[zaloguj się]
[pdf]

NABYWAĆ (273) vb impf

Oba a jasne (w tym w pierwszym i drugim 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf nabywać
indicativus
praes
sg pl
1 nabywåm nabywåmy
2 nabywåsz nabywåcie
3 nabywå nabywają
praet
sg pl
1 m -m nabywåł, nabywåł m pers -chmy nabywali
2 m nabywåłeś, -á nabywåł m pers
3 m nabywåł m pers nabywali
fut
sg pl
1 m będę nabywåł m pers
2 m będziesz nabywåł m pers
3 m m pers będą nabywać, nabywać będą
n będzie nabywało, będzie nabywać subst
imperativus
sg pl
2 nabywåj nabywåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bych nabywåł m pers bychmy nabywali, byśmy nabywali
2 m byś nabywåł m pers
3 m by nabywåł m pers by nabywali
f by nabywała m an
n by nabywało subst by nabywały

inf nabywać (63). ◊ praes 1 sg nabywåm (18). ◊ 2 sg nabywåsz (10). ◊ 3 sg nabywå (34). ◊ 1 pl nabywåmy (8). ◊ 2 pl nabywåcie (3). ◊ 3 pl nabywają (27). ◊ praet 1 sg m -m nabywåł (1) BielKron, nabywåł (1) Act Reg. ◊ 2 sg nabywåłeś, -á nabywåł (2). ◊ 3 sg m nabywåł (18). ◊ 1 pl m pers -chmy nabywali (1). ◊ 3 pl m pers nabywali (8). ◊ fut 1 sg m będę nabywåł (1). ◊ 2 sg m będziesz nabywåł (5). ◊ 3 sg n będzie nabywało (1) RejPos, będzie nabywać (1) RejWiz. ◊ 3 pl m pers będą nabywać (2) RejPs, nabywać będą (1) RejAp. ◊ imp 2 sg nabywåj (8). ◊ 2 pł nabywåjcie (3). ◊ con 1 sg m bych nabywåł (1). ◊ 2 sg m byś nabywåł (6). ◊ 3 sg m by nabywåł (3). f by nabywała (1). n by nabywało (4). ◊ 1 pl m pers bychmy nabywali (4) RejPs, RejAp, RejPos, RejZwierc, byśmy nabywali (1) GliczKsiąż. ◊ 3 pl m pers by nabywali (5). subst by nabywały (2). ◊ pass praes 3 sg nabywå się (6). ◊ part praes act nabywając (24).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w. s.v. nabyć.

1. Wchodzić w posiadanie, zdobywać, uzyskiwać, zaopatrywać się; kupować; quaerere Mącz, Cn, Vulg; petere PolAni, Cn; comparare, nancisci, parare Mącz, Cn; acquirere, conquirere, invenire, pervenire, potiri Cn [w tym: czego (218)] (224): BierRozm 27; WróbŻołt Z6v; bo ći po ſmierći záginą porzućiwſſy wſſytko zebránie ſwoie/ ktorego nábywáli zwielkiem vciſkiem duſſe ſwoiey á muſſą ie wopce ręce oddáwáć. RejPs 73, 60; nic wyęcey nye roſkoſſuye/ nic bárzyey nye chłodzi/ yedno pyenyądze myeć/ ſkárby gromádzić/ imyoná kupowáć/ goſpodárſtwá nábywáć. GliczKsiąż M5, E7v, N5v; RejWiz 12v; BibRadz 4.Reg 4/3, Matth 10/9; Quaero aliquando significat, Nábywam doſtáwam/ ſtoyę o co/ Godzę ná co/ etć. Mącz 335d, 62a, 240d, 279c, 336a; HistLan E4; A kto bogáctwá chce nábywać/ muśi bárzo iey [Fortuny] naprzednieyſzemu márſzałkowi łákomſtwu przyſługowáć RejZwierc 122; chceſzli miéć Kárpie w Stáwie/ á nie maſz ich ſam z ſwégo Goſpodárſtwá/ thedy ich muśiſz skąd inąd nábywáć Strum O3, O3; PudłFr 23; GórnRozm G3; Calep 24b; GostGosp 112.

