![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: NABYCIE | Następne hasło: NABYĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
NABYĆ (222) vb pf
a jasne.
| inf | nabyć |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | nabyłem, -em, -m nabył | m pers | -smy nabyli, -chmy nabyli |
| f | nabyłam | m an | ||
| 2 | m | nabyłeś, -eś, -ś nabył | m pers | -ście nabyli |
| 3 | m | nabył | m pers | nabyli, nabeli, są nabyli |
| f | nabyła | m an | ||
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był nabył |
| imperativus | |
|---|---|
| sg | |
| 2 | nabądź |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | nabyłbym, bym nabył, bych nabył, by nabył | m pers | bychmy nabyli |
| f | bych nabyła | m an | ||
| 2 | m | byś nabył, by nabył | m pers | |
| 3 | m | by nabył | m pers | by nabyli |
| f | by nabyła | m an | ||
| n | subst | by nabyły | ||
| con praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | by był nabył | m pers | |
| n | subst | by były nabyły | ||
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | nabyło się | |||||
| fut | nabędzie się | |||||
| con | by się nabyło | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | nabywszy | |||||
inf nabyć (47). ◊ fut 1 sg nabędę (3). ◊ 2 sg nabędziesz (13). ◊ 3 sg nabędzie (22). ◊ 1 pl nabędzi(e)my (1) MWilkHist, nabędzi(e)m (1) CzahTr. ◊ praet 1 sg m nabyłem, -em, -m nabył (11). f nabyłam (1). ◊ 2 sg m nabyłeś, -eś, -ś nabył (8). ◊ 3 sg m nabył (34). f nabyła (9). ◊ 1 pl m pers -smy nabyli (1) HistRzym, -chmy nabyli (1) RejAp. ◊ 2 pl m pers -ście nabyli (1). ◊ 3 pl m pers nabyli (13), nabeli (1) ZapKościer, są nabyli (1) ArtKanc. ◊ plusq 3 sg m był nabył (8). ◊ imp 2 sg nabądź (2). ◊ con 1 sg m nabyłbym, bym nabył (2), bych nabył (2), by nabył (1); bym HistHel; bych RejPos; by BierEz; bym: bych GliczKsiąż (1:1). f bych nabyła (3). ◊ 2 sg m byś nabył (2) RejPos, KarnNap, by nabył (1) OpecŻyw. ◊ 3 sg m by nabył (6). f by nabyła (1). ◊ 1 pl m pers bychmy nabyli (1). ◊ 3 pl m pers by nabyli (5). subst by nabyły (1). ◊ con praet 3 sg m by był nabył (1). ◊ 3 pl subst by były nabyły (1). ◊ impers praet nabyło się (1). ◊ fut nabędzie się (1). ◊ con by się nabyło (1). ◊ part praet act nabywszy (9).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.
- 1. Wejść w posiadanie, pozyskać; zdobyć, zaopatrzyć się; kupić
(183)
- a. O abstraktach (37)
- b. O osobach: zjednać, pozyskać (36)
- 2. Osiągnąć pewien stan lub cechę (38)
- 3. Zwrot: »dziecięcia nabyć« = zajść w ciążę (1)
nabyć czego (58): Wroná [...] Cudnych ptakow pierza nabyłá: A w ono ſie przypráwiłá. BierEz K2, L4v, N2v; PatKaz II 154; BierRozm 17; Iać ieſſtze przez długi tzás nieopuſſtzę gadánia/ áza vćiebye nábędę ymienia. March3 Xv; RejPs 194; RejKup Fv, Bbv; Diar 68 [2r.]; GliczKsiąż H8,14v, M6; RejWiz 13v, 70, 140v; BibRadz Gen 12/5, 31/17, 36/5, I 281a marg; BielKron 75; ſzkodá miedzy dwiemá ná obie ſtronie/ yáko gdy ſie dwá frimárcznicy zeydą á da yeden drugiemu złego á nábędzie gorſzego álbo tákowegoſz. Mącz 173a, 168b, 279c, 393c; iáręcey mąki żytney nábywſzy/ [...] wſtáwić w pieć áż ſye vpiecze SienLek 54, 176v; Zá Czo nie mnieyſzey pochwały godná [białagłowa]/ niż ten kto tego [majętności] vmie dobrze nábyć. GórnDworz X6v; HistRzym 10, 68v, 92 [2r.], 118; RejPos 6, 39v, 116, [219]v; HistLan Fv; RejZwierc 106v, 111v, 122; BudBib Eccli 14/15; PaprPan G3, K; wſzytko ſwoie Xięſtwo/ y ine dzierżáwy ktore miał/ y ktorych potym nábyć miał/ ku Kroleſtwu Polſkiemu przyłęczyć y przywłaſzczyć obiecał StryjKron 612; Calep 36a; SarnStat 1166. Cf nabyć czego dla kogo; czego od kogo; czego z czego; czego za co; komu czego na co.
