[zaloguj się]
[pdf]

NABYTY (147) part praet pass pf

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNnabyty fNnabytå nNnabyté
Gnabyt(e)go Gnabytéj Gnabytégo
A Anabytą Anabyté
Inabytym Inabytą Inabytym
L Lnabyt(e)j Lnabytém, nabytym
pl
N m pers nabyci
subst nabyté
G nabytych
A subst nabyt(e)
L nabytych
inne formy
pl I - nabytémi

sg m N nabyty (14). ◊ G nabyt(e)go (4). ◊ I nabytym (4). ◊ f N nabytå (15); -å (13), -(a) (2). ◊ G nabytéj (12); -éj (1), -(e)j (11). ◊ A nabytą (8). ◊ I nabytą (1). ◊ L nabyt(e)j (1). ◊ n N nabyté (23); -é (3), -(e) (20). ◊ G nabytégo (17); -égo (1), -(e)go (16). ◊ A nabyté (6); -é (2), -(e) (4). ◊ I nabytym (3). ◊ L nabytém (1) SarnStat, nabytym (1) StryjKron. ◊ pl N m pers nabyci (1). subst nabyté (17); -é (1), -(e) (16). ◊ G nabytych (12). ◊ A subst nabyt(e) (1). ◊ I nabytémi (5); -émi (2), -(e)mi (3). ◊ L nabytych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: nabyty od kogo (4), przez kogo (3).

Sł stp s.v. nabyć, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

Zdobyty, osiągnięty; kupiony; partus Mącz, Cn (147): ZapWar 1532 nr 2452; roźdźielenie nábytego ſtátku/ wedle ſtanu Perſon y wedle pracey. GroicPorz a3; RejWiz 105v; Dźiedźictwo z przodku prętko nábyte [festinanter acquisita] nie poſzczęśći ſię ná oſtátek. BibRadz Prov 20/21; Castrense peculium, Lup ná woynie nábyty. Mącz 40b, 278b, c; RejAp 152 [2r.]; RejPos 72v, 217v [2r.], 351; ArtKanc K11v; bo nie tego ón chce/ áby ſie miał dobrze (co ná vżywániu rzeczy nabytych zależy) ále żeby miał co nawięcéy KochWr 32; Calep 24b; nie złe Práwo/ bo rzecży zoſtáwionych álbo nábytych od ſzárpániny á páſtwienia ſie złych ludźi nád niemi obrania GostGospSieb +2; [aby] y dóbr nábytych z Korony nie wywoźili ſub confiſcatione bonorum. SarnStat 277, 99, 444, 1165, 1166.

nabyty z czego [= za co] (1): KSyądz ieſliby vmárł krom Teſtámentu/ á dobrá po nim zoſtáły z dochodow Koſćielnych nábyte/ ſpadek po nim nie indźie iedno do Koſćiołá przynależy. GroicPorz ggv.

nabyty przez co (1): Aes circumforaneum. Pieniądz przes lichwę nabyty. Mącz 5a.

nabyty czym (9): Bo dla nieſpráwiedliwośći/ krzywdy y bogactw zdradą nabytych/ bywáią przenaſzáne kroleſtwá od iednego narodu do drugiego. BibRadz Eccli 10/8; BielKron 99v; BudBib Eccli 10/8. Cf »pracą nabyty«.

W charakterystycznych połączeniach: nabyte(-y, -a) bogactwa (4), dary, dobro (-a) (6), dziedzictwo, imienie (4), łup, pieniądze (2), pokarm, rzeczy (12), skarb (2), summy, własnośc [= majątek]; nabyty przez lichwę, rzemięsłem, walką, zdradą (2).

Przysłowie: Złoto ieſt rzecz nábyta KochDz 107.
Zwroty: »stracić co było nabyte« (1): [sromotna rzecz jest szlachcicowi nie czynić spraw poczciwych] kthory ieſli namniey sſtąpi s tey drogi/ ktorą ſzli przodkowie iego/ [...] nie telko nie przybáwi nic/ ále ſtráći y to/ co było nábyte GórnDworz Dv.

»[co] nabyte zachować« (1): Non minor eſt virtus, quam quaerere, parta tueri. To ieſt/ Nie mnieyſze męſtwo rzecży nábyte záchowáć/ Niżli doſtawáiąc iych/ z pocżątku prácowáć. ModrzBaz 126.

Wyrażenia: »niesprawiedliwie nabyty« = iniustus PolAnt (3): Sprawiedliwey ſie chudoby wiecey dzierż niżli imienia nie ſprawiedliwie nábytego. BielŻyw 44; BudBib Eccli 34/20; SkarŻyw 143.