nabywać od kogo (3): WróbŻołt 103/21; Ddziwuiemy [!] ſie ták bogátemu pánu/ od nas vbogich ſkárbow chce nábywáć gdzie ich nigdy nie bywa BielKron 296v; RejPos 240.

nabywać z kogo (1): Ale czoż proſtaczy krzywy Gdy ſą taczy Ludzie zywy. Czo ie wty blędy wprawiaią [...] Snich wſzytkiego nabiwaią A zywnoſch ich widziraią. RejKup d3.

nabywać z czego (1): Libo álbo Palemon Xiążę [...] nieco odpoczywał/ nábywáiąc żywnośći z łowow rozmáitego źwierzu StryjKron 72.

nabywać komu (11): Filio dum divitias quaero Gdy ſynowy bogáctwá zgromádzam/ nábywam ymienia. Mącz 335d; SkarŻyw 227. Cf »sobie nabywać«.

nabywać przez kogo, co (4): OrzRozm V2v; HistRzym 65; Przez miecz/ przez wodę/ Ludźie ſye śćigáią: Przez krew/ przez ſzáble/ króleſtw nábywáią ZawJeft 26. Cf »przez pot nabywać«.

nabywać czym (13): GliczKsiąż H; BielKron 99, 371; Mącz 335d; GórnDworz Ff; ModrzBaz 63; StryjKron 155; OrzJan 124; Káżda nácya ma ták wiele domá Zywnośći/ gdy iey nábywá rękomá Rącżymi/ że ſię obeydźie bez dworſkich Potraw zamorſkich. KlonFlis C. Cf »nabywać potem«, »nabywać pracą«, »nabywać złodziejstwem«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikami: tego (3), wszego; czego (3), co (2), czym] (6): BierEz O2v; zwolenicy do miaſta ſſli nabywaiątz tzoby iedli OpecŻyw 51; Woli to myeć y tego nábywáć cżegoby mile á roſkoſſnye vżył/ niżeli cżegoby s poććiwoſcyą á w myerze vżył. GliczKsiąż F; OrzRozm V2v; HistRzym 65; CzahTr I4v.

W charakterystycznych połączeniach: nabywać dobrego mienia, majętności, złota; nabywać cnotliwie (2), dobrze, nieprzystojnie, pobożnie (3), wiernie (2), źle; nabywać z bojaźnią (bożą) (2), dobytkiem, pługiem, za pracą, robotą, rzemięsłem; nabywać w cnotliwej pracy,

Przysłowia: BierRozm 20; chęć żądliwa/ Tym więcey chce im więcey wſzytkiego nábywa. HistLan E4.

Gdy czego zle kto nabywa Niedlugo tego vzywą. RejKup C.

Zwroty: »nabywać chleba« = auferre panem Vulg [szyk zmienny] (16): GliczKsiąż G7, H; Niechay będzye iáki chce kiedy tu pocżćiwie/ Nábywa ſwego chlebá/ záwżdy hoynie żywie. RejWiz 51v, 51v; Leop Eccli 34/26; HistRzym [89]v; RejPos 71 marg, 71v [2r.], 81 v, 82v, 239v, 240, 326; wielem ſwiátá ſchodził/ á nie widziałem tego nigdziey/ áby był kiedy ſpráwiedliwy opuſzcżon/ álbo potomſtwo iego áby nábywáło chlebá ſwego [nec semen eius quaerens panem Vulg Ps 36/25] RejZwierc 174v; KlonKr A4v.

»łakomie, przyłakomszym, kstałty łakomemi nabywać« (4:1:1): RejKup d5v, g7; RejPos 82v, [219]v; A gdy mu ſie ſyn vrodził/ iuż był pocżął lichwić/ y inemi kſtałty łákomemi nábywáć dobrego mienia ſwego RejZwierc 176, 174v.

»nabywać pieniędzy« [szyk zmienny] (4): BielKron 230; Aeruscare, per fas (per nefas) pecuniam corradere. Nabywać pieniędzi/ lubo zlie álbo dobrze. Mącz 5a; HistRzym 61v; SkarŻyw 227.