nabyć czego (po przeczeniu) [w tym: sobie (1)] (3): Nie był budowny áni pieniężny w Polſzce/ pieniędzy nie nábył áż gdy potrzebá pilna nádeſzła BielKron 403v; HistRzym 49v; Wſzákże iáko bogáctwá ábo ſkárby od kogo innego zgotowáne y zebráne/ człowieká bogátym nie vczynią/ ieſliże ich ſobie nie nábędzie WujNT 773.
nabyć czego dla kogo (1): Wierz mi żeć owych płaſzcżow/ ornatow s perłámi/ Nie dla Bogáć nábyli/ iedno ſzydzić námi. RejWiz 59v.
nabyć czego od kogo (4): ZapWar 1547 nr 2611; Ddziwuiemy [!] ſie ták bogátemu pánu/ od nas vbogich ſkárbow chce nábywáć/ [...] ſłuſzniey by nam vbogim od wielkiego páná ich nábyć BielKron 296v; ieſlim ktorego oſzukał ábo obfáłſzował/ á zle á niewiernie cżegomkolwiek od kogo nábył/ wrocę we cżworokroć. RejPos 351v; SarnStat 1199.
nabyć czego z czego (3): Bo złotá á pyeniędzy ſnádniey zawżdy tego/ Rychley káżdy nábędzye z hándlu łotrowſkiego. RejWiz 97; HistRzym 92; ModrzBaz 22v.
nabyć czego za co (1): Nátychmiaſt woły poprzedał/ Owce y kozy co ich miał: Zá to koni zbroie nábył/ A ták ſie ná żołd wypráwił. BierEz P2.
nabyć ile czego (3): A gdy ſie z łowu wroćili: Zwierzyny wiele nábyli BierEz K4; RejZwierc 38; nábyłem z łáſki twey wiele dobrego. CiekPotr 63.
nabyć ile czego czym (1): mocą onego kámieniá wiele dobrego nábył HistRzym 68.
nabyć komu czego na co (1): chlop yakyſz [...] podkawſchi yą v ſzwyenthego Marczina yeſth yey proſzil aby mv na ſchathi pyenyedzi gdzie nabila. LibMal 1552/171.
nabyć co (11): Kroleſtwo ſtraczane y inſze poſtronne nabyć dawa. FalZioł IV 47d; RejWiz 95v, 105v; Leop Gen 31/18; BibRadz Iob 20/18; cokolwiek Rzym nábył/ wſzytko przez nas. BielKron 108; HistRzym 61; A ow záſię biegá áby co gdzie wybiegał á iáko może nábył RejZwierc 105v; ZapKościer 1583/54; OrzJan 27. Cf nabyć co od kogo.
nabyć co od kogo (1): chcąli mieć dobry koń ku rycerſkiey potrzebie/ muſi go od nas nábyć BielKron 255.
nabyć co (po przeczeniu) od kogo (1): mamy rosdzyalu zapysch gy daley vedluk praw naszych pothem Ro[zdzial] ye oth zadnego ynshego [n]ycz nyenabywsy. ZapWar 1522 nr 2287.
nabyć czym (3): Y ztąd ſie im wſtępek páńſtwá záczął/ ieſliż ſie páńſtwem názwáć może to/ co ſie rozboiem nábędźie. OrzJan 27. Cf »nabyć pracą«.
Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Byłem złodzieiem/ á wſzytko co mam nábyłem zkradzieſtwá nocnego. HistRzym 92; RejPos 241.