»(własną a. moją, a. rąk cudzych) pracą, robotą; wielkimi pracami nabyty« [szyk zmienny] (3:1:1): áby żaden nikomu nic niebrał coby właſną pracą nábytego miał. GroicPorz 14, ggv; miedzy błogosłáwione niemáią być licżeni/ ktorzi ſię karmią pokármem pracą rąk cudzych nábytym [labore manuum alienarum quaesito]. ModrzBaz 37, 57; Calep [766]a.

»nowym prawem nabyty« (1): á ktobykolwiek ná dobrá nowym práwem álbo tytułem nábyté/ niemiał wwiązánia [...] tedy mu nie idźie pręſcryptia SarnStat 1167.

»na wieczność nabyty« (1): od którégo zápiſánia/ w wiązánia w Ziemſtwie/ wſzeláka pręſcryptia y dawność źiemſka/ we wſzelákim imięniu ná wiecznośc nábytém y zaſtáwném/ bierze początek y moc. SarnStat 1167.

»źle, niedobrze nabyty« (6:1): RejWiz 105v; Mącz 21b; Prot B3v; Rzeczy lepák zle nábyte/ máią być wracáne y oddáne nie komu my chcemy/ ále tym ktorymeſmy ie wzięli WujNT 274, Cccccc4; złodźieie y zbiegi álbo vtrátniki chowáią/ álbo im mieſzkánié dawáią/ álbo dźielą ſie z nimi vłápionémi y źle nábytémi [rapta et male acquisita JanStat 621] rzeczámi SarnStat 701 [idem] 707.

Szereg: »nabyty i otrzymany« (1): Cżęſtokroć w máluckiey [!] chwili giną te rzecży/ ktore zá długi cżás/ y wielkiemi pracámi były nábyte y otrzymáne [parta erant et acquisita]. ModrzBaz 57.
α. W funkcji rzeczownika »nabyte«: to co się zdobyło, uzyskało (19):
Przysłowie: Bo to ſlowo poſpolite Iż zlie zginie/ zle nabite. RejKup d3; Male partum male disperit, Zlie nábyte zlie zginie. Mącz 278e, 180c; RejPos 107 marg, 218 marg; ModrzBaz 10v. [Ogółem 6 r.].
Wyrażenia: »dobrze nabyte« (3): Czo za zaplatę placzy pan Bog tim ktorzy niekradną/ ale ſwego dobrze nabytego vdzielaią potrzebuiąeym ludząm? SeklKat L3v; SkarŻyw 571; SkarKaz 457b.

»źle nabyte« (16): Tego ktory offiáruie ze źle nábytego [immolantis ex iniquo]/ ofiárá ieſth zmázána Leop Eccli 34/21; RejPos 72 marg, 253, 326 marg; RejZwierc 37v, 48v; Abowiem poſpolicie záwżdy to ták bywa/ Krotką z zle nábytego káżdy roſkoſz miewa. PaprPan Dd2; SkarŻyw 571; y dáć co lepſzego z máiętnośći ſwoich/ y wracáć w czwor naſob zle nábyté/ to dopiero doſkonále głádźi grzechy. WujNT 275, 274. Cf Przysłowie.

a. O abstraktach, cechach i stanach (60): RejKup aa6v; LubPs aa3v marg; boś powiedźiał przyczynę waśni nábythey ſtanu Swieckiego/ przećiwko ſtanu Duchownemu OrzRozm H4, H2; BielKron 142; y to też ieſt powinność dobrego krolá/ [...] żeby ták práwem wſzytko obwárował/ iákoby poddáni/ cżáſu pokoiu pocżćiwie nábytego/ żyli we wſzelákim beſpiecżeńſtwie GórnDworz Hh, Ee3; A ieſt tych kilko roznośći w tych przypádłych á nowo nábytych przyiáźniach. RejZwierc 89, 26, 226; CzechRozm 223; Ná dobrego obywátelá należy/ żadnego zwyćięſtwá więcey tobie nieważyć/ iedno to/ ktore ieſt zá dozwoleniem praw nábyte [quam parta est legibus] ModrzBaz 63v; gdyż y tu ná wiérzchu widźiém/ tęż á iednę wodę/ róznémi gruntámi wiedźioną/ nábytą iákoby/ á máło ſobie podobną/ właſność otrzymáwáć. Oczko 8; CzechEp 7, 16, 325; Cnotá (ták ieſt bogáta) [...] Y króm nábytych przypraw świétna w ſwéy ozdobie. KochPieś 44; Co zá fráſunek weſélé nábyté Pſuie? ZawJeft 24, 21; KołakCath C3v; WujNT Eph 1/14; Mądrość nábytá ieſt przypráwą do niebieſkiey. SkarKazSej 662b marg, 663a; A ſławy raz nábytey/ nigdy nie przebędźieſz. SkorWinsz A3v; KlonWor 63.