»poczciwie, uczciwie nabywać« [szyk 4:1] (4:1): RejWiz 51v, 81; Iż w tych domiech doſtátek/ záwżdy przed tym bywał/ Cżego iście każdy z nich/ pocżćiwie nábywał. RejZwierz 66; Quaerere rem honeste mercaturis faciundis, Nábywáć máyętnośći vczćiwie handlem krámárskim. Mącz 335d; RejPos 72v.

»przez pot, (z) potem nabywać« (1:2): Kto bierze chleb cżłowiekowi kthory go przez pot nábywa [qui aufert in sudore panem]: ieſt iáko ten ktory zábijá błiźniego [!] ſwego. Leop Eccli 34/26; HistRzym [89]v; RejPos [219].

»z (wielką) pracą, pracą, robotą nabywać« (4:1:1): BierEz O2v; RejPs 55v; BielKron 79v; HistRzym [89]v; ábychmy ſobie chleb s thego márnego kámienia cżynili/ á żywności ſwey z wielką pracą/ z wielką nieſprawiedliwoſcią/ z wielkim płácżem ludzkim/ nábywáli RejPos 71, [219].

»sobie nabywać« [szyk zmienny] (9): March1 A4v; March3 V5v; Nienabywáicie ſobie ani złota/ ani ſrebra/ ani miedźi wpaſy waſze MurzNT Matth 10/9; Leop Thren 1/19; BielKron 99; GórnDworz Ff; OrzJan 124; KlonFlis A4; KlonWor 79.

»szukając nabywać« (1): pożythkow ſwych/ żywności ſwych/ y inych rzeczy ſzukáiącz nábywáią. RejZwierc 185.

»z (wielką) trudnością (a. z wielkimi trudnościami), w trudności nabywać« [szyk zmienny] (6:1): LubPs Z; Nie bądźże iuż proſzę cie táką ſproſną świnią/ Byś ſie nie miał obácżyć iáko ich [bogactw] vżywáć/ Y iáko ich s trudnoſcią przychodzi nábywáć RejWiz 19; RejPos 71, 71v, [219], 240; RejZwierc 156v.

»wzajem nabywać« = pożyczać (1): A zginą rownie iáko tłuſtoſć zápalona która dymem wyleći/ y będą wzaiem nabywać á nigdy niewrocą RejPs 55v.

»złodziejstwem nabywać« (1): Ale ty cżego pożywaſz/ Złodzieyſtwem tylko nábywaſz. BierEz O2v.

»żywności, pożywienia nabywać« [szyk zmienny] (21:1): RejPs 55v, 152v; GliczKsiąż H; RejWiz 81; ći [prosty lud] muſzą pługiem/ dobytkiem/ rzemięſłem/ żywnośći ſobie nábywáć BielKron 99, 371; GórnDworz Ff; HistRzym [89]v; ty mnie nieſláchetny cżárcie ná to wiedzieſz/ ábych ią niecnotliwie/ nieſpráwiedliwie/ á niepobożnie s płácżem á s krzywdą bliźniego ſwego nábywał żywnośći ſwoiey RejPos 71v, 67v, 71 [2r.], 71v; RejZwierc 185; StryjKron 72, 155; przedśię nicżyiego gwałtem nie wydźieráią áni gwałcą/ ale vtuláiąc ſię żywnośći ſwey pobożney z chwałą Bożą nábywáią. CzechEp 58; OrzJan 124; CzahTr L; rybitw [...] żywnośći ſobie nábywa w głębokich toniach y śieciámi dźiwnymi KlonFlis A4, C; KlonWor **6.

Szeregi: »nabywać i dochowywać« (1): o tym iáko ludźie rządźić y pożytkow poſpolitych nábywáć y dochowywáć/ vpomina Sálomon SkarKazSej 662b.

»nabywać a przyczyniać« (1): pocżął był iákoś przyłákomſzym nábywáć á przycżyniáć oney máiętnośći ſwoiey RejZwierc 174v.

