzn a3; RejJóz C (5); Mazanie oliwą albo ſlinamy to nie ieſt zuſtawy bożey SeklKat V2 (2); RejKup c2 (3); A ſtąd może być/ iż ktho v was rzecon ieſth mądry/ v nas winien może być wezwan. HistAl K5v (13); LibMal 1550/154 (2); KromRozm I M4 (8); MurzHist L2v; MurzNT Luc 13/25 (7); KromRozm II p2 (4); KromRozm III N4v (4); Diar 72 (3); DiarDop 117; GliczKsiąż G7v; LubPs cc2v (2); Táki pozew ná ludźi ná mieyſtcu mięſzkáiące/ nie ieſt s potrzeby GroicPorz pv (3); KrowObr 138v (6); RejWiz 61v (12); a iż wſſelkie kłamſtwo z prawdy nie ieſt [quoniam omne mendacium ex veritate non est]. Leop 1. Ioann 2/21 (40); UstPraw H2v (3); IEden Bárnárdinowi ſpowiádał ſie grzechow/ S ktorych niżli s pokuty więcey było ſmiechow. RejFig Aa8 (4); RejZwierz 21v (4); Nie dla tego ią nazywa Grecką że byłá z Grecyiey BibRadz II 24v marg; ábowiem ieſt zbáwienie z Zydow [quia salus ex Iudaeis est]. BibRadz Ioann 4/22 (52); A coż z tego będźie gdy by Krol z tey iedney ſtrony Pápieſkiey Przyśięgę ſwą odmienił? OrzRozm B3v (3); A byli oboie y Filip krol y żoná Olimpiádá z wyſokiego rodzáiu. BielKron 122; Zeno/ Dyceárchus/ powiedáli ią [duszę] być ze cżterzech żywiołow. BielKron 127v (98); GrzegRóżn D3v (5); KwiatKsiąż G3v (2); Meus civis est, Z yednegozwa miáſtá obádwá. Mącz 55a (16); OrzQuin C (5); Prot Ev; SarnUzn D2 (2); Gdy kłem pśim/ około zębu bolącego/ áż do krwie wzdrápie/ bol wnet vćichnie: ále kieł pśi ma być z práwey czeluśći. SienLek 77v (4); RejAp [183] (10); GórnDworz Ee2v (7); Ty tedy Figury/ któré z proſtych Liniy ſą/ tym obyczáiem mogą być pomierzóné. GrzepGeom H3v (5); HistRzym 34 (8); á żadny ſie wydziwowáć nye może dziwnemu przyściu iego/ ſkąd było á ſkąd ſie tu ná ſwiát zyáwić racżyło. RejPos 210v (56); RejPosWiecz² 92v; RejPosWiecz³ 96v (2); BiałKat c3v (10); BielSat G4v (5); ábowiem to co śię wniey pocżęło ieſt z duchá S. GrzegŚm 65 (6); Ale iſcie nie s ſercá byłá táka ſkruchá HistLan D4; KuczbKat 25 (2); Skądby obroná być miáłá RejZwierc Bbb2v (15); BielSpr 68v (6); WujJud 138v (8); WujJudConf 111 (2); RejPosRozpr c; BudBib 1.Par 26/29 (18); HistHel C4; MycPrz II A3 (4); WierKróc A2v; BiałKaz M3v (2); BudNT Ioann 7/22 (8); StryjWjaz C (2); Ieſliżby tylko z ſámey Máryey Był Iezus Pan. CzechRozm 159 (71); PaprPan Z4; niemowiłem do krzemieniow/ áni do dębow (bo ztych niemoże być Rzecżpoſpolita) álem do ludźi mowił. ModrzBaz 142v (11); SkarJedn 279 (7); Oczko 7 (4); SkarŻyw 383 (35); Bielſki wyznawa Litwę być z Gotow StryjKron 46 marg (3); CzechEp 256 (27); CzechEpPOrz **3v; NiemObr 94 (7); KochPhaen 15; ReszPrz 19; BielSen 18 (2); Ale chęć/ ále miłość/ kiedy w kim nayduię/ Bądź z gmáchu ſłomiánégo/ ia go wnet miłuię. PudłFr 47; ArtKanc K19; GórnRozm Gv; KochWr 38; PaprUp I4v (3); ZawJeft 6; ActReg 5v (3); Calep 831a; GostGosp 112 (5); GórnTroas 57; á tákie ſpráwy Duch brał/ by w niebo ſkąd ieſt/ záś był wźięty. GrabowSet F4v; OrzJan 84; LatHar 733 (11); KołakSzczęśl C; RybGęśli C2v; ktory [Sylwester Papież] poſtánowił áby korporały/ ná ktorych ćiáło Páńſkie leży ná ołtarzu/ były z ſzczerego á czyſtego płotná. WujNT 122 (111); Iż piąta część dochodów wſzelákich/ według Inuentarzów Rewizorſkich/ ma bydź z gołych dożywoć. SarnStat 104 (21); GrabPospR L3v (2); PowodPr 54 (2); SkarKaz Oooovb (24); CiekPotr 68 (3); CzahTr H2v; GosłCast 55; PaxLiz D4; SkarKazSej 688 (9); KlonWor 38. Cf Przysłowia, Fraza, Zwrot, »iść albo być«.

być przez co (16), przez kogo (4), dla czego (1): PatKaz II 43v; PatKaz III 138v; LibLeg 10/97v; Leop Rom 3/20; BibRadz Philipp 3/9 (2); Mieſzcżánie Krákowſcy wkłádáli thę plagę ogniową przez żydy być BielKron 398 (4); GrzegRóżn E; WujJudConf 219v; CzechRozm 208v; GórnRozm L4; y sſtał ſię dźiedźicem ſpráwiedliwośći tey ktora ieſt przez wiárę [quae per fidem est]. WujNT Hebr 11/7 (6); SarnStat 882.

Przysłowia: iż záwżdy ze złego drzewá muśi być złi owoc. RejPos 189v.

Cići pyći będą nići RejZwierz 126v.

nie długo ſie zbędzie co nie z Bogá będzie. CzechRozm 140; SkarJedn 150.

Zyſku z cżegobykolwiek był/ dobry zapách ieſt. ModrzBaz 54.

Fraza: »nic (dobrego) [z czego] nie będzie« [szyk zmienny] (35): RejRozpr F4v (2); RejKup c2v (2); Diar 34; OrzRozm I4v (6); BielKron 398v (9); Wſzytko mi ſye widźi/ że nie będźie z tey Koronácyéy nic. OrzQuin. V3v (3); RejPos 266v; Wnet będą mowić iż tho s tego nic dobrego nie będzie RejZwierc 24v (6); BielSpr c2 (3); PaprPan Cc; GosłCast 56.

Zwrot: »być rodem [skąd]« [szyk zmienny] (27): OpecŻywList C2; BielŻyw 89 (3); LibLeg 11/94; Poſel pyta ſkąd ieſt rodem. RejKup d4v; BielKron 92 (11); KwiatKsiąż Av; Mącz 441c (2); BiałKat 298; RejZwierc 52v; PaprPan G2 (2); ROdem był z Antyochiey S. Ian Chryzoſtom SkarŻyw 86 (2); NiemObr ktv.

Szeregi: »iść (a. przyść) a(l)bo być« (2): Oto my [...] naſladuiémy ciebie/ a tzoż nám ſ tego przidzie albo będzie OpecŻyw 56; thedi stharoſta [...] powinyen bandzie [...] dochodi stego ymyenya yeſliby ktore ſzly abo bily, wybyeracz. MetrKor 40/818.

»być i stać się« (1): Iákóż tymże (to ieſt) potomkóm náſzym/ przez Pány/ Szláchtę/ [...] sſtał ſie ieſt zá wolą náſzą pod przyśięgą obowiązek/ y obietnicá ieſt/ y sſtáłá ſie od tego czáſu/ iáko od támtego SarnStat 882.

W przen (1):

Zwrot: »nie z jednej być szkoły« = różnić się poglądami (1): Poydą tu ſwary ná poły/ Choć nie z yedney będą ſzkoły/ Stárość z młodoſcią woiuie BielKom nlb 5.

α. O chorobach, objawach chorobowych i czynnościach fizjologicznych (154): Maſc na paraliz barzo dobra/ gdziebykolwiek był FalZioł V 113 (66); GlabGad L4; BielKron 37; Mącz 101c; SĄ ieſzcze y Oſobne známioná przed kożdą niemocą/ właſne SienLek 19 (35); BudBib I 189v; Niechże tedy co dźień ráno ſtolec będźie Oczko 26v (6); CzechEp 45.

być dla [= z powodu] czego (7): aby niewiaſta ona nie vſtała: dla boleſci y mdłoſci/ ktore muſzą być dla ſmrodu onych zagniłoſci. FalZioł V 26v (6); Oczko 22v.

być od czego (6) : FalZioł V 12v (2); A kiedy bol ieſt od flegmy/ thy ſą známioná SienLek 40v (4).

być z czego (29): przetoż taka niemocz ieſt z melankolijey. FalZioł V 12v (15); GlabGad G2 (2); A ieſliby wrzod był z źimney przyczyny/ tedy ták vczynić SienLek 117v (10); GórnRozm D4v; PowodPr 37.

β. Stawać się kim, czym, przekształcać się w kogo, w co [w tym: kto z kogo (34), co z kogo (12), co z czego (6), kto z czego (1)] (53): Widząc Wenus iey nieſtátki/ Iż niechce być cżłowiek z kotki: Záſię iey twarz przemieniłá BierEz I3v; FalZioł IV 48d; RejRozpr C3v; RejJóz C5; RejKup cc4 (2); LubPs S2 (2); RejWiz 47v (3); UstPraw I2; RejZwierz 63v (3); BibRadz Gen 21/20; BielKron 90 (3); KochSat B3; RejAp 167v; RejPos 56 (2); RejZwierc 39v (4); MycPrz II A3v; PaprPan M4v (4); Niechże tedy będźie z onego głownego wyſtępku/ niegłowny [Fiat igitur iam ex capitali crimine non capitale]: gdyby był nam tylko pożytecżny. ModrzBaz 80v; Oczko 18; SkarŻyw 98 (6); MWilkHist A2v (3); CzechEp 335; KochSob 65; PudłFr 12; GórnTroas 36; WujNT 1.Ioann 3/12; Z Duchownych áni Piſárze, áni Podpiſkowie niech nie będą. SarnStat 562; PowodPr 71; iż drugim gárdźił grzeſznym [...] niewiedząc co ieſzcze z niego być miáło SkarKaz 352b (2); KlonFlis B2.

c. co jest komu, czemu, u kogo, przy kim ktoś ma, posiada coś (366):

co jest komu (244), czemu (33): BierEz Nv (3); OpecŻyw 53v (2); ForCnR B2v; PatKaz II 71 (2); Gdy komu bielmo na ocżu ieſt [...] gdy tym prochem z tych koſci ribich poſypuie/ tedy zginie. FalZioł IV 39a (6); BielŻyw 161 (3); GlabGad Cv; LibLeg 6/118v (4); RejPs 89 (4); SeklKat E3v (2); ZapWar 1548 nr 2668; HistAl E4; MurzHist L2; i (marg) będźie tobie (–) będźieſz miáł radośc i węſele [et erit gaudium tibi et exultatio] MurzNT Luc 1/14 (2); Diar 35; BielKom F2; do żony nyema godnosći áni lat/ á do miłoſnice wſſytkyego mu yeſt doſtátek GliczKsiąż O8v (4); LubPs T5; Bá iuż niechay nie bedzie áni mnie áni thobie [nec mihi, nec tibi sit]/ ále niech ie rozetną. Leop 3.Reg 3/26 (5); tedy Piſárzowi máią być trzy groſze od Zapiſu. UstPraw C (3); RejZwierz 107v; BibRadz Gal 4/27 (7); BielKron 270v (13); SienLek 102v (3); GórnDworz O2 (2); HistRzym 16 (2); RejPos 111v (11); BiałKat 28v (3); KwiatOpis B; BielSpr 49; WujJud 259; BudBib Lev 2/3 (24); BudNT 1.Cor 9/18 (2); CzechRozm 7v (2); KochOdpr B2; KochPs 85; SkarŻyw 243 (3); nápiſałem kſięgi niemáłe łáćinſkim ięzykiem/ ktorym ieſt Tituł Sarmatiae Europeae Deſcriptio StryjKron A3v (3); CzechEp 147; KochFr 77; WerGośc 228; ArtKanc A3v; tak iz ykonie y pieniądze y wszytko comnie było zabrali mi ActReg 13 (7); GostGosp 2; GrabowSet N2; OrzJan 15; KołakSzczęśl Cv; RybGęśli B; WujNT 331 (2); SarnStat 424 (22); PowodPr 83; áby nam zaſłoná ná oczu w zakonie iego nie byłá/ iáko onym co ná twarz Moyzeſzá pátrzyć [...] nie mogli. SkarKaz 82b (3); GosłCast 23. Cf Fraza.

co jest u kogo (61): Máłpá gdy liſzkę widziáłá/ A oná ogon wielki miáłá: A v niey go nie było nic/ Nie miáłá cżym dupy zákryć. BierEz R2; Bowiem v cżłowieka wiele ieſt takowey materiey, ktora też w mięſie ma grunt á pocżątek. GlabGad A7v (2); LibLeg 11/132v (5); RejPs 53v; LibMal 1543/73v (7); RejJóz O4; KromRozm III E3; Leop 2.Par 13/11; UstPraw F2v (2); Iż było v dworniká nieżádne dziewcżyſko. RejFig Bb5 (3); RejZwierz 22v; Cżthery twarzy były v káżdego z nich [ipsi quatuor essent facies] BibRadz Ez 10/21 (3); OrzRozm E4v; kthorego ſkárby v mnie w ręku ſą wſzytki/ áby w ręce mężoboyce nie przychodziły BielKron 352v (5); HistRzym 121; RejZwierc 58 (3); BudBib Lev 25/26 (14); BiałKaz Cv; BudNT Luc 7/41 (2); GostGosp 66; WujNT Matth 22/25 (2); KmitaSpit C2; PowodPr 22; VotSzl C4v.

co jest przy kim (28): wſchakoſch yeſlyze yeſth czo przi stharoſczye yego Kro. mczi Camyenyeczkyem tho wida panv Voyewodzye gdi bendzye od nyego kwythowan. LibLeg 11/183 (5); iż przy papyeżu yeſt tá zwirzchnoſć/ ktorą pan Pyotrowi dał nád koſcyołem ſwym? KromRozm III N4v; Leop Ps 49/11 (3); BibRadz Prov 8/18; GórnDworz I5v; że przy thákowych nie ieſt kroleſtwo Páná Kriſtuſowe RejPos 314; RejZwierc 218; WujJud 86; BiałKaz C4v; SkarŻyw 299; CzechEp 326 marg (5); ActReg 76; Abowiemći chcenie przy mnie ieſt [Nam velle adjacet mihi]; ále wykonánia dobrego w ſobie nie náyduię. WujNT Rom 7/18 (3); SarnStat 325; CiekPotr 85; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

Fraza: »jest [komu ile] lat, miesiąc, dzień« [szyk zmienny] (99 : 3 : 1): BierEz M4; OpecŻyw 65; HistJóz C; FalZioł IV 4b; GliczKsiąż P4v; GroicPorz b3v; KrowObr M3v; A było mu ſześć ſeth lat [Eratque sexcentorum annorum] kiedi wody potopu rozlały ſie po ziemi. Leop Gen 7/6; BibRadz 2.Par 36/5 (18); Goski A4v; Dziećię W Krákowie/ kthoremu ledwá mieſiąc było/ opowiádáło Tátáry przyść rychło. BielKron 363v (23); Mącz 211d; GórnDworz I2; HistRzym 33v (2); RejPosWstaw [41²]v; BudBib 2.Reg 4/4 (23); BudNT c6v (2); CzechRozm 136v (8); SkarJedn 94; SkarŻyw 244; Swadek Grzegorſz Borſki przeſwyſkem Męndroch lat mu bendąncz 40 ZapKościer 1584/44v (7); ActReg 165; GostGosp 86; LatHar 518; WujNT 32 przedm (2); SkarKaz )(4.

2. Dziać się, zdarzać się, odbywać się, przebiegać; mieć miejsce, trwać, upływać, mijać; następować, nastawać; stać się, stawać się, ukazywać się, pojawiać się (o zdarzeniach i stosunkach czasowych); esse, fieri Mącz, Cn; subesse, insidere, residere Cn (4784): ZapWar 1558 nr 2686 (11); ſkargy sthrony Rzemięſła Rzeznicżego v nas w Sliąſku beły ListRzeź w.3; BierRaj 21v; MetrKor 34/134 (10); Ale mnie ſie przygodziło/ Iáko chłopu niegdy było BierEz G4v (27); A záli nie dwanaſcie godzin ieſt przez dzień OpecŻyw 67; Panna z rotą ſwą ſwiętą [...] w onym domu/ gdzie byla oſtatecżniá wiecżerzá przebywala OpecŻyw 175 (53); OpecŻywSandR nlb 4; ForCnR A3; PatKaz I 16 (6); PatKaz II 34 (21); PatKaz III 96v (13); KlerPow 11; Murm 13 (2); HistJóz B2 (10); TarDuch Cv; Pierwſze trawienie ieſt w żołądku. FalZioł V 53v (24); BielŻyw 25 (5); gdy ſie im nie czo ſni tedy ſie lękaią, iakoby to było na iawie GlabGad L5v (18); MiechGlab 54 (9); BierRozm 3 (2); KłosAlg A4v; wſzak ze tho obo dwoye weſſelye ma byczy yednego kxyezycza LibLeg 8/161; gdi bily Tatrowie W Dimytrowczach o ſrzodopoſczyv beda dwye leczie LibLeg 11/97, (72); WróbŻołt Vv (11); RejŁas w. 67; RejPs 134v (10); od Kmieczi [...] doviadovaczsie otem vybicziv byloliby tak abonie. ComCrac 19 (8); LibMal 1554/193 (9); RejRozpr C3 (6); ConPiotr 34v (9); LudWieś A4v (3); SeklWyzn f2 (5); RejJóz N5v (9); SeklKat A4 (9); RejRozm 403; RejKup g2 (31); á iuż byłá ciemna noc HistAl L5 (10); KromRozm I A2 (12); MurzHist Qv (4); MurzNT Luc 24/21 (17); KromRozm II a4v (8); KromRozm III F8v (16); A tak aż w drugą niedzielę była Msza o Duchu świętym Diar 19 (35); ieślibyśmy chcieli co nowego stanowić, tedy sjem być musi DiarDop 114 (11); BielKom Av (4); GliczKsiąż G6v (28); Y yużeſz ták do końcá będzye gnyew twoy Pánye LubPs S2v (14); GroicPorz aa (54); KrowObr 230 (43); RejWiz 137 (29); Leop 3.Reg 18/2 (84); OrzList f4v (6); UstPraw B4v (18); LeszczRzecz A4v; RejFig Dd7 (8); RejZwierz 126v (17); Tedy był potop przez czterdźieśći dni ná źiemi BibRadz Gen 7/17 (137); Goski A8 (2); Ieſt w támtem Mieśćie teraz ziazd ze wſzytkiey okolicy świátá tego OrzRozm P3 (31); Od Adámá do potopu było lat. 1656. BielKron A6v; To żeglowánie cżwarte Amerykuſá było láthá 1503. BielKron 448 (488); GrzegRóżn I4v (5); KochSat B; KwiatKsiąż D4v (4); Haud multo post luce lucebit Wnet będzie dzień. Mącz 201a (35); OrzQuin Hv (21); Prot D2v (8); SarnUzn Gv (5); SienLek 2v (14); bárzo ſzkárádne záćmienie będźie Słońcá LeovPrzep Ev (52); RejAp 23 (40); był wrzod nieczo nádkáźił gęby [kapelanowi] [...] Biſkup w rozmowie [...] pythał Kápellaná/ księże Wyſocki coż wam to było w vſtá? GórnDworz Q3; od Troiej pocżąwſzy/ co było ná ſwiecie walk/ mordow/ y okruczieńſthwá GórnDworz L14 (75); GrzepGeom O4v (6); Tedy Krolewná ięłá vcżynku tego bárzo płákáć [...] vyźrzawſzy tho iey mámká [...] pocżnie iey pytáć coby iey było. HistRzym 8v; Teras noc ieſt HistRzym 85 (34); gdzye będzye wiecżny płácż á nárzekánie/ y wiecżne zębow zgrzytánie. RejPos 241 (133); RejPosWiecz² 93; RejPosWiecz³ 97 (2); BiałKat 353v (23); BielSat D3 (3); GrzegŚm 33 (8); HistLan B4 (7); KuczbKat 405 (19); RejZwierc 232v (79); BielSpr 69 (18); WujJud 127 (40); WujJudConf 129 (13); RejPosRozpr c3 (3); RejPosWstaw 143v (4); Y názwał Bog świátłość/ dniem/ á ćiemność nazwał nocą/ y był wiecżor/ był też záránek/ dzień pierwſzy. BudBib Gen 1/5 (100); HistHel C3 (6); MycPrz I [C2] (10); Strum F4v (2); Zá pánowánia Páná tego [...] był záwzdy pokoy. BiałKaz H4 (12); iesli maćie wiárę [...] ieslibyśćie y gorze tey rzekli weźmi ſię y wrzuć ſię do morzá/ będzie [fiet]. BudNT Matth 21/21 (47); StryjWjaz C4; CzechRozm 155 (91); PaprPan B2 (6); ModrzBaz 77 (76); SkarJedn 344 (30); KochOdpr B3 (3); Oczko 27v (11); Calag 182b; KochPs 191 (5); Yzali dziś nie ieſt mieśiąc luty SkarŻyw 126; choway tego ſynacżká dobrze: bo zniego będzie vcżony kapłan. Y ták było. SkarŻyw 311 (61); Zá pewną rzecż nieſłycháć nic Mogło to być/ álbo nie być. MWilkHist I3v (10); ZapKościer 1586/I (5); Piſze dáley Cromer/ iſz ći Włoſzy y Rzymiánie [...] przybili ſie w ty brzegi Zmodźkie (co być mogło/ [...]) StryjKron 71 (26); Abowiem on rzekł/ á było: on roſkazał/ y sſtáło ſię. CzechEp 278 (55); CzechEpPOrz **; KochJez B2; Co iáko ná on cżás było/ tákże ſię y dźiś dźieie NiemObr 15 (24); KochFr 8 (8); KlonŻal E4; KochMuza 26; KochSz A2v; KochWz 136; ReszPrz 73 (7); ReszList 155; WerGośc 249 (5); WerKaz 291 (2); WisznTr 5; BielSen 10 (2); BielSjem 28 (10); KochPieś 30 (4); KochTarn 78; PudłFr 69 (8); Otom ia ieſt Dźiewká iego/ bądź mi podług słowá twego. ArtKanc A5v (16); BielRozm 7 (3); Nie dáwnych czáſow byłá Kokoſza woyná GórnRozm M (52); KmitaPsal A4 (2); KochProp 7 (2); KochWr 36 (2); PaprUp K3v (15); ZawJeft 22 (2); na oney Audientiey ktora snadz cztery godziny była ActReg 29; OPogrzeb krolewski kiedy by miał bydz ActReg 68; Pan Sobocki namawiał zeby mięso iadał [...] tylko samemu Papiezowi nazłość. A gdy Kr IM pytał, czemu by to, Rzekł Pan Sobocki [...] z Maximilianem przeciwko WKM przestawał ActReg 142 (70); Calep 105b (2); GostGosp 82 (22); GrochKal 11; Phil S (12); GórnTroas 68 (15); KochCz B2v; GrabowSet Sv (9); KochFrag 52 (4); OstrEpit A2; OrzJan 61 (8); WyprPl Cv; Owo/ w piekle/ [...] vftáwicżny ieſt wielki piątek LatHar 492 (39); y będą mory/ y głody/ y drżenia źiemie WujNT Matth 24/7; Prośćieſz tedy áby vćiekánie wáſze nie było źimie ábo w ſzábat. WujNT Matth 24/20 (203); WysKaz 28 (6); JanNKar A4v; SEymik Powiátowy w Woiewództwie Ráwſkim bydź ma w Ráwie. SarnStat 32; Dawność o rány ták iáko y o głowę trzy látá bydź ma. SarnStat 622 (229); SiebRozmyśl F3 (2); WitosłLut A2; ZapMaz II G 97/89v; GrabPospR M2 (7); KlonKr E4v; KmitaSpit B4 (2); zwyćiężemy Kryſtuſowe nieprzyiaćioły Turki? Niebędźieć to. PowodPr 73 (15); SkarKaz 637a (35); VotSzl Fv (3); CiekPotr 34 (11); CzahTr G4 (2); GosłCast 20 (6); PaxLiz E3 (4); SkarKazSej 683b (21); KlonFlis F3; KlonWor 68 (4); PudłDydo B6 (2); ZbylPrzyg A2v; Ieſt śmierć y ná łożu SzarzRyt C2.

(nie)być bez(e) (a. (o)krom(ia), przez(e), procz) czego (74), kogo (8) [w tym: z przeczeniem (54)] = obyć się bez czego, kogo, (82); pocżął mowitz iawnie Jezus [...] o ſwé przyſſlé ſmierci [...] tzo niebylo kromiá wielkiégo placżu ij boleſci apoſtolow ij Marié OpecŻyw 86; GlabGad D8v (2); LibLeg 7/98 (3); Tákże y modłá/ ktora bez ofyáry być może KromRozm III K5v; Diar 68; GliczKsiąż G4; LubPs Y3; GroicPorz b (3); RejZwierz 133; BibRadz Iudic 6/27; OrzRozm Q2v (2); BielKron 8v (8); Bez tego być niemoże byś niemiał zabłądzić. KochSat B4v; LeovPrzep a3v; GrzepGeom N3; HistRzym 15; RejPos 26 (3); BiałKat 178v; KuczbKat 430; RejZwierc 15v (9); WujJud 94 (6); Strum I2; BiałKaz L3; CzechRozm 85; ModrzBaz 29v (3); iż bez Papieżá iáko bez głowy żaden práwy Zbor y Synod nigdy nie był SkarJedn 212 (9); SkarŻyw 318 (2); CzechEp 105 (2); NiemObr 25; KochSz A2; GórnRozm M2; ActReg 81 (3); iż żadna bieśiádá/ żadna krotochwylá bez pijáńſtwá być niemoże KochPij Cv; WyprPl A3v; LatHar 22 (2); WujNT 11 (2); PowodPr 43; SkarKazSej 664a.

być komu (209), czemu (23) = przypadać, zdarzyć się, stać się komu, czemu (232): bądz tobie przeżegnanijé iego. OpecŻyw 88v (2); o y ſkąd to mnye yeſth yſz myą mathka boza nauyedzyla PatKaz II 80v; FalZioł I 144b; LibLeg 6/191v (2); RejPs 134v; MurzHist O3v; GliczKsiąż D4; GroicPorz dd4; RejWiz 99v; Leop Tob 4/7; BibRadz Mar 11/13; BielKron 79v (2); HistRzym 3; RejPos 39; BiałKat 338v; RejZwierc 153v; ten tobie oznaymi co będzie młodzieńcowi [ipse indicabit tibi quid erit puero] BudBib 3.Reg 14/3 (2); BudNT Luc 1/34[38]; SkarŻyw 76 (2); StryjKron 185 (2); ArtKanc K7; GórnRozm Kv (2); GostGosp 34; GórnTroas 26; WujNT 81 (3); SarnStat 1219; SkarKazSej 670b; RybWit C2; Cf »bądź chwała, cześć«, »nie będzie nic«, »bądź pokoj«.

być z czym = dziać się równocześnie, w połączenia z czym (25): Nieſnaſki hardych ſą zwylaniem krwie BibRadz Eccli 27/15[16] (2); BielKron 253v (3); LeovPrzep E2; GórnDworz L6v (2); HistLan E2; BielSpr 71v; RejPosWstaw 42v (2); BudBib Is 29/5; co z dobrym niechay będzie poſpolitym/ Helená niechay w Troi zoſtánie KochOdpr C2v; GórnRozm B3; ActReg 107 (2); GrabowSet Dv; WujNT 848; SarnStat 90 (2); CiekPotr 16 (4).

być przed czym (31), przed kim (21) = poprzedzić (43): OpecŻyw 193; OpecŻywSandR nlb 6; LibLeg 10/61 (2); LibMal 1547/134v; LudWieś A2; MurzHist C; BielKom F8v; Leop Philipp 3/13; UstPraw D2; RejZwierz 124v; BibRadz Ioz 10/14 (6); założyli miáſto Gállátę w Grecyey [...] iż to było przed Bożym národzeniin 400 lat. BielKron 122 (4); Prot A4; SienLek 189; LeovPrzep H3v; RejAp 68 (2); WujJud 72v; Bo pytayſię ninie o dnioch pierwſzych ktore były przed tobą [qui fuerunt ante te] BudBib Deut 4/32 (4); BiałKaz Lv; CzechRozm 172v; ModrzBaz 11; Oczko 28; CzechEp 176 (2); PudłFr 9 (2); PaprUp H4; WujNT 838; SarnStat 92; SkarKaz 5a.

być po czym (66), po kim (11) = nastąpić (77): BierEz H3; KlerPow 9; KłosAlg A3; RejRozm 397; RejKup d6v (2); LubPs ee6 marg; KrowObr 17 (5); Leop Lev 25/16 (2); BibRadz Ioz 10/14; BielKron 47v (7); Mącz 313a; bo Moc z Sądem/ rázem poſpołu ſtać nie mogą/ muśi iedno po drugim być OrzQuin S2v (3); LeovPrzep Bv; RejAp 112; GrzepGeom D3; GrzegŚm 13; RejZwierc 155v (4); RejPosWstaw [21 ]³; BudBib Gen 22/1 (10); HistHel B4; MycPrz II C3v; Strum O3v; BudNT Ap 1/19; CzechRozm 24 (5); ModrzBaz 11; Iuſz było po męce Páńſkiey bliſko lat pięćdzieśiąt y kilká SkarŻyw [407] (4); KochTr 23; StryjKron 185; CzechEp 192 (2); NiemObr 137; KochSz Cv; PudłFr 11; WyprPl C; KołakSzczęśl A3v; WujNT 51 (3); SarnStat 99; krolował lat 11. Po nim Interregnum było. KlonKr F3v (2); KochPieś 16; RybGęśli B3v; SkarKazSej 658b.

