[zaloguj się]
[pdf]

NALEŻEĆ (1886) vb impf

a oraz drugie e pochylone, pierwsze e jasne.

Fleksja
inf nåleżéć
indicativus
praes
sg pl
1 nåleżę nåleżymy, nåleż(e)my, nåleżym
2 nåleżysz
3 nåleży nåleżą
praet
sg pl
3 m nåleżåł m pers nåleżeli
f nåleżała m an
n nåleżało subst nåleżały
fut
sg pl
2 m będziesz nåleżåł m pers
3 m nåleżéć będzie m pers
f będzie nåleżała m an
n nåleżéć będzie, będzie nåleżéć, będzie nåleżało subst nåleżéć będą, będą nåleżéć
conditionalis
sg pl
3 m by nåleżåł m pers by nåleżeli
f by nåleżała m an
n by nåleżało, nåleżałoby subst by nåleżały

inf nåleżéć (50). ◊ praes 1 sg nåleżę (1). ◊ 2 sg nåleżysz (2). ◊ 3 sg nåleży (1387). ◊ 1 pl nåleżymy (5), nåleż(e)my (2), nåleżym (1); -ymy GórnRozm; -ym SkarKazSej; -ymy : -(e)my CzechEp (4:1). ◊ 3 pl nåleżą (212). ◊ praet 3 sg m nåleżåł (14). f nåleżała (15). n nåleżało (81). ◊ 3 pl m pers nåleżeli (2). subst nåleżały (27). ◊ fut 2 sg m będziesz nåleżåł (1). ◊ 3 sg m nåleżéć będzie (2). f będzie nåleżała (2). n nåleżéć będzie (7), będzie nåleżéć (2), będzie nåleżało (5); nåleżéć będzie LibLeg, Diar, BibRadz, RejAp, CzechRozm, SkarKaz; będzie nåleżało ComCrac, Mącz (2), RejPos, RejZwierc; nåleżéć będzie : będzie nåleżéć SarnStat (1:2).◊ 3 pl subst nåleżéć będą (12), będą nåleżéć (4); nåleżéć będą ActReg; nåleżéć będą : będą nåleżéć SarnStat (11:4). ◊ con 3 sg m by nåleżåł (6). f by nåleżała (9). n by nåleżało (29), nåleżałoby (1); by nåleżało: należałoby SarnStat (8:2). ◊ 3 pl m pers by nåleżeli (2). subst by nåleżały (5). ◊ part praes act nåleżąc (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Być czyją własnością; pertinere Vulg, JanStat, Cn; addictum esse, attinere, spectare Cn (29): [zeznał] iż dobrá ſwé dźiedźiczné/ [...] ze wſzytkiémi do tych dóbr przynależnośćiámi/ y którymbykolwiek ſpoſobem należáły [pertinentibus JanStat 446] z pożytki wſzytkiémi [jemu przedał] SarnStat 1253.

należeć do kogo, do czego [w tym też: ad aliquid (1)] (9): Leop Ex 9/4; CzechEp 369; Temuż to Ottonowi Lew Papież pod przyśięgą/ wſzytkie páńſtwá/ ktore do Ceſárſkiey ſtolice przedtym należáły przywroćić muśiał. NiemObr 63; perseuerantia Polonorum dostane Inflanty są communis est Rpca niechai ze tesz Inflanty ad communem R.P. należą. ActReg 76; SarnStat 186, 950 [2 r.], 1088, 1091.

należeć komu (11): Ususfructus, dzierżenie/ używánie ymienia yákiego którego włáſność ynſzemu należy Mącz 510d; Nadobne Miáſto y Zamek/ ná którym Pan Henrych Donin Stároſtam miał być. Należy Krolowi iego M. Polſkiemu KwiatOpis Bv; BudBib Iudic 20/4, 3.Reg 17/9; I Ziemiá/ y cokolwiek ná niéy ſye náyduie/ [...] Wſzyſtko pánu należy KochPs 33; StryjKron 477; SarnStat 778, 1089, 1092 [2 r.]; CiekPotr 14.

należeć k komu, ku czemu (7): Papieſz/ [...] Ráweńſkiemu Biſkupowi odiął/ Aemilią/ Plácencią/ Parne/ Rhegium/ Mutinę/ Bononią/ ktore miáſtá przed tym należáły ku Biſkupſtwu Ráweńſkiemu. KrowObr 30; Gdy tedy odſzedł [Jakób] thák on iáko to co iedno ku iego práwu należáło/ przepráwiwſzy ſye przes rzekę/ ſzedł przećiw gorze Gáláád. Leop Gen 31/21, Num 21/26, 1.Reg 25/21; BibRadz Ez 45 arg; BielKron 231v; Dobrá królewſkié któré ku Wielkim Rządóm Krákowſkim należą/ nie máią bydź záſtáwiáné [Bona ad Procurationem generalem Cracovien. speciantia, ne obligentur. JanStat 85]. SarnStat 336.

należeć na kogo (1): wielkié Kśięſtwo przerzeczoné Ziem Litewſkich/ y iné Páńſtwá tego Kśięſtwá weſpołek z dobry y z máiętnośćiámi oyczyſtémi/ któré ná tegóż Páná Witowdá Kśiążę należą [Ducem Vitowdum pertinentibus JanStat 752] [mają przypaść na króla Władysława i na Koronę] SarnStat [994].

2. Dotyczyć, odnosić się do kogo, do czego, mieć z kim lub z czym związek; pertinere Mącz, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; competere, convenire, facere, spectare Mącz, Cn; referri Mącz, Modrz; interesse, versari Mącz; aecidere, attinere Cn (583): Mącz 295c; A to też należy ono co Páweł zowie wierne podobnymi wyobráżeniu Syná Bożego. GrzegŚm 37.

należeć kogo (1): wſzytki cnoty á práwe krześćiáńſkie powinnośći w tych dwu ártykułoch należą káżdego. RejPos 229.

należeć do kogo, do czego (91): KrowObr 56v, 99; BibRadz I 218v; GrzegRóżn L4v; Mącz 65a, 430a; Też y oto to nieiáko do Ironiey należy/ kiedy kto rzecż iáko ieſth w ſobie wiedząc z/ inácżey/ á iákoby opák pyta/ áby tego kogo pyta/ ná tho/ żeby ſie wyznał/ wyciągnął. GórnDworz R3, D7v, N6, Q4, Tv; GrzegŚm 8; WujJudConf 23; CzechRozm 20, 76v, 84v [2 r.], 88, 96v (18); Bo nam (powieda Auguſtin) potrzebny ieſt żywot náſz/ á drugim sławá náſzá. á sławá do cżego należy iedno do chwały? ModrzBaz 59, 59, 136, 143; Oczko 13, 28v; CzechEp 143, 229, 260, 282, 361; NiemObr 45, 48, 85, 86 [2 r.]; Oſtre iákieś vſtáwy/ ktore bárźiey do obyczáiow niż do práwá należą/ chćiałbyś ty żebyſmy ná śię my Polacy vchwalili GórnRozm C2, C4, Dv, H2, I, K2v; ActReg 45, 60, 133, 169; Natalitius ‒ Rzecz ktora do narodu nalezi. Calep 689b; LatHar 121, 370, 575; WujNT przedm 28, 29 [2 r.]. s. 39, 431, 795; SarnStat 27, 56, 69, 108, 192, 211 (21); w woyſcże nie wolno będźie koſztow prożnych cżynić/ ktore ad ornatum et pompam więcey należą/ niż do potężnośći boiu GrabPospR N4v; A tom ia iuż Pánie Boże/ w vſzykowániu Kápłanow ſporządźił wſzyſtko/ co do chwały y Zakonu twego náleży. PowodPr 81; CiekPotr 71.