»szukać i (a) nabywać« (3): RejPos 115v; Kámienia/ pereł/ złotá/ ſrebrá/ y inych koſztownych rzecży y pod ziemią/ y pod wodámi z wielkimi trudnoſciámi ſzukáiąc y nábywáiąc. RejZwierc 156v, 156v.

»(i) nabywać i (a) używać« (4): O dźyeſyęćiny nic/ áni o inne pożytki wáſſe/ yuż ich nábywayćye y vżywayćye yáko chcećie KromRozm I B2; RejAp 153; [Pan] obiecuie opátrzyć/ vbogáćić/ pocżćiwoſciámi ozdobić dom káżdego wiernego ſwego/ ieſli cżego będzye nábywał á vżywał wedle woley ſwiętey iego. RejPos 218, 220.

W przen [czego] (9): otoż maſz drogę nie tułáiąc ſie po leſiech/ po cudzych kráinach/ nábywáiąc omylnych á przypráwnych plaſtrow ſobie RejPos 327, 107; ArtKanc A4; CzahTr B2.

nabywać od kogo (1): Abowiem chociay będą krolmi/ ále przedſię od beſtiey nábywáć będą y koron ſwych/ y będą poſłuszni dekretałow iey RejAp 144v.

Zwrot: »nabywać za pomocą [czyją]« (1): wolimy ſzukáć rády v omylnego á mizernego ſwiátá tego/ á v kłamliwego kſiążęciá iego/ á wſzytkiego nábywáć zá pomoczą iego. RejZwierc 256v.
Szeregi: »gotować a nabywać« (1): Plátoná [...] pytano coby zá máyętnosć oycowye ſynom ſwym myeli gotowáć á nábywáć/ odpowyedzyał/ táką która by áni żadnego grádu/ áni żadnego gwałtu [..,] bałá ſie. GliczKsiąż H4.

»szukać a nabywać« (2): ſwiát rozlicżnych á dziwnych przypraw miał ſobie ſzukáć á nábywáć ná ten nędzny a bárzo ſzkodliwy wrzod ſwoy. RejPos 327, 253v.

α. W użyciach bez dopełnienia (9): RejWiz 69v; O nędzny nędzniku á mizerna ſzalona dzyewiáo [lege: dziewico] zaſz tobie było nie lepiey powoli nábywáć á ſtáráć ſie o tey gotowośći ſwoiey RejPos 342, 342.

W przeciwstawieniu: »utracać ... nabywać« (1): iednemu vtráthnemu/ rzekł śilny lichwiarz. A kiediż ty wdy vtrácáć przeſtánieſz. A ten odpowiedział. W ten cżás práwi/ kiedy ty nieprzyſtoynie nábywáć. GórnDworz Q5.

Zwroty: »łakomie nabywać« [szyk zmienny] (3): RejKup g3; RejWiz 191v; Nie prózno człowiek łákomie nábywał/ Y nád ſwym bliźnym fortelów vżywał. KochPs 72.

»skąpie nabywać« (1): Dla onego ſynacżká iuż ſkąpie nábywał/ Y wiele niepobożnych w tym rzecży vżywał. RejWiz 132.

Szereg: »i używac i nabywać« (1): Gdyż cie tho pirwſze [utile] ku ohydzye ſzpethney przywieść może/ ieſliże niepoććiwie będzieſz y vżiwał y nábywał. RejZwierc 268v.
a. O abstraktach [w tym: czego (69)] (74): Ktory ná wyſſhem ſiedle poſádzon bywa/ táki pirwego mieſcá nábywa. March1 A4; BierEz O3; ISocrates mędrzec [...] cznotę nadewſzitko wychwalouał, mowiąc że ſie przez nię wſzitko dobre nabywa. BielŻyw 42; RejPs 68v, 88v, 100v, 107v, 189v; Y ti iſz dufaſs w ſwei moczi Więcz nienabiwaſs pomoczi RejRozm 400; A na yne prżidzie pomſta Ktorżi yemu niedufayą Inſiey rady nabywayą RejKup r2v, m4, n6v, n7v, r8, y4v, ee3v; RejWiz 104v; BielKron 365; Mącz 34d, 62d; RejPos 130, 130v, 167v, 190, 342; Iuż przypádnieli chorobá iáka/ álić drugi iuż biega Doktorá y rády kędy może nábywáiąc. RejZwierc 90, 142; BielSpr 47v; SkarŻyw 141, 242; Calep 537b; CzahTr F4v; SkarKazSej 699b, 700a; Nie day ślicżney monety/ nie day ſwego potu/ Nábywáiąc w vrzędźie pewnego kłopotu. KlonWor 12.