D cum inf (1): Abowiem częſtokroć ześćie Plánetow w známieniu niebieſkim ogniſtym Kometom być żnáczyło. LeovPrzep C3.

Ze zdaniem podmiotowym [że (19), iż (5), iżby (1), aby (1)] (26): BierEz 12; OpecŻyw [27]; A będzie [eritque]/ iż pierwey niż będą wołáć ku mnie/ ią wyſlucham Leop Is 65/24 (4); Y będzie dnia onego [Et erit in die illa] że złamię łuk Izráelow BudBib Os 1/5 (18); CzechRozm 196v; Grabow B3v.

Ze zdaniem połączonym luźno (zdanie podrzędne o funkcji zbliżonej do podmiotowego; o charakterze przytoczenia) (24): Y będzie [erit] w on dzień/ mowi Pan: Zginie ſerce Krolewſkie/ y ſerce Kxiążęce Leop Ier 4/9 (4); Y Było po tych rzecżach [Et fuit post verba ista] /kuſił Bog Abráhamá BudBib Gen 22/1 (16); BudNT a7; WujNT Act 2/17 (2); WysKaz 34.

Przysłowia: Niech będźie co Bog raczy Prot Ev.

A iáką miárką mierzyſz/ tákżeć záſię będzye/ Zeć ſowito ná wſzytkim też odmierzą wſzędzye. RejWiz 188.

Aleć by to było podiable By to mialo być tak naglie. RejKup c5.

Ale ſie trudno ſprzecziwić. Gdy Pan każe yuż muſſy być RejKup v3v.

Przekuią miecże ná lemięſze bo pokoy będzie wſzędy CzechRozm 112 marg, **3v.

Sieybá byłá w płákániu: á żniwo/ w weſelu. SkarKaz 639b.

Gdźye ſą ſpráwy/ tám bywa ſluchánie March¹ A3, March³ T8v.

Azaſz niewieſz iż przychodzi ná to/ Bywſzy źimá bywa potym láto. BielKom G2v.

Frazy: »bądź co bądź« (1): Acz mię gryzło Sumnienie/ o czym ſnadź nie wiećie/ Bądź co bądź/ chćiałem zoſtáć Pánem ná tym świećie Prot Bv.

»bądź, niech(aj) będzie itp. chwała, cześć, ku czci, ku chwale itp.« [w tym: komu (171), czemu (9)] [szyk zmienny] (211): BierRaj 19v; BierEz H3; OpecŻyw 21v (8); MetrKor 46/46 (3); Chwała bądz Bogu oyczu y Synu y duchu ſwiętemu. TarDuch Ev; GlabGad P8v; WróbŻołt K7v (3); zaczo bacz czeſcz a chwala bogv mylemv yzem zaſye oſthal panem zyemy LibLeg 10/62; RejPs 142 (2); RejJóz A5 (3); SeklKat A2v (3); RejKup r8v (3); MurzNTSekl A2; GliczKsiąż Av (2); LubPs X6 (6); GroicPorz mm4; áby im [świętym] to było ku ćći KrowObr 170 (9); Leop 2.Mach 1/17 (4); BibRadz I 7 (5); BielKron 18v (5); LeovPrzep D; RejAp 7 (12); GórnDworz Dd5 (4); RejPos 19v (13); BiałKat 76; BielSat L4v; GrzegŚm 55 (2); RejZwierc 195v (2); WujJud B2v; RejPosWstaw 22v; BudBib Ps 149/9; BudNT 1.Petr 4/11; CzechRozm 5; ModrzBaz 66v; Niech po świećie pełno wſzędźie Iego zacnéy chwały będźie. KochPs 94 (4); SkarŻyw 4 (6); CzechEp 64; NiemObr 142; WerKaz 306; WisznTr 29; ArtKanc C4 (42); KmitaPsal Avv; PaprUp D2; ActReg 12 (2); GrabowSet B3v (2); KochFrag 29 (2); Tobie Oycu y Synowi y Duchowi świętemu niechay będźie cżeść y chwałá ná wieki wiekow. LatHar 44 (25); WujNT 233 (12); SarnStat 1020; SiebRozmyśl F4v; SkarKaz 353b; CzahTr H4; PaxLiz E2.

»co (to) jest (a. ma być)« [w tym: z kim (16), z czym (2)] (61): RejJóz M3; Tam Bog wie Czo bendże ſnami RejKup x4 (2); LubPs ee6 marg; RejWiz 159v; Leop Iac 4/14; OrzList i; BibRadz Eccle 1/9; OrzRozm P; Mącz 18d (2); OrzQuin S4 (2); GrzegŚm 59; RejZwierc 239; StryjWjaz C4; CzechRozm 77; SkarŻyw 305; KochTr 20; By to iedno nie było z námi/ co z onym Báránem CzechEp 92; KochFr 91; KochSz C3v; WisznTr 7 (4); KochPieś 16 (2); KochPam 86; ZawJeft 47; ActReg 69 (7); GrabowSet Q4; Bo ieſli nád źielonym drzewem to cżynią; z ſuchym co będźie? LatHar 724 (2); KołakCath C2v; RybGęśli B3v; WujNT Iac 4/14 (2); WitosłLut A3; PowodPr 78; CiekPotr 68 (2); SkarKazSej 685b (2); Cóż ieſt? cóż ſie tu ſtáło? GosłCast 48 (11).

»niech(aj) co, jako chce będzie« = quantunvis, quincquid est, quodcunque, quomodocunque Mącz [szyk zmienny] (9): Mącz 340d (5); HistLan Dv; Niech co chce będźie: żyw pan ludu ſwemu KochPs 107; Niechay będzie iáko chce/ gdy ſie dobrze mamy. BielSen 12; KmitaSpit B4.

»jest (taki, ten) czas, nie było czasu« [szyk zmienny] (28 : 2): FalZioł +2v; WróbŻołt 67/31; Diar 89; Boć będą the cżáſy [Erit enim tempus]/ gdy zdrowey náuki nie będą znoſić Leop 2.Tim 4/3; BibRadz Ioann 4/23; Ieſt cżás ktorego pánuie cżłówiek cżłowiekowi/ ná iego zátrátę. BielKron 81 (2); Mącz 344b; OrzQuin X4 (2); GórnDworz Q6v; KuczbKat 125 (2); RejZwierc Bbba; byl [!] ten cżás/ kiedy Niemcy Pruſkiey źiemi niepánowáli ModrzBaz 105v (5); SkarŻyw 369; NiemObr 127; ReszPrz 68; GórnTroas [3]; KochFrag 19; OrzJan 5 (3); LatHar 262; WujNT 305 (2).

»kiedy (a. gdy, jeśli, li) czas jest« = quando tempus est Vulg [szyk zmienny] (10): LibLeg 10/64; MurzNT Mar 13/33; BielKron 58v (2); KwiatKsiąż O4; á ia gdy cżás będzie przydę ku tobie HistRzym 107v; RejZwierc 110v; BudNT Mar 12/2; GostGosp 84; WujNT Mar 13/33.

»poki czas jest« [szyk zmienny] (7); Mącz 121d; CzechEp 99 (2); Póki czás był/ póki ſczęśćié ſłużyło/ Czegoś żądał/ o wſzyſtko łácno było. KochPieś 25; GrabowSet O4v; OrzJan 101; SkarKazSej 667a.

»czas jest po temu« [szyk zmienny] (12): Diar 46; Mącz 314b; GórnDworz L2; RejPos 308v; BiałKaz F2; SkarŻyw 189; CzechEp 283; KochFr 84; KochFrag 29; Vderzył záſię ná mię pokuśnik moy [...] był y cżás po temu LatHar 590; WujNT 267; JanNKar D2.

»bądź (a. niech będzie) dzięka (dziękowanie)« [szyk zmienny] (17): Niech imieniowi iego będą wiecżne dzyęki LubPs gg3v; RejPos 271; tobie dzięká bądź/ miłośći KochPieś 5; ArtKanc A11 (3); GrabowSet R2v; LatHar 546 (10).

»jeden dzień nie był, (kiedy) by« = nie było dnia, żeby [szyk zmienny] (2): GórnDworz Aa5v; Ieden dźień nie był/ Pánie wſzech wiecżnośći/ By ſię/ twą wolą/ ma myśl zábáwiłá. GrabowSet I3v.

»temu jest lat, dni; temu jest dzień, są lata« [szyk zmienny] (9 : 2; 1 : 2): ZapWar [1519] nr 2244; LibLeg 11/84; BierEz O; a temu wſſytkiému dzis trzeci ieſt dzień/ iako ſie to ſtalo. OpecŻyw 167v; LibMal 1545/105v (2); BielKron 427v; Mącz 1b (3); HistRzym 38v; BielSen 7; KochCz A2; Iuż tyśiąc lat temu będzie, Iák niewiáry pełno wſzędzie. KlonWor **2v.

»(jeśli, ile, gdy) może (li) być« [szyk zmienny] (33): BierEz A4v (3); Przeto moy mily oytcże możeli bytz/ oddál odemnie ten kielich OpecŻyw 101 (4); HistAl B; KromRozm I N3v; Yeſſcze dwánaſcye nye bił [zegar]. (‒) Może być/ Ale mnye ſye y noc tá długa widźyáłá KromRozm II a3 (2); KromRozm III L7; SienLek 154; GórnDworz I6v; HistLan C4v; KuczbKat 410; Strum M4; SkarJedn 290; SkarŻyw 589; CzechEp 14; może bydź że ſię mylę GórnRozm B3v; KochWr 40 (2); KochWrJan 18; ActReg 129; GostGosp 2; GrabowSet Bv; LatHar 651; PowodPr 38 (2); CiekPotr 50 (2); GosłCast 46.

»(to, co) nie może być« = non potest fieri Vulg [szyk zmienny] (49): FalZioł V [30]; RejJóz G5v; GliczKsiąż G3; RejWiz 184v; Leop Ex 8/26; OrzList a4v; BibRadz 2.Esdr 2/2; BielKron 5v (3); OrzQuin B3 (2); RejAp 26v; GórnDworz Sv (2); GrzepGeom D3 (4); RejPos 115v (2); BiałKat 18v; GrzegŚm 58; KuczbKat 175 (3); RejZwierc 217 (6); RejPosWstaw [41⁴]v; BudBib Jer 2/25; BudNT przedm b2v; KarnNap ktv; ModrzBaz 22v; Y nie weźmie złość ich pómſty? być nie może/ Wyleieſz ty ſwój gniew ná nie KochPs 82; bom ſię ią oddáłá Chryſtuſowi; á być nie może/ ábych mu wiáry záchować niemiáłá. SkarŻyw 225 (5); CzechEp 87; NiemObr 14; GórnRozm D4v; LatHar 201; JanNKar H4; SkarKaz 351a.

»[komu czemu] nie będzie nic« (8): LibLeg 7/9v; Wydrze z botá podeſzwy/ nodze nic nie będzye RejWiz 150v; RejFig Bb7; puſzcżę powietrze ná wſzytko bydło po wſzytkim kroleſtwie iego [Faraona]/ iż żadne żywe nie zoſtánie/ á Zydowſkiemu nic nie będzye. BielKron 29v (3); RejPos 353; Strum M.

»bądź (a. niech(aj) będzie) pokoj« [w tym: komu (7), z kim (3)] = pax erit Vulg [szyk zmienny] (10): BierEz I4; Leop 1.Reg 20/7 (3); BibRadz Dan 10/19; Pokoy tobie niechay będzye moy miły ſynacżku RejPos 115; BudBib Ier 29/7; Pokoy wam bądź Zwolennicy MWilkHist L2v (2); LatHar 102.

»jest rzecz, (roz)mowa, gadka, słowo itp.« = sermo factus (habitus) est Vulg [szyk zmienny] (118): OpecŻyw 66; PatKaz II 54v; BielŻywGlab nlb 8; RejPs 100v; Gdy bela rzecz okolo zamknienia drogi do Sliąſka ComCrac 12v (2); RejJóz N4v; LibMal 1554/189; MurzHist D4; KromRozm III A5 (3); Diar 30 (2); GroicPorz x4; RejWiz 43v (2); Leop Ruth 4/1 (4); OrzList f4 (2); OrzRozm A3v; BielKron 200 (5); GrzegRóżn K4; RejPos 20v (2); OrzQuin B3v; SarnUzn F5 (2); SienLek 158 (2); RejAp 176v; bo tá rozmowá ná Sali byłá GórnDworz C3v (5); Ná pocżątku będzie o tym rzecż HistRzym 7v; RejZwierc 26v (3); BudBib 3.Reg 6/11 (24); BudNT Ioann 10/35 (3); CzechRozm 8v (5); ModrzBaz 4 (4); SkarJedn 76 (4); KochOdpr C2 (2); SkarŻyw 195; CzechEp 257 (3); NiemObr 24; KochFr 80; KochSob 70; PudłFr 73; Otoż gdyby Pánowie poſłowie prży Krolu śiedźieli [...] mnieyby mowy było/ á ſkutku więcey. GórnRozm M4 (3); PaprUp I4; ActReg 61 (4); WujNT Ioann 10/35 (10); WysKaz 28; SkarKaz 310a (2).

»bądź, (a. niechaj będzie) wola« [szyk zmienny] (50): BierEz O2; OpecŻyw 82 (5); PatKaz III 138v; zeſzmi mi gothowy na kazdi czaſch kyedi bandzye wolya Waſchey Kro.mczi ſyem zlozicz. LibLeg 11/153v (6); SeklKat C (3); ZapWar 1548 nr 2667; RejWiz 184; Leop Luc 11/2; RejFig Dd4v; RejZwierz 105; BibRadz Matth 6/10 (2); BielKron 92v (2); RejAp 20; RejPos 39 (4); BiałKat 176 (2); KuczbKat 395 (2); RejZwierc 200 (2); CzechRozm 227v (2); SkarŻyw 245 (2); CzechEp 319; ArtKanc M15v (2); ActReg 148; GrabowSet T3; LatHar 5 (3); Bądź twa wola [Fiat voluntas tua] iáko w niebie ták y ná źiemi. WujNT Matth 6/10 (2).

Zwrot: »być na wieki (wiekow, wiekom, wieczne, wiecznie), na wiek wiekom, od wiekow wieka« = esse in saeculum, in saecula saeculorum, in perpetuum Vulg [szyk zmienny] (71 : 4 : 1): OpecŻyw 71v; GlabGad P8v; WróbŻołt 103/31; LubPs X6 (2); GroicPorz mm4; KrowObr 175 (4); To niebo poſługuie nędznemu cżłowieku. A podobno że iuż ták y ná wieki będzye RejWiz 152v; Leop Ez 37/28 (3); BibRadz 2.Par 7/16 (4); BielKron 412; RejAp 7 (5); RejPos 30 (4); BiałKat 76; RejZwierc 195v; WujJud 230v; BudBib 2.Par 33/4; BudNT 1.Petr 4/11; CzechRozm 5; KochPs 189; SkarŻyw 4 (10); CzechEp 319; WerKaz 306; ArtKanc C4 (6); Dawność twoiéy zacnośći/ ieſt od wieków wieká GórnTroas 35; LatHar 16 (17); WujNT Gal 1/5 (3); SkarKaz 353b; PaxLiz E2.

Szeregi: »bywać i być« (3): WujJudConf 129; Acżći bywáły y ſą ieſzcże roſterki y ſwary w Koſciele RejPosWstaw [143⁴]; SarnStat 542.

»być abo (i) nie być« [szyk 1 : 1] (2): Krol kazał náydowáć ieſli był gwałt ábo nie był BielKron 418v; CiekPotr 15.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (32): LibLeg 7/69 (2); GliczKsiąż K7v; RejWiz 155; co zá przygody były y ſą y ieſzcże będą BielKron 320v (3); OrzQuin Z4v; Wiedźiáłem o tym co ieſt y co przed tym było Prot A4; A thenći to boy vſtáwicżnie był y będzie w kroleſtwie Páńſkim RejAp 102v (3); RejPos 260 (2); RejPos Wiecz² 90v; BiałKat 71 (2); WujJud 230v; BudBib Ex 11/6 (2); CzechRozm 116v; CzechEp [394] (3); CzechEpPOrz *4v; Przechwalánie moie nie ieſt áni będźie NiemObr 67; PaprUp Fv; WujNT Mar 13/19 (2); SkarKaz 637b; PaxLiz C2; KlonWor 13. [W związku z płynnością granic między znaczeniami niektóre cytaty można interpretować jako znacz. 1.]

a. O zjawiskach meteorologicznych; esse Mącz (105): BierEz F4 (2); MiechGlab 34 (2); Pochmurne obloki będą, y wiatr. FalZioł V 56a (10); LudWieś B3 (6); RejKup cc5; HistAl A6v (3); MurzNT Matth 14/24; LubPs R6; RejWiz 93v; Leop 2.Par 7/13; BibRadz Ex 14/20 (10); bo byłá w ten cżás mgłá iż ieden drugiego widzieć nie mogł. BielKron 372v; Ale iż był wielki śnieg y mroz BielKron 408v (28); Mącz 5c (4); RejAp 72v (2); Będą częſte łyſkánia/ grzmienia/ poſpołu z grádem bárzo ſzkodliwym LeovPrzep C3v; HistRzym 121; RejPos 10v; Nie odmieniayże ſie iáko Márzeć ná Wioſnę/ gdzie iednego dniá będzie y deſzcż y iáſno y krupy RejZwierc 24v (2); BielSpr 68v; BudBib 2.Par 6/26 (2); HistHel Bv (2); Strum N2 (2); BudNT Ap 8/5 (5); Oczko 26; SkarŻyw 372 (2); StryjKron 662; PudłFr [3]; LatHar 729; A ráno/ Dźiś będzie niepogodá [hodie tempestas]/ ábowiem ſię czerwieni pochmurne niebo WujNT Matth 16/3 (5); WitosłLut A3; KmitaSpit C5; PudłDydo A4.

D cum inf (1): A pewnie być grádowi chociay nie máſz chmury. RejWiz 131.

Przysłowie: Gdyż z wielkiey burze oney máło ſnadź dzdzá było. HistLan C.

b. Przypadać (o datach i terminach) (42): OpecŻyw 9v (6); LudWieś ktv; RejKup 15; Bo we środę Trzech Krolow było. Diar 56 (3); GroicPorz bb2; Ale ſiodmego dniá/ Sobbotá Páná Bogá twoiego ieſt [sabbatum... est]. Leop Ex 20/10 (2); BielKron 38v (3); Mącz 118d; LeovPrzep E4v; RejPos 31; BudBib Ez 45/21; BudNT Matth 26/2; StryjWjaz C4v (2); Bo niewiedział ieſli tego dniá Wielkánoc byłá SkarŻyw 249 (6); StryjKron 350; ActReg 9 (2); LatHar 688 (2); WujNT Matth 26/2 (3); Dźiało ſie ná Wálnym Séymie w Piotrkowie/ który był ná S. Woyćiech/ we Srzodę piérwſzą po świętym Iérzym SarnStat 899 (3).

D cum inf (1): zá pięć y dwádźieśćiá lat być dniowi ſądnemu LeovPrzep H2. [Cf znacz. II. 10. a)]

3. Mieścić się, znajdować się, zawierać się, pozostawać, tkwić w czym; przebywać, mieszkać; być obecnym; uczęszczać; przybywać, przychodzić, stawić się, stać przed kim (o stosunkach przestrzennych; czasem przenośnie ‒ w sensie umysłowym); ex(s)tare Calep; adesse, inesse, praesesse, praesto esse, residere, subesse, versari Cn (12115): yako ya o them dobrze viem ze thy lankj są na hymyenyv by dziedzistvie mogem borakovie ZapWar 1533 nr 2516 (43); MetrKor 46/175v (34); BierRaj 23; March¹ Wiet Av; Xántus nie długo w łáźni był/ A hnet wyſzedł iedno ſie zmył BierEz D3v; Tákieżći w Bożey Owcżárni/ Są wilcy ſzárzy y cżarni BierEz R4 (49); Też nie byli za nią anij przed nią [Maryją] rycérze/ pánięta/ albo pakholęta/ tylko ijdzie z iey miloſcią/ pokora/ vboſtwo/ a ſromiezliwoſtz OpecŻyw 10v; O ſynu móy námileyſſy/ ij gdzie ies/ tzo ſie dzieie s twa miloſcią? OpecŻyw 33 (143); OpecŻywPrzedm C3v; OpecŻywSandR 6; ForCnR E2 (7); PatKaz I 12v (2); ale od uyekow yuſz bądącz wboſthwye [Maryja] ſzwyąta byla PatKaz II 79 (17); PatKaz III 125 (15); Murm 48 (2); zwlekli go zoney ſukniey ſſachowaney y wpuſtzili go wdoł ſtáry gdzýe nie było wody HistJóz A2 (30); TarDuch E4 (5); FalZioł V 34v (200); BielŻyw 128 (22); Cżemu w nogach ſą przeguby iako w biodrach/ w kolanach GlabGad F3 (75); March² D3v; MiechGlab 61 (51); BierRozm 16 (3); LibLeg 6/160 (156); Oſtatecżnie ſiedm ieſth gwiazd na wierzchu nieba na ktorich ſie niebo obracza według proſtych domniemania. KłosAlg A3v (10); Gdzie ieſt/ twoy oćiec/ y twoiá mátká twoy brát March³ V7v; WróbŻołt 148/4 (34); WróbŻołtGlab A4 (2); RejŁas w. 45; RejPs 74v (19); ComCrac 17 (2); yſch Maczkovi ſynowy Mikolaya ogrodnyka wſzſarim yeſchcze v oycza ſwego Badacz nogi na polyu podczial wzwadzye LibMal 1543/77v (93); RejRozpr I4 (9); ConPiotr 30v (3); Alem ja wrzimie niebył SeklWyzn A (12); Hey hey ty dobry mężu/ poſtoy mało żnami Widzę iżes ż daleka. RejJóz B (25); SeklKat A3 (14); RejRozm 395 (2); RejKup f6 (48); Były thám podle rzeki páłace piękne HistAl F6 (71); KromRozm I M3 (20); MurzHist P4v (18); MurzNT Mar 3/1 (38); KromRozm II o2 (15); KromRozm III B2 (48); Diar 24 (25); DiarDop 116 (2); BielKom F3v (8); GliczKsiąż G3v (17); LubPs S4 (146); GroicPorz 11v (26); SeklPieś 6; Iż teſz wiſząc ná krzyżu rozmáite naśmiewiſká y vrągania ſlyſzał y widział/ iuſz od onego łotrá/ ktory był ná lewicy KrowObr 49v (106); A nadobny obercuch piękne ſznurkowánie/ Gdy ná cnocie z rozumu będzye háfftowánie. RejWiz 16 (82); miecż y nieprzyiaćiel bądź od nich dáleko. Leop 1.Mach 8/23; Y był ná puſzcży cżterdzieśći dni y cżterdzieśći nocy Leop Mar 1/13 (370); OrzList e3 (19); á ná co ſię więcey Commiſſarzow zgodzi tám ma być gránicá UstPraw I2 (39); KochZuz A2; RejFig Dd6v (35); RejZwierz 119v (25); WyprKr 101v (47); Lecż y niewiaſty niektore z náſzych przeſtráſzyły nás/ ktore rániucżko były v grobu. BibRadz Luc 24/22 (522); Goski 15v (4); OrzRozm P3v (17); A przed tym trzeći dzień był też poſeł od Kſiążęćiá Polſkiego Mieſzká o koronę tákowąż do Papieżá BielKron 299v; ná pierwſzey ſthronie kárty/ wierſz 24. ſtoi Trománcya/ ma być Teománcya. BielKron Mmmm2 (1356); GrzegRóżn Ev (16); A iako żywo złota więcey wniey niebyło. KochSat A3 (4); KochZg B; KwiatKsiąż G3 (5); simul ut accepi literas a Seleuco statim, Iákom skoro od Seleukuſa liſti wziął wnetem Mącz 394c (102); bo tá Figurá we wſzyſtkich inych Figurách być muśi OrzQuin H3 (25); Da Bog/ iż w rychle będźie Słońce przed iey wroty/ Tedy ſię do nas wroći on piękny wiek złoty. Prot D2v (12); SarnUzn B8 (20); drzwi y okná wdomu máią być s tey ſtrony/ ktora dáleko od wody SienLek 2v (85); SienLekAndr a3; LeovPrzep Ev (16); RejAp 192v (113); GórnDworz R5v (114); Kąt co ieſt v punktá a. równy ieſt iákom rzekł kątowi temu co ieſt v punktá c. GrzepGeom Q3 (129); Ten obraz ná iednym pálcu miał złoty pierśćień/ przy ktorym był ten napis. HistRzym [2]; Zdrow bądź pánie ſláchetny/ twoy ſmutek dáleko bądź od ćiebie. HistRzym 23 (139); Tákże też ty vcżyń w tey ſlepocie twoiey/ ieſlibyś ſam nie mógł obacżyć á ogárnąć wiárą tego Meſyaſzá ſwego á zbáwicielá ſwego/ pytay ſie oney cnotliwey tłuſzcżey/ kędy idzie/ á kędy ſą drogi iego. RejPos 68v (298); RejPosWiecz² 94 (14); RejPos Wiecz³ 97 (2); BiałKat 261 (62); BielSat C4v (3); KwiatOpis B3 (5); GrzegŚm 65 (43); Abowiem miáſto złotá kámienie tám było. HistLan C2 (13); KuczbKat 385 (29); A więc y on drugi co mu tego pomaga tedy ſie tym chłubi/ o wierę bych był nie ia thedyby ſie byli tego nie domyſlili/ á wſzyſcyby to byli przepátrzyli. RejZwierc 191; A ták ma miła cnoto wolę ia być s tobą RejZwierc 271 (123); BielSpr 4v (53); KochMon 25 (6); WujJud 52 (58); WujJudConf 254 (11); KochList 1; RejPosRozpr cv (8); RejPosWstaw [21³] (9); BudBib 4.Reg 23/7 (218); HistHel [A2] (17); MycPrz I [D] (3); Strum Nv (70); WierKróc A4 (2); Wiárá/ tedy náſzá ma być/ y ieſt/ v ſámego Páná Boga. BiałKaz F2v (11); BudNT 2.Tim 2/20 (74); Zá Slácheckimi ſtany Krákowiánie byli StryjWjaz B4 (4); CzechRozm 18 (152); PaprPan S4v (24); KarnNap E3v (3); ſpráwy ktore ſię wnim dźiały niedáleko ſą od náſzey pámięći ModrzBaz 127v (61); SkarJedn 108 (56); KochDryas [A3]; Ale gdzieżem/ prze bogá? KochOdpr Dv (5); Oczko 7v (27); Być w niebie/ et Do niebá śię doſtać. Fieri immortalis. Calag 295b (4); KochPs 82 (9); Iutro powiáda będziewá wſpołem SkarŻyw 90; Wytrway trochę/ namilſze moie dziećię/ [...] nie boy ſię/ owo iuſz ieſt Chryſtus wſpomożyćiel twoy. SkarŻyw 208 (233); obye dwye stronye byely tam ſzye [= były są] przet Iegom. Panem woyewodą ZapKościer 1582/29v (14); KochTr 8 (4); MWilkHist G4v (25); Dregowicy záś nád Dźwiną byli StryjKron 115 (71); Obrałem (ſobie) być w progu domu Bogá mego niż mieſzkáć w przybytkách niezbożnośći. CzechEp 156 (130); CzechEpPOrz **3 (2); KochJez B2 (3); O cżym wſzytkim wątpić nie trzebá/ bo tákich liſtow/ w domách ludzkich pełno było/ y dźiś podobno ználeśćby ſię mogły. NiemObr 153 (37); KochFr 13 (20); KlonŻal D2 (2); KochBr 151 (2); KochMuza 26; KochPhaen 6 (11); KochSz C2; KochWz 140 (4); ReszPrz 76 (14); ReszHoz 117 (10); ReszList 159 (8); WerGośc 244 (14); WerKaz 297 (2); A choć nas práwie doſyć/ iákby nic nie było/ Iedną śláchetną duſzą ták wiele vbyło. WisznTr 14 (5); BielSen 10 (2); BielSjem 27 (3); KochPam 86; KochPieś 16 (4); Powiédzćieſz mi mé ſąśiády/ Ieſt tu która bez téy wády? KochSob 57 (4); KochTarn 76; PudłFr 33 (7); ArtKanc E8 (24); BielRozm 4 (2); GórnRozm K2v (35); A miáłyby nas hámowáć práwá/ y ći którzy ſą praw ſtróżmi: czego ieśli nieczynią/ kiedy tedy być żábom na deſce áż boćian przyleći/ iako Aeſop báie. KochWr 30 (5); PaprUp I2 (4); ZawJeft 38 (2); ActReg 84 (57); Calep 438a (19); GostGosp 110 (54); GostGospPon 170 (2); GrochKal 11; Phil C (6); O miły móy/ gdźieś teraz/ czy błądźiſz po leśie? GórnTroas 42 (17); GrabowSet C2v (10); KochAp 9; KochFrag 45 (3); OrzJan 3 (13); WyprPl A4 (5); LatHar 702 (63); KołakCath A3 (3); KołakSzczęśl C3v (6); RybGęśli B2v (6); Gdźie záſię ktorego ſłowá ábo kilku w Graeckim texćie nie było/ ktore ſię w náſzym Lácińſkim náyduie WujNT 16; A oto człowiek niektory opuchły był przed nim. WujNT Luc 14/2 (547); WysKaz 7 (12); JanNKar C4v (7); JanNKarGórn H (3); JanNKarKoch G2 (3); JanNKarOrz F3v; Z Wałach tákże gośćiniec nie ma bydź/ iedno przez Kołomyią. SarnStat 1049 (215); SiebRozmyśl Bv (6); GrabPospR L4 (3); KlonKr F4v; KmitaSpit C3 (9); PowodPr 30 (7); SkarKaz 158a (101); VotSzl E2 (5); CiekPotr 43 (28); CzahTr Hv (25); Wy namilſzé/ bądźćie tu przyiaciółki moie. GosłCast 39 (10); PaxLiz C3 (2); SkarKazSej 702b (14); Rybitſka kępá tudźieſz bliſko GNIEWA, V ktorego też nie długo będźiewá. KlonFlis G3v (12); SapEpit B3v (2); A tą zdrádą tráćił ślad/ wſpák obrácał ſtopy/ Zadna nie byłá ku drzwiom/ lecż wſzytkie od ſzopy. KlonWor 22 (16); Albo ſie w tym nie pomniſz/ żeś tu w cudzey ſtronie? PudłDydo A3v (5); żeś ſię W. M. znowu przez niemáły cżás niebywſzy fortunnie á zdrowo do máiętnośći ſwey náwrocić/ [...] raczył RybWit Av; ZbylPrzyg A4v (3); SzarzRyt B2v (2); SzarzRytJSzarz nlb 2v.