należeć komu, czemu (89): RejPs 73v; KromRozm III N8v; Diar 57, 82; GliczKsiąż D3; LubPs E4v, L2v [2 r.]; KrowObr 12; Leop Ps 39 arg; UstPraw B4v; Przetoż thedy ſtáraymy ſię o rzecży ktore pokoiowi należą/ y też ſpołecżnemu budowániu. BibRadz Rom 14/19, I 64c marg; Mącz 73c, 89c, 177c, 178b, 223a (11); OrzQuin T2v; SarnUzn E8v marg; SienLek T2v; GórnDworz B3, G2v, G7v, O8; RejPos 136v; GrzegŚm 8, 50; KuczbKat 115, 135, 240 [2 r.], 270, 295 (7); CzechRozm 16, 36, 49, 76v [2 r.], 78 (17); A to niechay będźie doſyć o Obycżáioch/ ktore ácż wſzem ludźiom należą [qui cum ad omnes homines ... pertineant]/ ále nawięcey tym ktorzi ná vrzędźiech ſą ModrzBaz 69; Oczko 14v; SkarŻyw 403; A śmierć dopiéro w ten czás nam należy/ Gdy iuż k nam bieży. KochTr 16; CzechEp 68, 168, 282; NiemObr 16, 82, 116, 138, 146 [2 r.]; GórnRozm K2v; ActReg 60; LatHar 124; WujNT 28 marg, 217, 407 marg, Act 19/8, s. 552 (7); SarnStat 146, 304, 328, 414, 960, 1139; PowodPr 56; CiekPotr 46.

należeć k(u) komu, k(u) czemu (363): ysz mi przyaczielem waschim bedacz nigdismi nicz odmawiacz niezwikly czobi kv dobrey przyasny naschey zachowaniv naliezalo LibLeg 10/67; SeklWyzn 3v; SeklKat Hv, N4, Z2; MurzHist Q2; MurzNT 43v; KromRozm II f3v, g3, k4; KromRozm III F6v, O6; Diar 71; LubPs A3; GroicPorz gg3; KrowObr 13v [2 r.], 33 marg, 49, 108v marg, 130v (17); Leop 2.Reg 19/43; BibRadz *3, *3v, *4, I 1b marg, 43c marg (8); OrzRozm V2; BielKron 29; Xprawy duſze/ niewſzyſtki iedno ty ktore ſię z rozumem zgadzaią/ ku prawdziwey harmoniey/ to ieſt zgodnośći żyćia należą. KwiatKsiąż I3; Scriptorius, Co ku piſaniu należy. Mącz 374b, 2a, 4d, 5a, 5c, 10d (258); OrzQuin F3 marg; SZoſta rzecz która też ku zdrowiu należy/ ieſtći vmierzenie przygod Duſznych/ ktorych máćice ſą czterzy/ Weſele/ Boiaźń/ Gniew á żal. SienLek 13v, 30v, 34; LeovPrzep Iv; GórnDworz G3, N8v, O2v [2 r.], O8v (8); RejPos 157, 348v; GrzegŚm 3 [2 r.], 5, 8, 11, 12 (10); KuczbKat 55, 125, 195 [3 r.], 210 [2 r.], 250; WujJud 152; poniewaſz Swiętá należą ku pierwſzey tablicy Zakonu Bożego/ á przeto świętá Bogu ſámemu poświęcone być máią á nie ludźiom. WujJudConf 188; RejPosRozpr b4v, c2; RejPosWstaw [212]v, [412]; StryjWjaz C4; A gdy vwierzyli Filippowi wdźięcżnie opowiádáiącemu te rzecży/ ktore ku kroleſtwu BOżemu należą/ [...] tedy byli nurzáni CzechRozm 258, 82v; ModrzBaz 92; StryjKron 155; CzechEp 5, 294; NiemObr 39, 78 [2 r.], 81; Tenże dwa vrzedi przeciwko prawu trzimal ſktorich ieden nalezi ku obronie y pilnoſci granitznei PaprUp I3v; WujNT 175, 572, Hebr 5/1, 2.Petr 1/3; SarnStat 236, 969, 1036, 1056, 1185, 1266.

należeć na kogo, na co (26): LubPs T4; KrowObr 7v, 32v, 161v, 201v [4 r.], 210; Iáko ten ktory chwyta pſá za vſzy/ tak ieſt ten ktory ſię wrywa do zwády ktora nań nie należy [quae non est sua] BibRadz Prov 26/17, I 6d, 2.Reg 19/43, I 218c, Is 26 arg, I 398c (10); Non arbitror mearum esse, Nie należy tá rzecz ná mnie/ Nie mnie ſie dotycze. Mącz 281b, 242b, 431c; tedy tá Ewányelia s. nie tylko należáłá ná ony cżáſy Apoſtolſkie/ ále właſnie może być przytocżona ná ty dziſieyſze cżáſy náſze RejPos 62; RejPosWstaw [1103]v; SarnStat 643, 1274.

należeć w co (1): Numerarius, Co w lidżbę należy. Mącz 253b.

należeć o kim, o czym (2): Ktory [o psalmie 104] iáko y przeſzły/ o tymże iednym Bogu/ iáko ſię rzekło/ wedle tych świádectw/ należy. CzechEp 284; SarnStat 484.

należeć gdzie (8): CzechEp 174, 284; Vrzędnik y goſpodarz káżdy/ co z experyencyey obacży/ może też tu przypiſáć oſtrogę przy káżdym tytule/ kędy co należy: y po tym poznáć rozſądek dobry y pámięć/ cżym ſie raz obráźi/ áby ſie tego drugi raz vſtrzegł. GostGosp 18; SarnStat 410, 419, 549, 762, 1139.

Zwroty: »należeć do milczenia« (1): niektory mu rzekł s Towárzyſzow: Twoie milcżenie Kato wiele ludzi gáni. Odpowiedział: Będę mowił/ gdy ſie tákowych rzecży mowić náucżę/ ktore nie należą do milcżenia. Phil G.

»słuszniej należeć« (1): Gdyż tedy Kriſtus ieſt głową wſzytkich Prorokow y Miniſtrow/ tedy słuſzniey ty rzecży nań należą niż ná Ezáiaſzá. BibRadz II 120d marg.

»właśnie (a. włosnie), własniej należeć« [szyk zmienny] (13:1): LubPs E4v, L2v; BibRadz I 64c marg; náuká włoſnie należy duſzy/ ábo ták rzekę vmyſłowi/ á rycerſkie rzemięſło ciáłu. GórnDworz G7v; CzechRozm 106; Bogu ſámemu infinitum tempus, nieſkońcżony cżás właſnie należy. CzechEp 68, 282; NiemObr 116, 158; LatHar 124; WujNT 217; SarnStat 304, 549; Bo nam Polakom właſnie należy/ co o Spárciatach ich Krol mowił PowodPr 56.

Szereg: »należy i ściąga się« (1): ná któré té wſzyſtki oſoby y imioná to práwo zdawná vſtáwioné y chowáné obiáſniáiąc chcemy/ áby należáło y ściągáło ſie [petinere et extendi JanStat 593] SarnStat 643.
3. Być częścią, elementem czego, składać się na określoną całość, zaliczać się do czego; esse Modrz; convenire Cn (139):

należeć do czego (25): Do tychże theż dworſkich zábaw/ należy y thaniecz: á ná to Dworzánin ma też mieć pilne oko GórnDworz K, I8v; Przetoż do Pokuty prawdźiwey y nagrodá y poiednánie bliźniego/ potrzebnie należą WujJudConf 90v, 162v; BudNT przedm b5v, b6, CzechRozm 153; StryjKron 492; NiemObr 38; KochPhaen 17; LatHar 316; WujNT przedm 12, s. 24 marg, 286; WysKaz 24; Téż Iuráment ponieważ ná świádectwo Bogá wzywamy, do tegóż [prawa duchownego] należy. SarnStat 710, 230, 1288; Do tego crimen peculatus, należą ieſzcże złe á nieporządne ſzáfunki dochodow R. P. PowodPr 78, 47; KlonWor **2v, 4, 25, 71, 79.

należeć do czego [= być czymś] (3): Nuż co nienależy do cnoty/ á iáko do męſtwá należeć może [Iam quod virtutis non est, qui fortitudinis esse potest]? A do cnoty iáko ma należeć/ co dáleko ieſt od miernośći naylepſzey prawdźiwego rozumu vſtáwy? ModrzBaz 62v.

należeć czemu (5): [ćwiczenie to] v dworu nie do końca ieſzcże zágáſło/ bo przedſię Ricerſkiemu rzemięſłu nieiáko należy/ iáko ieſt kámieniem ciſkánie GórnDworz E3v; Przeto/ iż tym Kśiążkam należy/ każdy ſpoſób vżywánia ćieplic/ krótko obaczémy: od tych zácząwſzy/ których w náſzych kráióch/ [...] vżywáć ſye ięli Oczko 15v; KochPhaen 15; SarnStat 94, 97.

należeć k(u) czemu (8): GroicPorz gg3v; Leop 4.Esdr 12/2; Maią tedy być naucżani młodzieńcżykowie/ ktore rzecży ku temu zwycżaiowi nalężą/ yżęby mogli nieprziaćiela kordem prawą ręką ćiąć KwiatKsiąż Ov, P; Mącz 154b; ono ſámo [kapłaństwo] ku temu Sákrámentowi Swięcenia należy. KuczbKat 245, 295; KochPhaen 8.