nabywać co (1): wnáſzych naukách/ którechmy zwielką pracą/ [...] część zkśiąg od wſzytkich práwie wieków piſánych nábywáiąc/ trudno bárzo tákiemu ingenium wytrzymáć możemy Oczko A3.

nabywać od kogo (9): GliczKsiąż K4v; A ták Bogdan był wyzwolon od Tátar ná ten cżás/ kthory iuż nábywał pomocy przećiw im od krolá Polſkiego BielKron 408v; OrzQnin S3v; RejAp 141; RejPos 115v, 188, 319v; RejZwierc 184v; Oczko A3.

nabywać u kogo (7): OrzRozm G3v; v każdego tákiego przyiáźni nábywáć/ w ktorey chce s thobą trwáć bez przeſtánia. BielKron 453v, 68; RejPos 205v; SkarŻyw 335; SkarKazSej 694a. Cf nabywać czym u kogo.

nabywać z czego (2): Oczko A3; Iednák odpocżywa W nádźiei/ ktorey z mytá twoiego nábywa/ Zá ktoreś ieſt przedány KlonWor 82.

nabywać czym (5): RejWiz 45; Benevolentiam captare, Prziyaznią życzliwośći nábywáć. Mącz 35b; OrzJan 43, 128. Cf nabywać czym u kogo.

nabywać czym u kogo (1): Aucupari gratia alicuius assentatiuncula aliqua. Pochlebſtwem láski u kogo ſzukać á nábywáć. Mącz 19c.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: tego (2); co, czego] (2): Przeto thegoż nábywa diſcipuł/ co wyznawa náucżycyel GliczKsiąż L5; RejZwierc 177.

W przeciwstawieniach: »opuszczać, tracić... nabywać« (2): Táki ieſli co wnábożeńſtwie opuśći/ z cnoty poſłuſzeńſtwa [...] nie tylko zábáwienim świeckim nic nie tráći: ále teſz wiele nábywa wyſługi v Bogá. SkarŻyw 335; ták y tym tráfiáć ſię muśi/ ktory dawne záchowáłe przyiaćielſtwo zá ládá przycżyną opuſzcżáiąc/ nowych ſzukáią y nábywáią/ iż wiele ná tym chramywáią. WerKaz 276.

W charakterystycznych połączeniach: nabywać błogosławieństwa, kłopotu, krolestwa (2), łaski (3), mnimania u ludzi, nadzieje (3), nieprzyjaźni (2), pokoju (2), pomocy (4), przyjaźni (5), rady (18), ratunku (2), rozkoszy, sławy, szkody, wiadomości, władzy, wymowek, wysługi, życzliwości,

Zwroty: »nabywać sobie« (18): RejPs 105, 188v; ktorzy ſye Bogu przećiwyą/ ſámi ſobye potępyenya nábywáią. KromRozm I I3v; wcżem yáko wyele błądzą á ſzkody ſobye nabywáyą/ kożdy dobrego rozumu s prętká to rozeznáć może. GliczKsiąż D2; BibRadz Hab 2/10; Wiem że ſobie ſámi nábywamy ieden v drugiego przyiáźni/ ále áby ieden drugiemu przyrodzonym nieprzyiaćielem być miał/ thego niewiem. OrzRozm G3v; BielKron 123; álbo od kogo inego nádzieie ſwey álbo iákiego inego rátunku ſobie ſzuka álbo nábywa RejAp 141, 71v; RejPos 68v, 115v, 205v, 227v, 335v; RejZwierc 94; OrzJan 43, 128; Drudzy z wymową y rozumem poſtáwić ſię ná ſeymie chcą/ áby ſobie mnimánia v ludźi nábywáli. SkarKazSej 694a.