W zdaniach bezpodmiotowych z konstrukcją D cum inf = ktoś (lub coś) musi być, znajduje się albo będzie się znajdował(o) gdzieś na pewno, koniecznie (20): Myſli ſobie/ mnieć tám być by [= choćby] natrudniey było RejWiz 177 (4); RejFig Cc3v; RejZwierz 137; A iż cżłowiek niewie być poſpołu miłośći y nienawiśći/ ále Bogu ty rzecży ſą przełożone/ bo wſzytkim iednáko rzecży przychodzą/ ſpráwiedliwemu y krzywemu BielKron 81; RejZwierc 151 (2); RejZwiercTrzec Aaa2v; HistHel D3; Niepocżną ludźie przez nas nic Wſzędy pánu dyabłu być. MWilkHist E4v; KochBr 152; WisznTr 5; BielSen 6; pewnie że mu być w piekle. WysKaz 20; Zloty Czérwony zá trzydźieśći groſzy ſzácowan bydź ma. To znaydźieſz Titulo Podſkárbi: bo temu tám ſłuſznieyſza iest rzecz bydź. SarnStat 275. Cf »być na drodze«, »być po prawicy«, »być na ziemi«.

Przysłowia: Nie bacżąc iż w ſzpátnym ſędzie/ Niekiedy też bálſam będzie BierEz Gv.

bibl. Gdźieć będźie ćiáło/ támći będą y orłowie. LeovPrzep G2 (2); RejPos 259; GrzegŚm 20; WujNT Luc 17/37 [ogółem 5 r.].

Bo záwſze kąkol miedzy pſzenicą być muśi WujJud 7v.

Mniema iż iuż ſkorę nieſie Choćia niedzwiedz będzie wleſie RejRozpr Ev.

Gdźie ſą niewiáſty/ tám bywa ſwárzenie. March¹ A3; March³ T8v.

A damli dobrą kolendę Ze z nogámi wniebie będę. RejRozpr A3.

A tak darmo ſyę czas kroczy Ać ſędzia ćzeka zdobroczy Cżiſczie bych my już mogli ijcż A wpieklie dzis na obiat bycż RejKup z6.

Gdzye ſerce ieſt tám Bog będzye BielKom F3.

bibl. Abowiem gdźie ieſt ſkárb waſz/ tam, i ſerce waſze będźie. MurzNT Luc 12/34; Gdzie ieſt ſkarb twoy tám ieſt ſerce twe. HistRzym 122; SkarŻyw 545; WujNT Matth 6/21 (3); [ogółem 6 r.].

Frazy: bibl. »pan Bog bądź miedzy nami; niechaj będzie Pan miedzy mną a tobą na wieki« = sit Dominus inter me et te Vulg (2): Leop 1.Reg 20/23; Weźmi ten pierśćień á choway odemnie/ á pan Bog bądź miedzy námi. HistRzym 123v.

»kto bądź, ten bądź« = niech będzie kto chce (2): KochPam 86; śmierć ſpráwiedliwa/ iednákiégo ná wſzyſtki práwá vżywa. Kto bądź /ten bądź ná kogo lós naprzód pádnie/ Ták Páná iáko ſługę poima KochPieś 17.

»nie wiem, gdziem nie był« = byłem wszędzie (2): Perreptavi usque omne oppidum ad portam, ad lacum, quo non, Zwiedźyłem wſzyſtko miáſteczko/ v bramy/ v yeziorá y niewiem gdziem tile nie był. Mącz 343c, 352c.

Zwroty: »być w brodzie« = wpaść, skompromitować się (1): A tyś wolał przez łáwy: á przecięś był w brodźie: Dobra ono przypowiéść: Polak mądr po ſzkodźie PudłFr 43.

»być doma, w domu« = we własnym mieszkaniu [szyk zmienny] (35 : 14): A kiedy iuż Xánt domá był/ Wſzyſtko o Ezopie myſlił BierEz E3v (3); ZapWar 1527 nr 2374 (2); LibMal 1543/72v (3); Otworz otworz ieſt kto wdomu RejKup e4; GroicPorz m4v; Leop Matth 5/16 (3); RejFig Aa6v; RejZwierz 137v; BibRadz Ios 6/17 (2); BielKron 297v (2); KochSat B3v; Mącz 278a (9); OrzQuin A4; Prot A4v (2); SienLek 164v; GórnDworz R5v (2); RejZwierc 254 (3); CzechRozm 230v; Calag 109b; SkarŻyw 497; ZapKościer 1584/49; Korce Gdańſkie máią bydź domá/ dla proby wymierzenia we Gdańſku. GostGosp 92 (2); WyprPl C; OrzJan 53; WujNT Ioann 11/31; SkarKazSej 671b; KlonFlis H4v.

»być w domu« = być niezamężną, u rodziców (1): Cżemuś dawney nie powiedał: Iużemći inemu ślubiłá/ Pokim ieſzeże w domu byłá. BierEz O2v.

»[komu] być na drodze« = być przeszkodą (1): To iuż teraz prawie wydze Czo mowyl iuż tu ſam ſłyſę. Tem my to pyen był nadrodz[e] Ze tak baczys żłie obodze. RejKup n4v.

bibl. »być w, na łonie, w biodrach, lędźwiach [czyich]« [szyk zmienny] (10 : 4 : 1): KrowObr 215; SarnUzn E8v; CzechRozm 143v (3); W cżym y potomkowie iego/ iáko mowi Apoſtoł/ to ieſt Aaron/ y Lewytowie/ ktorzy ieſzcże byli ẃ lędźwiach tego Abraháma oycá ſwego/ iáko więtſzemv dżieśięćinę też dáli SkarŻyw 284; CzechEp 255 (4); LatHar 527; Bo ći ktorzy w łonie Abráámowym [= w otchłani; limbus patrum] byli/ żadnych mąk nie ćierpieli WujNT 263 (3); Bo żaden áni Moyżeſz/ áni Prorok Bogá nie widźiał/ mowi Ian Chrzćićiel/ iedno ten Syn ktory ieſt ná łonie v Oycá. SkarKaz 488a.

»na śmiertelnym łożu być« (1): ktora [Elżbieta Sławkowska] będąc zlożona od Pana Boga Niemocą, tak i na Smiertelnim lozu będąc [napominała swego syna] [...] Ażeby Stanąwsży przed Prawo Miaſta Koſćierziny spolecżnie znimi podziękowal za posag ktory wzięla od Braćiey swoiey. ZapKościer 1581/23.

»[gdzieś] być myślą« (1): bom y tám iuſz wſzyſtek ieſt myślą CiekPotr 83.

»oblicznie, obecnie [gdzieś] być« = być osobiście gdzieś obecnym [szyk zmienny] (12 : 5): OpecŻyw 41 v; LibMal 1546/110v; Iedno kſiążę rycerſtwá Dáriuſowego/ obacżył być oblicżnie Alexandrá. HistAl F2; Diar 29; LubPs cc4v; Poſtánowiwſzy woyſko w Ieruzálem/ ktore tám obecnie było/ ciągnął do Cezáryey BielKron 147v; Mącz 428d; RejPos 88v; GrzegŚm 35; Ale Krol będąc oblicżnie w Powiećie [praesens in municipio]/ łácno by śię wſzytkiego dowiedźiał ModrzBaz 20v; NiemObr 76; LatHar 198; WujNT 2.Cor 10/2; SarnStat 1169 (4).

»być przed oblicznością [czyją]« = in conspectu Vulg [szyk zmienny] (12): y rzekł krol do Iozefa/ ocyec twoi y braćya twoi przyſli do cyebye zyemya Eipſka ieſt przed oblitznoſćią twoią HistJóz E2v; TarDuch A7; WróbŻołt 118/168 (2); RejPos 78v; BiałKat 76; KuczbKat 260; LatHar 163; WujNT 841 (3); SkarKaz 40b.

»być przed oczyma, przed okiem, na oczach, na oku« = ante oculos esse Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (29 : 1 : 2 : 1): PatKaz II 33; PatKaz III 149; WróbŻołt 25/3; Day mily panie nam: aby zawzdy nam byla przed oczyma naſſemi ſprawiedliwoſc RejPs 166v (2); MurzNT 8v; Leop Gen 47/6; BibRadz Rom 3/19 [18] (5); BielKron 334v; RejPos 219 (5); KuczbKat 140; RejZwierc 258; Oczko A4v; KochPs 24 (2); Y pytáłá gdzie brát Wincenty? powiedziano iey/ oto ieſt przed ocżymá twemi. SkarŻyw 310 (2); ActReg 47; Calep 720a; A ty nie ſpuſzcżay Oycże z twego wzroku/ Lecż niechay będę záwżdy/ ná twym oku GrabowSet I3v (2); OrzJan 16; WujNT Apoc 9/13; CiekPotr 89; GosłCast 32.

»być [gdzie] swą osobą, istnością, w swej osobie, pod własną osobą itp.« = być gdzieś obecnym osobiście [szyk zmienny] (16): MetrKor 34/134v (3); LibLeg 11/83; A gdzyeżby on mogł wiedzyeć po wſciornaſtkim ſwiecie/ Co ſie w tey zyemi dzyeie/ á co w tym powiecie. Gdyż on ieſt ſwą iftnoſcią/ á wſzytko wie wſzędzye RejWiz 111v; BibRadz Act 27/37; BielKron 209v; RejPos 88v; WujJud 71v; SkarJedn 282; Który ták záſtąpi mieyſce iego/ iákoby ſam w oſobie ſwéy był. [tanquam solus personaliter interesset JanStat 698] SarnStat 914 (6).

»być w [czyjej] osobie« = mieć pozór, podobieństwo, postać (czegoś), być czyimś uosobieniem (1): Ruſz ſię y ty coś w oſobie Miáſtá RybWit B3v.

»być przed Panem, przed majestatem bożym« [szyk zmienny] (3 : 1): vyźrzał Eliábá (pierworodnego Izái [yná) y rzekł: Ieſliże ieſt przed Pánem pomázániec iego? ſNum coram Domino est christus eius]? Leop 1.Reg 16/6 (2); RejAp 69v; ArtKanc A10v.

»na piśmie być« (1): Cokolwiek á ktorego cżáſu poſtánowi Pán y nápiſze/ nie przeſtępowáć: nie wymawiáiąc ſie niepámięćią: gdyż ná piſmie to bydź ma. GostGosp 74.

»być na placu« = być wspominanym, przytaczanym, omawianym, dyskutowanym [szyk zmienny] (5): MurzHist K4v; Ten ieſt záwżdy ná plácu/ ten ma pámięć żywą. RejWiz 91 v; y wſzytko to było ná plácu/ cokolwiek zobudwu ſtron dowodnie kto powiedzieć może GórnDworz G7v (2); ActReg 183.

»być ku, na pomoc(y)« [szyk zmienny] (8 : 5): BibRadz 1.Par 12/19; iż Krol Káźimierz niemogł być ku pomocy Ceſárzowi Frydrychowi BielKron 231 (10); BielSen 6; ArtKanc M4v.

»być ku potrzebie« [szyk zmienny] (10):Skánderbeg niemogł ták być prętko ku tey potrzebie z ſwoim ludem. BielKron 245v (10).

»być przed prawem« [szyk zmienny ] (2): Co oni przed prawem naſzym będąc zeznali, za pozwem Iego Mści Pana Woiewody Pomorskiego, ktore zlotych 50. do ſiebie wźiąl Pąn Dzieniſz Iezewſki. ZapKościer 1580/15v, 1584/51v.

»[komu] być po prawicy« = ku pomocy (1): Abowiem Dawid o nim mowi: Vpátrowałem záwżdy Páná przed ſobą; bo mi ieſt po práwicy [quoniam a dexteris est mihi] WujNT Act 2/25.

»być przytomnie« = osobiście (2): Gdyby ſam Miſtrz záwżdy był przytomnie [praesens] więceyby roboty zdwiemá odpráwił/ niż w niebytnośći ſwey z dźieśiąćią odpráwuie. ModrzBaz 37; Calag 109b.

»być przed rękami« = znajdować się w pobliżu, na podorędziu (1): Exto ‒ Füraussgehn, vberig sein, vorhanden sein. Ieſtem przedrękamy, podałem ſie, wirosłem. Calep 398a.

teol. »być w sakramencie, pod osobą chleba (i wina), w chlebie (a w winie) itp.« [szyk zmienny] (68): KromRozm I K4; BielKron 206v; GrzegRóżn Iv; Drudzy záſię powiádáią/ iż pod obiemá cżęſciámi ſákrámentu tego/ to ieſt/ w chlebie á w winie/ ieſt cáły á iſtotny Kryſtus. RejPos 88v; RejPosWiecz² 97; Iużże tedy Chryſtus Pan wedle ſłowá ſwégo nie będźie w Sákrámenćie BiałKat 306 (4); KuczbKat 175 (3); WujJud 71v (20); CzechRozm 262v (6); KarnNap D3; Obacż iáko zle bluznią y ſproſnie Zwingliáni ktorzy niewierzą áby pod oſobą chlebá w Sákrámenćie prawdziwe y rzeczywiſte ćiáło Boże było SkarŻyw 168 (6); ReszPrz 40 (3); Bo do tego áby był w Sákrámenćie/ nie potrzebá mu niebá opuſzczáć WujNT 408 (20).

»być przed sędziem« = zgłosić się, stanąć przed sędzią (1): Terazcży tu niezyſſcze nicz Trzebacz pierwey przed ſęndziem bycz RejKup x6v.

»być na [którym] stopniu, na prostej linii« = być w (jakimś) stosunku pokrewieństwa [szyk zmienny] (5 : 1): Rowna poprzecznych Linia ieſt/ gdy perſony o ktorych bywa gadká ná rownym ſtopniu ſą od ſpolnego Pniá/ to ieſt od Rodźicá GroicPorz ff3; Ktore Práwo tylko idźie między tymi Perſonámi/ co ſą ná proſtey Liniey. GroicPorz ff4 (6).

»być na stronie« [szyk zmienny] (4): Priamus ſyn Láomedontow o tym niewiedzyał/ bo był ná ſtronie w Frigiey. BielKron 55 (2); GórnDworz Aa7v; ActReg 160.

»być na domowych śmieciach« = być u siebie w domu (1): Vganiáli ſię potym áż pod gorę gdzie dziś Werki Biſkupie/ Litwá y Ruſſacy ſmiáłością/ bo im ná domowych smiećiach było StryjKron 487.

»być [w czym] po uszy« (1): Vźrzyſz álić náſzemu być w plewach po vſzy/ Bá niedba nić o Figi podobno nie ſuſzy. RejWiz 47v.

»być w sąsiedztwie, w przyległości, w towarzystwie sąsiedzkim [z kim, z czym]« [szyk zmienny] (11 : 7 : 1): UstPraw G4; my z Niemieckim narodem w przyległośći záwżdy byli BielKron 335 (7); Adiaceo, Przyleżę/ yeſtem w ſąſiectwie s kim. Mącz 161b; BielSat Gv; GórnDworz F5; ZapKościer 1579/2v; SkarŻyw 88; StryjKron 31; NiemObr 12; BielSen 14; Tá tedy źiemiá Niemiecka/ ponieważ známi ieſt w towárzyſtwie ſąśiedzkim: [...] boi ſie o wſzyſtko panſtwo ſwoie OrzJan 64 (2); SarnStat 700.

»u wod być« (1): któré to obiedwie przyczynie/ ták to ná mnie wyćiſnęły/ że w wielkie gorącá y w cżáſy niepogodné/ z W.M. ſwym Mi.Pánem v wód tych dni niewiele będąc/ co ſą Cieplice/ y do czego dobré/ vkázáćiem musiał Oczko A2v.

»być [komu] na ziemi« = upaść (1): Bo ſię wiecz bárzo omylj Abyć obiema naċzemj [lege: ziemi] RejKup ſ8v.

»być w żywocie (matki, matczynym, dziewiczym itp.), w wnętrznościach« [szyk zmienny] (22 : 1): BierRaj 20; OpecŻyw 11v; PatKaz I 10v; panną bądącz wzyuoczye matky ſwey mądrſza byla nyſz wſzytky doctorouye PatKaz II 80 (9); PatKaz III 94 (3); FalZioł V 35v (2); OrzRozm G3v; OrzQuin S; RejPos 9 (2); Ian będąc w żywoćie mátcżynym/ miał Iezuſá poznáć CzechEp 305; SkarKaz 576a.

Szeregi: »być i (a, ani, a(l)bo) mieszkać« [szyk 12 : 9] (21): thedi ſtaroſtha myeyſcza onego, pod ktorego moczą zwiczyązony yeſt abo myeſzka, sznyego bandzye powynyen sprawyedliwoſcz wſzitką vczinicz MetrKor 40/811; GliczKsiąż M; KrowObr 12v; Naprzod/ iż w nim mieſzkamy y ieſtechmy/ iáko ſtworzenie w Bogu ſtworzycielu ſwoim. RejPosWiecz² 91 (16); WujNT 372; SarnStat 1157.

»być a osiadać« (1): Obacżywſzy to poſpolity lud wyſpu onego/ [...] poſłáli do przełożonego ich mowiąc: iż wolim dań poſtąpić iáką nam vłożą/ niżliby thu Hiſzpani mieli być á oſiádáć. BielKron 442v.

»być a przebywać« (1): gdyż ſie obiecuie y z Bogiem Oycem y s Synem záwżdy w tákim ſercu być á przebywáć vſtáwicżnie we wſzytkich ſpráwach iego. RejPos 271v.

»być i zostać« (1): gdyż ná iednym mieyſcu być y zoſtać ſie nie może. Phil M4.

»bywać i być« (1): A co ſię tknie inſzych iż ich záwżdy zdawná wiele w Polſzcże z obcych narodow bywáło/ y ieſt/ ktorzy ſię tu rozrodźili CzechEp 61.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (12): WróbŻołt kk6; bili na tich granyczach y ſą kladowyſka y myeſczidi beſſvrmanſkie y znaky LibLeg 11/86; Gdyż ći kthorzy byli i ktorzy nie byli [Absentes enim et praesentes Vulg]/ iednáko byli trapieni. BibRadz Sap 11/12; OrzQuin I2v; RejAp 144v; GórnDworz Z6; RejPos 115; BudNT bv; CzechEp 361 (2); WujNT 408; SkarKaz 243a (2).

W przen (15):

Zwroty: »być w lesie« = być w kłopocie, w złej sytuacji; być zagubionym, pokonanym (8): Czo kto zaſluzyl to nieſſye Slym być yzodpuſty wleſzye. RejKup k5v, h4, aa7v; Byćći pewnie y s pozwy/ y s ſtátutem w leſie. RejZwierz 101v, 56; Bo wierz mi iż ſie vnieſie/ Być mu y z rogámi w leſie. RejZwiercPodw 183v; ZA nicby dziś twe ſtrzały ſtały Herkuleſie/ By go vyrzał y z nimi byłby prętko w leſie. PaprPan V4, G3.

»być w lesie« = być dalekim, niepewnym, czekającym na załatwienie (5): Vkłonić ſie y pozdrowi/ Wilcżą pokorą vłowi/ Cżapkę tylko z głowy wznieſie/ A ſerce będzye gdzyeś w leſie BielKom G3; Pierwey drugich poſági/ iuż będą gdźieś w leſie/ Niżli pánią małżonkę do domu przynieſie BielSat D4 [idem BielRozm ]; RejZwierc 89v; BielRozm 30; wAuguscie iescze potomek był w Lesie y nie wiem iaki miał bydz ActReg 23.

»być w lesie« = być w błędzie, nie mieć racji (1): Lecżći prawdá nienawiść v niektorych nieſie/ Wżdy ty o to nic nie dbaſz/ być tym przedſię w leſie RejZwierc 266.

»być w lesie« = być swobodnym, swawolnym (1): Lecż go nie ledáiáko/ młoda myſl vnieſie/ Bo ma ná nię wędzidło/ iż iey nie być w leſie. RejZwierz 57v.

a. Brać udział, uczestniczyć (czynnie lub biernie) w jakimś wydarzeniu, akcie, ceremonii, procedurze, urzędowej czynności, pracy zbiorowej, zabawie, rozrywce; należeć, zaliczać się do jakiejś grupy lub organizacji, obracać się w jakimś środowisku, otoczeniu; przestawać, obcować, być w bliskim kontakcie z kimś; towarzyszyć komuś, czemuś; służyć u kogoś lub gdzieś (przeważnie o ludziach ew. istotach żywych); adesse, esse, interesse, obire (comitia), versari Cn (1818): Lew niekiedy ná łow śię brał/ Liſzkę z oſłem z ſobą wezwał: Aby wſzyſcy ſpołem byli/ A lepiey śię obłowili. BierEz K4; był wezwan [cesarz Antonius] w Rzymie Ociec oycżyzny/ ktorego też miedzy ſwięte iednego być licżyli. BielKron 149v (3); StryjWjaz C3v.

być około, w okrąg kogo (16): Y ktoż ieſt s tych rowien tobye ktorzy ſą w okrąg ciebye LubPs T5v; Leop 3.Esdr 2/8; A około krolá ſpełná dwudzieſtu tyſięcy ludu niebyło BielKron 306v; RejPos 10v (6); BudBib 1.Mach 12/53; Było ná ten cżás około Hetmáná śláchćicow Polſkich niemáło ModrzBaz 47 (2); SkarŻyw 140; StryjKron 587; ActReg 5; LatHar 719.

być podle kogo (1): Arcybiſkupá Srygońſkiego też wtencżás widáć niebyło/ ktory też wtey bitwie był zoſtał/ y innych niektorych co byli podle krolá. BielKron 308.

być u kogo (27), u czego (13): Oſieł v ogrodniká był/ Gdzie wiele iadł máło robił BierEz L2; Będącz tedi on młodźieniecz v dwora pocżnie ſie dobrze miécz v pana Sżcżęſciá ForCnR C; LibLeg 10/59 (2); pawel kucharzs kthori dzyſzyą v krolya ſtharego yeſth, koczyel wkurnykv wzyal LibMal 1545/97v (2); RejKup b7; KromRozm III H7; GliczKsiąż F4; GroicPorz 13 (2); UstPraw Cv; RejFig Aa7v; RejZwierz 124v (2); BibRadz Mar 14/49 (2); BielKron 112 (3); GórnDworz L5v (2); HistRzym 70; RejZwierc 27v; BudBib 2.Par 2/7 (2); ModrzBaz 12v (2); Doktorze/ v krolewſkiegoś ſtołu á nie w komorce klaſztorney/ śiedziſz. SkarŻyw 202 (2); Dowodźił actor Xiądz á tom z tobą był ná kilku inſtanciach, v tegoſz ſądu GórnRozm G3; ActReg 142; LatHar 708; WujNT Matth 13/56 (4); SarnStat 180 (3). Cf »u diabła być«.

być w pośr(z)od (a. w pośrzodku, we śrzodku) kogo = in medio esse Vulg (10): Iáko Pan bog ieſt vſtháwicżnie w pośrzodku thych/ co w nim mocnie vfáyą. LubPs cc4v marg (3); Leop Matth 18/20 (3); GrzegŚm 36; Ludźie/ choćia drudzy poturcżeni/ dobrzeby ktemv pomogli we śrzodku Turkow będąc pobiwſzy ſwe goſpodarze do ſwoich przybieżeli BielSpr 59; LatHar 720; WujNT Luc 22/27.

być z kogo (162), z czego (123): OpecŻyw 14v (2); TarDuch B6; HistAl E4v; KromRozm I B4 (3); O błogosławieniſzto/ o ſzczęſliwiſzto ſą/ ktorzy zwybranych ſą MurzHist F4 (2); MurzNT Matth 26/73; KromRozm II t2; To yeſt oná yedná owczárnya [...] w ktorey kto nye yeſt/ ten nye yeſt z owyec yego KromRozm III E6 (8); LibMal 1553/178; BielKom D2 (2); KrowObr 37 (9); Leop Ex 2/6 (13); BibRadz Ioann 10/16 (8); BielKron 223v (3); Sodales, Którzi ſą z yednego cechu albo bráctwá. Mącz 398c; GórnDworz Aa4; A ći kthorzy byli poſłáni/ byli z Liczemiernikow RejPos 11v (6); WujJud 172v; WujJudConf 139 (2); BudBib Is 44/11 (3); BudNT Joann 18/37 (3); choćiaſz kto ieſt z wybránych y vmiłowánych Bożych/ iednák nie záwżdy może vcżynić tego coby chćiał dobrego CzechRozm 244 (2); ModrzBaz 79v; Chirágrá/ pedográ/ ſciátyká/ y bolenié członków/ á gdźie lepſzą pomoc weźmie? byle niebyłá zówych záſtárzáłych/ co ſye iuż ówo prawie w guzy ſkámieniáłé obróćiwſzy/ z medyká y z ſyropów śmieią Oczko 15v (2); SkarŻyw 98 (2); Bom też ſam ieſt z vcżniow iego. MWilkHist C3v; StryjKron 15; CzechEp 360 (11); NiemObr 41 (2); KochFr 21; LatHar 710 (3); tedy iż ktorzy z wiáry ſą [qui ex fide sunt]/ ći ſą ſynmi Abráhámowymi. WujNT Gal 3/7 (34). Cf »z Boga być«, »z diabła być«, »być z ducha«, »być z Kościoła«, »z liczby być«, »być z prawdy«, »być z strony«, »być ze świata«, »być z zakonu«.