Fraza: »wiele k temu należy« (1): [prawo] nye záwſſe dobre/ porządne/ pożyteczne/ y doſtáteczne bywa: Abowyem wyele ktemu należy KromRozm II a4v.
a. O obszarach i posiadłościach ziemskich; consistere, pertinere, spectare JanStat (38):

należeć do czego (21): ZapKościer 1579/2, 3, 1580/10v, 11v, 1588/74v; Starosta kazdy to co doStarostwa nalezy trzymac ma ActReg 44; Którym práwem Spiſka źiemiá do Króleſtwá należy, z tego opiſánia Iuriſty Polſkiégo wyrozumiéſz. SarnStat 1219, 1037, 1057, 1071, 1088 marg, 1090 [3 r.] (15).

należeć ku czemu (17): Thy też wſzytki ziemie ſą pod koroną Fráncuſką okrom Sábaudyey/ Lothárgiey/ y cżęśći Burgundyey/ kthore ku Ceſarſtwu należą. BielKron 281v, 230v, 286, 308v [2 r.]; KwiatOpis B3v; BudBib 1.Mach 3/32; ZapKościer 1580/13; źiemiá Podláſka ku Koronie Polſkiéy wiecznie Práwem doſkonáłym [...] należáłá. SarnStat 1037, 1005 [2 r.], 1057 [2 r.], 1088, 1090, 1186 (9).

Szereg: »być albo należeć« (1): A wieziorkach ktorekolwiek do tego imienia ſą, albo nalieżą, pozwalia im pąn ich wolną żywność znich. ZapKościer 1580/10v.
b. O osobach: być członkiem czego, brać w czym udział, uczestniczyć; być kimś; esse Mącz; pertinere Modrz; interesse JanStat (59):

należeć do kogo, do czego (47): KromRozm III A6v; KrowObr 35v, 36 [2 r.]; Mącz 73b, 464b; WujJud 119v, 130; wiernym/ ná to co ludźie zli cżynią/ ktorzy ſą ná świećie/ á do Zboru wiernych nie należą/ pátrzyć nie trzebá CzechRozm 230v, 110, 112v, 120, 150, 156 (9); ModrzBaz 101; CzechEp 65 [2 r.], 96, 97 [3 r.], 166, 378; NiemObr 18, 27, 28, 78; ReszList 162; Choćia Poſłowie do ſądu nie należą/ prżećię niechcą żeby bez nich/ to ieſt bez Seymu ſądzono GórnRozm K4v, A [3 r.], K4v; WujNT 92, 783, 807; WysKaz 37; SarnStat 166, 430, 592, 1143; ſą iedni ktorzy śiłá máią; A drudzy záśię máło: iedni doſtawáią Siłá; á drudzy záś nic. Ia do tych należę Co máło y nic CiekPotr 64; SkarKazSej 672b; KlonWor 67.

należeć komu, czemu (3): WróbŻołt R2v; Gdyby wielkie roki były wywołáne/ á w tymby záchorzał ktory vrzędnik z tych co rokom należą/ thedy iednák inſzy vrzędnicy mogą tych chorych mieyſca záſádzáć. UstPraw G3; Mącz 428c.

należeć k(u) komu, k(u) czemu (7): KrowObr 36v; Phalangiarii, Drabi ktorzy k temu ſziku należą Mącz 269d, 253c; káżdy koſcioł powiátowy/ názywan bywa zgromádzeniem wiernych/ ktory ku iednośći á ſpołecżnośći należy onego powſzechnego Koſciołá RejPosWstaw [1432]v; CzechRozm 109; SarnStat 19, 169.

należeć gdzie (1): Tu [= do tych] należą ći wſzyſcy/ ktorzy Niepámięćią Fárbuią ſwe wyſtępki: przyiáźnią/ niechęćią: Muſem/ głupſtwem zmyślonym/ ledá przycżynkami KlonWor 80.

W przeciwstawieniu: »należeć ... być wolnym« (1): [X.K.] to wyznał/ iż do żadney/ z onych ſtárych/ ſekty nie należymy. Bo gdy nie należymy: ázażeſmy ich też nie ſą wolnymi. CzechEp 97.

4. Zasadzać się, polegać na czym; być ważnym, koniecznym; być sednem, istotą czego; referre Mącz, Modrz, Calag, Cn; interesse, pendere, positium esse Mącz, Modrz, Cn; esse Mącz, Modrz, Vulg; consistere Mącz, Modrz, Cn; situm esse Mącz, Cn; dependere JanStat, Cn; inesse, existimari Modrz; verti Cn (340):

należeć do czego (6): A Ponieważ do dobrego Rzecżypoſpolitey rządu należy [reipublicae interest]/ nietylko to/ áby ći ktorzi rządzą/ záchowáli ſię w powinnośći ſwey/ ále też y ći/ ktorzi bywáią rządzeni: przeto też y ći pilnie á wiernie vrząd ſwoy/ ábo powinność ſwą niech wykonywáią. ModrzBaz 49, 2v; ktemu iako wiele natym nalezy dodobrego Rptey abydystractia animuszow ludzkich, ktora daleko była zaszła innairychley skoiona była ActReg 135, 20; SarnStat 269. Cf należeć do czego cum inf.

należeć do czego cum inf (1): Przetoż ná tym nawięcey należy do porátowánia tákowego zátonienia/ tákowych obraz z ocżu Boſkich vchronić. PowodPr 54.

należeć czemu (1): Abowiem to Rzeczypoſp. należy/ iżebj młodziencj w mieſćiech byli obycżaini KwiatKsiąż C4.

należeć ku czemu na czym (1): Tákći ten gruby lud rozumie że wiele należy/ ku záchowániu ſwych nlewiaſt cżyſtośći [Tantum barbara gens iudicat momentum inesse ad pudicitiam suarum mulierum conservandam]/ ná tem/ ieſliby ich ábo nikt nieznał/ ábo ich bárzo máło było coby ie ználi. ModrzBaz 55.

należeć na kim na czym (259): RejPs 129, 176v, 215v; aby [rada i senat koronny] radzyły o rzeczach na ktorich obrona poſpolita nalieſży [!]. ConPiotr 30; SeklKat A6, N3; RejKup m4; MurzHist H2v; Diar 41, 73, 82; Mądrzy ludzie, chcąc krotkiemi słowy ukazać, na czym wszytek porządek dobry w RP należy, powiedzieli, że to są zawiasy, na których RP nie inaczej jako drzwi wisi: poena malorum, et praemium bonorum. DiarDop 109; GliczKsiąż P8; LubPs H4v [2 r.]; KrowObr 45, 119v, 207v; RejWiz 193; RejZwierz 14, 111v; BielKron 307v; KochSat A4; KwiatKsiąż G, O2v; Mącz 250d, 288a, 301c, 396d, 397c; RejAp 35v, 186v; GórnDworz F5v, M7v, N8, P6v, Cc5v, Cc6; RejPos 71, 245v; RejPosWiecz3 96v; BiałKat 166; GrzegŚm 33, 45; Ale práwe ſláchecthwo nie ná ſłupie áni żadnym málowániu należy. RejZwierc 52v, 52, 84. 209, 228v, 259v; BielSpr 8, 71; WujJud 139v, 140, 194v, Mm4; BiałKaz H; CzechRozm 130; Ariſtoteles powiedźiał/ że cżeść nie ná tem kogo cżćią/ ále ná tem kto cżći należy [Aristoteles dixit honorem non in honorato esse, sed in honorante] ModrzBaz 57, 26v, 40v, [41]v, 44; SkarJedn 348, 368, d6v; Oczko 32; SkarŻyw 185, 312; CzechEp 211, 235; PudłFr 39; KochWr 30; ActReg 57, 88, 148; GostGosp 26, 116; LatHar 77 [2 r.], 108, 246, 371, 647 (8); WujNT 21, Rom 9/16; SarnStat *3v, 121, 192, 851; GrabPospR K2; Ieśli [...] mniemaſz żeby ná możnośći woyſká woyná należáłá: dopuśći ćię Bog nieprzyiaćielowi zwyćiężyć. PowodPr 57, 81; SkarKaz 420b; VotSzl B3v; SkarKazSej 678a; Bo iego [Cygana] przedſięwzięćie wſzytko ná kradźieży/ Ná fałſzu/ ná ſzálbierſtwie/ ná ſługách należy. KlonWor 8. Cf należeć na kim, na czym komu, czemu; Frazy.