»z trudnością nabywać« (1): Był bys iſcie ſilne bydło Bys to miał puſćicz na skrzydło Wczym ſie dzys ludzie kochaią A ſtrudnoſcią nabywaią RejJóz Ev.

Szeregi: »łapać a nabywać« (1): biegamy [...] łápáiącz ze wſząd á nábywáiąc iáko mogącz tych márnych roſkoſzy iego [świata] RejPos 159v.

»szukać, (a, albo, i) nabywać« [szyk 8:2] (10): Mącz 19c; RejAp 71v, 141; RejPos 68v, 319v, 335v; od ſwiátá rády/ nádzyeie/ y wſpomożenia/ dziwnych wymyſłow á wykrętow rozlicżnych vżywáiąc/ ſzukáli y nábywáli RejZwierc 184v, 133v, 177; WerKaz 276.

»używać i nabywać« (1): A ty przedſię iney rády/ iney nádzyeie vżywaſz y nábywaſz RejPos 120v.

b. O osobach: zjednywać, pozyskiwać [kogo (G)] (26): Lew gdy iuż ſtałe látá miał/ Przyłaćioł ſobie nábywał. BierEz Sv; FalZioł IV 21c, V 53; Przetoż ci sług n[ab]ywają, Ktorzy ich dobrze ni[ez]nają. BierRozm 14; kthory ſie yedno chce ożenić/ áby ſobye rowną poyął/ á nyerowney áby nigdy żony nye nábywał. GliczKsiąż P4v, K3v, N6v, P5; Adoniás tedy ſyn cżwarty Dawidow/ [...] dał nádzyáłáć wozow/ y ieznych nábywał BielKron 74; RejPos 144v marg; RejZwierc 46; SkarKaz 38βa; PaxLiz B.

nabywać u kogo (1): ſkądby pothym roſli Rotmiſtrze/ á z Rotmiſtrzow Hetmáni/ thák iżby ich czáſu ſwego nie potrzebá u poſtronnych narodow biegáiąc nábywáć RejZwierc 187 v.

nabywać komu [w tym: komu czym (2)] (7): GliczKsiąż E3 cf »nabywać i jednać«. Cf »sobie nabywać«.

nabywać czym (3): GliczKsiąż B7; Redimere sibi amicos, Vpominkámi ſobie prziyaciół nábywáć. Mącz 103a; PowodPr 68.

W charakterystycznych połączeniach: nabywać bakałarzow, białychgłow (2), drabow, hetmanow, jednaczow, jezdnych, miłej, niewolnikow, opiekalnikow, praktykarza, prokuratorow, przyczyńcow, przyjacioł (2), sług, żony (2).

Zwrot: »sobie nabywać« [szyk zmienny] (6): GliczKsiąż B7; KrowObr 141, 185; Mącz 103a; inych ſpráwiec/ iney rády/ inych opyekálnikow w tym nábywa ſobie RejPos 293, 3v.
Szeregi: »nabywać i jednać« (1): ſámi im [synom niektore matki] nye wſtydáyą ſie zwodźić álbo byałych głow nábywáć y yednáć GliczKsiąż E3.

»nabywać abo kupować« (1): Bo Pogáni niewolnikow ábo krwią ſwoią ná woynie nábywáią/ ábo ich kupuią. PowodPr 68.

»szukać i nabywać« (2): inſzych iednatzow y przytzyńcow ſzukáią y nábywáią/ ludzi vmárłych. KrowObr 185, 141.

W przen [czego] (2): Kryſtus w ſwych mękách/ wołał, ćięſzko vmieráiąc/ owce ſtráconey nábywáiąc ArtKanc E10.

nabywać komu (1): káżdy dobry krzeſćiánin álbo przełożony/ [...] ma przyſtháć ná łow nábywáiąc duſz pánu bogu HistRzym 116v.