być między kim (191): BierEz Q4; Starſſy paſcie ſlowem bożym trzodę tę/ ktorá miedzy wami ieſt OpecŻyw 187v (6); OpecŻywSandR nlb 5v; PatKaz I 10 (2); BielŻyw 153; LibLeg 10/56 (5); SeklKat A2v; HistAl D3v; MurzHist Vv; MurzNT Mar 15/40; KromRozm II q2 (3); A wżdym ya myędzy wámi yáko ten ktory ſluży. KromRozm III M7 (6); Diar 58; DiarDop 111; GliczKsiąż K6v (3); LubPs cc4; KrowObr 22 (7); RejWiz 116v (2); wſſyſtek zbor ieſt z ludzi ſwiętych á miedzi nimi ieſt Pan Leop Num 16/3 (4); OrzList f4v; UstPraw Iv; BibRadz Matth 27/56 (7); OrzRozm H2 (2); BielKron 202 (29); Mącz 35a; OrzQuin C (2); SarnUzn F6v; RejAp 26v (3); GórnDworz Hh8 (2); á dáwa nas ku wychowániu rybithwowi/ [...] iżeby mógł miedzy mnichy być/ to ieſt miedzy mężmi Swiętemi przebywáć á świętym być. HistRzym 40v (4); RejRozm 77 (2); PaprPan S2v (2); ModrzBaz 103v (5); Iáko Słowieńſkie narody/ miedzy ktoremi ſą Polacy y Ruś/ wiárę świętą Chrześćiáńſką przyięli SkarJedn 223 (9); SkarŻyw 290 (12); StryjKron 100; CzechEp 39 (3); NiemObr 64 (3); ReszHoz 133; GórnRozm H2; ArtKanc A10 (2); OrzJan 110; LatHar 152 (3); LEcz byli y fałſzywi prorocy miedzy ludem WujNT 2.Petr 2/1 (9); SarnStat 1263; PowodPr 35; SkarKaz 42a (2); CzahTr F2; Ieſli wieſz iż miedzy bráćią twoią ſą dowćipni mężowie/ vczyń ie páſterzmi nád bydłem moim. SkarKazSej 662b.

być miedzy kim i miedzy kim = pośredniczyć (1): Támżem ia na ten czás był miedzy Pánem/ y miedzy wámi/ ábym wam odnoſił ſłowo Páńſkie BibRadz Deut 5/5.

być z kim (273): ZapWar 1512 nr 2142 (2); March¹ A2; Prześpiecżnie ze lwem mowiłá/ Iákoby z nim záwżdy byłá. BierEz H3v (3); OpecŻyw 111 (11); ForCnR B3; TarDuch A5; March³ T7; LibLeg 11/68v (4); LibMal 1545/97 (4); RejJóz N5 (2); RejKup ſ5v (4); HistAl G8v (3); MurzHist P4v; MurzNT Mar 5/40 (12); KromRozm III N3v; BielKom B5v; LubPs Qv (2); KrowObr 21v (2); Y vſlyſzeli niekthorzy z Pharyzeuſzow ktorzy z nim byli Leop Ioann 9/40 (22); UstPraw F4; KochZuz A4; RejFig Dd7v (2); BibRadz 2.Reg 13/15 (42); BielKron 415 (20); RejAp 39v; GórnDworz N6v (2); HistRzym 130 (4); RejPos 118 (7); BiałKat 320v (2); RejZwierc 145; KochMon 24; BudBib Iud 6/1 (9); BudNT 2.Petr 1/18 (4); CzechRozm 264; PaprPan M4v (3); ModrzBaz [38]v; SkarJedn A3v (2); SkarŻyw 362 (5); KochTr 21; MWilkHist Lv; StryjKron 572; CzechEp 163; KochJez B2v; NiemObr 47; ReszList 172; PudłFr 57; ArtKanc G16 (2); ActReg 139; GrabowSet R3; LatHar 693 (6); WujNT 130 (40); gdźiekolwiek ná ten czás z Dworem náſzym ſczęśliwie będźiemy/ pozwáć roſkażemy SarnStat 605 (6); Ten głos ſłyſzeliſmy z niebá/ będąc z nim ná gorze świętey. SkarKaz 118a. Cf »być z Chrystusem«.

być z kim = być w związku małżeńskim z kim (2): On iey záſię pocżął mowić/ Chćieyże ty moią żoną być: Gdyż iednáko żáłuiewá/ A cżemuż z ſobą nie będziewá. BierEz G4v; Krol Angielſki/ prętko zmienił ſwoy vmyſł [...] cżęśćią też dla żony/ ktorą miał wolą poiąć/ Annę ſioſtrę Kliueńſkiego kſiążęćiá bárzo cudną/ y poiął/ ále ſnią niedługo był. BielKron 217v.

być na czym (176): BierEz M2v (2); OpecŻyw 40 (3); MetrKor 40/810; Othoſz gdym bil na dworze Czeſarskyem thedy my nycz nyemowil LibLeg 7/100v (4); ComCrac 15v (5); RejRozpr G4v; Alem ia niebyl natym ſądze SeklWyzn Av; on bąndacz na ſzlyubye by bell czo na ſzyą thakowego czull, thedibi byll yſzczie wczaſz wywyal. LibMal 1545/103v (3); ZapWar 1545 nr 2646 (2); SeklKat L; Otoć/ ktorzy wznamięnitem odźięniu chodzą i wroſzkoſzy żywą/ na pałácach krolewſkich ſą [in domibus regum sunt] MurzNT Luc 7/25; KromRozm III P4 (2); Item apelacyj dozwalają do wszyćkich duchownych, ktorzy będą na sejmie Diar 54 (4); DiarDop 111; MrowPieś A4v; GroicPorz d2v (2); ná ktorym Koncilium Kártáińſkim było Biſkupow dwieśćie y ſiedmnaśćie KrowObr 16v (6); RejWiz 98 (2); á ieſliby ſam być niemogł ná roku/ tedy może przyſiąc przes prokuratorá. UstPraw D3v (6); RejZwierz 56v (2); BibRadz Ps 35/1 (2); OrzRozm M3v; ále młodſzy brát Lech obacżywſzy tho zábił go [Grakusa Wtorego] gdyſthá ſámá byłá ná łowie BielKron 340v (29); Mało ludźi było ná kázániu. Mącz 136c (2); GórnDworz P8 (4); HistRzym 117v (2); A nie vſłyſzyſz by kto dziś zacny inácżey zdechł iedno powiedzą/ iż byli tám ná iedney bieſiedzie támże ſie rozniemogł RejZwierc 60 (3); BielSpr 3 (2); WujJud 142v; BudBib Bar 5/31; StryjWjaz A4v (3); Nie godźić ſie bácżnemu być ná tákiey woynie PaprPan B3v; ModrzBaz 88v (2); SkarJedn 6 (12); SkarŻyw 164 (4); StryjKron 547 (3); CzechEp 228; NiemObr 59 (3); WerKaz 306; WisznTr 5; ArtKanc N12; GórnRozm D4 (4); ActReg 136 (6); OrzJan 43; WujNT Luc 7/25 (4); A ieſliby który prze śmierć álbo chorobę z miánowánych nie mógł bydź na téy Rewiziiéy/ inſzégo ná to mieyſce deputuiemy. SarnStat 402 (24); SkarKazSej 680b; KlonWor 33. Cf »być na posłudze«.

być przy czym (218), przy kim (196): yakom ya nyeprzyyal szdzyesyanczą voszow gy stylye robothnykow anym scham przynych byl ZapWar 1512 nr 2141 (7); On rzekł/ tákem vcżynił/ Y przynieiem do tychmiaſt był BierEz C3 (4); OpecŻyw 89 (7); OpecŻywPrzedm C4v; ForCnR A4; PatKaz III 143v; iżby żadnego cudzego niebyło przy ich ſpolńem poznańiu HistJóz D4 (2); KlerPow 10; FalZioł IV 50c (2); BielŻyw 9 (7); MetrKor 59/77v (3); WróbŻołtGlab A4v; livdzie czy ktorzi bily przi kroliv barſo ſye bily LibLeg 10/146 (17); ComCrac 16v; LibMal 1543/69v (18); SeklWyzn a3v; RejJóz F3v (2); RejKup g5 (4); MurzHist V2 (2); MurzNT Mar 15/41 (3); Diar 54 (4); BielKom B5v; GliczKsiąż C5 (2); GroicPorz e2 (4); KrowObr 135 (3); Były przy niey dwie pánie RejWiz 36 (2); Leop 2.Mach 1/16 (22); OrzList f4v; UstPraw H (2); RejZwierz 4; WyprKr 2; BibRadz Mar 4/10 (12); OrzRozm I2 (4); Był ieſzcże ná ten cżás przy Ceſárzu Kſiążę Sáſkie BielKron 236v (43); KochSat [C2]; Mącz 65b (5); OrzQuin Lv (2); SienLek 34; RejAp 149v (3); GórnDworz Ii2 (9); GrzepGeom K4v; HistRzym 95; RejPos 43v (10); KuczbKat 300; RejZwierc 38; BielSpr 54; KochMon 32; WujJud 228 (2); RejPos Rozpr c2v; RejPosWstaw [143²] (2); BudBib 1.Mach 9/60 (3); WierKróc B3; CzechRozm 184v (5); Kiedyby przy nim náſzy s ſwemi pocżty byli/ Pánowałby w Azyey áż do cżáſu tego PaprPan T; ModrzBaz 24 (4); SkarJedn 38 (2); KochOdpr B3; Przy kim być. Stare prope quem- Calag 88b; KochPs 74; SkarŻyw 292 (18); W domv vcczy. wego Pana Grzegorza lęgy Solthiſſa Prziſſęsnego á Mieſſczanyna Miaſteczka Kroliewſkiego Koſſczerzyny przy nym bely przyſſięsnyczy. ZapKościer 1587/70v (39); MWilkHist K3v; StryjKron 727 (3); CzechEp [384]; NiemObr 177 (2); WerKaz 279 (2); ArtKanc H14v; GórnRozm G3v (5); ActReg 89 (9); Adhaereo – Vſtawicznie ieſtem przikim, trzimąm ſzie Calep 23b; GostGosp 32 (2); KochAp 5; KochFrag 45; OrzJan 116; LatHar 726; WujNT Mar 1/36 (11); Nie przez ſubſtitutá ále ſam przytómny przy Róćie ma bydź SarnStat 427 (53); WitosłLut A4; PowodPr 47 (2); CiekPotr 14; PaxLiz B4v; SkarKaz 663a; RybWit [Av]. Cf »przy boku być«.

być w czym (336), w kim (25): Záby niegdy w rádzie były/ Bogá o Krolá prośiły BierEz I3 (4); OpecŻyw 105v (4); PatKaz II 86v; MiechGlab 47; WróbŻołt aa4; Ianvsz: Biskup Piieczikoſczielſky A Stephanus Verbeczi czy byly wthym posselſtwye y przynyeſſly wyelkye dary Cessarzowy LibLeg 9/50 (3); RejKup y7; W teytho bytwie był niektory mąż ſmiáły HistAl E4v; KromRozm I N4; KromRozm III E6 (2); Diar 97 (2); GliczKsiąż P3; KrowObr 141v (2); RejWiz 153v; Leop Ez 27/9 (3); UstPraw H2; LIzymách kiedy w woyſce z Alexándrem byli/ Przywiedli wielkiego Lwá/ co gi vłápili. RejZwierz 39; Bo w Rzecżypoſpolitey/ gdy był w onym kole/ Mogł ſie żacżek przećwicżyć/ pewnie w iego ſzkole. RejZwierz 57v (4); BibRadz Act 12/4 (5); á to w bitwie Demoſthenes niebył OrzRozm Q3 (3); miáſto iego Foroinlanę [...] obległ/ w ktorym oblężeniu było wiele ludzi Rycerſkich BielKron 298v (29); KwiatKsiąż Nv; Foederati populi et foederate civitates, Którzi ſą w yednym buncie Mącz 132d; Meus in Graecia commilito fuit, Byłáźwá obádwá w yedney rocie w Greciey. Mącz 221b (5); OrzQuin R2; RejAp 30v (5); GórnDworz Kk6v (5); RejPos 38 (6); BiałKat c3v; RejZwierc 236v (3); BielSpr 2v (4); KochMon 35; BudBib 1.Par 27/6; BudNT Matth 11/8; StryjWjaz A4v; CzechRozm 159v (2); ModrzBaz 89v (2); SkarJedn 5 (2); KochOdpr B3; KochPs 3; SkarŻyw 244 (7); StryjKron 632 (8); CzechEp 313 (2); ArtKanc Q5v (2); GórnRozm A2v (3); ActReg 4 (8); Calep 228a (2); OrzJan 49; LatHar 719; tedy nie wſzytkim ktorzy ſą w Akádemiey należy ie exáminowáć WujNT 825 (5); WysKaz 42; JanNKar D2; nie ma bydź żaden w Rádźie/ iedno z Rycérſkiégo narodu SarnStat 71 (7); SiebRozmyśl B3; KmitaSpit Bv; CiekPotr 78; SkarKazSej 694b (4); Gdy będźieſz w cechu/ Zá łáſką/ co ſłowo/ Mow cżapkę ziąwſzy. KlonFlis F. Cf »być w Chrystusie«.

Zwroty: »z, od Boga (Ojca) być« [szyk zmienny] (59 : 6): To ten cżlowiek nie ieſt od boga ktory ſoboty nieſwięcij. OpecŻyw 52 (2); MurzNT Ioann 9/16; KrowObr 65v (11); Leop Ioann 9/16 (2); RejPos 84 (14); RejPosWiecz² 92v; RejPosWstaw [21²]; BudNT Ioann 9/16 (2); CzechRozm 38v; Kto z Bogá ieſt/ ſłow Bożych ſłucha CzechEp 137 (10); My z Bogá ieſteſmy [Nos ex Deo sumus]. WujNT 1.Ioann 4/6 (17); PowodPr 55 (2).

»przy boku [czyim] być« [szyk zmienny] (5): Lecż tákowi ktorzi przy boku Krolewſkiem vſtáwicżnie będą [Sint autem familiares regis]/ á do tákich táiemnych rozmow będą przypuſzcżáni trzebá áby byli wierni y milcżeniem ozdobieni. ModrzBaz 25v; SkarŻyw 152; PaprUp K2; ActReg 95; Zeby tedy tákowi przy boku Páńſkim być mieli/ niebeſpiecżna rzecż ieſt Phil H.

»być z Chrystusem, w Chrystusie, w Panu itp.« [szyk zmienny] (45): MurzHist S4 (3); KrowObr 139v; Abowiem znákiem Apoſtholſtwá moiego/ wy ieſteśćie w Pánie [vos estis in Domino]/ Leop 1.Cor 9/2 (3); BibRadz 1.Thess 1/1 (2); RejPos 94 (2); RejPosWiecz² (3); Ządam odeść y być s Kryſthuſem GrzegŚm 34 (6); WujJud 101v; CzechRozm 63v (2); SkarŻyw 51 (2); LatHar 330 (3); A iżby wolał vmrzeć á być z Chriſtuſem. WujNT 682 (15); WysKaz 45; SkarKaz 3b.

»z (a. u) diabła, czarta, szatana, Antychrysta być« = ex diabolo esse Vulg, PolAnt; ex maligno esse Vulg [szyk zmienny] (9 : 1 : 1 : 1): Ten záſię Duch ieſt z Dijabłá KrowObr C4; Leop 1.Ioann 3/12 (2); RejZwierz 101; RejPos 85 (2); RejPosWiecz² 93v; Kto cżyni grzech z ſzátáná ieſt BiałKaz A4v; BudNT 1.Ioann 3/8; Wſzelki duch ktory rozwięzuie Chriſtuſá [...] nie ieſt z Bogá/ ále ieſt z Antychriſtá. CzechEp 245; WujNT 1.Ioann 3/8 (2).

»być z Ducha« (2): Oſądź że ſie tu ſam proſzę ćie/ ieſliś ty ieſt z Duchá Bożego y Kryſtuſowego/ tzyli z Ducha Antykryſtuſowego? KrowObr 66v; RejPos 121v.

»być swą głową« = brać udział osobiście (4): Luteryani [...] poſłáli thedy do Ceſárzá poſły ſwoie/ieſli ſwą głową będzie ná Seymie/ tedy też oni będą ná przerzecżenie BielKron 222 (3); Ruſzył nań Turká w mocy gdźie był y ſwą głową/ Przyćiągnąwſzy pod Várnę zácżął táką mową. CzahTr Gv.

»być w Kościele, w jedności kościelnej (a. Kościoła), z Kościoła itp.« = należeć do organizacji, społeczności chrześcijan (110): WróbŻołt 57 (3); KromRozm I O4 (3); MurzNT 96; yáko piſſe Páweł do Gáláthow/ nye ſą w yednoſci koſcyołá/ áni do nyego przyſlucháyą. KromRozm III G3; Yeſli grekowye y Ruś ſą w koſcyele. KromRozm III L4 marg (21); LubPs X3 (4); KrowObr 120 (3); Leop Act 13/1; BibRadz Ps 42 arg (3); OrzRozm M2; BielKron 208v; OrzQuin N3v (2); Wiemći ia to żeć w ſtárożytnym Kośćiele Krześćijáńſkim było Sekretarzow doſyc LeovPrzep G3v; RejPos 200v (8); BiałKat 43v (3); KuczbKat 180; Synowie pokoiu nigdźie indźie/ iedno w Powſzechnym Rzymſkim Kośćiele być niemogą. WujJud 219 (9); WujJudConf 145v; RejPosRozpr c3; RejPosWstaw [141²]; SkarJedn 27 (6); KochPs 89; SkarŻyw 337; A to ſtąd/ iż ktoby chćiał być/ we zborze páná Chriſtuſowym/ muśi ſię ſtáć owcą/ páná Chriſtuſową NiemObr 28 (3); ReszPrz 23 (3); ArtKanc K10; żadną miárą nie może być zbáwiony iż nie ma miłośći/ nie będąc w kośćielney iednośći. WujNT 611 (26); SkarKaz Oooov.

»być w krolestwie Chrystusowym, Krześcijańskim, Diabelskim itp.« (7): I ktorzy kolwiek ſą náprzećiwko tym Artykułom/ ſą ieſztze w kroleſtwie Dijabelſkim KrowObr B4v; tákże téż żaden ná świećie człowiek/ który w Króleſtwie Krześćijáńſkim nie ieſt/ wolnym nie ieſt. OrzQuin P4v; Ktorzy ſobie lekce ważą miłoſierdzye Páńſkie/ nie ſą w kroleſthwie Páná Kriſtuſowym. RejPos 344v marg (5).

»być w liczbie, poczcie, rocie, z liczby, pocztu, roty [kogo]« (12 : 5 : 4 : 18 : 2 : 1): ſtąd panna ſie domnimala aby byl [Jezus] w rócie męſkieé z Iozefem OpecŻyw 32 (2); Ale iżeś ty ieſt miły pánie ſtych liczby RejPs 80v; RejKup v7v; MurzHist G3v (2); BielKom D2v; SeklPieś 19; OrzRozm V2; BielKron 208v (2); RejAp 108v (2); wſzákoż że ſą w licżbie rozumnych źwirząt/ muśimy ie [ludzi] przedſię mieć zá ludzie GórnDworz Gg3v; RejPos 167 (5); BiałKat 293v (2); KuczbKat 330; WujJud 182; Zktorych pocżtu y W.mć. miłośćiwy Pánie wſzytcy być rozumieią. BudNT a5; ModrzBaz 121; ZapKościer 1579/2v; CzechEp 253; NiemObr 85 (2); Iużeś w licżbie nieśmiertelnych duchow KlonŻal D4; KochPieś 13 (2); ArtKanc O16; GostGospSieb +3; LatHar 710 (4); WujNT 505 (3); Nie po śierśćić my znarny te Iſzkáriothy, Poznáć po towárzyſtwie kto ieſt z támtey roty. KlonWor **2.

»być oblicznie, obliczny, osobą swą, w osobach swych« [w tym: przy czym (9), na czym (4), przy kim (4), z kim (2)] = być osobiście, asystować, brać udział (w czymś) [szyk zmienny] (12 : 2 : 7 : 1): ComCrac 15v; Diar 81; LubPs dd2v marg; Publicis consiliis interfuimus. Byliſmy obliczni przi radzie. Mącz 429d; RejAp 173; RejPos 316v; BiałKaz D3v; KarnNap F2v; Słuſznaby też rzecż byłá/ żeby Krol przy Pánoch Rádách/ gdy o Rzecżypoſpolitey rádzą/ oſobą ſwą był [adesse praesentem] ModrzBaz 26; PIſárze Ziemſcy niech będą oblicznie [sint praesentes JanStat 498] przy położeniu kśiąg Ziemſkich SarnStat 564; Ale gdźie tych przyczyn nie będźie/ ſámi w oſobách ſwych będą powinni bydź [personaliter sint astricti JanStat 456]. SarnStat 911 (12).

»być na (a. k, przy, w) posłudze, służbie« (6 : 4): MetrKor 37/4v; Ale Márta/ ta ſama byla przyſlużbie milégo Iezuſa OpecŻyw 60; y tiſſ ſzromyczil thedi kiedi Na zamku w konynye sziedzial gdzie Cunrath na ſluſbie był LibMal 1543/70v; SeklWyzn g4; Byli k tey poſłudze Ceſarzowi/ Mauryc Kſiążę Sáſkie/ Woyćiech Brándeburſki z inymi Rotmiſtrzmi ieznemi BielKron 222v (2); Eo tempore quo corpus addictum atque operatum Reipub. esset, Tego czáſu gdy ná poslugách Rzeczypoſpolitey był. Mącz 264c; KuczbKat 270; BielSpr 17v; SarnStat 433.

»być z prawdy« [szyk zmienny] (16): OpecŻyw 120; MurzNT Ioann 18/37; Leop Ioann 18/37; A żaden inſzy s prawdy być nie może/ iedno ktory powieda prawdziwie ſłowo moie. RejPos 347 (9); RejZwierc 51 (2); LatHar 732; Wſzelki ktory ieſt z prawdy [qui est ex veritate]/ ſłucha głoſu mego WujNT Ioann 18/37.

»być z strony [czyjej]« [szyk zmienny] (12): LibLeg 10/70 (2); Gaulus theż ktory był s ſtrony Mácedonow/ wodzowi onego bydłá głowę ſciął. HistAl B8; BibRadz 2.Mach 8/32 (2); S Pruſkiego Miſtrzá ſtrony byli Henrykus Rutenus Komendator Chełmieńſki/ Márkwárdus Komendator Toruńſki BielKron 373v (4); BudBib Sap 2/24; ZapKościer 1582/29v; GórnTroas 28.

»być z(e) świata« [szyk zmienny] (29): S ſwiátá nie ſą/ iáko y ia s ſwiátá nieieſtem KrowObr 212v (5); Leop 1.Ioann 4 arg; A iákoż to okázáć mamy iż nie ieſteſmy s ſwiátá tego? RejPos 335v (4); RejPosWstaw [21²]; BudNT Ioann 17/16 (5); CzechEp 22 (2); NiemObr 18; Lecz iżeśćie nie ſą z świátá [quia vero de mundo non estis]/ álem ia was wybrał z świátá; przetoż was świát nienawidźi. WujNT Ioann 15/19 (10).

»być w towarzystwie, społeczności, komitywie« [szyk zmienny] (14 : 12 : 1): BielŻyw 142; tedi tiſſ wthi Comythiwie Cuſzka bil i ſtal na gynny drodze LibMal 1543/68 (3); GliczKsiąż A2; LubPs Pv marg (3); GroicPorz ii3v; Gdzieby pierwey powſtháłá woyná przećiwko Rzymiánom/ ábo ná wſzytkie ktorzy ſnimi ſą w towárzyſtwie [aut omnibus socis eorum]/ we wſzytkim páńſtwie ich: tedy doda im pomocy narod Zydowſki Leop 1.Mach 8/24; Będąc theż z nim w towárzyſtwie/ wielkich trudnośći ſpołu vżywáli. BielKron 143v; ták ći będźie wam poki w ſpołecżnośći będźiećie/ poty was nieprzyiaćiel nieprzełomi żadny BielKron 438v (3); RejAp 71v; Gdzie by mu też przyſzło być w máłym thowárzyſtwie/ á w rownym/ nie miedzy cháſą/ tám/ y okrom máſzkáry táńcowáć rozmáicie/ y troſzkę beſpieczniey pocżynáć ſobie nic nie záwádzi. GórnDworz Kv; A iż go iuż widzą á iuż go znáią/ iż ma być w ſpołecżnośći á thowárzyſthwie ich RejPos 222v (9); SkarJedn 42; SkarŻyw 309; WujNT Luc 2/44.

»być w zakonie, z zakonu« = przestrzegać prawa [szyk zmienny] (4 : 1): A my wiemy iż cokolwiek zakon mowi/ tym ktorzy w zakonie ſą [qui in lege sunt] mowi/ áby wſzelkie vſtá były zátulone BibRadz Rom 3/20[19]; poniewaſz mowi Apoſtoł: bez zakonu będąc/ ieſtem w zakonie Chryſtuſowym SkarŻyw 3; WujNT 1.Cor 9/21 (3).

Szeregi: »być i chodzić« (1): iż iuż pewnie ſą y chodzą w tym ſtádzye y w tey ſpołecżnośći/ s kthoremi Pan ma vżywáć wiecżney radośći RejAp 118.

»być i mieszkać« (5): A tym oto obycżáiem ſą iuż w nim/ álbo mieſzkáią w nim RejPos Wiecz² 91 v (5).

»przestawać i być«: (1) [będzie im wolno] y przy Królewſkim Máieſtaćie do tego czáſu/ áż przyśięże/ przeſtáwáć y bydź [usque quo iuraverit odhaerere JanStat 910]. SarnStat 1125.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (4): RejPos 200v; Bo cżuiećie że miedzy wámi ſámemi ſą y będą: ktorzy przećiw tey wáſzey vgodźie ſzturmowáć nieprzeſtáną. WujJud 13v (2); CzechEp 363.

b. Odwiedzać, być u kogoś w gościnie, z wizytą, przybywać do kogoś w celu załatwienia jakiejś sprawy; esse Cn (147): W tichże też ſtronach gdy goſcie iaci maią być tedy noci przed tim bywaią w onych karcżmach abo goſcincach ſtrachy á kołatanie Garczow albo inſzego nacżynia wynoſzenie. MiechGlab *5.

być u kogo (117): Liſzká żorawiá prośiłá/ Bądź v mnie będę ćię cżćiłá BierEz N3 (3); OpecŻyw 20v; ForCnR E2; MiechGlab 18; KłosAlg D3v; Gdi bendzye v Czeſarza Tureczkyego powye mv prziyaſn naſche braczka LibLeg 11/187 (16); WróbŻołt E6; LibMal 1544/88 (40); KromRozm III L6; Diar 29; OrzList d2 (2); RejZwierz 39v (2); BielKron 144v (6); Mącz 326a (7); RejPos 224 (2); RejZwierc 81v; RejRozpr b4v; SkarŻyw 600 (2); MWilkHist P2; CzechEp 184 (6); Nie wiedziałem o tym aby wḿ uPana Kanclerza bydź miał ActReg 114 (10); WujNT 2.Cor 11/9; CiekPotr 84 (2); KlonFlis H4v. Cf Przysłowie, »być w domu«, »być na gospodzie«.

Przysłowie: Byś był v dyabłá/ Pomni co prawdá. RejZwierc 239a.