należeć na kim, na czym komu, czemu (38): ná zgodzie Rycerzka ſpráwá wſzem należy. BielSjem 31; A ono należy ná tym Ryeczypoſpolitey [!] żeby pokoy poſpolity był cáły/ bądź ſię ty ziednaſz/ bądź nie ziednąſz GórnRozm C2; ActReg 135. Cf »na tym [komu, czemu] wiele należy«, »co [komu, czemu, na kim, na czym] należy«.

należeć w kim, w czym (98): PAnie boże moy iż niwkiem inem nienálezy nádzieiá ma/ dniem y nocą nieprzeſtánę wołáć ktobie/ áż [...] vſlyſſyſz prozbę mą. RejPs 129v, 104v; RejJóz F6; SeklKat G2; RejKupSekl a7; GliczKsiąż G8v; LubPs V5, V5v, aa4v, bbv marg; Kroleſtwo Páná Kryſthuſowe/ [...] należy w duchu/ w práwdzie/ w wierze/ w pokorze/ y w ćierpliwośći KrowObr 23, 23, 66, 107v; BibRadz I 103d marg, 303d marg, Is 26 arg, II 17b marg, 2.Cor 12 arg (7); GrzegRóżn B; Mącz 397c; GórnDworz Mv; nie w możnośći ſwiáthá tego/ áni w rámieniu iego/ Koſcioł Páńſki á kochánie iego należy RejPos 57v, 71v, 134, 208v, 209, 231 (13); RejPosWiecz2 92v [2 r.], 94; WujJud 29v, 58v [3 r.], 111 [2 r.], 143, 164 (12); zbáwienie náſze/ w ſámey łáſce Bożey/ á w zaſłudze Kryſtuſowey należy. WujJudConf 110v, 182; RejPosWstaw [212], [1102]v, 111; BudBib Iudith 9/12[16]; CzechRozm 3 [2 r.], 27, 71v, 72, 224 (11); Bo prawdźiwa wolność/ należy w powśćiągániu złych myśli y wyſtępkow [in affectionibus animi perversis ac vitiis compescendis consistit]/ nie w ſyrowolnośći broienia co ſię komu podoba ModrzBaz 70, 2, 6, 71v [3 r.], 81v, 119 (9); SkarJedn 157; SkarŻyw 312; NiemObr 9, 39, 146; ſłowo Boże nie w cżytániu/ ále w rozumieniu należy. ReszPrz 11; ArtKanc R17v; Rozum nie ták wiele należy w náuce/ iáko w experiencyey. GostGosp 2; Phil B; WujNT 661, Aaaaaa2, Cccccc4; SarnStat 126, 909; SiebRozmyśl A3. Cf Frazy, Zwrot.

należeć za czym (1): zá kthorą [sprawą Bożą] wſzytko ná świećie należy BibRadz *2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [a(by) (31), (i)żeby (2), jeśli (2), że] (36): Abowiem na tem nic nienależy/ ieſli mało ieſt grzéchow takich ludźi/ abo wiele MurzHist G4, H2v; MurzOrt B; Diar 33, 83; GliczKsiąż B6v; KrowObr 45; RejZwierz 143v; BibRadz II 110c marg; BielKron 364v; KwiatKsiąż C4; RejZwierc 51; ModrzBaz 2v, 49, 55, 130; SkarJedn 382; Oczko 32v; Mądrość káznodzieyſka ná tym náleży/ áby rzemiesło to krorym [!] duſze łowią/ vmiał. SkarŻyw 312, 312; GórnRozm C2; ActReg 20, 135; GostGosp 26; LatHar 1, 371; SarnStat 269, 736, 866; GrabPospR K2 [2 r.], L; PowodPr 56; SkarKaz 420b; Lecz wſzytko ná tym należy/ áby Práwá były ſpráwiedliwe/ wſzytkim pożyteczne SkarKazSej 698b, 678a.

Przysłowie: nie ná wielkośći ludu ále ná męſtwie zwyćięſtwo należy BielKron 307v.
Frazy: »bardzo na tym należy« [szyk zmienny] (2): Należy tedy ná tym bárzo/ áby oycowye prágnąc dzyathek/ w małżeńſtwo ſluſſne á pochwálne wſtępowáli GliczKsiąż B6v; PowodPr 56.

»[na czym] (bardzo) mało, niewiele, nieco należy« = neque multum refert Modrz [szyk zmienny] (4:4:1): KromRozm I G2; BibRadz II 90c marg; A tey gry co ieſt zá pożythek/ powiem hnet/ ále nie pirwey/ áż ſie káżdy s powieſcią ſwoią odpráwi/ bo ná tym nieco należy. GórnDworz C6v, Gg7v; WujJud 235v, 140v; á mnimamy/ że nie wiele ná tem należy/ iákiemi obycżáymi/ ábo iákim ſpoſobem kto pirwſzy żywotá ſwego wiek przeżywie ModrzBaz 13v; ActReg 51, 141.

»nic na tym nie należy« [szyk zmienny] (3): MurzHist G4; KrowObr 184; bo chocia ſie ták zda/ iżby nic ná tym nie należáło/ ále ia ták powiedam/ iż thákowe zbytki/ niſzcżą kroleſtwá GórnDworz Ii7v.

»(jako) (bardzo) wiele, niemało [na kim, na czym (48); w czym (1)] należy« = permultum interest Modrz, Cn; (per)magni refert Calag, Cn; plurimum refert, quantum est Mącz; (quanta) maxima vis est Modrz; permagni interest, magnopere a. perplurimum refert Cn [szyk zmienny] (48:1): KromRozm I K3; MurzOrt B; GliczKsiąż A4, K7; BielKron 364v; Mącz 307b, 338b [2 r.]; SarnUzn B7v, D5v; Pátrzcieſz w.m. iáko wiele ná tym należy/ zá iákiego cie naprzod Indzie wezmą GórnDworz D5, C7v, D4, E6, I6v, N7; RejPos 46v, 275; KuczbKat 5 [2 r.]; RejZwierc A5v, 36, [193]v; BielSpr 7; Strum Cv; ná tym wiele należy: gdy kto o vſpráwiedliwieniu ſwym/ ná ſercu vpewniony będąc/ vmie vſty mowić. CzechRozm 205v; bárzo wiele należy ná dobrych zwycżáiach [maximam scilicet vim esse honorum morum]/ ku dobremu rządzeniu Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 5v, 5 [2 r.], 9v, 13v, 55, 69v, 96v; SkarJedn 240; Es iſt viel angelegen. Wiele ná tym należy. Magni refert. Calag 179b; CzechEp 207, 279; KochFr 76; ActReg 45, 135, 136 [2 r.]; Wiele ná tym należy/ Chrześćijáninie miły/ ábyś/ káżdy dźień nabożnie/ vcżćiwie y przyſtoynie w boiáźni Bożey ſtrawił. LatHar 1; WujNT przedm 7; SarnStat 638; A Iż też wiele na tym náleży/ áby ármáturá táká byłá v żołnierzá/ iákiey rycerſka ſpráwá potrzebuie GrabPospR L, L; PowodPr 81.

»siła [na czym] należy« [szyk zmienny] (7): A bowim śiłá ná tym záprawdę należy/ kiedy kto dobrem wychowániem á ćwiczeniem ieſt vſpoſobion GliczKsiąż A3v; GórnDworz Hh2v; RejZwierc Bv, 108; Strum E3; SkarJedn 382; ActReg 137.

»[na czym (11), na kim (3), w czym (3)] (na)więcej należy« = magis consistit a. positum est, maxime continetur, plus pendet Modrz [szyk zmienny] (17): Diar 33, 83; Ná tym więcey należy/ byś vmiał rozeznáć/ Strzegąc ſławy poczćiwey/ przy cżymbyś miał zoſtáć. RejZwierz 143v; Tu w tym domu nie ná złocie/ Więcey należy ná cnocie. RejZwierc [238]; RejPosRozpr b3; Strum A3; Záiſte prawdźiwa myśli ſpániáłość/ więcey należy ná lekce ważeniu niż ná pomſzcżeniu krzywd/ á ná łáſkáwośći rácżey niżli ná ſrogośći. ModrzBaz 62, 57, 73v, 99v; SkarJedn 380; GostGosp 146; SarnStat *7, 1087; PowodPr 3, 54; SkarKaz )(2.