α. O potomstwie [kogo] (2): BielŻyw 20; A iżby małżonkowie bogoboyni w vććiwym twym ſpolnvm obćowániu [!] nábywáli potomſtwá/ wychowywáiąc ie w wierze Chrześćiáńſkiey KarnNap F3.
2. Osiągać pewien stan lub cechę; quaerere Modrz [czego] (49): FalZioł III 25a; Chciey ſie w naucę [!] obierać Mądroſci rozumu nabywać BielŻyw nlb 6; á tak on oley nabywa zaſię nowego ſmaku y ſłodkoſci. GlabGad K2, G4; RejKup Bv; rodzicy do dworu ſyny ſwe ná ćwicżenye oddawáyą/ áby tám byegłosći yákich á obycżáyow nábywáli GliczKsiąż H6, K7v; RejWiz 9v, 91; KwiatKsiąż O, O3; Vigeo, Mnożę ſie/ śił/ mocy/ krzepkości/ dużośći nábywam/ rozraſtam ſie. Mącz 495d, 239c; SienLek 12v; Calep 375a, 558a, 1129b; Kto ſię dotyka ſmoły zmáże ſię: y kto towárzyſzy z hárdym nábywa hárdośći. SkarKaz 580a, 45b [2 r.], 80a, 83a, 638b; CzahTr [D2]v; SkarKazSej 662b, 705a; SapEpit Bv; Ieſli [polipus] w iákim popłochu podle ſkáły pływa: Wnetże fárby iák ſkáłá kámienney nábywa. KlonWor 2.

nabywać od kogo, od czego (2): moczi cżłowiek od tego pokármu nabywa FalZioł III 25b; SkarKaz 420a.

nabywać u kogo (2): Sygmunt on pirwſzy świętey á nieśmiertelney pámięći Oćiec Iego Krolewſkiey Miłośći/ ſławy v wſzego świátá nábywáli WujJud 16v; SkarKaz )(2v.

nabywać z czego (2): FalZioł III 25a; Kto chwały ze krwie niewinnego Mężobóyſtwá nabywa ZawJeft 40.

nabywać przez kogo, przez co (3): Wſze śię ſtworzenie śmieie/ Záłośći pozbywa/ gdy thák odnowienia przez Kryſtá nábywa. ArtKanc F4v; pewność przeyrzenia/ y wybránia nábywa ſię przez wolność ludzką/ y przez vczynki dobre WujNT 810; KlonKr D3v.

nabywać czym (11): RejRozm 401; [Chore] Powiedał być Moiżeſzá okrutnego przed ludem/ á chwały ſobie nábywáć chytroſcią BielKron 40v; ModrzBaz 107; WujNT Cccccc3; Lecz my rozumu/ náuką/ pilnośćią/ ſłuchániem/ doznawániem/ nábywáć muśim. SkarKaz 45b; CzahTr K, K3; SkarKazSej 660a, 663a, 700a. Cf Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): popioł wſzelki ma mocz wycierać y wyſuſzać [...] ale przez ſwoie omycie: nabywa ſobie iż ſpaia y wyſuſza przez kąſania. FalZioł IV 52d.

W przeciwstawieniach: »(u)tracić ... nabywać« (2):y drzewá trácą źielonośc/ á záś iákoby powſtawáiąe z nowu iey nábywáią KuczbKat 90; ActReg 52.

W charakterystycznych połączeniach: nabywać biegłości, chęci, chwały (2), ćwiczenia (2), dużości, farby [= barwy], hardości, krzepkości, mądrości (6), mocy (4), nauki, obyczajow, odnowienia, rozumu (4), sieły, sławy (13), smaku, sprawiedliwości, światłości, wilgotności, zielonosci, żądzej; nabywać chytrością, doświadczeniem, dowcipem, krwią (2), nauką, pilnością, szablą.

Zwrot: »nabywać staranim pilnym« (1): áby ſobie mądrośći y rozumu prośić v ćiebie y nábywáć ſtáránim pilnym/ ná ták trudne y ćięſzkie rządzenie vmiał SkarKaz )( 2v.

Synonimy: 1. dostawać, kupować, osiągać.

Formacje współrdzenne cf BYĆ.

Cf NABYWANIE, NABYWANY

HJ, LW