Zwroty: »być w czas do kogo« (1): Do Stániſłáwá. KTo piia do północy/ bráćie Stániſłáwie/ Ieſli ieſt [w] czás do niego/ może ſię nie práwie Człowiek pytáć: bo by on ſwóy wczás vmiłował/ Pewnieby ſię rániéy kładł/ áni ták wiłował. KochFr 114.

»być w domu [czyim]« [w tym :u kogo (5)] (22): OpecŻyw 13; MurzNT Matth 26/6; LibMal 1554/187; Leop Ex 20/10; RejZwierz 10v; [Wacław Król Czeski] będąc w domu Dziekáńſkim w Ołomuńcu w iedney koſzuli zábit nie wiedzieć od kogo. BielKron 369; RejPos 309 (5); RejZwierc 81v; BudNT Matth 26/6; GórnRozm I3v; LatHar 689; A gdy był w Betániey w domu Symoná trędowátego/ y śiedźiał v ſtołu/ przyſzłá niewiáſtá WujNT Mar 14/3 (7).

»być w domu gościem« (1): A iż vſtáwicżnie mieſzkał v dworu/ ćiſnął ſie do tego cżelnieyſzy z dworzan káżdy/ áby był w domu kſiędzá Mácieiowſkiego nie goſciem GórnDworz B7v.

»być na (a. w) gospodzie, gospodą« [w tym: u kogo (3) ] [szyk zmienny] (8 : 2): On tedy młodźieniecz będącz na goſpodźie/ iął pytaćz ſwego goſpodárza Práwdy o wiele rzecży ForCnR A2v; LibMal 1545/109 (2); Ubi divertisti, Gdzieś goſpodą yeſt Mącz 487d (2); GórnDworz T2; SkarŻyw 184; ActReg 86; Calep 335b (2).

»być w gościnie« [szyk zmienny] (3): SkarŻyw 196; Táki tu prziydźié mąż w dom Feretowy/ Od Ewriſthea po konie poſłány Do źimnéy Thrąby/ który tu w gośćinie Będąc/ wydrzeć tę gwałtem białągłowę KochFrag 46; W gośćinieśćie miedzy obcemi: ládá kto was ſzárpáć może SkarKaz 551a.

c. Sprzyjać komu, solidaryzować się z kim, być po czyjej stronie, skłaniać się ku komuś, czemuś, popierać kogoś albo coś, aprobować coś; czuwać, wspomagać, opiekować się kimś, czymś; pośredniczyć (578): WróbŻołt 118/151; Przyiaciele/ bliźni moi przećiw mnyę powſtáli/ Ci ktorzy bliſko mnye byli z dáleká pátrzáli LubPs K3v (4); Bliſko ieſt Pan wſſem co go wzywáią Leop Ps 144/18; BibRadz Ps 118/151; BudBib Ps 119 [118]/151; KochPs 211; LatHar 162.

być miedzy kim a miedzy kim = pośredniczyć (2): BibRadz II 67; A ták iż ie Pan więcey do tego wiodł/ áby [...] przyięli iuż tego iednacżá [...] ktory miał być miedzy nimi á miedzy Bogiem Oycem ich RejPos 8.

być nad kim (25): Leop Ps 146/11; RejAp 72v (2); A ták nie boy ſie nic żadney mocy áni ſrogośći ſwiátá tego/ gdy będzye nád tobą ſwięta opieká iego. RejPos 39v (21); WysKaz 14.

być z kim (425): gdzie rozne obycżáie/ Przyiaźń śię tám nie nádáie: Anićiem mogą z ſobą być/ Ktorzy iednáko niechcą żyć. BierEz O3 (2); OpecŻyw 96v (15); PatKaz I 8v; WróbŻołt 22/4; LibLeg 10/56v; RejPs 178 (2); RejJóz C6v; SeklWyzn a3; SeklKat F4 (3); Swięty Irzi racz być ſnami. RejKup Cv (5); KromRozm I F; MurzNT Matth 28/20 (3); KromRozm II ſ2 (2); Kto nye yeſt zemną/ przećiw mnye yeſt KromRozm III F5v (2); BielKom D5v (3); wolę być z byałemi głowámi niż s Filozoffámi GliczKsiąż N6v; LubPs F3 (3); KrowObr 10v (5); RejWiz 7v (2); Leop Iob 29/5 (16); RejZwierz 86; BibRadz 1.Cor 15/10 (27); OrzRozm I3; Boleſław Swidnicki wźiąwſzy miáſtá niebył áni s tym áni z owym. BielKron 367 (27); RejAp 195 (5); SarnUzn F2 (2); HistRzym 3v (2); RejPos 137v (34); RejPosWstaw b4; BiałKat 303v (7); BielSat G2v; GrzegŚm 35; KuczbKat 405; RejZwierc 222 (7); WujJud 32 (2); WujJudConf 23v; BudBib Ier 41/3 (8); BudNT Luc 22/59 (9); CzechRozm 202 (5); SkarJedn 4 (3); KochPs 43 (3); SkarŻyw 501 (15); Otoż mię maſz mátuchno żywego/ niekłopocżyſz więcey ſercá ſwego/ záwżdym ia ſtobą/ po dwunaśći lat/ wezmę ćię zá ſobą. MWilkHist G3v; CzechEp 363 (10); NiemObr 29 (3); ReszPrz 6 (3); WerGośc 245; BielSen 7; ArtKanc G12v (8); PaprUp I3v; GrabowSet Bv (2); KochFrag 29; OrzJan 108; LatHar 720 (5); Odpowiedáiąc Ieſus/ rzekł: O rodzáiu niewierny y przewrotny/ y pokiż będę z wámi? WujNT Matth 17/17 (34); KlonKr E2v; PowodPr 40 (3); SkarKaz 549b (3); CzahTr L4; GosłCast 19; PudłDydo B3 (2). Cf Fraza, Zwroty.

być za kim (21) za czym (2): RejKup g8; Bo ktoć nieieſt przećiwko nám/ za namić ieſt MurzNT Mar 9/39; Leop Mar 9/39; przy iego [papieża Sergiusza] wybierániu było wielkie zámieſzánie/ ábowiem iedni chcieli Theodorá/ drudzy Páſzkáliſá Archidyakoná/ zá ktorym był Ceſarz Iuſtynianus BielKron 167; GrzegRóżn C (2); Omnes pro P. Quinto pugnant, Wſzyſcy go bronią/ [...] Są zá nim. Mącz 330a; SarnUzn 7v; HistRzym 14; BudNT Mar 9/39 (2); CzechEp 28 (2); Ieſt zá námi Rycerz mocny/ Iezus Kryſtus. ArtKanc D2v; ActReg 4v (2); WujNT 4 (6); który pokóy ieſt wſczęty/ [...] zá ktorym my ieſteſmy z ćiáłá zacnégo Królá Polſkiégo/ którémuſmy ſie do tego czáſu ſprzećiwiáli. SarnStat 1123.

być po kim (2): BierEz G4; Ten Zephyrus niech żaglem náſzym włada: Niech morſkie ſzturmy rowna y pokłada: Ten ieſli po nas będźie/ wśiáday fliśie A odepchni ſię. KlonFlis B3v.

być przy kim (65): Nigdy nie bądź przy okrutnym/ Ktoryć zły przyiaćielom ſwym BierEz I4 (2); PatKaz II 79; WróbŻołt 37/12; SeklKat C4v; LubPs hh5v (6); KrowObr 73 (2); Leop Ps 37/12 (5); BibRadz Deut 31/8 (7); Było ná then czás wielkie roſthárgnienie w Węgierſkiey źiemi/ ábowiem połowicá ich przy iedney ſtronie/ á połowicá przy drugiey byłá. BielKron 304 (4); LeovPrzep Kv; RejPos 111v (10); BiałKat 241; RejZwierc 263; Nie będę przy was Polacy/ ieſliże z pośrodku was przeklęctwá niewyrzućićie. ModrzBaz 144; KochPs 28 (2); SkarŻyw 51; CzechEp 353; ArtKanc S; ActReg 3v (3); GrabowSet Sv (4); WujNT Mar 19/19 (2); SiebRozmyśl L4; GosłCast 48. Cf Fraza, »być obecnie«.

Fraza: »Pan (Bog) jest« [w tym: z kim (101), przy kim (4)] [szyk zmienny] (105): á pan bog był záwſſe z Iozefem HistJóz A3 (2); SeklWyzn 2v; RejJóz F8; RejKup g7v (3); KromRozm I C; LubPs M4 (3); KrowObr 112v (2); Leop 1.Reg 20/13 (9); BibRadz 4.Reg 18/7 (15); OrzRozm C3v; BielKron 45v (13); OrzQuin L4v (6); Może to być po chwili/ będźieli Bog z námi Prot A2; RejPos 151v (4); BiałKat 16 (3); RejZwierc 254 (3); iż s tym Ludem Bog ieſt BielSpr 57v; BudBib Gen 28/20 (6); CzechRozm 204v (5); ModrzBaz 53; SkarŻyw 502 (4); CzechEp 311; ReszPrz 93; BielSjem 16; ArtKanc K3v (4); PaprUp L2v; LatHar 557 (2); á Bog pokoiu y miłośći będźie z wámi [Deus... erit vobiscum]. WujNT 2.Cor 13/11 (7); PowodPr 5; CzahTr G4; SkorWinsz A3v.

Zwroty: »obecnie być« [w tym: przy kim (2), z kim (1)] = pomagać, wspierać (3): Pan Bog záwżdy obecnie ieſt przy wiernym. RejPos 44 marg; KuczbKat 390; LatHar 31.

»być z [czyjej] strony, na stronie« (2 : 1): RejPs 127v; LibLeg 11/40v; A gdy cżás przyſzedł/ nie dáłá kſiężná puſzcżáć Sláchty do miáſtá/ iedno pány ktore oná rozumiáłá być s ſwey ſtrony puſzcżano. BielKron 416v.

»być wespołek (a. społu, pospołu) [z kim]« (8): y od waschey thesch ziemye. nie ktorzi weſpolek snymy myely nieyakie porozvmienie. y snymy weſpolek bily. LibLeg 10/93 (4); RejPs 91 v; Byż wiedział Czo cżj ſtroijlij Kedy s Diabłem ſpołu bylij RejKup q4v; LubPs ff4; RejPos 333v.

Przen (23):

Frazy: »oko pańskie jest [nad kim, nad czym]« (7): BibRadz Iob 34/21 (2); ſwym właſnym zwał [Miasto] nad ktorym było vſtáwicżnie ſwięte oko iego RejAp 24v; RejPos 279v (3); Oko pánſkie ieſt záwżdy nád bogoboynémi KochPs 46.

»ręka pańska (a. Boża) jest [z kim, nad kim, u kogo]« (16): RejPs 206; Bo ręká Páńſka byłá ſemną [manus enim Domini erat mecum] pośiláiąc mię. Leop Ez 3/14; BibRadz Luc 1/62 (2); BielKron 96v (2); RejAp 41; Y coć ſie zda co to zá dzyecię będzye? bo pewnie ręká Boża ieſth v niego. RejPos 296 (4); GrabowSet P4v; WujNT Act 11/21 (2); iákie to dźiećię będźie/ iż táka ręká Boża/ to ieſt moc bozka byłá z nim. SkarKaz 42a (2).

d. Polegać, zasadzać się, opierać się, spoczywać na czymś; zależeć od czegoś (zawsze w sensie umysłowym) (230):

być na czym (78), na kim (1): LibLeg 6/160v (4); SeklKat L3; KromRozm III K3; Iſcye wyele ná tem yeſt áby dotąd dzyecyę ſie przy náucżycyelu báwiło/ pokąt wſobye może myeć godnosć GliczKsiąż N (3); LubPs G; BVrmiſtrzá z Rádą vrząd ná thym ieſth/ przynamniey raz w tyydźień [!] [...] ná Rathuſz ſye ſchodźić GroicPorz b3v (2); Athák nie ná tym ieſt kto chce/ áni kto bieży/ ále ná Bogu ktory ſie zmiłuie. [Igitur non volentis neque currentis sed miserentis est Dei] Leop Rom 9/16 (2); OrzRozm N; Mącz 397c; OrzQuin P3; GórnDworz Gg8v (3); RejPos 16v (2); RejZwierc 39v; WujJud 30; CzechRozm 142; ModrzBaz 137; SkarJedn 46; SkarŻyw 290 (2); GostGosp 80; WujNT 483; PowodPr 9; SkarKaz 638a (3); SkarKazSej 678a (3). Cf Zwroty.

być w czym (89), w kim (63): PatKaz III 151 (3); Wiele gich mowi duſzi mey nie ieſt iey zbawienie w Bodze iey. TarDuch D7; Ma ząbki [pszczoła] iako inſze zwierzęta/ wſzakoh [!] niemi niekąſa: telko żądłem pcha/ w ktorem ieſt wſzytka iey obrona. FalZioł IV 27c; WróbŻołt 61/8 (4); KromRozm II p4v; KromRozm III C8v; GliczKsiąż D5; KrowObr 107v (2); Leop 2.Tim 3/15 (8); BibRadz Iob 40/11 (10); GrzegRóżn I; Stat per me, per te, per illum, quo minus id fiat, Yam w tym/ tyś w tym/ ón w tym/ yſz ſie to nie dzieye. Mącz 417b; RejAp 193; GórnDworz O6; Trzecie bácżmy/ [...] ábychmy [...] iedno tego pilni byli/ co ieſt w zakonie RejPos 211v (5); BiałKat 165v (2); RejZwierc 41; BielSpr 45v; RejPosWstaw [143²]v; BudBib Iudic 16/5 (2); CzechRozm 150v (2); SkarJedn 73; Niewieſz/ iſz w onej mey zelżywośći táka ieſt ſławá SkarŻyw 81 (7); CzechEp [413] (4); NiemObr 7 (4); KochMRot A3; ReszPrz kt; ReszList 147; ArtKanc O3v; GórnRozm L2v; Day Boże/ áby ſye to krwią moią omyło. A ieśliby w méy śmierći wſzyſtkich zdrowié było ZawJeft 47 (3); GórnTroas 19 (3); GrabowSet E4 (3); LatHar 263; WujNT 2.Tim 2/1 (26); WysKaz 22; SarnStat 110 (4); PowodPr 46; SkarKaz 311a (2); VotSzl A2; GosłCast 18; SkarKazSej 687a (2). Cf Frazy, »być w wolej«.

być kogo [kałka łac.] = zależeć od kogo (2): Nie ieſt chcącego tylko/ áni bieżącego tylko/ ále Bogá ſię zmiłuiącego [Igitur non volentis neque currentis sed miserentis est Dei Rom 9/16]. WujNT 556 (2).

Frazy: »nadzieja jest« [w tym: w kim (16), w czym (2)] [szyk zmienny] (23): Dwu też brathow kxiążąth Mankupſkich w ktorych była nadzieia Gothſkiego rozmnożenia dał ſciąć, y ſam zamek oſadził. MiechGlab 40; WróbŻołt 61/8 (2); RejPs 102v (2); LubPs O6v (2); Leop Eccli 34/15; OrzRozm Lv (2); Mącz 431c (2); Iż żadna inſza nádzieiá nie ma być náſzá/ iedno w vznániu grzechu RejPos 11v (5); BiałKat 176; KochPs 57; Litwá záś z Zmodzią złączona/ y nową pomocą posilona/ z Rusaki y z Tátáry wálnym á ſćiſnionym vfem rozerwáli Niemieckie Reytery iezdne/ w ktorych wſzyſtká nádzieiá Krzyżacká byłá StryjKron 390; ArtKanc Q11v (2); SzarzRyt A2.

»co w tym jest« = quid factum est Vulg [szyk zmienny] (6): co yeſt wtym iż cżęſto ſie ſynowye od rodzicow w żywocye á w obycżáyách odrádzáyą? GliczKsiąż D3v; Prot B2v; Ale ia w. m. powiem/ co to w tym ieſt: wzięliſmy ſobie owa ſwowolnie my męſzcżyzni/ iáko zwirzchność nád białemigłowámi GórnDworz Z7v; WujNT Ioann 14/22; CiekPotr 89; Co ieſt w tym iże Pánná teraz bárzo obládłá/ Przez iáki ból ták prętko/ w vrodźie vpádłá. PaxLiz Bv.

Zwroty: »być na prawie« (1): Acz powod Gwaru niema podnieſć/ álbo co ieſt ná práwie? GroicPorz v2v.

»być na, w wolej [czyjej]« (39 : 2): MetrKor 37/1; LibLeg 10/59v (3); ComCrac 21; Diar 81; Abowiem to ieſt ná woli Sędźiego kázáć pozwáć żywym głoſem álbo piſmem GroicPorz pv (4); RejWiz 134; UstPraw K3; BielKron 201; Mącz 14a; Ták téż ieſt to ná woli Kśiędzá wielkiégo Litewſkiégo/ dáć Litwę Kroleſtwu Polſkiému OrzQuin P2; RejPos 74 (2); BielSpr 47v (2); SkarŻyw 75; ZapKościer 1583/54v; ZawJeft 39 (2); LatHar 158; WujNT 52; á wſzákóż to karánié ma bjdź ná woléy y do woléy rodźiców onych. SarnStat 1159 (16).

»być przy zdaniu« (1): wḿ widzisz co się znami dzieie, nietrzeba mnie wiele otym pisac Iesliby tez nie zdało się KIM aby tak prętko wterzeczy wstąpic y ogłaszac to azby się zinszemi odprawiło, to niech będzie przy zdaniu IeM. ActReg 110.

e. Starać się o coś, nalegać na coś, upierać się przy czymś, obstawać przy czym, domagać się czegoś, usiłować coś zrobić, radzić; być jakiegoś zdania, sądzić, mniemać, być zainteresowanym (46):

być na czym (43): Ci y inſſy ktorzy ná tey ſentencyi ſą/ nigdy moim zdániem nye wyedzą co po cżym chodzi GliczKsiąż I7v (3). Cf »być na tym«.

Zwroty: »być na tym« [aby, by, iż, jakoby itd.] [szyk zmienny] (40): MetrKor 31/620v; LibLeg 11/41 (4); A takiem iuż na tym ieſt bis więzienie ćirpiał. RejJóz I3v; Diar 39; BielKom E8v; GliczKsiąż O7v; MIkołay cżwarty [...] był ná tym iákoby mogł Ieruzálem wyzwolić z mocy Tureckiey BielKron 184v; Henrykus Kſiążę Brunſzwickie/ [...] nátym wſzyćiek był/ áby Ceſarz z Papieżem zwiedli bitwę z Luteriany BielKron 217 (16); In ea sum sententia, Ná timem yeſt. Mącz 383a (4); OrzQuin R4; Gdyż moy vmyſł/ pewnie wiedz/ żeć ieſt ná tym wſzytek/ Aby y chwałá Boża y ludzki pożytek/ Záwżdy ſie z mey ácż z máłey pracey pokázował HistLan F5v; BielSpr 75v; CzechRozm 127 (2); ModrzBaz 60; Oczko 12v (2); ActReg 173; WysKaz 6; PudłDydo B3v.

»być w tym« (3): In vobis situm est, W was to należy/ wyśćie w tym. Mącz 397c (2); ZapKościer 1585/54v.

f. Występować przeciw(ko) komuś, czemuś, być przeciwnikiem (czyimś, czegoś), sprzeciwiać się komuś, czemuś, być sprzecznym z czymś, zwracać się, kierować się do kogoś (385):

Zwroty: »być (na) przeciw(ko) [komu, czemu]« [szyk zmienny] (328): MetrKor 37/2v (5); Przytym proſy iego ſwięté miloſci/ aby rácżyl w tobie przemienitz tzoby bylo przeciw dobroci ij zbawieniu twému. OpecŻyw [57]v; PatKaz I 5; PatKaz II 66v; LibMal 1533/177v; FalZioł V 32v; BielŻywGlab nlb 9; LibLeg 6/55v (6); a wſzakoż lepieyby miedzy ſobą niemiec tego ludu żidowskiego, niżli tak gi miec iako ieſt v nas, bo lichwią czo ieſt naprzeciwko bogu y prawu duchownemu. WróbŻołt S6v (2); RejPs 16v; ComCrac 21; SeklWyzn 12v (9); SeklKat V2v (15); KromRozm I A4 (6); MurzNT 76 (5); KromRozm II f (3); Kto nye yeſt zemną/ przećiw mnye yeſt KromRozm III F5v (5); Diar 88; DiarDop 116 (2); GliczKsiąż G2v; LubPs P6v; GroicPorz A4v (6); KrowObr 145v (10); Leop Ps 50/5 (3); Otoś ſye ożenił/ á to ieſth przećiwko Koſćiołowi twemu OrzList e; BibRadz Ez 26/3 (10); OrzRozm S2; ręce iego przećiw wſzytkim będą BielKron 11v (52); KwiatKsiąż D2v (4); Pro et contra esse, Zá kim y przećiw komu byc. Mącz 323a (9); OrzQuin V4v (2); SarnUzn Fv; LeovPrzep G4; GórnDworz D3v (4); HistRzym [39]v; RejPos 79 (9); RejPosWiecz³ 96v; BiałKat 151 (4); KuczbKat 90 (2); BielSpr 39v; WujJud 68v (14); WujJudConf 263; BudBib Is 3/8; BiałKaz D (2); BudNT Matth 12/30 (2); CzechRozm 218v (9); Potrzebáby nam wiele tu ludzi tákowych/ Coby y vprzeymoſcią tu przećiw káżdemu/ Był PaprPan Q2v; ModrzBaz 107 (2); SkarJedn 342 (6); SkarŻyw 483 (3); StryjKron 682 (3); CzechEp 28 (15); NiemObr 55 (2); ReszHoz 140; WerGośc 229; PaprUp G4; ActReg 118 (6); á grzech moy przećiw mnie ieſt záwżdy. LatHar 164 (2); WujNT 594 (35); WysKaz 21; SarnStat 172 (8); SiebRozmyśl L2; Ktora wádá ieſt práwie przećiw przyrodzeniu. PowodPr 17 (8); SkarKaz 517a (6); CiekPotr 86; CzahTr A2 (2); SkarKazSej 698b (2); KlonWor ded **3v.

»być na odpor (a. przeciw) [komu, czemu]« (50): BibRadz I 4; wſzákże wiele ich było themu ná odpor mowiąc BielKron 327; Przećiw temu záſię był ná odpor Fulko Biſkup Krákowſki BielKron 357 (23); BielSpr 56; CzechRozm 204v (6); Bo iednego z nich/ co wiele piſał nie pokaże/ ktoryby ſobie ſámemv w wielu rzecżách ná odpor nie był. CzechEp 35 (17); NiemObr 9 (2).

Szereg: »wystąpić albo przeciwko być« (2): któryby przećiwko náſzému poſtánowieniu w cáłośći álbo w częśći wyſtąpił/ álbo przećiwko niemu był [qui... excesserit, aut... contravenerit JanStat 88] SarnStat 979 (2).

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (4): SeklWyzn b2; cżemuſmy my nie ſą ná odpor, ániſmy byli CzechEp 215; nie byłoby nic/ áni ieſt przećiw nam z dobrym wyrozumieniem. CzechEp 340 (3).

4. Znajdować się w jakimś stanie, sytuacji, przeżywać coś; podlegać, przynależeć, należeć; esse, subesse Mącz; interesse, versari Cn (2713): ListRzeź w. 7 (2); PowUrb +v (2); ZapWar 1520 nr 2251 (24); March¹ Wiet Av; Támo w wielkim ſtráchu byłá BierEz R4v (14); ij bylaſta oba w tym domnimaniu przez tzaly dzień. OpecŻyw 32 (25); PatKaz I 7 (4); bądącz ſzwyąta anna wſyeroczthwye po ſwym panye PatKaz II 63v (20); PatKaz III 95v (5); HistJóz A3 (2); MetrKor 46/175v; KlerPow 11; Ale iż mieſtcze zmienić á kromia ſwego mieſzkania być: nie kożdy then doſtatek ma. FalZioł V 73v (12); BielŻyw 44 (11); BielŻywGlab nlb 13; GlabGad D5v (2); BierRozm 14 (2); KlerWes A2; WróbŻołt kk7v (9); WróbŻołtGlab Av (2); nyewie ze ona tam yeſth wwielkym niedoſtatkv y wnieprzeſpyecznoſczy LibLeg 11/13v (12); RejPos 105v (27); ComCrac 19 (2); LibMal 1543/76v (2); RejRozpr G (6); RejJóz O4v (18); SeklKat X3 (5); RejRozm 391 (2); RejKup p3 (13); a niektory mieſzcżanin Tebański/ będąc w żałobie/ otrzymał to v Alexandra/ aby miaſto Tebańskie mogł przywroćić. HistAl D4 (11); KromRozm I B4v; MurzHist P2 (23); MurzNT Luc 16/23 (2); KromRozm III D4v (5); Diar 38 (3); DiarDop 104 (3); MrowPieś A3v (2); Pátrz w iakiey ſą roſkoſzy prácowni oracże/ Oni ſieią pſzenicę á moy ie kołacże. BielKom D6 (9); GliczKsiąż B3 (9); LubPs O2v (35); GroicPorz ffv (7); ábowiem ieſt lepiey w małżeńſtwie żyć/ á niſſli w zápáltzywośći być. KrowObr 139 (7); A gdzye ſroſzſze więzyenie/ iedno gdy w niewoli/ V dyabłá ieſt RejWiz 140v (28); prozna ieſt wiárá wáſſá: bo ieſzcże ieſteśćie w grzechach [estis in peccatis] wáſſych. Leop 1.Cor 15/17 (29); A ſtroná przećiwna nágániłáby im [świadkom] tym iż ſą w klątwie UstPraw C4v (4); Iż ten nigdy z nieprawdą/ niechciał być w przymierzu. RejZwierz A6v (10); A to [owce] roſproſzone ſą przeto iż były bez páſtyrzá BibRadz Ez 34/5 (56); á Pápiſtá odmowiwſzy Paćierze/ ſam z ſobą długo w milczeniu był OrzRozm A4v; Z they przycżyny był w podeyrzeniu v Máchomethá záſię/ y był w nienawiśći v wſzytkich. BielKron 252; poſłał do Rzymá/ áby mu oćiec Papież dopuścił być w ſtanie duchownym BielKron 323 (215); GrzegRóżn N3; KwiatKsiąż P2v (3); Desiderio magno esse alicui, Nawielkiey nadzieyi á oczekawániu być v kogo. Mącz 83a; A patria exulare, Na wywołániu bić. Mącz 400b (29); SarnUzn F5v; SienLek 30v (5); LeovPrzep H4; RejAp 60 (48); GórnDworz L12v (24); Tedy on Krol będąc w wygnániu HistRzym 91 (27); RejPos 141 (175); RejPosWiecz² 93v; BiałKat 21 (9); BielSat D2 (4); GrzegŚm 14 (4); HistLan Bv; KuczbKat 235 (5); iáko ſpráwiedliwy by był w nawiętſzym niebeſpiecżeńſtwie RejZwierc 202 (45); BielSpr 26 (12); WujJud 252v (10); WujJudConf 256v; RejPosWstaw [41⁴]v (2); BudBib 1.Mach 5/27 (16); MycPrz II A4v (4); Strum K3v (2); WierKróc B2; BiałKaz C3 (3); BudNT 2.Cor 13/5 (2); CzechRozm 253 (21); PaprPan Aa4 (14); KarnNap D4v (2); ModrzBaz 64 (17); A w kośćiele żaden nie ieſt/ ktory w iednośći/ w miłośći/ y wpoſpolitowániu wſzytkiego świátá nie ieſt. SkarJedn 37 (19); Oczko 2v (2); Calag 305b (2); KochPs 175 (2); wyſłáli zá świętym Ekwicyuſzem/ to mu oznáymuiąc / iáko w wielkiey gorącżce ieſt SkarŻyw 211 (42); ZapKościer 1579/2 (2); KochTr 16; MWilkHist D3 (3); StryjKron 662 (8); CzechEp 370 (7); Ták rownie z tymi 1udźmi poſtępowáć muśiemy/ ktorzy ſą w wielkich ćiemnośćiách/ omylnego mniemánia NiemObr 68 (4); KochFr 108; KochDz 105; KochPhaen 8 (2); ReszList 177; WerGośc 210 (2); WerKaz 292 (4); BielSjem 6 (2); Muſzę być záwżdy w troſce/ y w żáłośći KochPieś 19 (3); PudłFr 75 (4); ArtKanc S7v (21); BielRozm 25 (2); á przećię y ći ktorży ſą w ſwey woli/ czuią wielką niewolą. GórnRozm B (15); áby tempore interregni przećię rzeczpoſpolita wporządku byłá KochWr 36 (2); PaprUp H (4); ZawJeft 3; ActReg 164 (11); Admiror ‒ Dziwuie ſzię, ieſtem w wielkim podziwieniu. Calep 25a (5); GostGosp 42 (2); GrochKal 14; Phil P2 (2); KochCn B4v; GórnTroas 45 (5); GrabowSet K3v (6); KochFrag 21 (2); OrzJan 48 (22); Wiecznie w ſławie będźiećie OstrEpit A3; LatHar 131 (5); w vćiſku wielkim będą [in tribulatione maxima erunt] WujNT Apoc 2/22 (45); gdy Ieruzalem było w oblężeniu/ od Antiochá Krolá WysKaz 43 (4); ZVpy Wielickié y Bocheńſkié/ [...] maią bydź w dobrym rządźie. SarnStat 339; iż żóná po śmierći mężá ſwégo będąc w ſtanie wdowim SarnStat 640 (52); SiebRozmyśl F (3); będąc in periculo vitae ZapMaz II G 97/90 (2); GrabPospR N2; KlonKr C4 (2); KmitaSpit Bv; Nieprzyiaćiel zápuśćił rękę ſwoię ná wſzyſtko co w naywiętſzym vkochániu było. PowodPr 10; SkarKaz 120a (4); VotSzl F (3); CiekPotr 22 (2); CzahTr G4v (3); PaxLiz B2v (9); SkarKazSej 686b (3); KlonFlis G3 (3); SapEpit A4v; KlonWor 53 (2); PudłDydo B5 (2); ZbylPrzyg B3.

być do czego = należeć (2): KwiatOpis C3v; A wieziorkach ktorekolwiek do tego imienia ſą, albo nalieżą ZapKościer 1580/10v.

być pod czym (238), pod kim (55) = podlegać, być pod czyją zwierzchnością (293): PatKaz I 4 (2); LibLeg 10/97v; aby pod naſą chorągwią bel pewny poczet ludzy ConPiotr 32v (2); SeklKat Nv; HistAl Ev; KromRozm I E3y (2); KromRozm II i2v (2); KromRozm III L6 (6); áby korce y inne miáry pod Mieyſkim znákiem były GroicPorz b4 (2); y kożdy Biſkup ma być pod iednym nawyſſſzym Biſkupem Kryſtuſem KrowObr 17v (2); iż Zydowie y Grekowie wſzytcy ſą pod grzechem [omnes sub peccato esse] Leop Rom 3/9 (4); UstPraw F2; BibRadz Rom 3/10 (6); OrzRozm C3v; Kſięſtwo [...] drugie Swidnickie/ á tho ieſt pod Cżeſką koroną. BielKron 291v (48); Subsum, Yeſtem pod niekim álbo pod czym. Mącz 431b; Cuius in ditione aut potestate sunt. Pod kim ſą/ którego páná máyą. Mącz 428d (5); OrzQuin E2v (4); RejAp 37; GórnDworz Ff5; RejPos 19 (15); BiałKat 373v; Teras ſą ty Zamki pod Krolem I.M. Polſkim. KwiatOpis B4v; RejZwierc 42v; BielSpr 26; RejPosWstaw [143²]v (2); CzechRozm 115v (2); ModrzBaz 100 (4); SkarJedn A3v (5); StryjKron 667 (7); CzechEp 273 (6); ZapKościer 1584/49v; ArtKanc A13; Zleć to/ bydź pod Tyrannem rzecz ieſt pewna/ ále mniey złego/ mieć iednego Tyranná niż wſzyſtkich. GórnRozm C2v (2); PaprUp C; ActReg 42 (2); OrzJan 128; WujNT Gal 3/25 (7); Słuſznie ſię tedy [dusza] tym nie contentuie/ co pod Bogiem być vpátruie WysKaz 6; JanNKar B4; gdyż té Kśięztwá pod iedną pieczęćią y laſką koronną ſą. SarnStat 84 (15); SiebRozmyśl D; PowodPr 29; SkarKaz 44b. Cf »być pod łaską«, »być pod mocą«, »być pod panowaniem«, »być pod posłuszeństwem«, »być pod zakonem«.