»[na kim, na czym] wszy(s)tko należy« = positum a. summa est Mącz [szyk zmienny] (16): Diar 65; Mącz 309c, 431c; cżłowiek/ ktory ſie pirwey dobrze wpráwił w czne obycżáie (ná kthorych moim zdániem wſzytko należy) doſkonáley potym cnot vżywie. GórnDworz Hh4v, H4; RejZwierc 51, 234; nie napoczątku ale nadokonaniu wszytko nalezy ActReg 32; GostGosp 160, 164; SkarKaz )(4, 610a; VotSzl D4; SkarKazSej 684b, 698b.

»na tym (a. [na czym, na kim]) (wiele a. siła itp.) [komu, czemu] należy« = wiele od tego zależy; permagni, refert Modrz (23): Diar 25, 26, 29; DiarDop 108; TEŻ ná rozważeniu przyiacielſkim śiłá rozgniewánemu cżłowiekowi należy. RejZwierc 81, 40v, 233v; CzechRozm 83; PaprPan A4; Przeto wiele ná tem Rzecżypoſpolitey należy/ áby byli niektorzi coby o vrzędy nieſtali ModrzBaz 130; GórnRozm G2; KochWr 25; LatHar 124, 510; SarnStat 736, 866, 970, 1200; GrabPospR K2; SkarKaz 633a; CiekPotr 22; SkarKazSej 698b; ZbylPrzyg B4v.

»co [komu, czemu na kim, na czym] należy« (12): OrzRozm K3v; RejAp BB7, 37; Vcżże ſie theż [...] iáko prawdę rozeznáć maſz/ [...] y co tobie złego y dobrego ná tym należy. RejPos 347, 156, 168, 218v, 349v; RejZwierc 41v; ActReg 87, 114; SkarKazSej 692a.

Zwrot: »[w czym] właśnie należeć« (1): Vſpráwiedliwienie w cżym właſnie należy. WujJud Nn5v.

Bezpodmiotowo; interest Mącz (3): Interest, Należy/ yest co na tym Mącz 430a; Interest verbum Impersonale, Należy/ yest poziteczno/ wiele na tym. Mącz 430a; Niechże lichy prośćinká/ ſwą prawdę vdáie/ A bogáty ſwé fałſzé/ wnet prawdá zá iáie. Zleby ią oſzácował/ gdyż wiele należy/ Z których vſt y oſoby co ná świát wybieży. GosłCast 70.

5. Być przeznaczonym, służyć; pertinere Vulg, Modrz, JanStat, Cn, spectare Mącz, Cn; servire Modrz; accidere, attinere, (con)decere, consonum a. dignum a. rectum esse Cn (32):

należeć do czego (10): A przetho cżemuſzby nyemyał należeć cżas do náuk/ ktory do obycżáyow należy. GliczKsiąż K3; GórnDworz Mm2; WujJudConf 34, 156v; CzechRozm 97v; Bo wydworne ſzáty/ y złote [!] łańcuchy/ nietylko należą do rozeznawánia śláchćicá od proſtego cżłowieká/ [...] ále też y wiele złośći z ſobą ćiągną ModrzBaz 50v; SarnStat 166, 470; CiekPotr 16.

należeć komu, czemu (5): Leop Ex 30/28; BibRadz Num 4/27; rzekł mu [Raguelowi] Anioł: Nie boy ſie iey dáć themu który ſie Bogá boi/ bo corká twoiá iemu [Tobiaszowi] należy BielKron 97v, 253v; Iako wągl rzeżáwiu (należy [est dispositus])/ á drwá do ogniá/ ták mąż zwádliwy do zápalánia ſwaru. BudBib Prov 26/21.

należeć k(u) czemu (17): rodzicy/ [...] dzyatek ſwych [...] vcżyć máyą/ tego co by należáło ku náuce/ nye tego coby ku roſkoſſam á ſwyátu GliczKsiąż K; KrowObr 48; Leop Ex 30/28, 36/1; BibRadz 2.Mach 1/21; Tubálkaim [...] ten napirwey wymyſlił rzemięſło kowalſkie od żelázá/ y co ku walce należy BielKron 4v, 282v, 285v, 307; Mącz 510c; piſmo ták mowi: ku wielkiey poćieſze wiernych należy/ iż ony nie giną/ gdy cále á prawdźiwie mrą/ gdyſz Bog bierze y w ſobie záchowywa Duchy y żywothy náſze. GrzegŚm 51; CzechRozm 72; ModrzBaz 21v, 109; WujNT przedm 25; SarnStat 634, 1077. [Cf znacz. 7. WujJud 128.]

należeć na co (1): Concionale genus caussarum, idem quod deliberativum apud Oratores. Xięgi które należą ná poſpolitego człowieka rádę. Mącz 53d.

6. Podlegać komut czemu, być zależnym od kogo, czego; pertinere Mącz, JanStat, Cn; convenire (convenit) JanStat, Cn; accidere, dignum esse Cn; de [alicuius] potestate esse Vulg (49):

należeć do czego (8): Dla tegosz poratowania skarbu naszego Myncze WXL do skarbu WXL obracamy, y nikomu iey dawać y arendować niemamy. ale doskarbu naszego nalezeć ma. ActReg 45; A gdy zrozumiał iż należał do władzey Herodowey [de Herodis potestate esset]/ odeſłał go do Herodá WujNT Luc 23/7; DO ſądu Duchownégo należéć ma ſpráwá tá rozwodu SarnStat 638, 276, 650, 857 [2 r.], 1224.

należeć komu, czemu (33): ComCrac 19v; KromRozm III K4v; Diar 62; Inhibicye duchowne w ſądzye mieyſca niemáią/ wyiąwſzy iż by ſię rzecz toczyłá ktoraby należáłá ſądowi duchownemu. UstPraw H2v, I, Kv; vcży Zebránie Tridenſkie/ iż to w Kośćiele Bożym záwſze záchowano/ żeby śię káżdemu Kápłanowi godźiło/ nietylko ze wſzyſtkich grzechow/ cżyieybykolwiek mocy ku rozgrzeſzeniu ony należáły/ ále też y od kłątwy rozgrzeſzáć. KuczbKat 215; CzechEp 97; GórnRozm L; GostGospSieb +2; SarnStat 34, 66, 138, 139, 140 (23).

należeć ku czemu (3): ComCrac 21; Vulgo procurator. Ad senatus cognitionem pertinet. Tá rzecz należy ku uznániu y oſądzeniu pánów rádnych. Mącz 251a; Y kráiny zmiáſty ſwoimi/ ktore ku Lwowi známieniu niebieſkim należą/ [...] pełne będą zámieſzánia LeovPrzep D2.

należeć na kim, na czym (2): UstPraw D4; y ták iáko przedtym ná oſobie náſzéy królewſkiéy ſądy ich należáły/ y przez nas ſądzoné bywáły/ ná Trybunał ze wſzytkim włożyli SarnStat 860.

należeć gdzie (1): [Piotrków i Lublin] ku odpráwowániu ſądów Tribunálſkich náznáczoné ſą/ gdźie téż té Woiewództwá Wołyńſkié y Brácłáwſkié/ z ſądy ſwoimi náleżéć będą SarnStat 870.