W przeciwstawieniach: »nabyć ... (s)tracić (5), ostradać, przypaść« (7): czego wy zwielkiemi trudnoſćiami nábyć muſićie to temu dármo przypádnie ktory ſobie vmie záſłużyć łáſkę páná ſwego. RejPs 194v; Przeto tak wolą mieszać [ludzie ktorzy na nierządzie potyli] a odwłoczyć, żałując tego stracić, czego nabyli. Diar 68; RejWiz 193v; BielKron 9v; RejAp 143; Bo z iáką im cięſzkoſcią przychodzić muśi to/ cżego tu łákomie nábyli/ iż tego wſzytkiego nędznie oſtrádáć muſzą. RejPos 6; KlonFlis D4v.
Iuż gdzye nábyć tu nábyć/ á niech doſyć będzye RejWiz 69v.
Lako [!] tako nabyć RejKup ee7v, d7v; RejPos 239v.
Bo gdzye doſtáć tu doſtáć/ áby iedno nábyć RejWiz 169, 193.
»nabyć za wymianę« (1): GliczKsiąż M6 cf »nabyć za pieniądze«.
»z trudnością nabyć« (2): RejPs 194v; Więc s trudnoſcią nábywſzy/ wnet márnie tráćimy RejWiz 193v.
»(z wielką) pracą, robotą nabyć« (5:1): Bych wzdy to im był ſpoſobyl Czegom ſwielką przaczą nabyl. RejKup Fv, Bbv; GroicPorz k4; BibRadz Iob 20/18; BielKron 79v; BudBib Eccli 14/15.
»źle, niepobożnie nabyć« (8:1): PatKaz III 154; Bo owi tym łákomcom cżego źle nábyli/ Iedno gwałtem pobráli/ drugie wyłupili. RejWiz 70, 140v; BibRadz I 28Ią marg; RejPos 219v, 351v; Bo zleś nábył/ zle też zginąć muái. RejZwierc 17, 48v; KlonWor 82.
»nabyć do sytości« (1): Ale kto o miarę nie dba Wiele ma, więcej nabywa, Omylać się w swej żądliwości Nie nabędzie do sytości. BierRozm 20.
»nabyć i przyczynić« (1): y [to dobro] Ktore sobą spolnye nabeli y prziczeneli [...] Iagneſcze przerzeczony to wſzytko zoſtawuye y opiſzuye. ZapKościer 1583/54.
nabyć czego (7): bez wabow bez wſparow wſzytkiego nábędzyeſz/ Tu w roſkoſzach docżeśnych/ potym w wiecżnych ſiędzieſz. RejWiz 106; SarnUzn G4v; BiałKaz B4; Ktory będąc w náſzym ćiele/ potykał ſię z Cżártem śmiele/ y nábył onego/ dźiedźictwá prze grzech ſtráconego. ArtKanc I3v; WujNT Act 20/28, s. 483, 780.
nabyć ile (2): GórnDworz Ccv; Ale Adam chcąc więcey nábyć/ gdyż żądał áby był drugim bogiem/ wneth ſkarb ſtáry ſtráćił HistRzym [89]v.
nabyć ile czego (1): Przyſzedł tedy pierwſſy/ mowiąc: Pánie/ grzywná twoiá dzieſięć grzywien nábyłá. Leop Luc 19/16.
W porównaniu (1): Bo iáko Ezau nie mógł znowu nábyć dziedzictwá raz vtráconego: ták grzeſzący nie może znowu doſtáć niewinnośći/ pánieńſtwá/ y podobnych rzeczy. WujNT 780.
W przeciwstawieniu: »nabyć ... stracić« (2): A przeto pocżćiwa białagłowá więcey tym nábędzie niż ſtráći/ kiedy przeględáiąc wyſtępki mężowe/ w gruntowney ſie vſtáwicżnośći/ á cznocie záchowa. GórnDworz Ccv; HistRzym [89]v.