D cum inf = ktoś na pewno będzie, powinien być (13): RejKup cc5; Gdy ſie ná ſwiát vrodzi cżłowiecżek vbogi. A ſnadź ieſzcże wnet s przodku iuż w niewoli chodzi/ Bo mu wnet być w więzyeniu ſkoro ſie vrodzi. RejWiz 88; RejFig Aa3v; RejZwierz 18; Albo nam być w Tálmucie/ álbo w Alkoranie/ Kiedy ſie ták náſz Kriſtus náſzrot puśćił tanie. RejZwierc 250 (4); PaprPan Sv; KochOdpr B3; KochFr 44; KochPieś 47; ActReg 166.

być ku czemu = należeć, podlegać, zależeć (10): ZapWar 1527 nr 2375; tha ziemia nyeyeſth any przislvscha kv kroliowy polſkiemv na ktorey owcze nasche chodzą LibLeg 11/19v; Item Podolſka źiemiá nigdy nie byłá ku Litwie/ áni iey też Polacy mieli od Litwy BielKron 390v (5); StryjKron 612 (2); ZapKościer 1584/49v.

Zwroty: »być blisko [czego]« [szyk zmienny] (12): BibRadz 4.Esdr 12/18; á był iuż bliſko śmierći. BielKron 459; Mącz 326a; SienLek 34; GórnDworz Aa3v; SkarŻyw 333 (6); WujNT Philipp 2/30.

»być w błędzie« [szyk zmienny] (18): WróbŻołt kk4v; RejJóz G7; RejKup d7v (2); KromRozm I F2; KromRozm II o3v; LubPs G; BielKron 381v (4); Toto caelo errare, Być w wielkiem błędzie/ Nierozumieć nie. Mącz 108a; SarnUzn F2; GórnDworz X5; RejPos 97; BudNT c2v; PaprPan Sv; BielSjem 3.

»być w [jakiej] cenie« [w tym: u kogo (9)] [szyk zmienny] (30): Auguſtyná ſwyętego náuká y piſánye podźiś dźyeń w wyelkyey cenye yeſt KromRozm II qv; GórnDworz Lv (3); BielSat B4v; RejZwierc 269; BielSpr c2; PaprPan S4; Oczko A4 [2 r.]; KochPs 124 (2); KlonŻal A2 [3 r.]; BielSjem 6; KochPam 88; PudłFr 24; BielRozm 15; ActReg 129; GrochKal 22; Phil C2; KochDz 106; á będźie v niego w cenie imię ich. LatHar 400 (2); SarnStat 669; KlonKr A4v; CzahTr G3; SzarzRyt B4v.

»daleko być [od czego]« [szyk zmienny] (13): MurzHist B3v; LubPs cc (2); Mącz 440d (2); GórnDworz S (5); BiałKat 218v; Oczko 1v; nie może dáleko być od prawdy. CzechEp 244.

»być [z kim] dobrze« = być w dobrych stosunkach [szyk zmienny] (7): Michał Theofilow/ ten s Papieżem dobrze był/ ále potym zábit od Bázylego. BielKron 169 (5); RejZwierc 270 (2).

»być w, na drodze« [szyk zmienny] (33 : 17): BierEz B4v; OpecŻyw 104v (2); MurzHist C3 (3); MurzNT Matth 5/25; LubPs aa6v; Iż gdy był Moiżeſz w drodze/ thám mu zábieżał Pan Bog KrowObr 224 [2 r.]; Leop Matth 5/25; BibRadz Gen 24/27 (3); á Aryſtobolá poimał y ze dwiemá ſyny/ Alexándrem y Antygonem/ y do Rzymá kazał wieść. Ale ná drodze będąc vciekł im Alexánder BielKron 118v (3); Mącz 73d (2); RejAp 191; GórnDworz Bbv; HistRzym 41v; RejPos 183 (6); BudBib 2.Reg 13/30; HistHel C (3); BudNT a4; CzechRozm 246v; SkarŻyw 89 (2); StryjKron 320; KochWr 33; WujNT Act 9/7 (5); SarnStat 262 (5); SkarKaz 353a; PaxLiz D4.

»w puł drogi być« (2): Medium iter capessendo, Gdy w puł drogi byli. Mącz 35c; MWilkHist I2v.

»być w duchu« = być natchnionym, być w zachwyceniu; esse in spiritu Vulg (3): RejAp 94v; Byłem w duchu w dźień Páńſki y ſłyſzałem głos zá ſobą wielki iáko trąby WujNT Apoc 1/10 (2).

»być o, w głodzie« (2 : 1): Bom ia ieſſcze bil o glodzie RejRozm 403; LubPs K2; Leop 4.Reg 7/12.

»być w, na (nie)łasce, pod łaską« [w tym: u kogo (24), z kim (3)] [szyk zmienny] (46 : 14 : 1): KlerWes A2; LibLeg 7/34 (5); MetrKor 46/47v; LubPs bb3v (3); GroicPorz k2v; nie chcąc być długo v krolá w niełáſce BielKron 402v (7); RejAp 41 (2); GórnDworz K8 (3); HistRzym 14v (2); RejPos 45v (13); BielSat H2; RejZwierc 57 (2); WujJud 133; ModrzBaz 66; KochEpit A4; KochFr 117; PaprUp F3; ZawJeft 25 (3); WujNT 262; WysKaz 22; á głowá iego y zdrowie ma bydź ná łáſce náſzéy Królewſkiéy SarnStat 408 (8); SkarKaz 275a (2).

teol. »być w łasce (bożej, pańskiej)« [w tym: u kogo (1) ] = być bez grzechu [szyk zmienny] (22): bo gdy duſſa yeſth wlaſcze bozey grzechu nyema PatKaz I 5v; PatKaz II 78v; KromRozm I Ev; KrowObr 53 (2); RejPos 153 (4); KuczbKat 365; WujJudConf 246v; kto nie ieſt żywym członkiem Chriſtuſowym/ choćiaż ieſt okrzczony/ y ieſt w powſzechnym kośćiele: wſzákże ieſli nie ieſt w łáſce Bożey/ ále w grzechu śmiertelnym/ tedy żaden vczynek iego dobry nie ieſt iemu ku zaſłudze WujNT 518 (11).

»być w mocy, pod mocą, przy mocy« [w tym: u kogo (9)] [szyk zmienny] (133 : 42 : 1): BierEz N2; OpecŻyw 131 (3); PatKaz I 8 (3); PatKaz II 71v; BielŻyw 82 (3); BierRozm 11; LibLeg 10/61 (4); RejPs 98v (3); ConPiotr 34; SeklWyzn f2v; SeklKat N4 (5); KromRozm I E4; A gdyż dokonanie walki każdej nie jest w mocy tego, kto zacznie Diar 23 (4); LubPs V4v (2); GroicPorz h2; KrowObr 225 (2); RejWiz 135v; Leop Gen 16/6 (2); BibRadz 2.Mach 14/46 (3); Od tego cżáſu byli pod mocą Izráelſką Moábithowie. BielKron 49v (30); GrzegRóżn H3v; Mącz 94a (6); Prot A3; RejAp 95; GórnDworz Gg6v (2); HistRzym 113v (3); RejPos 162v (8); GrzegŚm 60; KuczbKat 415; RejZwierc 205 (13); BudBib 2.Mach 14/46 (3); MycPrz II C2; WierKróc B3; CzechRozm 189 (2); ModrzBaz 105v (4); SkarŻyw 364 (7); StryjKron 472 (2); CzechEp 259 (5); WerKaz 288 (3); BielSjem 6; ArtKanc R17 (2); GórnRozm M2 (2); PaprUp C2v (2); ActReg 70 (5); Calep 1123a; Phil C; GórnTroas 52 (2); OrzJan 15 (2); Pierwſze popędliwośći nie ſą w mocy ludzkiey WujNT 546 marg (7); będźie w mocy náſzéy [erit in potestate nostra JanStat 691] zá Dekrétem tego Séymu ruſzyć woynę poſpolitą SarnStat 424 (11); WitosłLut A6; SkarKaz 7a; CiekPotr 62; SkarKazSej 685b; KlonWor 13.

praw. »w mocy być« = obowiązywać (2): bo my przestawaliśmy na tym, aby ten reces piotrkowski w mocy był DiarDop 119; odłożywſzy Cłá: któré w mocy niech będą zoſtáwioné. SarnStat 1078.

»być na pieczy, w opiece itp.« [w tym: u kogo (30), komu (3)] [szyk zmienny] (137): y wyſokoſći wſſech gor ſą wopiecze iego. RejPs 140v (8); RejKup bb6; LubPs Z3v (4); GroicPorz b (2); KrowObr 162; RejWiz 132 (8); BibRadz I 438v marg; [obadwa stany] poſpołu ſą pod obroną Krolewſką OrzRozm K2; BielKron 103v (4); KwiatKsiąż B; RejAp 74v (9); iż ſerce ſkruſzone á vniżone ieſt záwżdy na wielkiey piecży v Páná. RejPos 228v (66); RejZwierc 206v (11); MycPrz II A4 (2); CzechRozm 211v; PaprPan Ee4v (4); KochPs 29 (3); SkarŻyw 422; CzechEp [389]; ArtKanc Q13 (3); GórnRozm Kv; GrabowSet Hv; KochFragJan 4; SarnStat 244; CzahTr K4.

»być przy pieniądzach« (1): Prawdziwie żemci teraz nie ieſt przy pieniądzách CiekPotr 44.

»być na pokoju« = być w czasie odpoczynku, odpoczywać (1): A thák Dworzánin gdy mu przydzie być ná pokoiu s pánem/ ieſli inego cżáſu/ y ná inym mieiſcu ſpráwował rzecży poważne/ á potrzebne/ thedy ſie iuż tám nie zydą/ ále ie ma odłożić ná iny cżás/ y mieyſcze GórnDworz K7v.

»być pod panowaniem, zwierzchnością itp.« = in auctoritate esse PolAnt [szyk zmienny] (26): BielŻyw 124 (2); GroicPorz t2 (5); BielKron 231; Sub imperio alicuius esse, Być pod cziyem pánowániem. Mącz 425a; RejAp 107; GórnDworz Gg3v; RejPos 248; BudNT Luc 4/32; ModrzBaz 126 (3); W iego [Boga] ieſt władzy źiemiá KochPs 197; CzechEp 376 (5); ActReg 144; Phil P; LatHar 583; GosłCast 73.

»być pod posłuszeństwem, w posłuszeństwie« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (25 : 24): Y poſlał [...] Moyzeſſá á Aároná/ do krolá onego wkthorego oni poſluſſeńſtwie byli RejPs 155 (6); SeklKat O4v; KromRozm I E4 (4); RejWiz 60; BibRadz I 428v marg; BielKron 437 (11) RejPos 306 (12); RejZwierc 55v (2); BielSpr 52 (2); SkarJedn 161 (5); SkarŻyw 244; StryjKron 637; PaprUp G2v; ActReg 124.

»być w, na (po)wadze, czci itp.« [w tym: u kogo (70)] = in honore et precio esse Modrz [szyk zmienny] (151): O rogi tośćię [!] mię zdrádziły/ Choćiaśćie v mnie w wadze były BierEz Kv (2); PatKaz III 108v; BielŻyw 87; GlabGad N7; RejPs 178v (3); LibLeg 10/152; RejKup aa8v; MurzNT 108v; KromRozm III Kv; MrowPieś 6; GliczKsiąż N6 (5); LubPs N2 (3); SeklPieś 19; RejWiz 7 (2); RejFig Aa7v; RejZwierz 4; BibRadz II 72 marg (3); BielKron 217v (18); KochSat C; KwiatKsiąż I2v; In auctoritate esse, W powadze być. Mącz 20c (10); SienLek 197; RejAp 27; GórnDworz D3v (7); RejPos 276v (6); BiałKat 153v (3); RejZwierc 38 (13); WujJud 33v; BiałKaz M2; CzechRozm 82 [2 r.]; PaprPan S4v; ModrzBaz 7 (10); SkarJedn 222 (2); KochPs 184; SkarŻyw 429 (4); StryjKron 406; CzechEp 227 (2); KochJez B4; NiemObr 13 (4); WerKaz 305 (3); KochMRot A4v; KochPieś 26; ArtKanc L7v (2); KochProp 6; PaprUp Dv; ZawJeft 45; ActReg 90; Phil B (2); GrabowSet X3; OrzJan 7 (2); LatHar 594 (2); WujNT 628 (8); SiebRozmyśl Mv; SkarKaz 82a (2); CzahTr K; SkarKazSej 680a (2).

»być bez ratunku« (1): ktore [choroby] go [Kościoł] ták zemdliły á vtrapiły/ iż theż iuż práwie ſie zda być bez rátunku ná wſze ſtrony. LubPs A4v.

»być przy (dobrym) rozumie« [szyk zmienny] (5): MurzHist O4; BibRadz 2.Esdr 10/20; Sciens, vivens vidensque pereo, Będąc przi rozumie/ Bácznośći. Mącz 105c (2); Nád tho/ ludźi ſzalonych y ktorzy od rozumu odchodzą/ ktorzy niegdy przy rozumie będąc/ potym w ſzaleńſtwo vpádli/ [...] krzcic śie niegodźi KuczbKat 135.

praw. »być na skupie« = być do wykupienia (7): ſucceſsorowie onégo wiáná ſą ná ſkupie v kreditorów. SarnStat 591 (7).

bibl. »być pod zakonem« [szyk zmienny] (32): KromRozm II n [4 r.] (6); KrowObr 90v; BibRadz 1.Cor 9/20 (5); BielKron 13v; GrzegRóżn 32; RejPos 33; RejZwierc 249; BudNT m4 marg; Poniewaſz y oni ſámi będąc pod onym MOyżeſzowym zakonem/ nie ták zbáwienia dochodzili/ iáko Noe/ á potym Abráhám CzechRozm 173 (2); SkarŻyw 2; CzechEp 32 (2); Bośćie nie pod zakonem [non enim sub lege estis]/ ále pod łáſką. WujNT Rom 6/14; ktorzy ieſzcze ſą pod zakonem/ będą od dziedzictwá Chriſtuſowego oddaleni. WujNT 659 (11).

»być przy, we (dobrym) zdrowiu« [szyk zmienny] (3 : 2): wthym ſpoſſobye ieſt dziakvgiacz panv bogv przy dobrym zdrowyw LibLeg 4/26; FalZioł V 13v; ZapKościer 1587/69; Superstito ‒ Ieſzczem ieſt przi zdrowiu. Calep 1033a; A w dobrym zdrowiu będąc choroby niewſpomni. KochFrag 15.

»[z kim] źle być« = być w złych stosunkach (1): wiele kſiążąt we Włoſzech y w Grecyey vſpokoił/ ktorzy s ſobą źle byli. BielKron 168.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (2): Wſzytkié mátki y pánny/ co w wiecznym przeklęctwie Y gniewie były/ y ſą. SiebRozmyśl F2v; KlonŻal A2.

W przen: (181):

Przysłowia: Kto na koniu pod koniem przydzie być kazdemu RejJóz I5v; GórnDworz Dd3v; RejZwierc 144.

Aż kiedy iuż będzye w ſaku/ Pocżuie ſwiát iaki w ſmáku BielKom D8v.

boć práwda na wiérzchu być muśi MurzNT 51.

Zwroty: »być na chlebie« (1): DAwnośćie ná tym Chlebie/ á przećię niewiećie/ Yák drozde w brzuchu ieżdząc/ vćiſzyć możećie. PaxLiz E3v.

»być na gałęzi, drewnie« [szyk zmienny] (2 : 1) : Nizli przydzię trzeći dzeń na gałęzi będzieſz RejJóz I8v; RejZwierc 237 (2).

»być nad grobem« (1): Zdrowie moię tużći iuż było nád grobem [et vita mea erat prope infernum infimum]. BibRadz Eccli 51/9.

»być pod jarzmem« = sub iugo esse Vulg (3): BibRadz I *4; WujNT 1.Tim 6/1; A nędzna butá żydowſká/ iuż w ten cżás byłá pod iárzmem Ceſárzá pogáńſkiego. PowodPr 61.

»być w kieracie« (1): Nie ieſtem Theologiem iáko y ty Bráćie/ Ani mi Boże day być w tym twoim kieraćie. Prot C2.

»być w klobie« (2): MycPrz I C4; gdzie ieſt gadká o to iáka Rzecżpoſpolita ma być [...] wtem trzebá przinamniey trzy rzecży obácżáć/ ktore ieſliże iáko ma być w ſwey klobie będą [quae si bene constitutae sunt]/ tedy y oná Rzecżpoſpolita [!] dobrze poſtánowioná będzie. ModrzBaz 4.

»być w kolebce« (1): Temuto Platonowi [...] gdi ieſzcże był w kolebce, na vſta pczoły miod kładły BielŻyw 79.

»być w, na łyku, pęcie itp.« [szyk zmienny] (10): RejKup n6v; BielKron 458; OrzQuin Aa4v; Ná Ratuſzu ſławny miſtrzu/ Wieleſcie ich oſądzili/ Co nie dawno w łykach byli. RejZwierc 234 (5); PaprPan Bv (2).

»na miejscu [czyim] być« [szyk zmienny] = zastępować kogo (11): Gdy był Ceſarz w Niemcech/ [...] poſtánowiwſzy pirwey vrząd Senátu/ ktorzy by ſpráwy/ ná iego mieyſcu będąc ſpráwowáli BielKron 197v (4); RejPos 300v (9); SkarJedn 62; NiemObr 29 (2); SkarKazSej 674b.

»pod nogami być« [szyk zmienny] (5): yako y ynsche Kroleſtwa wſzitkye ktore pod nogamy mymy są LibLeg 10/69; RejPs 134; OrzRozm Hv; SkarŻyw 152; A który był dopiéro v niéy [Fortuny] pod nogámi/ Pátrzayże go pochwili/ á ón gárdźi námi. KochPieś 10.

»być w ogrojcu« (1): Simplex, Proſty/ dobry któri nie był w ogroycu. Mącz 394b.

»być w okowach« (4) : LubPs ff2; Wymawiałem ſie iey [krolowej] też s tego rozmáitemi przycżynámi/ á nawięcey tą iżem był w okowach. BielKron 458v; Ieſli kto chłop/ cżyli ſie Groſem pocżyta: [...] Ieſli namniey przewinył/ być mu w okowách. KochOdpr B3; [idem] KochPieś 47.

»być w pieluchach« [szyk zmienny] (2): áby wthem práwye yeſſcże w pyeluchách będąc [...] vcżyć ſie pocżął. GliczKsiąż K2 (2).

»być w ręku, pod ręką, w garści itp.« [w tym: u kogo (10)] = in manu esse Vulg [szyk zmienny] (110): zdrowie naſzhe wręku twich ieſt HistJóz E3; BielŻyw 152; WróbŻołt 94/4 (2); LibLeg 10/70v (5); RejPs 224v (3); MurzHist H3v; BielKom C2 (2); LubPs V4v; RejWiz 116 (2); Leop Prov 21 arg (7); gdyżechmy ſą pod mocną ręką wodzá y ſprawce możnego BibRadz I*4 (11); OrzRozm O2; BielKron 81 (15); KwiatKsiąż D4v; To coſmy vtráćili á co w obcych á w nieprziyaćielskich rękách długo było Mącz 193d; OrzQuin F2; RejAp 36 (2); GórnDworz Bbv (3); bo [dusza] ieſt w ręku á w opátrznośći á w opiece Páná ſwego. RejPos 128 (8); GrzegŚm 22 (2); RejZwierc 89v (2); RejPosWstaw [41⁴]v; BudBib Eccli 10/5 (3); HistHel A; CzechRozm 230 (2); ModrzBaz 105; SkarJedn 284; KochPs 143 (2); SkarŻyw 166 (2); CzechEp 58; KochBr 152; WisznTr 27; ArtKanc T14v; GórnRozm F (3); ActReg 57 (3); GrochKal 8; GórnTroas 70; GrabowSet N3v (2); OrzJan 75 (2); LatHar 15 (3); SkarKaz 245a (2); CiekPotr 69; GosłCast 49.

»być w rosole« = być wzburzonym, w ciężkiej sytuacji (1): w iákim tám byłá myśl roſole/ Widząc żem wywiedźiona w to nieſczęſné pole. GosłCast 49.

»być pod sakiem, w saku« (1 : 1): BielKom D8v; PP Litewscy dobrze czynią ze swego Prosa bronią od tych bezboznych Constitutyi, aleby mędrzey czynili kiedyby y naszego oganiali bo rone Vny [!] bydź im pod tymze sakiem, iezeli nas tam wpędzą ActReg 166.

»być w sidle, na wędzie« (2 : 1): Pewnie mu być v dyabłá záwżdy prętko w śidle. RejWiz 189v (3).

»być [komu] na sparze« (1): Vzrzyś żeć waga vkaże Iżcży mu wnet być naſparze RejKup cc5.

»być pod skrzydłami« (2): [do Boga] Choway nas póki raczyſz ná téy niſkiéy źiemi: Iedno záwżdy niech będźiem pod ſkrzydłámi twemi. KochPieś 72; [idem] ArtKanc P14v.

»być [u kogo] w strzemieniu« (1): Ten będźie v mnie w ſczęśliwym ſtrzemieniu/ Kto obfituie cnotą w dobrym mieniu. ZawJeft 24.

»być w toni(ej)« [szyk zmienny] (14): RejRozpr C3; RejKup ſ2; MurzHist M4v (3); RejWiz 60v; RejZwierz 18 (2); Prot A3v; GórnDworz Ee5v; RejZwierc 252v; MWilkHist Ev; WerGośc 210; Toś iuż powiedźiał/ y wywiódł/ żeſmy Polacy we złéy toni KochWr 40.

»być na wirzchu« (2): MurzNT 51; SLyſzćie páni/ té fráſzki/ co teraz czytaćie/ Ieſli podleyſzé wáſzych/ ieſcze niewygraćie. Mam ia drugié/ co ie rad ná ſztych puſczę z wámi/ A moim być ná wirzchu/ to vyrzyćie ſámi. KochFr 44. [Cf znacz. II.10].

5. Równać się (8198):

a. Znaczyć, wykładać się, tłumaczyć się (o znaczeniu wyrazów) (8060): RejFig Cc6 [2 r.] (3); BibRadz I 1v (2); BielKron 99v; Quitten po niemiecku/ yabłką [!] ſą. Mącz 423b; SarnUzn F2v; ále ſmyſł v látinów ieſt mens, á vczućié ieſt ſenſus SienLek T3v (4); GórnDworz Mm 4v; RejPos 33v marg; Ewányeliſtá/ wykłáda ſie ábo ieſt/ ten ktory s przepowiádániem Ewányeliey Iezuſá Kryſtuſá z Apoſtolſką powagą ieſt poſłány, RejPosRozpr c2; BudBib I 84v marg (11); y mowi mu Nalezliſmy Meſyaſzá/ co ieſt przełożywſzy namázániec. BudNT Ioann 1/41 (2); Oczko 20; CzechEp 348; ále πέτρος, co zgołá toż ieſt co y πέτρα po náſzemu kámień/ opoká/ ábo ſkáłá WujNT 67; A gorzeć ná tym mieyſeu/ nie ieſtći pokuſy ćieleſne ćierpieć (iáko odſzczepieńcy fáłſzywie wykłádáią) ále niérządnie żyć WujNT 595 (15); SkarKaz 156a.

Frazy, pełniące funkcję spójników: »jest« = czyli, to jest (6): SPicaceltica/ ieſt ſpika rzymſka kthora roſcie w ſirigiy/ ieſt ciepła y ſucha FalZioł I [138]a (3); Don Huryk [...] poſłał k nam ſwoy towar/ tho ieſt cukier przepiękny á ſanguis draconis ieſt ſuk cżyrwony z drzewá/ ktorego Aptekárze vżywáią w ſwych ſprawách BielKron 449; Pádáiąca niemoc/ ieſt Boża kaźń/ iáko iey vydź y pozbyć/ ſzukay Boża kaźń. SienLek S4 (2).