Fraza: »ile na mnie, na nas należało (należeć będzie)« (2): [posłowie mówili do króla] my chuć i wiarę swą ile jeno nawięcej na nas należeć będzie, uprzjmie [!] WKM ofiarujemy ku dobremu Rzeczypospolitej Diar 22; ActReg 159.
7. Wyraża przypisywane komuś lub postulowane ogólnie właściwe postępowanie, obowiązek, przywilej, powinność w sensie czynnym lub (rzadziej) biernym, kompetencje wynikające z prawa, obyczaju lub poczucia moralnego: godzi się komu, przystoi, ma prawo, powinien, musi, trzeba tak postępować; pertinet Mącz, Modrz, JanStat, Cn, Vulg; est Mącz, Modrz, JanStat, PolAnt, Vulg; interest Mącz, Modrz, JanStat; munus est, officium est (officii cui est), par est Mącz, Modrz; decet, dignum est Mącz, Cn; debet (debetur) Modrz, JanStat; competit JanStat, Cn; cedit, desideratur Mącz; stat Modrz; concernit JanStat; accidit, addecet, attinet, condecet, consonum est, convenit, (de)pendet, positum est, rectum est, vertitur Cn (713):
a. Z wyrażonym zakresem powinności i osobą jej nosiciela (653):

należeć do kogo (1): A nas to [krzywoprzysięstwo] nic nieruſza. Iákoby ono prawo nie do Chrześćijánow nienależáło [Scilicet lex illa non ad Christianos pertinet]: Imieniá Bożego dáremnie niebierz/ áni fáłſzywie vżyway. ModrzBaz 140v.

należeć komu, czemu (410): ya M. kroliv znykalem tego abich siie ſnym niewdawal wtakowe rzeczi y wodpowiedzy ktore bi mnye tak dalecze nyenalezali ale vaſchey K. m. LibLeg 10/153, 11/182v; RejPs 81, 85, 96, 109, 110 (20); ComCrac 16, 16v, 19; KromRozm I Bv, N4v; MurzHist P3v; KromRozm III H2v, I8, K, K2, K5 marg (14); Diar 52, 71, 82; GliczKsiąż D7, F5; LubPs Z6v; KrowObr 12, 16, 40v, 48v [2 r.], 87 (19); RejWiz A3v, 44v, 76v, 179; Leop Deut 29/29; UstPraw F4, G, Gv, G3 [2 r.]; LeszczRzecz A3v; RejZwierz A3, A6v, 68v, 83, 88, 111; BibRadz Ez 44/30, I 446a marg, 546a marg, II 90c marg, 135c marg; BielKron 26, 70, 127v, 208v, 248v (8); Mącz 43b, 74d, 79c, 430a, 430b; SarnUzn E6, E6v [2 r.], E7, E7v; RejAp AA4, 9v, 38v, 69, 108 (8); GórnDworz C7, C7v, G5, I5, K3 (11); RejPos 3v [3 r.], 23v, 24, 33v, 40 (26); RejPosWiecz2 92v; BiałKat 376; KuczbKat 15, 40, 130, 235, 300; Ale pocżćiwy pan álbo pocżćiwy cżłowiek ſwiętą cnothą á prawdą ozdobiony/ iuż nie vmie nicz mowić áni myſlić/ iedno co ſławie á pocżćiwośći należy. RejZwierc 50v, A3, 35v [3 r.], 46v, 63v, 77v (19); BielSpr b4v; Boć zapłátá á zaſługá (correlatiua ſunt) ſpołem záwżdy ſtać muſzą: ábowiem zaſłudze zapłátá/ á zapłáćie zaſługá należy. WujJud 112v, 58v, 151; WujJudConf 59v, 146v; RejPosRozpr b4; BudBib Ps 148/14; MycPrz II C3v; StryjWjaz C4v; CzechRozm 7v, 9, 16v, 53 [2 r.], 55 (15); Niech ſię niedawa Krol/ ábo ten komu to ſtáránie należy [cuius interest]/ tym herbom/ dymowi podobnym/ ſtárożytnych przodkow ábo domow/ oſzukáć ModrzBaz [41], 26v [2 r.], 96v, 122, 123, 133; Oczko 5, 28; BOże/ któremu pomſtá należy ſpráwnie/ Okaż wſzytkiemu świátu władzą ſwą iáwnie. KochPs 141; ZapKościer 1579/2, 2v; StryjKron 607; CzechEp 84, 144 [2 r.], 164, 168, 181 (14); CzechEpPOrz *4; NiemObr 16, 19, 49, 59, 84 (11); ReszPrz Av, 26; (nagł) Do iednéy. (‒) [...] Bo co głádkiéy należy/ toć náturá dáłá. PudłFr 39; BielRozm 24; GórnRozm C4v, L3v, Mv; KochWr 25; PaprUp K2v; ActReg 103; GostGosp 128; MA ſie też dobry obywatel wyſtrzegáć/ aby nikcżemnym y nieprawdziwym w powieśći nie vkazał ſie/ ábowiem tákowy przymiot więcey należy ſercu niewolnicżemu niż ſláchetnemu. Phil F4, H, M, M3; GrabowSet D, Tv; KochFrag 26; LatHar 118; KołakCathOkuń A2v; ZDRADA złym y niewiernym należy. WujNT Dddddd, 304, 387, 560, 825 [2 r.], Yyyyy2v (9); SarnStat 169, 252, 356, 414, 415 (29); GrabPospR K3; PowodPr 47, 52; SkarKaz 422a; CiekPotr C2, 57; GosłCast 26. Cf należeć komu od kogo; komu cum inf; Frazy.

należeć komu od kogo (1): NIkomu ynemu nienalezy od nas [.,.] czeſc y chwała y wſſytko błogoſlawieńſtwo iedno tobie naſz mily panie RejPs 142v.

należy komu, czemu cum inf w funkcji podmiotu (71): RejPs 156v, 162, 184; RejRozpr G; KromRozm III Kv, K5v; GliczKsiąż G2, Q3; LubPs A5; GroicPorz C3v; BibRadz *2v, I 55, 2.Par 13/5; OrzRozm H4v; BielKron 222v; OrzQuin M2; Prot A2v; SarnUzn E7; SienLek 195; RejAp 68v; GórnDworz Ev, I6, Ee2v; RejPos 37v, 38v, 39, 46, 281; BielSat D; KuczbKat 85, 115, 385; RejZwierc 11v, [28]v, 60v, 164, 228v; ſpráwnemu Wodzowi woyſká/ nalezy wiedzieć y ſpiſáne mieć mieyſcá wſzyſtki ty przes ktore woyſko má wieść BielSpr 7v; CzechRozm 34v; mnimáią áby to bogáctwu á śláchectwu należáło [ac nobilitatis esse putant]/ nic nieumieć/ á piſmá nieznáć. ModrzBaz 141v; prawdźiwym cnoty miłownikom należy/ nie wątleć/ nie pſowáć ſię [tamen ad veros virtutis cultores pertinet non debilitari nec frangi] dla złych cżáſow/ á więcey ſię kocháć w pięknośći cnoty y w prácach/ niżli w zapłátách ModrzBaz 135; ModrzBazBud ¶6; CzechEp 71; NiemObr 102, 107; Pánie/ ieſli należy tobie ſię zmiłowáć/ [...] Weyrzy ná mię ſmutnégo KochFr 108; ActReg 17, 21, 149; LatHar 650; KołakCath C4; WujNT przedm 18, s. 435 711, 825, Bbbbbb; SarnStat 46, 94, 155, 193, 213 (10); PowodPr 42, 57; KlonWor 55. Cf należy komu na czym cum inf w funkcji podmiotu.

należy komu na czym cum inf w funkcji podmiotu (2): SkarKaz 517b; káżdemu dobremu y káżdey Dobrey ná tym należy, nie iedno wyſtępku Ale y podeyźrzenia ſtrzedz ſię wſzelákiego. CiekPotr A4.

należy komu ze zdaniem podmiotowym [w tym z odpowiednikiem: aby (13), iz(e)by (3)] (16): RejPs 151, 160v, 215; LubPs H4v; KwiatKsiąż A2v, D3; mądremu záſię to należy/ iżby omyſlał dobre poſpolite GórnDworz B; KuczbKat 185, 310; RejZwierc 253; CzechRozm 124v; Bo ták to należy Rzecżypoſpolitey [Tam enim interest reipublicae]/ áby byli winni karáni / iáko i to/ áby niewinni byli wolnemi cżynieni. ModrzBaz 95, 11v, 18v, 85; SarnStat 394.

należy ku czemu (2): Tytuſowi tákyeż nyeco dotyka/ co ku biſkupyemu vrzędowi należy/ około obiránya ſlug koſcyelnych KromRozm II e3v; KromRozm III D3v.