nabyć czego (32): Niewádzić drugdy przećierpieć/ Máłey krzywdy nizac nie mieć: Niżli dla vporney kaźni/ Mnogich nábyć nieprzyiáźni. BierEz O4v; Dlá tego tedy wſſytkimi ſilami pratzuy/ aby ie [łaski] nabyl/ by ſie wniey ij ona wtobie mnożyla OpecŻyw 46v; WróbŻołt 118/111, ppv; A owſſemem práwie zámilknął/ y od ſlow pożytecznych áczkolwiek mi to ſpracą przychodzi/ áby oni y ſtąd nienábyli przećiwko mnie potwarzy. RejPs 59; Kładze yakes Prziwilege Co ych gdzes nabył na Swiecze RejKup aa7, ov, x5; KromRozm III B2; Skądże páni kápuſtá tákich praw nábyłá/ Aby przez pániey ſtárey nigdy nie chodziłá. RejWiz 15, 184v; támże od Alexandra wielkiey wolnośći nábyli BielKron 296; Mącz 121e, 486c; HistRzym 4v; RejPos 6v; RejZwierc 160v [2 r.]; BielSpr 28v, 45v; KarnNap D3; [herby] nas obowięzuią/ ábyſmy śláchetnośći przodkow náſzych náśládowáli/ báwiąc ſię tákiemi cnotámi/ iákiemi oni zacnych titułow/ y sławnych domowi ſwemu przezwiſk nábyli? ModrzBaz 42, 61; SkarŻyw 445; ZawJeft 26; z moſtu ſkoczyłá do wody, Dla ſławy wieczney, nábyła tey ſzkody. KlonKr A3v; CzahTr I; Y ćielęćiá zá Ryśiá/ mośiądzu zá złoto Nie ptzeday: bo nábędźieſz kłopotu y o to. KlonWor 67. Cf nabyć czego od kogo; czego u kogo; Zwrot.
nabyć czego (po przeczeniu) (1): wſzákże thym pokoiá Konrad nie nábył BielKron 366.
nabyć czego od kogo (1): Krolowa Kleofidá pokoiá od niego nábyłá/ gdy ſyná od niego pocżęłá/ ktoremu imię dáłá Alexánder. BielKron 126.
nabyć czego u kogo (1): Co z nich [z bogiń] piſorimowie ſławni wſzytko máią. V których/ áza ia też téy łáſki nábędę KochPropKKoch 4.
nabyć co (4): kozdą laſką kozdą cznotą wyyąwſzy laſką poſzwyączenya z uyelką robothą y praczą nabyla PatKaz III 153; Solidum pararem hoc mihi beneficium, Abych tym uprzeymą łáskę Tobie nábyłá. Mącz 116c; HistRzym 101; LatHar 149.
W przeciwstawieniach: »zbyć (2), położyć, stracić ... nabyć« (4): áno iuż iednego kłopotu zbył drugiego nábył/ bo zbył pracze/ biegánia/ á nábył fráſunku á myſlenia/ á ludzkich ſzáczunkow á przymowek. RejZwierc 160v; SkarŻyw 445; że ſię to dobre ſtráćiło: [...] że ſię owe złe nabyło LatHar 149.
nabyć kogo (G) (10): Y oto ná me przekory/ Nábyłeś tákiey potwory. BierEz B4v, B4v; GliczKsiąż Mv, P5, P6v [2 r.]; BibRadz Os 3/2; BielKron 384v; Niech ſię I.M.X.K. pyta o Lukrecyey corce iego: iako iey nabył, y iáko z nią mieſzkał CzechEp [419]; KlonKr F4v.
nabyć kogo (A) (1): Pies ſobie hnet nábył świádká/ Kánię/ ſ[ę]pu/ iteż wilká. BierEz M2v.
nabyć kogo (G a. A) (17): A jestlibych pana stracił. Otoć bych sie mało smęcił, Dobremuć to łatwie przyjdzie Dwu za jednego nabędzie. BierRozm 26; BielŻyw 34; Nye dobrzec powyedzyał on cżłowyek/ iż zá to práwi nábył bym nyewolniká. GliczKsiąż M3v, L6v, N7v; RejWiz 38v; RejFig Dd4; RejZwierz 35v; BielKron 77; Cupio aliquos parare amicos beneficio meo, Rádá bych kilká prziyacioł nábyłá záchowániem y dobrodzieyſtwem moyem. Mącz 279c, 249c; HistRzym 54v; RejPos 193, 193v; BudBib Gen 12/5; Gdy kto komu czego Pożyczy, tráći to; y gdy ſię vpomina, Z przyiaćielá nábędźie wnet nieprzyiaćielá CiekPotr 79. Cf nabyć kogo (G a. A) do czego.
nabyć kogo (G a. A) do czego (1): Ieſliby co z Kleynotow Wáſzmośći zginęło/ Do tego Práktykarzá wnetby ſie nábyło. PaxLiz B3.
nabyć komu (6): GliczKsiąż N7v cf Szereg. Cf »nabyć sobie«.