»to jest« = czyli, a mianowicie; nimirum Calag (8008): Iakom ya nyevylovyl Ryb poszpolythych thoyesth lynow et karaschy ZapWar 1504 nr 2017 (46); piſan myeſziacza Rebiolevel tho yeſth Nowembra. MetrKor 46/118 (15); LibLeg 7/104v (13); przez iutro/ to ieſt przez ſrodę OpecŻyw 78v (53); ForCnR C2 (3); PatKaz I 6v (5); PatKaz II 47 (7); ta [reguła] zalezy wczyſtey a ſzwyątey ządzy [...] y myſzly to yeſt aby ſyą ku zadney rzeczy ſzwyeczkyey czyeleſney nyeſklonyla PatKaz III 144 (14); Mowiłes panie Pragne to ieſt zbawienia duſz naſzych TarDuch D4v (5); á ſkray ie thak, aby ſie ſztuki iedna drugiey dzierżała/ to ieſt niedorzynać FalZioł V 95 (427); BielŻyw 168 (25); GlabGad E4 (80); MiechGlab 47 (21); KłosAlg G3 (7); WróbŻołt qq2v (513); RejPs 199v (9); ComCrac 15 (12); LibMal 1543/74 (8); ConPiotr 32v (3); LudWieś kt (2); SeklWyzn c4 (18); SeklKat Y4v (33); RejKup kt (2); RejKupSekl A7v; HistAl M4 (10); KromRozm I Iv (31); MurzHist L2 (9); MurzNT Mar 7/2 (9); MurzOrt B2v (3); KromRozm II k4v (49); KromRozm III M4v (108); Diar 57 (8); BielKom G5v (2); Dignus eſt mercenarius mercede/ to yeſt godzyenći yeſt kożdy zapłáty GliczKsiąż M7 (38); LubPs ee4v (57); áby Prokuratorowie zá ſwą pracą/ zámierzoną zapłátę mieli/ to ieſt/ od ſzperunku [...] po iednym tylko groſzu. GroicPorz e4v (62); Boię ſie/ ábym ſie niebudował ná piaſku/ to ieſt/ ná tym ſſaleńſtwie/ rozumne tego ſwiátá KrowObr 108v (113); Leop Lev 25/8 (62); OrzList f (15); UstPraw F4v (3); RejZwierz 114v (2); WyprKr Iv (6); wnidź do rádośći páná twoiego. (marg) To ieſt/ do domu ábyś był vczeſtnikiem máiętmoſći y weſela iego. (‒) BibRadz Matth 25/21 marg (523); OrzRozm M3 (50); niepodobna rzecż cżłowieku być ná ſwiecie ktoryby nie kradł/ nie tylko inemu ále y ſobie/ to ieſt/ gdy co przez ſwoy głupi rozum ſtráći álbo prze leniwość nie nábędzie/ ſobie to vkrádnie. BielKron 9v (785); GrzegRóżn B3 (40); KwiatKsiąż N2v (51); Aer. Powietrze/ to yeſt/ dalekość álbo rowność miedzi Niebem á Ziemią Mącz 4d (329); OrzQuin Aa3v (91); SarnUzn Bv (48); SienLek 23v (56); LeovPrzep B3v (13); RejAp 116 (226); GórnDworz D2v (54); GrzepGeom F3 (66); HistRzym 94v (215); RejPos 40 (316); RejPos Wiecz² 90v (23); RejPosWiecz³ 96 (3); BiałKat B2v (42); BielSat [34]; KwiatOpis Cv (2); GrzegŚm 21 (30); KuczbKat 180 (33); RejZwierc 1v (89); pátrz mieyſcá tákiego/ coby ćie ze dwu ſtron broniło/ to ieſt/ gory/ wody/ błotá álbo miáſto. BielSpr 36v (59); WujJud 165 (151); WujJudConf 177v (5) RejPosRozpr c3v (9); RejPosWstaw [143⁴]v (15); A teć ſą przycżyny niego/ ták proſtego a grubego tłumácżenia/ to ieſt/ żem ſię ták bárzo ſłow trzymał. BudBib b3v (164); MycPrz I kt (8); Strum B3v (17); BiałKaz A4 (20); BudNT 14v (66); CzechRozm 54v (298); PaprPan kt; KarnNap C4v (5); ModrzBaz 14 (113); táką im moc dáiąc iáką ſami mieli: to ieſt świecką y ziemſką SkarJedn 54 (123); A ieſli pierśiam pomoc chcemy/ to ieſt/ ieſli około płuc co zálégło/ á tchnieniu/ álbo káſzlowi máteriéy dodawa Oczko 34v (18); Nemlich. To ieſt. et Zwłaſzcża. Nimirum. Calag 364a; SkarŻyw 301 (188); ZapKościer 1580/6v (16); StryjKron 472 (21); CzechEp 376 (299); NiemObr 11 (48); KlonŻal E3; ReszPrz 17 (59); ReszList 149 (3); WerGośc 255 (3); WerKaz 287 (4); BielSjem 13; ArtKanc E10; GórnRozm A4v (28); KochWr 25 (5); PaprUp F (4); ActReg 20 (12); Seculum ‒ Wiek, to ieſt czas ſtoletni. Calep 961a (5); GostGosp 74 (14); Phil G2 (24); KochCz B2 (2); Ale widzę/ iż ieſt iákieś mniémánié między wámi/ któré was iuż práwie ná nieprzyiaćielá idąc hámuie. To ieſt/ ták rozumiéćie/ iż to nieprzyiaćiel możny/ y niepodobna zwyćiężyć go. OrzJan 22 (2); LatHar 77 (110); KołakCath A4 (9); Kiedy racżyſz: á toć ieſt/ gdy ćię ocż proſzę Modlitwy ſwey odmiotu niech nie odnoſzę. RybGęśli D2v; Z tego tedy dymu powſtáły ſzáráńcze/ to ieſt/ haeretykowie WujNT 860 (446); otoż potępieni klękáią to ieſt boią ſię. WysKaz 36 (26); Ná mieyſce tedy łączyć, ma bydź złączyć to /z/ złącza, á bez niego rozłącza: to ieſt łączy iedno od drugiégo. JanNKar H4v (8); JanNKarKoch D4v (11); JanNKarOrz F3v; SarnStat 15 (370); GrabPospR M3v (3); PowodPr 55 (35); SkarKaz 2a (77); VotSzl E3 (4); Leć przećię gdźiemkolwiek był ſtárałem ſię o to/ To ieſt o dobrą ſławę drożſzą náde złoto. CzahTr G2v (4); SkarKazSej 705a (40); FLIS: To ieſt/ Spuſzcżánie ſtátkow Wiſłą/ y inſzymi rzekámi do niey przypadáiącymi KlonFlis kt (10); KlonWor 18 (5), Dźiś w Rzymie zwyćiężonym Rzym niezwyćiężony/ /(To ieſt ćiáło w ſwym ćieniu) leży pogrzebiony. SzarzRyt D2v (2).

b. Nazywać się (w połączeniu z imieniem własnym) (23): Ieden ſłużebnik z pirwſzych, był imienim Pauſania, ynak Anatabo. BielŻyw 147; Leop Gen 36/1 (3); RejZwierz A6v; Przezwiſko też rzeki trzeciey ieſt Hidekel [...] A czwarta czeká ieſt Euphrátes. BibRadz Gen 2/14; Tedy on nie chcąc zoſtháć ná noc wſtał á ſzedł áż ku Iebus/ ktore ieſt Ieruzalem [ipsa Ierusalaim; Vulg: quae altero nomine vocatur Ierusalem] BibRadz Iudic 19/10 (7); Przyſzedł tedy [Jakub] do Bethel/ ktora pirwey byłá Luzá BielKron 16; DAryus/ ktorego Grekowie zową Hidáſpis/ drudzy też piſzą go być Aſweruſá BielKron 115v (7); y pogrzebłem ią tám ná drodze v Efraty tá (ieſt) Bethlechem [ipsa est Bethlechem]. BudBib Gen 48/7 (2); StryjKron 21; Mitilena názywáią. W Greckim ieſt Melitą/ á lepiey: dziśia zową Máltą WujNT 508.

c. Wynosić, zawierać, czynić sumę, przypadać, kosztować (o stosunkach ilościowych, liczbach, miarach, cenach) (115): MetrKor 57/120 (2); á iego doſyć [= dozys] to ieſt wiele go ma cżłowiek na ieden raz wziąć: ieſt od XVI ziarn/ aż do LX FalZioł IV 55b; Rzeczy poſpolite flegmę purguiącze. Turbit miara ieſt poł łota [...] Krokoſu miara ieſt ieden łot FalZioł V 103v (14); BielŻyw 164; MiechGlab 69; gdy wezmę cżtyrzy kroć dwoie/ bedzie oſm KłosAlg A3v; 1.łot ieſt. 4. quint KłosAlg Hv (10); MetrKor 59/281; LibMal 1554/185; GliczKsiąż M3; Zá roſkrwáwienie iednego/ winá ieſt Sędźiemu/ dwádźieſćiá groſzy y pięć/ y ſzeląg. GroicPorz c3v; Długość Opony iedney będzie ośm y dwádzieśćiá łokći [Longitudo ... habebit viginti octo cubitos] Leop Ex 26/2 (3); ieſliby był dług dwádzyeſćiá grzywien UstPraw F4v; BibRadz Lev 23/15 (13); BielKron 192 (7); Mącz 192b; SienLek 46 (2); RejAp 81 (2); A mnieyſzégo Kwádratu/ [...] ſummá będźie pięćdźieśiąt łokiet GrzepGeom F3v (3); KwiatOpis Bv; BudBib Gen 6/15 (8); Skrzyniá byłá ná ſzérz ſaméy w ſobie/ trzy álbo cztérzy łokćie Strum I4v (3); ModrzBaz 120v; Item ſpolowice domu dziećiom wedlug ſzacunku ieſt marc 40. ZapKościer 1579/ 1v; ActReg 26; GostGosp 118 (5); Phil S; Liczże/ áto maſz naprzód złotych śiedm czerwonych/ Siedm y dwádźieśćiá groſzy przyłóż záśię do nich/ Będźie ſpełná cztérnaśćie WyprPl B4v; á byłá liczbá ich tyśiące tyśiącow [et erat numerus eorum millia milium] WujNT Apoc 5/11 (5).

być po czemu (6): RejFig Bb3v; BielKron 378v; iż miárká iedná po iednemu ſrebrnemu pieniądzu bić miáłá. RejAp 58v; BielSpr 72; Strum D4; ZapKościer 1585/57.

być w ile (3): MetrKor 62/171v; Oświęćiḿ y Zupy Ruſkie wykupił ktore były we cżternaśćie tyſiąc złotych cżyrwonych BielKron 405v (2).

być za ile (8) : LibMal 1551/162; Y byl korzec mąki białey zá ieden Státer [et factus est modius similae statere uno] Leop 4.Reg 7/16; UstPraw E3; RejFig Aa7; BielKron [85²]v (3); OrzJan 54.

Fraza: »od [czego] do [czego], stąd i stąd jest [ileś czego]« [szyk zmienny] (7 : 1): MiechGlab 77; Abowiem od A. áż do B. ieſt oſḿ łokiet BibRadz Ex 26/6 (3); GrzepGeom P4v (3); BudBib Ez 41/15.

II. W orzeczeniu złożonym pełni funkcję łącznika [Ze względu na to, że „być” w tej funkcji może się łączyć równocześnie z kilkoma orzecznikami wyrażonymi różnymi częściami mowy, liczba użyć w tej rubryce jest mniejsza od sumy poszczególnych podrubryk.] (112161):

1. Z orzecznikiem wyrażonym rzeczownikiem (27912):

W mianowniku (15591): ListRzeź w. 27, PowUrb + 3; ZapWar 1542 nr 2504 (5); Iam nad pam pan. drogę vkazvye. a roſzkazvgye lyvdzom. yam corona y Stolyecz hwſrephow. MetrKor 46/175 (25); March¹ A3 (5); BierEz O3v (18); Rzélk [!] Pilát: Tedys ty wżdy krol? OpecŻyw 120 (209); OpecŻywList C; OpecŻywPrzedm C4 (3); OpecŻyw SandR nlb 4v (2); ForCnR C2 (8); LibLeg 11/30v (50); PatKaz I 12v (27); PatKaz II 29 (28); PatKaz III 133v (61); HistJóz E2 (22); KlerPow 3 (4); TarDuch A5v (7); MOcz te^go kamienia ieſt iże od niego włoſy na powiekach roſtą FalZioł IV 55a (522); BielŻyw 170 (138); BielŻywGlab nlb 12 (5); wſzakoż cżęſte wraczanie w cżłowiecże chorim, nie dobre ieſt znamię. GlabGad L (493); MiechGlab 23 (38); BierRozm 5 (2); KłosAlg A3 (7); March³ T8v (4); WróbŻołt 139/8 (116); WróbŻołtGlab A3v (6); RejPs 141 (94); ComCrac 20v; LibMal 1554/189v (42); RejRozpr D4v (6); LudWieś B (2); SeklWyzn c2v (19); RejJóz N8v (35); Aty ſą pokuſſy y nięprziyaciele naſzi. Ciało naſze/ ſwiath/ a ſzatan SeklKat T (74); RejRozm 393 (2); RejKup n5 (33); RejKupSekl a6 (2); miſthrzu żądam być mądrego vcżennik nizli od ſproſnego chwałę mieć. HistAl Dv (43); HistAlHUng A2v; KromRozm I A4v (47); MurzHist M4 (19); MurzNT 3v (35); MurzOrt B3 (3); Myſmy yeſt obrzezánye ktorzy duchem ſlużymy Bogu KromRozm II 12 (31); KromRozm III D4 (61); gdyż oni są custodes legum i wolności pospolitych Diar 61 (16); DiarDop 99 (4); BielKom B6 (17); GliczKsiąż P6 (64); LubPs P6 (185); Swiekier/ ieſt żony mey Oyćiec. GroicPorz gg4v (79); SeklPieś 31v (2); KrowObr 77v (385); Y Wilkby ták był ſláchćic by mu herby dano RejWiz 100v (89); Leop Rom 3/13 (291); OrzList f2v (31); UstPraw (9); KochZuz A2; RejFig Cc3 (10); SAlomon był dziwny Krol/ od Bogá obrány RejZwierz 43v (39); RejZwierz[Wirzb] A4v; Iaćiem ieſt on dobry páſtyrz [ego sum pastor bonus] BibRadz Ioann 10/11 (510); Goski A8; OrzRozm B (69); Siewierska źiemiá byłá niegdy wielkie Kſięſthwo/ w ktorey Nowogrodek byłá głowá BielKron 431 (517); GrzegRóżn L3v (72); KochZg B; KwiatKsiąż B3 (29); Sceptici, secta quaedam Philosophorum Latine consideratores, Byli Philiſophi á mędrcy którzi nie zá pewne nie trzimáli. Mącz 371c (116); OrzQuin T2 (68); Prot A3 (13); SarnUzn E6v (57); SienLek S2v (82); SienLekAndr a2; LeovPrzep C2v; A ſzátan ſie rozumie być zwadcá/ burzyciel/ á roſproſzyciel każdego pokoiu. RejAp 101v (113); GórnDworz Ii3v (86); LInea ieſt/ długość bez ſzérokośći y miążſzości. GrzepGeom C (21); HistRzym 36v (139); iż nie ieſtem Heliaſz. RejPos 12v (390); RejPosWiecz² 91v (27); á opoká byłá Pan Kryſtus. RejPosWiecz³ 97v (42); BiałKat a4v (99); BielSat H (3); KwiatOpis B3v (6); GrzegŚm 44 (45); HistLan B3 (5); KuczbKat 30 (86); RejZwierc 242v (184); BielSpr 12v (22); KochMon 34 (2); WujJud 140v (157); WujJudConf 64v (39); KochList nlb 1v; RejPosRozpr b4v (14); RejPosWstaw [143³]v (46); BudBib Gen 36/20 (253); HistHel D2 (5); MycPrz I C4v (6); Strum I2 (5); WierKróc Bv (2); BiałKaz ktv (48); Mowi mu Piłat: Co ieſt prawdá? [Quid est veritasl] BudNT Ioann 18/38 (123); StryjWjaz A4; CzechRozm 20 (159); PaprPan Ev (55); KarnNap F2 (4); Słuſznaby też rzecż byłá/ żeby Krol przy Pánoch Rádách/ gdy o Rzecżypoſpolitey rádzą/ oſobą ſwą był ModrzBaz 26 (168); ModrzBazBud ¶6 (2); SkarJedn 148 (121); KochOdpr B2; Oczko 3v (21); Iżeś rzekł pánu/ tyś nádźieiá moiá: Iż bóg nawyżſzy ieſt vćieczká twoiá KochPs 139 (84); Aldebertus/ rodzaiu był Fráncus SkarŻyw 518 (41); KochTr 24; MWilkHist E2v (15); StryjKron 125 (23); ZapKościer 1584/42v (4); CzechEp 81 (193); CzechEp POrz **3v (3); NiemObr 29 (41); KochFr 79 (7); KlonŻal A3v (11); KochBr 150; KochDz 107 (2); KochPhaen 2 (4); KochWz 140 (3); KochMRot A4 (4); ReszPrz 97 (24); ReszHoz 132 (2); ReszList 147 (2); WerGośc 205 (12); WerKaz 290 (13); WisznTr 3 (2); BielSen 8v (3); Wźiąwſzy [Zenobia] męſką oſobę/ będęcy pięć żeńſka/ Swoie nieprzyiaćiele wſzyſtki zyryćiężyłá BielSjem 8 (4); KochPam 82; KochPieś 15 (2); KochSob 62; KochTarn 77 (3); PudłFr 25 (11); ArtKanc F11v (89); BielRozm 3 (2); GórnRozm A2v (30); KmitaPsal A5v; KochWr 35 (3); PaprUp G2 (23); ZawJeft 22 (11); ActReg 78 (37); Calep 400b (2); GostGosp 140 (3); Phil Q3 (22); GórnTroas 33 (8); KochCn B4v (3); KochCz B2v (2); KochCzJan A2v; KochPij C (2); GrabowSet D4v (52); KochAp 11 (2); KochFrag 43 (2); OrzJan 44 (15); WyprPl B4 (4); LatHar 674 (91); KołakCath A3v (9); KołakCathOkuń A2 (2); KołakSzczęśl B2 (2); RybGęśli C2v (7); Naięmnik ieſt/ ktory nie dba o pożytek y zbáwienie owiec WujNT 349; Vrząd Biſkupi ieſt rządźić kośćioł Boży. WujNT Xxxxx2v (861); WysKaz 40 (19); JanNKar E4v (3); JanNKarGórn G4 (2); JanNKarKoch D4v (3); JanNKarOrz F3v (2); SarnStat 848 (126); SiebRozmyśl Ev (25); GrabPospR N2v (4); KlonKr F4 (4); KmitaSpit B2v; PowodPr 65 (26); SkarKaz 347a (152); ále iż tá ich ieſt á niemáła powinność/ że czáſu niebeſpieczeńſtwá gwałtownego/ ſámi wſzyſcy przećiwko nieprzyiaćielowi powſtáć/ y onego pierśiámi ſwymi wyprzeć ſą powinni. VotSzl D2; CiekPotr 60 (22); CzahTr L3 (11); GosłCast 32 (12); PaxLiz B4 (7); SkarKazSej 689b (49); KlonFlis [H5] (20); SapEpit A2 (2); KlonWor 41 (12); RybWit C2 (9); ZbylPrzyg A3v (5); SzarzRyt A2v (4).

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (4595): Iako tho yest nywa nasha ZapWar 1547 wr 2644 (10); MetrKor 31/620v (3); ListRzeź w. 13 (2); March¹ A3; ázażby to zbytek/ Iż pánu cżynię pożytek. BierEz H4 (7); OpecŻyw 64 (40); OpecŻywSandR nlb 3v; ForCnR Bv; PatKaz I 12 (5); PatKaz II 47 (28); PatKaz III 128 (4); HistJóz A2v; I theż na ſwierzb ieſt to dobre lekarzſtwo. FalZioł III 22a (92); BielŻyw 20 (21); BielŻywGlab nlb 8 (3); GlabGad D7 (17); March² D4v; MiechGlab 59 (11); BierRozm 16 (2); LibLeg 11/13v (29); KłosAlg A4 (2); WróbŻołt 10/7 (19); WróbŻołtGlab A3 (6); RejPs 71 (84); ComCrac 21; RejRozpr A3v (3); LudWieś A2v (2); SeklWyzn c3v (12); LibMal 1547/129v (5); RejJóz L8 (25); SeklKat Q3 (16); RejRozm 4 (2); RejKup q7 (38); HistAl K2v (5); KromRozm I C2v (26); MurzHist P2v (16); MurzNT 199 (16); KromRozm II f3 (20); KromRozm III C2v (29); Diar 71 (14); DiarDop 109 (5); BielKom C8v (9); GliczKsiąż I6 (26); LubPs ee6 (55); GroicPorz 13v (6); GroicPorzRej C4; SeklPieś 31v; zły by tho pies był/ gdy widzi á ono páná ſſárpáią/ á on by miltzał. KrowObr C4v (164); RejWiz 130 (102); Leop Matth 26/26 (82); OrzList f2v (10); KochZuz A3v; LeszczRzecz A5 (5); RejFig Ee4 (3); RejZwierz A2v (32); BibRadz I 451 marg (83); OrzRozm V (13); BielKron 415v (143); GrzegRóżn Dv (21); KochSat A2v (3); KwiatKsiąż D4 (19); Mącz 230d (8); OrzQuin X3v (29); Prot A4 (2); SarnUzn B4 (44); á námieſzay weń Sálmijáku/ ieſt to ſol Libiyſka SienLek 94v (16); LeovPrzep G3; A tho ieſt koniec Ewányeliey wſzytkiey bać ſie Páná Bogá ſwego. RejAp 120v (250); GórnDworz Bb3 (116); GrzepGeom G2v (22); HistRzym 92v (26); RejPos 306v (607); RejPos Wiecz² 95 (8); RejPosWiecz³ 97v (10); BiałKat 308v (33); BielSat N (6); GrzegŚm 58 (15); HistLan E4v (11); KuczbKat 365 (34); RejZwierc 45 (221); BielSpr 4 (9); KochMon 26 (4); WujJud 222v (54); WujJudConf 108v (16); RejPosRozpr cv (5); RejPosWstaw [41³]v (24); BudBib Iob 31/11 (33); MycPrz II D; Strum Qv (2); WierKróc A4; BiałKaz K2v (12); BudNT Cg3 (11); StryjWjaz C4v; CzechRozm 41 (95); PaprPan A4 (13); KarnNap D2v (8); ModrzBaz 116v (108); SkarJedn 68 (59); KochDryas [A3v]; KochOdpr C2 (5); Oczko 6 (13); KochPs 61 (21); A oná mniemáiąc áby to był Athánázyuſz/ krzyknie SkarŻyw 391 (124); MWilkHist D (3); StryjKron 161 (10); CzechEp 99 (73); NiemObr 144 (36); KochEpit A3v; Ośmdźieśiąt lat (á to ieſt práwy wiek człowieczy) Czekáłá śmierć KochFr 130 (5); KochDz 109; KochPhaen 2 (5); KochSz C3v; ReszPrz 57 (12); ReszHoz 123; ReszList 186 (7); WerGośc 219 (6); WerKaz 300 (2); BielSen 10 (2); BielSenJoach 2; BielSjem 33 (5); KochPieś 11 (4); KochSob 65; PudłFr 74 (4); ArtKanc F6v (7); BielRozm 16; GórnRozm A3v (47); KmitaPsal ktv (2); KochWr 28 (7); PaprUp Gv (24); ZawJeft 36 (2); ActReg 72 (21); GostGosp 12 (3); GostGospSieb +2v; GrochKal 4; Phil 2 (14); GórnTroas 63 (5); KochCz Bv (3); KochPij C2v (2); GrabowSet N3 (3); KochAp 12 (3); KochFrag 49 (5); OrzJan 119 (13); WyprPl A3;LatHar 706 (40); KołakCath C3v (2); KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl C4 (2); RybGęśli B4v (3); WujNT 217 (107); WysKaz 23 (8); JanNKar C2v (2); JanNKarGórn Hv; JanNKarOrz F3v; SarnStat 693 (32); SiebRozmyśl H4v (2); KlonKr F (2); KmitaSpit A4 (2); PowodPr 26 (9); SkarKaz 634b (41); VotSzl D3v (7); CiekPotr 26 (12); CzahTr H2v (6); Szátáć to ieſt Iozephá GosłCast 65 (15); PaxLiz D2v (6); SkarKazSej 698b (10); KlonFlis C3v (5); SkorWinsz A2v (3); KlonWor 37 (11); ZbylPrzyg B2; SzarzRyt D2v. Cf komu, u kogo, Zwroty.

komu (301), u kogo (87), czemu (53), przed kim (3), u czego (1) [w tym : w zdaniach z podmiotem: to (144)] (445): March¹ A3; A wſzákoż więc oná zgodá/ Inym ptakom byłá ſzkodá BierEz S2v (3); OpecŻyw 6v (49); PatKaz II 51v; PatKaz III 126v (4); ZapWar 1525 nr 2345; HistJóz Dv; TarDuch A5v; FalZioł I 72d (26); FalZiołUng V 119; BielŻyw 159 (2); GlabGad G8 (3); MiechGlab 32; BierRozm 12 (2); LibLeg 7/68 (5); March³ V8v (2); WróbŻołt 88/38 (4); RejPs 73 (8); RejRozpr K3v; LibMal 1544/91v (2); SeklWyzn f2; RejJóz A7 (9); RejKup o8v (2); HistAl E8v (2); KromRozm I Cv; KromRozm III F5v; Diar 23 (4); DiarDop 114; BielKom B6v; GliczKsiąż B (5); LubPs ff4 (9); A mądrofć thego Swiátá głupſtwo ieſt v Bogá GroicPorz a2 (5); KrowObr 43v (12); RejWiz A6 (40); Leop Iudith 12/14 (12); OrzList e3v; UstPraw A4v (2); RejZwierz 25v (2); BibRadz Gen 20/2 (10); OrzRozm L4 (2); BielKron 53 (17); gdyż onym ſtárym Oycom byłá tho mowá miękka GrzegRóżn I2 (14); KwiatKsiąż B3v (2); Mącz 356d (5); OrzQuin Hv (6); Prot C4v (2); SarnUzn F7v; SienLek 35 (8); LeovPrzep Dv; RejAp 22v (9); GórnDworz Kk8; GrzepGeom L3v; HistRzym 26v (2); RejPos 36v (31); RejPosWiecz² 95; BiałKat a4 (6); HistLan Fv; KuczbKat 65 (2); RejZwierc 22v (19); BielSpr 8v (4); WujJud 126 (3); WujJudConf 91v (3); RejPosRozpr c3v; BudBib b3v (8); MycPrz I C4v; BiałKaz D2 (2); BudNT Luc 11/8 (3); CzechRozm Av (7); PaprPan C2v (5); ModrzBaz 3v (8); SkarJedn 346; Oczko 20 (2); KochPs 100; SkarŻyw 3 (14); KochTr 19; StryjKron 125 (3); CzechEp 216 (6); ReszPrz 25; WerGośc 213; WerKaz 282 (4); Płácż ieſt iákaś poćiechá v záſmęconego WisznTr 10; BielSjem 11; ArtKanc E20v (3); GórnRozm B4 (2); PaprUp B3v (3); ZawJeft 32; ActReg 55 (5); GostGosp 158; Phil E2; GórnTroas 21; KochCn B3V; GrabowSet 3 (2); OrzJan 125 (2); LatHar 153 (3); KołakCath A3v; ábowiem to co ieſt v ludźi wynioſłego/ obrzydłość ieſt przed Bogiem. WujNT Luc 16/15 (9); JanNKar D (3); JanNKarOrz F3v; izem mu był compater kmotr, dowodźi ztąd, iżem mu nie mógł bydź świádkiem. SarnStat 1265 (7); KlonKr A2v; KmitaSpit Bv; PowodPr 70; SkarKaz 313b (2); GosłCast 53; SkarKazSej 697á (5); KlonWor 66 (3); ZbylPrzyg A3v. Cf Frazy, Zwroty.

Frazy: »imię, przezwisko jest« [w tym: komu (67) kogo (60), czego (1), czemu (1)] [szyk zmienny] (138 : 3): OpecŻyw 7v (7); OpecŻywList C; ForCnR A2 (3); PatKaz II 64; HistJóz C2v; GlabGad L8; WróbŻołt 82/19; LibLeg 10/123v; Iozeph mu było imię dziecię na wſzem godne RejJóz M4v; HistAl C2v (5); MurzHist B3v; RejWiz 9v; A imię mężá onego było Nábáł [nomen autem viri illius erat Nabal]/ á żony iego Abigáil, Leop 1.Reg 25/3 (4); BibRadz Gen 10/25 (29); BielKron 16 (18); RejAp 74v (4); GórnDworz Y7v (3); HistRzym 20v (5); POſłan był Anyoł Gábryel od Bogá do miáſthá Galileyſkiego/ kthoremu było przezwiſko Názáreth RejPos 269v (9); BiałKat 168v; RejZwierc 9v (2); WujJudConf 23 (2); BudBib Gen 28/19 (11); HistHel Cv; BudNT Luc 8/30; CzechRozm, 47v (2); ModrzBaz 118; SkarŻyw 13 (4); CzechEp 238; ArtKanc M10; Phil C3 (2); LatHar 105 (4); WujNT 3 (10); SkarKaz 487a.