należy na kogo, na co (182): LibLeg 10/114v; SeklKat F3; KromRozm III K5; DiarDop 109; GliczKsiąż F5, G4; GroicPorz f2; KrowObr 8v, 12, 45 marg, 103v, 177 (7); A nád tymi rzecżámi ći byli przełożeni/ Chonenias Lewita/ y Semei brát iego [...] z roſkazánia Eſechiaſſá Krolá/ y Azáriaſſá Biſkupá domu Bożego/ ná ktore to wſſyſthko náleżáło [ad quos omnia pertinebant]. Leop 2.Par 31/13; Woiewodowie máią tego doyźrzeć co ná nie należy. UstPraw A2, A3, A3v, A4, C3, Dv (7); BibRadz I 63d marg, 108c marg, 346 [2 r.], 428d marg, II 2b marg; BielKron 212v; Tuum est munus tuae partes, Na cię należy/ twoyá yeſt powinność. Mącz 237b, 14a, 79c, 83a, 86d, 88d (17); RejPos 46v; BiałKat 101, 198v, 245; WujJud 128, 153; RejPosWstaw 42; BudBib 2.Esdr 13/5; CzechRozm 197v; ModrzBaz 1, 17, 21, 23v, 25v (10); ModrzBazBud ¶5v; NiemObr 45 [2 r.]; Cżeladź zapłátą/ przyodźiewániem/ dobrze opatrzyć: á doyźrzeć/ áby też káżdy/ co nań należy/ był pilen ſwego. GostGosp 82, 60, 72, 124; WujNT 289; SarnStat 201, 244, 492, 747, 826 (14); KlonKr B3; KlonWor **2. Cf należy na kogo, na co cum inf; na kogo ze zdaniem podmiotowym; »jako na ktorą osobę należy«.

należy na kogo, na co cum inf w funkcji podmiotu (73): KromRozm II b; SeklKat M3; KromRozm III K5; DiarDop 109 [2 r.]; KrowObr C2v [2 r.], 3v, 7v, 45, 212; Ná Boga to należy rozſądzáć cżyię godność. BibRadz II 93b marg; nie należy ná człowieká wykłádáć piſmo wedle oſobnego rozumu ſwego. BibRadz II 130c marg, 1286b marg; KwiatKsiąż H4v; Improbi hominis est mendacio fallere, Nie należy ná dobrego człowieka mátáć kim/ omyláć kogo. Mącz 216c, 78d, 115c, 169a, 220b, 228b (8); WujJud 94v, 152 [2 r.], 214; WujJudConf 213v; ná Káznodźieię należy/ chociaby mu też y o gárdło ſzło/ w Kośćiele wołáć/ grzechy ná ocży wyrzucáć y káráć ModrzBaz 29; Iedney ſtronie być przychylnieyſzym niżli drugiey/ żadnym ſpoſobem ná ſędźiego nienalezy [nequaquam iudicis est]: [...] ále to rácżey należy ná pochlebcę/ á ná wykrętácżá ſpráwiedliwośći [sed est potius adulatoris et iustitiae perversoris]. ModrzBaz 87v, 18v [2 r.], 19v, 21, 21v, 23 (40); Phil L, Q3; SarnStat 369, 382; SiebRozmyśl A3v.

należy na kogo ze zdaniem podmiotowym [w tym z odpowiednikiem: aby (17), żeby] (18); toć też na żonę należy/ aby w wcziwoſcy miała męza ſwego/ á ſzanowala go iako głowy ſwoiey. SeklKat Kv, Gv; DiarDop 109; ábowim ná ſpráwiedliwosć to należy/ ábyſmy karánya rownáli z wyſtępki. GliczKsiąż G4; KrowObr 45, 201; Mącz 283d; ModrzBaz 1, 24, [38]v, 61v, 93 (11).

należy na kjm, na czym (8): Mącz 211a; Co ná tym należy kto gárdzi drogámi Páńſkiemi. RejPos 293 marg; A to káżdego odpowiedź/ á coż mnie do thego/ á cżoż ná mnie należy. RejZwierc 186; RejPosRozpr c3v; ModrzBaz 30; SarnStat 481; SkarKaz 205b. Cf »jako [na czym] należy«.

należy na czym [= na mocy czego] (1): Prosimy jako swego MP, abyś i około tego a zwłaszcza artykułu, na ktorym nam non caduca, sed aeterna należą, nic takowego stanowić nie raczył Diar 89.

należy na czym ze zdaniem podmiotowym [aby] (1): iż iáko to ná Rzecżypoſpolitey należy/ áby w káżdem rzemieśle rzemieśnicy byli pewni y doświádcżeni ktorziby rzemiosło ſwoie robili ModrzBaz 91v.

W charakterystycznych połączeniach: (daleko) (na)więcej (8), nic inszego (2) (nie)należy.

Przysłowie: ábyś káżdemu záchował co cżije ieſt/ co należy Bogu to Bogu/ á co Ceſárzowi to Ceſárzowi. RejZwierc 35v.
Frazy: »co komu należy« = suum cuique Modrz (20): BielŻyw nlb 3; RejWiz A2, 7v, 43v, 48v, 105v; zoſtáwiaymy káżdego przy powinnośći iego co komu należy. RejPos 253v, 46v, 250 [3 r.], 252v, 253v; á iżby káżdemu ſłuſznie było co komu należy nágrodzono. RejZwierc 54v, 54v, 148, 239, 248v; RejPosRozpr b4; ModrzBaz 1v.

»co [komu] należy« (1): Bo przeto nam dał Pan pięć ſmyſłow przed inemi źwirzęty/ ábychmy to vpátrowáli y tego ſłucháli/ y tego pilni byli co nam należy RejZwierc 148.

»coż nam należy ((u)czynic)?« (5): a iſz nam iuſz nikt nic pomoc niemoze coſz nam daley nalezy vczynic iedno paſc przed kolana twoie RejPs 158v; RejAp 189; RejPos 64, 65v, 137.

»jak(o) (co) [komu] należy« (4): Ktore to vchwały y Státuty chcemy y roſkázuiemy/ áby od wſzech w obec poddánych náſzych iáko komu należą chowány y wypełniány były. UstPraw K3; A to ia przydę rychło/ á zapłátá moiá zemną ieſt/ ábych oddał káżdemu iáko czo komu náleżeć będzie. RejAp 192v; RejPos 305; Mieyćieſz wſzyſtko porządnie iák dobrym [panienkom] należy PaxLiz C3v.

»jako na ktorą osobę [co] należy« (3): Y będą powinni y ſą obowiązáni ſpolnié śiebie y potomki ſwé względem przerzeczonych dóbr ták zámięnionych bronić/ [...] iáko ná którą oſobę dawność należy/ pod ſzkodámi Ziemſkiémi SarnStat 685 [idem 2 r.] 1249, 1256.

»już by mi nic inszego nie należało« (1): abowiem iuż by mi nic inſſego nienáleżáło iedno ſie vſtáwicznie czwićić [!] około dziwnych ſpraw twoich. RejPs 177.

»jako [na czym] należy« (1): wiec uwazaiac dom P. Przerębskich iakona nim nalezy vprosieł y tak tez to zostawieł sub dubio ActReg 85.

Zwroty: »osobliwie należeć« (2): tedy godźi śię záprawdę áby wiedźieli [chrześcijanie]/ co tey Swiątośći oſobliwie należy. KuczbKat 235, 15.

»powinnie należeć« (1): gdyżem widział iż ini od Bogá obdárzeni/ á ſnadź ći co im to powinnie należáło/ máło o tym dbáią RejAp AA4.

»należeć wedle prawa« (1): a thamo yesly czego boze wchoway ze by ssya nyessyeddnaly thedy wkusdem [!] sbadzie bada myely takowe prawne volne postapy yakye nalyesha wedlye prawa kassdego ZapWar 1548 nr 2669.

»należeć prawdziwie« (1): w grzech nigdy nie wpáźdź/ tę nalepſzą drógę Náyduię: lecz to Bogóm należy prawdźiwie GosłCast 26.

»należeć wedle przystojności« (1): Aby káżdy vżywał ſwoich powinnośći/ Co komu należáło wedle przyſtoynośći. RejZwierc 248v.

»słusznie należeć« (4): nidokogo teſz vcieczka iedno do ciebie: nam wiernym twoiem ſluſſnie nalezy RejPs 121; RejPos 253v; RejZwierc 54v; PaprUp K2v.

»właśnie (a. właściwie) należeć« [szyk zmienny] (35): RejPs 146v, 151, 162, 184, 215; KromRozm III N4; LubPs A5, H4v; KrowObr 192; RejWiz 76v; RejZwierz 88; BibRadz I 428d marg; RejAp 9v, 38v; RejPos 3v, 33v, 252v; KuczbKat 130, 310; RejPosRozpr b4, b4 marg; Niechże tedy pámiętáią ludzye przełożeni/ że tho ná nie właſnie należy/ że oni powinni dzyatki y młode ludzie w ſwym ſtárániu mieć RejPosWstaw 42; CzechRozm 89v; ModrzBaz 21, 122; CzechEp 236 [2 r.], 334; NiemObr 16; KołakCathOkuń A2v; WujNT Ccccccv; Aby tedy cále wſzyſtko R.P. co iéy właſnie należy doſzło/ á káżdy ſie iéy iuż finaliter vſpráwiedliwił/ poſtánawiamy: [...] SarnStat 414, 1024; PowodPr 47; SkarKaz 422a.