»nabyć [kogo (G a. A)] sobie« (5): Cżyn dobrze komu możeſz, tak ſobie przyiaciół wiele nabędzieſz. BielŻyw 34; BibRadz Os 3/2; HistRzym 54v; RejPos 193, 193v.
nabyć kogo (G) (2): SkarŻyw 250; Biádá/ ieſli ie [dusze przebywające w czyścu] ſtráćimy Niewcżás tákich nábędźiemy. MWilkHist E.
nabyć kogo (A) (1): Azaż on nie ieſt Oycem twym/ ktory ćię ſtworzył/ vcżynił y ſobie nábył? PowodPr 18.
nabyć kogo (G a. A) (3): BiałKat 128v; Nábyłám inſzych ſynow Kryſtuſowey wiáry/ Co Krzeſt święty przyięli/ zrzućiwſzy błąd ſtáry. BielSat G4v; KochPij C3.
W przeciwstawieniach: »nabyć ... stracić (2), pozbyć, zostawić« (4): kácérzów álbo Heretykow ſłucháiąc/ nie tylo Chryſtuſá ſtráćili/ á miáſto niego Máchometá nábyli BiałKat 128v; SkarŻyw 250; MWilkHist E; kogo v pełnéy nábędźieſz/ tego v pełnéy pozbędźieſz. KochPij C3.
»z trudnoscią nabyć« (1): co z by za pozytek ſobie vczynil mily panie: aby ſtrudnoſcią nabywſſy raczyl zaſie od ſiebie odepchnąc nas RejPs 146.
nabyć z czego (1): [Demostenes] wſzakoż potim ſpoſobu wymawiania ze zwierciadła nabył, bo zawżdy przed zwierciadłem iako przed ſędzią rzecż wiodł. BielŻyw 59.
nabyć przez kogo (1): Przez kogo Polſká korony Krolewſkiey/ y ſporządzenia krześćiáńſkiego Rzecżypoſpoliitey ſwey nábyłá? PowodPr 20.
nabyć czym (1): Consequi et comparare sibi scientiam longo usu, Długim ćwiczenim nábyć umieyętnośći. Mącz 372c.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Przeto tedy iż to yeſt nyemáła rzecż Bogu co obyecáć/ á to myeć álbo tego nábyć cżemby ſiebye podpárwſſy mógł wypełnić GliczKsiąż L4.
W połączeniu szeregowym (1): dziecyę wykłádáćy rozumyeć ſie ſlow náuczy/ nieyáko też rzecży łáćińſkyey ſobye nábędzye/ náłoży/ y yákoby náſpiżuye. GliczKsiąż I8v.
W przeciwstawieniach: »nabyć ... stracić (2), utracić, skruszyć, zbyć« (5): GliczKsiąż L7v; BielKron 124v; OrzQuin P3v; RejAp 120v; Tám y pokuſy rozmáite/ y naiázdy ſzátáńſkie/ mocnie w Chryſtuſie vmocniony ſkruſzył: y miedzy proſtemi/ mądrey proſtoty nábył. SkarŻyw 543.
»z trudna nabyć« (1): Y tęś wdowę vtrapił/ która miáłá ná mię Táką bácżność/ iákowey ſtrudnábym tu nabył HistHel B2v.
»nabyć albo naspiżować« (1): żadney wiádomosći o rzecżách ten cżłowyek nye może ſobye nábyć álbo náſpiżowáć/ ktory ſam tylko w kącye myęſzka GliczKsiąż L3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»osięgnąć i nabyć« (1): Bo iuż oni y ſławy y chwały doſyć ſobie oſięgnęli y nábyli ná zyemi/ iż wytrwáli w ſthałoſciach ſwoich RejPos 273v.
Synonimy: 1. kupić; b. pozyskać, zjednać.
Formacje współrdzenne cf BYĆ.
HJ