»co będzie łaska« [szyk zmienny] (2): abi v. Iaſ: raczil laſke ſwoye vczinycz y násche^go pana wſpomocz Czo laſka y wola bedzie v Ias. LibLeg 11/62 (2).

»(to, co) jest obyczaj, zwyczaj« [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (36), komu (2), w kogo (2)] [szyk zmienmy] (45 : 11): FalZioł I 89b; á wſzitkim mędrczom obycżay ieſt ſmierci ſie nie bać, BielŻyw 81 (2); RejPs 25 (3); KromRozm I H4v; KromRozm III C3 (2); Diar 44; GroicPorz i3v; RejWiz 2 (3); BibRadz I 8 marg (2); BielKron 260; SarnUzn D5v (2); SienLek 197; RejAp 3 (3); GórnDworz O4 (2); GrzepGeom I2v (2); HistRzym 91; RejPos 56 (3); RejZwierc 47v; CzechRozm 133; ModrzBaz 12v (6); SkarŻyw 27 (2); StryjKron 390; GórnRozm M3v; GrochKal 21; Phil K3; Bo to był dawny Zwycżay/ kśięgi czárnokśięſkie iáko y haeretyckie palić. WujNT 478 (4); SarnStat 432 (3); SkarKaz 80a; CzahTr I3v (2); KlonWor 36.

[W orzeczniku rzeczownikowym oraz w pozostałych orzecznikach wyrażonychodmiennymi częściami mowy wspólną frazeologię, różniącą się jedynie formą przypadka (w mianowniku albow narzędniku) umieszczono łącznie w podrubryce: W narzędniku.]

W tekstach o charakterze alegorycznym orzecznik wyjaśnia istotny sens alegorii zawartej w podmiocie (205): BierEz G3; y ſiedḿ kłoſow nieplenich ſiedḿ ſą lat przyſlygo [!] głodu/ ktore tym rzędem wypełnyą ſie. HistJóz B2 (3); BielŻyw 17 (3); GliczKsiąż P8v; KrowObr 13v; Leop Apoc 17/15 (9); BibRadz I 436 marg (20); BielKron 96 (2); OrzQuin G3v (2); RejAp 145v (11); Oćiec ktory go niechciał wykupic/ieſt ten to świát ktory niechćiał cżłowieká w ćiemnicy Dyabelſkiey wſpomoc HistRzym 6 (96); BudBib Dan 7/17 (2); BudNT Apoc 17/12 (5); CzechRozm 16; SkarJedn 318; SkarŻyw 334 (2); CzechEp 39 (8); LatHar 264; Nieprzyiaćiel záſię ktory go náśiał/ ieſtći dyabeł [Inimicus autem... est diabolus]. WujNT Matth 13/39 (36).

W narzędniku (10107): BierRaj 18v (3); MetrKor 59/281v (4); BierEz M2 (21); Pannąm byla w domu mégo oyttza OpecŻyw 89 (66); tedym ye szbyl kyedy Cmyeczmy memy bily ZapWar 1523 nr 2289 (9); ForCnR C4 (5); LibLeg 11/65 (56); PatKaz I 13v (11); PatKaz II 79v (43); PatKaz III 103v (26); HistJóz B2v (11); TarDuch D7 (6); FalZioł IV 3a (26); BielŻyw 74 (30); GlabGad K4v (10); MiechGlab 10 (5); BierRozm 4 (2); KłosAlg A4; KlerWes Av; March³ V8; WróbŻołt E (11); WróbŻołtGlab A3 (2); RejŁas w. 50; RejPs 121 (44); ZapMaz V S 335v; ComCrac 20v (2); LibMal 1544/91v (29); RejRozpr A4 (3); LudWieś A3v; SeklWyzn b2v (10); RejJóz A3 (16); SeklKat P4 (33); RejRozm 402 (2); RejKup x3 (15); Marſa powiádaſz być bogiem pierſi HistAl K (22); HistAl HUng A2v; KromRozm I C3 (15); MurzHist R4 (25); MurzHist Sekl ktv; MurzNT Matth 24/43 (51); MurzOrt B3; KromRozm II b2v (14); KromRozm III N2v (87); Diar 84 (4); DiarDop 116 (4); BielKom C7v (7); GliczKsiąż N6v (64); Boyaźń Páńſka pocżątkyem yeſt káżdey mądrośći LubPs Z4v (133); GroicPorz ppv (39); SeklPieś 19v; KrowObr 12 (319); RejWiz 61 (32); Y ktoż ieſt moim bliźnim? [Et quis est meus proximus] Leop Luc 10/29 (237); OrzList c2v (24); UstPraw G4 (10); LeszczRzecz A3v (2); RejFig Cc8 (9); ALexánder iuż będąc dzyecięciem niemáłym/ Powiedał RejZwierz 4v (35); BibRadz II 133 marg (375); OrzRozm B3 (59); ktory ſie chytrze przybrawſzy licżył ſie być Włodzimirzem BielKron 356v (606); GrzegRóżn N3 (195); KochSat A4v; KwiatKsiąż E3 (17); Mącz 234a (49); OrzQuin E3 (104); Prot C2 (12); SarnUzn G (51); SienLek 11 (12); LeovPrzep bv (8); RejAp 28v (76); GórnDworz X7 (119); GrzepGeom F (7); HistRzym 10 (44); gdyżem ia ieſt iedno ſam tą prawdą á tą drogą/ ná ktorey ſie nigdy omylić nie możecie. RejPos 287 (357); RejPosWiecz² 94 (31); RejPosWiecz² 97v (11); BiałKat d2 (94); BielSat B3v (3); KwiatOpis Bv (7); GrzegŚm 41 (21); HistLan D2 (13); KuczbKat 195 marg (82); RejZwierc 27 (118); BielSpr b3 (6); KochMon 33; WujJud 252v (229); WujJudConf 245 (42); RejPosRozpr b4v (19); RejPosWstaw [21³]v (31); BudBib Is 8/13 (152); BudBibKaw A3; HistHel Dv (2); MycPrz I B2v (14); WierKróc Bv (4); BiałKaz Ev (53); Et ſermo ille caro fuit. A oná rzecż (álbo mowa) ćiáłem byłá. BudNT Cv (51); StryjWjaz Cv (3); CzechRozm 2v; SkarJedn 47 (93); KochDryas A2v; KochOdpr Bv (4); Oczko 26v (12); Calag 183b (3); Bądźże mym ſtrożem w dźień niebeſpieczny. KochPs 59 (20); SkarŻyw 142 (279); KochTr 23; MWilkHist Lv (4); ZapKościer 1581/25v (11); StryjKron 787 (79); CzechEp 281 (654); CzechEpPOrz * (2); Są też tego nie mnieyſzym znákiem/ iádowite piſmá niektorych ludźi vcżonych NiemObr 4 (136); KochEpit A4 (2); KochFr 78 (8); KlonŻal C3 (7); KochBr 151; KochSz A2v; KochMRot C2v (3); ReszPrz 76 (38); ReszHoz 117 (3); ReszList 147 (7); WerGośc 244 (22); WerKaz 267 (17); WisznTr 28 (5); BielSenJoach 3; KochPam 82; KochPieś 40 (3); KochSob 56; KochTarn 73 (2); PudłFr 5 (10); ArtKanc E7 (58); BielRozm 6 (3); GórnRozm E4 (33); KmitaPsal A2v (4); KochProp 6; KochPropKKoch 4; KochWr 16 (8); KochWrJan 18; PaprUp K3v (39); ZawJeft 7 (16); ActReg 84 (37); Calep 1083b (6); GostGosp 8 (6); GostGospSieb +3v (3); Phil O3 (32); GórnTroas 38 (20); KochCz A4v (5); KochCzJan A3; GrabowSet D4v (26); KochFrag 50 (5); KochFragJan 4; OrzJan 53 (41); OstrEpit A3v (3); WyprPl A3 (2); Niechćiej być mędrkiem więcey niżeli potrzebá LatHar 372 marg (126); KołakCath A4 (7); KołakSzczęśl B2 (14); RybGęśli D (2); Dla tegoż oni ſędźiámi wáſzymi będą. WujNT Luc 11/19 (864); WysKaz 6 (30); JanNKar B2 (4); JanNKarGórn G3v; JanNKarOrz F3v; SarnStat 192 (115); SiebRozmyśl I2 (15); GrabPospR K2v (4); KmitaSpit C3 (4); PowodPr 60 (56); Błogoſłáwieńſtwo chlebá ná puſzczy/ było wzorem cudá przyſzłego ná wieczerzy SkarKaz Oooo a (173); VotSzl Bv (4); CiekPotr 37 (9); CiekPotrHerb )?( 3; CzahTr 3v (23); GosłCast 21 (13); PaxLiz E; Bych był Izáiaſzem: chodźiłbych boſo y na poły nági SkarKazSej 705b (47); Gdyś ſobie łodźią/ gdyżeś ſobie wioſłem/ Nie bądźże oſłem. KlonFlis F2 (15); SkorWinsz A3v (3); SapEpit B; KlonWor 70 (33); PudłDydo A2v (2); RybWit B3v; ZbylPrzyg ktv; SzarzRyt C3 (6).

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (43): KromRozm III I2; Diar 92; KrowObr 219; Leop Ios 24/32 (2); Wſzákże nie ieſt do końcá to rzecżą pewną y prawdźiwą KuczbKat 225 (4); WujJud 114v (2); WujJudConf 114; CzechRozm 179 (2); PaprPan Cc2; Záiſte to práwem niemoże być/ co od ſpráwiedliwośći rozno idźie. ModrzBaz 100v (2); CzechEp 70 (8); GórnRozm A4v; OrzJan 50 (2). Cf komu, czemu, Zwroty.

komu (611), czemu (116), u kogo (53), u czego (4), przed kim (3), ku czemu (2), nad kim (2), dla kogo (1) [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (15)] (792): BierEz S2v (7); OpecŻyw 7 (5); ForCnR E2v (2); yz bil kv panstwv naschemv dobrim a wiernim przyaczielem. LibLeg 11/88 (25); MetrKor 38/501; PatKaz II 26v (4); PatKaz III 126v (3); FalZioł IV 38a (3); yakom ya nyebyl pomocżnykiem sliachathnemv sczesznemv nyemyerzikovi na zabiczie strony posvaney oycza ZapWar 1534 nr 2443 (5); BielŻyw 89 (5); RejPs 126v; LibMal 1546/112; RejKup t7 (3); KromRozm I F4 (4); Więc to v ciebie kacerſtwem będźie co tak wielé zácnych ludźi od dáwnych czaſzow ćẃierdźiło? MurzHist M3v (9); MurzNT 78v; KromRozm III L (2); Diar 107 (3); GliczKsiąż B2v (4); LubPs V4 (16); GroicPorz gg4 (2); KrowObr 46v (23); RejWiz 95v (5); Leop Luc 11/8 (26); OrzList e3v (3); RejZwierz 27v (5); BibRadz Ex 19/6 (42); OrzRozm D3 (8); BielKron 101 (41); GrzegRóżn E2v (11); KwiatKsiąż N4v (5); Mącz 126a (4); OrzQuin T2 (10); Prot D2; SarnUzn H5 (3); SienLek 194 (5); SienLekAndr a3v (3); LeovPrzep Ev; RejAp 186 (4); GórnDworz N2 (16); HistRzym 31 (4); gdyżem ieſt nikcżemnym ſtworzeniem przed Pánem ſwoim RejPos 228 (43); BiałKat 31 (3); HistLan A2v; KuczbKat 60 (4); RejZwierc 247v (21); BielSpr 46 (4); KochMon 20 (4); WujJud 108v; WujJudConf 255 (4); RejPosRozpr cv (3); RejPosWstaw [41²]v (5); BudBib Is 63/8 (54); BudBibKaw A3; MycPrz II D; BiałKaz I2 (2); BudNT Act 19/31 (8); StryjWjaz B4v; CzechRozm 99v (20); PaprPan B (3); KarnNap D (2); ModrzBaz 54v (11); SkarJedn 134 (3); KochOdpr C3v; Oczko 7v (3); KochPs 212 (5); SkarŻyw 140 (32); KochTr 16; MWilkHist F4; StryjKron 76 (2); CzechEp 9 (14); NiemObr 10 (6); KochEpit A4; ReszPrz 43 marg (6); Ieſli to nędzniku cżyniſz dla tego/ ábyś był błaznem v świátá/ y v Páná Bogá omierzłym? WerGośc 236 (2); WerKaz 288; BielSenJoach 3; KochPieś 17 (2); KochTarn 73; PudłFr 32; ArtKanc E4v (4); GórnRozm F4 (5); KmitaPsal A5v; PaprUp Fv (4); ZawJeft 30 (3); gdyz klasztor tenbył zamkowi magno obstaculo ActReg 26 (5); GostGosp 155; Phil O2 (5); GórnTroas 36; KochCn B4v; GrabowSet L2v (7); OrzJan 114 (9); LatHar 201 (20); Oycżyźnie ſwey poćiechą y ozdobą wſzelką/ Był KołakCath B3; KołakSzczęśl Bv; RybGęśli D3 (3); iż według Ewángeliey/ ſą nieprzyiaćioły dla was WujNT Rom 11/28 (40); WysKaz 5; JanNKar Bv (2); JanNKarGórn G4; SarnStat 1021 (4); SiebRozmyśl [A3] (4); WitosłLut A4; GrabPospR N2 (3); KlonKr D2v; KmitaSpit C6 (2); PowodPr 41 (4); SkarKaz 244b (12); CiekPotr 54 (7); CzahTr E4 (8); GosłCast 33; PaxLiz Bv (2); SkarKazSej 666a (12); KlonFlis B4v (3); SkorWinsz A2v; KlonWor 51; RybWit C2; SzarzRyt A3v (2). Cf Frazy, Zwroty.

W konstrukcji D cum inf (3): Achitofel poznał iż Dawidowi záſię być krolem/ obieśił ſie w Sylo. BielKron 72v; RejZwierc 270; Tobie bráćie nád tym workiem być pewnym przyſtáwem KlonWor ktv.

Przysłowia: Cnotá ieſt klenot nie oſzácowány/ Bo thá ozdobi vbogie y pány. RejZwierc 211; CzahTr D2.

Hámuy ięzyká dla ſwego pokoiá/ Boć to ieſt zgodzie napewnieyſza zbroiá. Phil G2.

POſpolićie ludźie Rycerſcy/ theż y Kupieccy/ [...] zeznawáią to iż kóń ieſt połowicą zdrowia iéznégo. SienLek 164v.

bo ieſt nawyſſza mądroſć ſamego ſiebie poznać BielŻyw 139.

Miłoſnici zawſze ſą ſlepi ſedziowie. BielŻyw 108.

A ſnadz to ieſt wielką ſtrata Za młodu nie vżyć ſwiata RejJóz E3.

Właſna nieſzcżęſciu ieſt cżłowiek goſpodá/ Zápiſuie ią s przypadkiem przygodá. RejZwierc 229v.

Dobra niewiáſtá á cudna ieſt okráſá mężowi ſwemu. March¹ A3; March³ T8v.

Ty ogónie głową nie bądź OrzQuin F2.

EZechiaſz ſyn Acháſow krolował nád Iudą w Ieruzálem lat XXIX. dobry owoc ze złego drzewá był BielKron 88v.

Páni gniewliwa/ dym/ y panewká dziuráwa/ tá troia rzecz ieſt ſkázá domowa. March¹ A4v; March³ V4v.

Nieczyńſie páwem ieſtliś kur RejRozpr H4v.

Pyes ći pſem záwżdy yeſt/ ále cżłowyek cżłowyekyem GliczKsiąż N6v.

Nie bądź pochyłem drzewem niech cie nikt nie depce. RejWiz 51.

Ia ſie boię bych nie był fałſzywym Prorokiem StryjWjaz C4.

niech ſye tá ſowá ziáſtrząbia iáko chce/ przedśie ſowá ſową będźie/ z Orłem nigdy nie zrowna OrzQuin Q4v.

Chceſzli mi być ſtryiem/ Pewnie weźmieſz kijem. RejZwierc 239; Nie bądź mi ſtriiem/ Rzymiánie mawiáli KochFr 19 [2 r.].

Mądry ſyn ieſt oycowi/ weſołe kochanie BielKom B6v.

Był by ſwiat prawe gody bi nie prżigody RejJóz 17 marg, I7.

Kto nigdy vcżniem niebył, też miſtrzem nie będźie. BielŻyw 169.

A táć ieſt niemáła wádá/ Ieſli maſz złego ſąśiádá. BierEz P3v.

Źięćiem być Lwowi/ źle myſzurowi. BierEz Pv.

Znam ćię źiółko żeś pokrzywá. KochSob 62.

Miłaćiem ieſt rzecż zwoleńſtwo Nie ćięſzkie w nim y vboſtwo BierEz R2.

Frazy: »niech(aj) będzie anathema, przeklęctwem, przeklęctwo; jest anatema« [szyk zmienny] (7: 5: 2; 4): SeklWyzn c3; KromRozm I Fv; Yeſli wam kto będźye Ewányelią powyádał ináczey niżliſcye przyyęli/ nyechay będźye ánáthemá/ to yeſt odrzucony álbo przeklęty. KromRozm II b3 (2); KrowObr 157 (3); GrzegŚm [67]; WujJud 40 (2); iż ktoby rzekł fuiſse quando non eſset, żeby mowię miáło to być kiedyby go niebyło/ że ten ieſt Anáthemá: to ieſt przeklęctwem. CzechEp 255 (4); ieſliby wam Angioł z niebá co inſzego powiádał/ nád to cośćie wźięli/ niech przeklęctwo będźie ReszPrz 8; Ieſli kto nie miłuie Páná náſzego Ieſusá Chriſtuſá niech będźie przeklęctwem Máránáthá [sit anathema: Maran Atha]. WujNT 1.Cor 16/22 (3).

»(to, co) (nie) jest nowina, nowiną« [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (4), komu (6)] [szyk zmienny] (9 : 5): Nie iest nam żadną nowiną ta miłościwa [...] łaska Waszej Krolewskiej Miłości Diar 20 (2); OrzRozm A3 (2); GórnDworz K8; RejPos 168; Kazał mu Archę ſpráwić/ nowiná tho byłá/ Ktoreyby ſroga wodá nigdy nie topiłá. RejZwierc [28²]; BiałKaz H3v; CzechRozm 253 (2); PaprPan T; MWilkHist D2; ZawJeft 3; LatHar 511.

»(to, co) jest (nie) prawda, prawdą« [w tymi w zdaniach z podmiotem: to (143), komu (2)] = hoc, quod verum est Mącz, Vulg [szyk zmienny] (252 : 4): MetrKor 34/135v; PatKaz I 1v (3); TarDuch D6; FalZioł I 86d (2); BielŻyw 24 (2); GlabGad L (4); MiechGlab *4v (3); LibLeg 7/9v; LibMal 1543/69v (2); SeklWyzn f4 (2); RejJóz C4v; RejKup 15 (2); HistAl L8; KromRozm I B (6); MurzHist F3; MurzNT 61; KromRozm II q2 (2); KromRozm III N2 (2); GliczKsiąż Mv (4); KrowObr 43v (21); RejWiz 37v (7); Leop 3.Reg 10/6 (3); OrzList e3; RejZwierz A4 (2); Prawdá ieſt/ ále Vniuerſitas Regni maior eſt REGE OrzRozm I4v (7); BielKron 463v; KwiatKsiąż L4v; Misere hoc esse cupio verum, o boże day to by to prawdá byłá. Mącz 224b; OrzQuin D4v (8); SarnUzn D5; RejAp 3 (19); GórnDworz D3 (12); HistRzym 91 (2); RejPos 41 (16); RejPosWiecz² 91 v (2); RejPosWiecz³ 96v; BiałKat 148v; GrzegŚm 28; Nie wiemći być to nie prawdá RejZwierc [233]v (14); WujJud 10v (25); BudBib 4.Reg 19/17; BiałKaz Mv; BudNT b3v (3); CzechRozm 39v (14); ModrzBaz 78 (2); SkarJedn 159; SkarŻyw 572; Co áby ſię okazało być prawdą/ iż Bog cżłowieká nam ludźiom vpádłym y ſtráconym/ dał zá wybáwićielá CzechEp 292 (17); NiemObr 38 (4); ReszPrz 46; ReszHoz 117; KochSob 61; GórnRozm A4v (3); KochWr 20; ActReg 116; LatHar 153 (3); WujNT 286 (5); WysKaz 15 (2); SarnStat 619 (2); PowodPr 65; SkarKaz 548a; GosłCast 16 (2); PudłDydo [B5].

»Pan, Bog (mi) jest (a. niech będzie) świadkiem, świadek« [w tym: komu (11)] [szyk zmienny] (12 : 8): KrowObr 98; Swiádek mi ieſth Pan dziś przećiwko wam: [Testis est Dominus adversum vos] [...] żeśćie nie náleźli nicżego w ręce moiey. Leop 1.Reg 12/5, 1.Thess 2/5; BibRadz 3.Reg 22/14 (5); BielKron [332²]v; HistRzym 46v (3); KuczbKat 285; BudBib Mich 1/2; SkarŻyw 100; á ia temu y z bráćią ſwą, Pan Bog tego iest świádkiem, wierzę. CzechEp 210 (4); Abowiem świádkiem mi ieſt Bog [Testis enim mihi est Deus]/ iáko wam te^go wſzytkim życzę ábyśćie byli we wnętrznośćiách Ieſuſá Chriſtuſá. WujNT Philipp 1/8.

Zwroty: »być przyczyną, powodem [czego, czemu, ku czemu, do czego]; to (a. co) jest przyczyną, powod [czego]« [w tym: w zdaniach z podmiotem : to (37), komu (29), czemu (6) ] = causa [alicuins rei] esse Mącz; author, caput [alicius rei] esse Vulg [szyk zmienny] (265 : 36; 194 : 1): OpecŻyw 82 (2); PatKaz I 6v (2); PatKaz II 81 (2); PatKaz III 90; FalZioł V 62; BielŻyw 55 (2); GlabGad A2 (23); WróbŻołt E2 (3); WróbŻołtGlab A3; LibLeg 10/91v (2); RejPs 90v; abi ona povodem przednyeyſchym zabiczia thego bila LibMal 1543/77 (2); RejRozpr F4; RejJóz G6; SeklKat K4v; HistAl A2v; MurzHist V; MurzNT 43v (2); A to yeſt przyczyná/ czemu nyektore rzeczy podáne ſą bez piſmá KromRozm II i; KromRozm III P2; Diar 61 (4); DiarDop 105 (3); LubPs B3v (7); GroicPorz kv (5); KrowObr 64v (3); RejWiz 86v (5); ále wy przycżyną będziećie ſmierci wſſyſtkich [et vos causa eritis necis omnium] Leop Num 32/15 (3); LeszczRzecz A5v; BibRadz I 2 marg (16); BielKron 34v (49); GrzegRóżn K3 (3); KwiatKsiąż C3v; Mącz 20c (9); OrzQuin T (2); Prot B2v; SarnUzn D5v (3); SienLek 2v; SienLekAndr a2v; LeovPrzep A2 (5); RejAp 74 (2); GórnDworz B8v (20); HistRzym 3 (7); RejPos 1 (40); RejPos Wiecz² 92v; BiałKat 336; HistLan Dv; KuczbKat 110; RejZwierc 58v (2); BielSpr 2v; KochMon 24; WujJud B3 (6); WujJudConf 64v; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw 21v (5); BudBib b3v (4); HistHel [Av]; BiałKaz H4v; BudNT a2v (3); CzechRozm A4v (11); ZapMaz II G 61/78v; A niewiem by nie to było przycżyną wielu woynam/ że ſie nieſzcżęśliwie wiodły. ModrzBaz 116 (17); SkarJedn 19 (6); Oczko 6v; SkarŻyw 26 (7); StryjKron 477 (4); CzechEp 43 (6); NiemObr 20 (4); KochSz B2v; KochWz 139; ReszPrz 76; WisznTr 3; KochPieś 29 (2); PudłFr 53; ArtKanc E9 (5); GórnRozm A2v (16); KochWr 20 (3); ActReg 49 (2); Calep 244b; Phil E3 (7); GórnTroas 34; GrabowSet A2v (4); OrzJan 59 (5); WyprPl Cv; LatHar 144 (5); KołakCath Bv; RybGęśli C4v; WujNT 139 (73); WysKaz 11; SarnStat 111 (6); KlonKr A3; PowodPr 12 (9); SkarKaz 40a (7); CiekPotr 28; GosłCast 33 (3); SkarKazSej 671a (5); PudłDydo B2v; ZbylPrzyg A4.

»(to, co) nie jest [czyja] wola; być wolą [czyją]« [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (74), komu (8), u kogo (1)] = (non) est voluntas [cuius] Mącz, Vulg [szyk zmienny] (215 : 1) : ListRzeź w. 22; OpecŻyw 2 (5); I tez yeſt wola panv naschemv abi v. Iaſnoſcz raczil poſla swoyego poſlacz do ye^go M. pana naschego LibLeg 11/61 (17); MetrKor 38/321 (3); anyely telko uyedzą zobyauyenya ducha ſzwyątego czo yeſt uolą boſką. PatKaz II 51 v; MiechGlab 39; RejPs 155; SeklKat Rv (4); RejKup ee3v; ZapWar 1549 nr 2657; KromRozm II o3v; Diar 33; GliczKsiąż P3 (2); LubPs bb6; KrowObr 42v (2); RejWiz 35v (4); Leop Matth 18/14; BibRadz I *5; BielKron 9v (22); Non fuit haec voluntas testatoris, Nie byłá to wola nieboſzczikowa. Mącz 452c (2); SarnUzn H5v; LeovPrzep b3; RejAp 146 (3); GórnDworz Ov (2); HistRzym 3 (6); RejPos 43v (55); RejPosWiecz³ 98 (2); BiałKat 161 (4); GrzegŚm 6 (3); HistLan D3; KuczbKat 320; RejZwierc 8 (5); WujJud 63v; WujJudConf 21; RejPosWstaw [21²]; BudNT Ioann 6/39 (2); CzechRozm A8v (5); KarnNap B4 (2); ModrzBaz 49v; KochPs 135; SkarŻyw 15 (7); ZapKościer 1581/18 (3); StryjKron 717; CzechEp kt (7); NiemObr 5 (9); WerKaz 298; KochWr 20; KochFrag 41; OrzJan 61 (2); WujNT Matth 18/14 (12); SiebRozmyśl H2; SkorWinsz A3.

Szeregi: »być albo (i) bywać« [szyk 2 : 1] (3): Czego jeśliśmy my przyczyną są albo bywali Diar 75 (2); VotSzl C2.

»być i zost(aw)ać« (2): RejPosWiecz² 95v; iż Pan Kryſtus ieſt y zoſtawa ná wieki powſzechnym y nawyżſzy m Biſkupem Kośćiołá ſwoiego. WujJudConf 124.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (46): Yeſli yeſt álbo był fáłſſywym prorokyem Luter/ iż duchá S. nyemyał. KromRozm I B3; KromRozm II p4; LubPs V6v; OrzList d4 (3); BielKron 254; OrzQuin P3v; RejAp BB3v (8); RejPos 49v (5); RejZwierc 11v (2); WujJud 122; Y wſzyſtki ſpráwiedliwośći świętych ludźi po wſze cżáſy były/ ſą/ y będą ofiárámi chwały albo wdźięcżności. WujJudConf 233; BiałKaz E2; BudNT dv; CzechRozm 17v (5); SkarJedn 81; CzechEp 180 (8); NiemObr 70; WerGośc 211; WujNT 288; SarnStat 1057; SkarKaz 155b.

W dopełniaczu (1933):

α. W znaczeniu charakteryzującym (w skupieniu nierozerwalnym rzeczownika z przymiotnikiem lub zaimkiem przymiotnym) (1753): ZapWar 1505 nr 2007 (4); MetrKor 31/620v (2); BierEz I2 (6); ijż żádny cżlowiek niemá bytz ſwe wlaſné wolé OpecŻyw [34] (27); ForCnR