»z urzędu należeć« [szyk zmienny] (2): WujNT 825; STárémi Króleſtwá náſzégo vſtáwámi/ w wiedziono ieſt ſłuſznie y potrzebnie: áby záwżdy był Podſkárbi Koronny y Podſkárbi Nadworny: [...] Ale iż nie było żadną vſtáwą rozporządzono/ coby którému należáło z vrzędu ich [debeat ex officio JanStat 308]/ dla tego vſtáwiono ieſt: [...] SarnStat 356.

»zbraniać się tego, co [na kogo] należy« (1): Ktoby nieſtał ná woynie pod ſwą chorągwią ná mieyſcu iemu náznáczonym/ zbraniáiąc ſię tego co nań należy/ [...] Tácy máią być przed námi poſtáwieni. UstPraw Dv.

»z zwirzchności należeć« (1): [św. Cyprian] Stepháná też papyeżá nápomina/ áby on/ yáko ten ktoremu to z zwirzchnoſci należy/ ná myeyſce yednego biſkupá odſſczepyeńcá we Fráncyey/ inego obráć kazał. KromRozm III O2v.

W formule prawniczej: »oznajmować (a. dawać znać itp.) komu (a. ktorym) (to) (wiedzieć) należy« [szyk zmienny] (34): UstPraw Kv; Ia Bernarth Siedlewski komu to wiedzieć nalieży przy prawie Miaſta Krolia Iego Msci Koſćierziny wzagaionym Wiecu zeznawam Iżem [...] ZapKościer 1581/25, 1582/32v, 40v; ActReg 75; OZnáymuię káżdemu/ komu to należy wiedźieć/ iż Státut Polſki w druk wychodźi SarnStat *8; My Zygmunt Auguſt Król Polſki [...] oznáymuiemy/ y káżdému komu należy wiádomość tego czynimy tym Liftem náſzym SarnStat 1014, 8, 11, 19, 115, 218 (29).

Szeregi: »nie należy ani się godzi« (1): á tho cośćie dáli na ſpiſku odpowiedź/ álbo Apologią/ wſzákezmy powiedzieli/ że iuż ſwámi około wiáry więcey ſwarow niechcem mieć áni dopuſſcżamy nikomu/ więtſza cżęść zámyka roznice/ gdyż téż tho nam thák wiele tego nienależy áni ſie godzi BielKron 208v.

»przystoi a(l)bo (i) należy« [szyk 2:1] (3): Ita nobis decet. To nam przyſtoyi álbo ná nas należy. Mącz 79c, 482a; CzechEp 264.

»służy i należy« (1): ſamemu tylko BOgu oycu to wſzytko właſnie/ prawdźiwie y ſkutecżnie ſłuży y należy CzechEp 236.

b. Bez wyrażonej osoby nosiciela (użycia bezpodmiotowe) (56): Interest verbum impersonale, Należy, yeſt pożiteczno. Mącz 172c, 79c, 447d; Lácnoć o to że ćię zwáć będą y witáć Hetmánem/ [...] ále być tym/ á temu co należy doſyć cżynić/ to więc bárzo trudna [sed esse ac, quod res poscit, praestare, id vero longe difficillinum]. ModrzBaz 115.

cum inf w funkcji dopełnienia (11): A iż ſkokiem prętkoſć wieku bieży W tem ſie kochay co czynić należy. RejRozpr K3; GliczKsiąż G2, G4v; RejPos 150; KuczbKat 384; Trzymáć ſie tedy należy oney proſtey Polſkiey przypowieśći/ że ieden drugiemu nie ma ſie do otworzyſtey przyiáźni podawáć/ áni ſercá ſwego otwieráć/ áż z nim korzec ſoli zie. Phil H2, R3; SarnStat 217, 483, 776; Zásię wielemownośći/ tey ſie ſtrzec należy PaxLiz D3.

należy na kogo, na co (20): Mam ná śię Páná łáſkáwégo/ nágradza mi pracą moię ták iáko na mię należy. Strum Rv. Cf Frazy; »(u)czynić co(ż) należy«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (3): GliczKsiąż D5v; Należy [...] ábyſmy miedzy ſobą zgodę y miłość záchowáli/ y świátu okazáli WujJudConf 12; ActReg 20.

Frazy: »ile ([na kogo]) należy« (3): MurzNT 76; Páśćie ile ná was należy/ trzodę Páná Kryſtuſowę/ pracą oniey máiąc KrowObr 4v, 127v.

»jako ([na kogo, na co]) należy« = prout ad nostrum pertinet officium JanStat (16): SeklKat 3v; MurzHist B2; MurzNT A4; Quod ad gratiam bene atque amice dicis, Mówiſz yáko ná prziyaciela należy Mącz 86b; RejPos 218v, 350; RejZwierc 101, 105v, 136v; RejPosWstaw 22; CzechRozm 99; ZapKościer 1596/85v; Przeto ono dziecię [Zemomysł] zá roſkazánim oycowſkim/ iáko ná Xiążęcy ſtan należy było wychowáne. StryjKron 150; Swóy iako należáło vrząd odpráwował. KochJez B; My tedy znáiąc táką niezmierną łáſkę á wierutną dobroć tego Páná y dobrodźieiá ſwego/ záprawdę powinniſmy go miłowáć/ wierzyć weń/ á wierząc/ cnotliwie á pobożnie żyć/ iáko ná ſyny dobre y prawdźiwe należy WerGośc 208; SarnStat 830.

»jak(o) [komu, czemu] należy« (6): RejZwierz 109v; A on sliubuie onę chować i poddaie iey w moc rządzić gospodarstwem iak biallyglowie nalieży. albo przystoi ZapKościer 1580/10; ReszList 144, 160; ActReg 148; PowodPr 23.

Zwroty: »(u)czynić co(ż) ([na kogo, na co, komu, czemu]) należy« [szyk zmienny] (12): Diar 60; Hominis frugi fungi officio, Czinić to co ná dobrego człowieká należy. Mącz 115c, 504c; Ale prawdziwe męſtwo/ pochodzi s ſtátecżnego namyſłu/ gdy cżłowiek [...] chociaż ſmierć przed ſobą widzi/ iednák ták ſtale/ á mocnie trwa/ [...] w ſwym przedſię wzięciu/ iż mu ono niebeſpiecżeńſtwo/ do tego/ áby niemiał cżynić co iemu należy/ nigdy w nicżym nie przekáźi. GórnDworz Y, D5v, D6; RejZwierc 25v; WujJudConf 8; Boć záprawdę niepożytecżnym ma być on rozumian/ kto niecżyni tego co ná iego powinność należy [quod sui muneris] ModrzBaz 99v; SkarKaz 44a; PaxLiz B3; SzarzRyt C3v.

»wiedzieć co należy« (1): Pan moy ktory wie co nalezy [zdecydował] ActReg 184.

Szereg: »przystoi i (albo) należy« [szyk 2:1] (3): wrzody/ á nyemocy/ choroby/ ktore ſą brzydliwe á myerźyone przyſtoi y należy zákrywáć GliczKsiąż G4v; Mącz 384d; ZapKościer 1580/10.
c. Z elipsą zakresu powinności (w zdaniach względnych) (4): O Piſárzu co bierze więcey niż należy. UstPraw C2v.

należy komu (2): ná cżás náznácżony/ ziecháli ſie ná Syem/ ći ktorym należáło BielKron 305v; Mącz 384d.

należy na co (1): Erit humanitatis vestrae nostram tenuitatem boni consulere, Ná waſzę ludzkość będzie należáło/ álbo waſzá miłość będziecie raczili zá wdzięczne prziyąć náſzę chudobę. Mącz 428c.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Lift 99. a v. oſtátni/ zmaż należy. CzechRozm **7v.

Synonimy: 1. służyć; 2. dotykać się; 4. polegać, zależeć, zasadzać się; 6. podlegać, zależeć; 7. godzić się, przystać, przysłuszać, trzeba.

Formacje współrdzenne cf LEC.

Cf NALEŻĄCY

DJ, LW