nabyty od kogo (2): RejAp 124v; ále záwſze blizſzy ábo práwo od nich máiący nábyté/ poſag zápłáćiwſzy śioſtrom ábo ich potomkom/ mogą ono imienié wykupić ze wſzelákiégo zapiſu SarnStat 1168.

nabyty przez co (2): [posty i ine ustawy] wolnoſć krzeſćiyáńſką przez mękę páná Kryſtuſowę nábytą znyewoliły/ bárźyey niżli żydy zakon ſtáry KromRozm I Pv; WujNT 540.

nabyty czym (5): GrzegRóżn C2, D2v; Politią zową/ tę Rzecżpoſpolitą ktorą wiele oſob rządżi [!]/ [...] á iednáko ſię wſzytcy do sławy cnotą nábytey/ y do pánowánia máią [de virtutis gloria et imperio contentio] ModrzBaz 3v; Powodem do wolnośći krwią przodkow nábytey/ Z okazałey ſwey chęći bynamniey nie ſkrytey. SzarzRytLeśn ktv. Cf »potem nabyty«.

W połączeniach z wyrazami oznaczającymi utratę [w tym: zginęło nabyte [co]; utracić [co] nabyte; roztarganie [czego] nabytego] (3): RejPs 147v; Nye iżeby człowyek yuż rozumem ſye twym obłędźić/ áni wolą vſtępić/ á ták od bogá ſye odwroćić/ á ſpráwyedliwoſći nábytey záſye vtráćić nyemogł KromRozm III Bv; RejZwierc 174.

W przeciwstawieniach: »nabyty ... przyrodzony (13), własny, wrodzony, wzruszony« (16): BartBydg 121b; bo nam mowá Polſka przyrodzona ieſt/ á Niemcom náſzá mowá nábyta/ vczą ſye iey OrzList i2, b4; OrzRozm G3v; BielKron 175v; Oto tu ſłyſzyſz á ſłyſzyſz/ iż vcżynki káżdego właſne á nie nábyte náſláduią káżdego. RejAp 124v; dworney pániey ku przyrodzonemu bacżeniu/ nabythego z kſiąg rozumu potrzebá. GórnDworz X4, F8 [2r.], Gg5v; co to zá práwo takie: á iáko bywa álbo nábyte/ álbo wzruſzone. ModrzBaz 76, 54v; nie nábyta ále wrodzona ieſt chrześćiánom zgodá. SkarJedn A2v; gdyż to przyrodzony ieſt obyczay/ á owo nábyty: to niektórych/ á ow wſzytkich SarnStat 1306, 1164; SkarKaz 660a marg.

W charakterystycznych połączeniach: nabyta(-y, -e) cnota, cześć, ćwiczenie (2), dobro, dobrodziejstwo, godność, łaska (2), mądrość (3), mowa, nauka (2), nieprzyjaźń, obyczaj, pokoj, prawo (6), przyczyna, przyjaźń, rozkosz, rozum (2), sława (4), sprawiedliwość, waśń, wesele, wiara (4), wielmożność, własność [= właściwość], wolność (4), wymowa (2), zgoda.

Zwrot: »[co] nabyte zacho(wa)wać« (2): FalZioł IV 47d; [pan Kostka niechajże dworzanina radniej tego nauczy] iáko by ſie w zácżętey miłośći ſpráwowáć/ á nábytą łáſkę ſobie záchowáć mógł. GórnDworz Cc6.
Wyrażenia: »potem nabyty« (1): [dobrzy ludzie] z tego żáłoſni być muſzą/ gdy widzą/ áno ozdoby ſwoie ſpolne máią z temi/ ktorzi ich ieſzcże męſtwem álbo godnośćią niezásłużyli: á mowię godnośćią oną potem nábytą [virtutis... sudore comparatae] ModrzBaz 51v.

»z (wielką) pracą, z (wielkiej) pracy nabyty« (2:2): rozráduią ſie ſpráwiedliwi ſćirpliwoſći ſwoich/ widząc wielmożnoſć onę zwielkiey pracei nábytą iáko będzie zelżoná á wniwecz ſie obroći. RejPs 73v; Káżda rzecż potrzebuie ćwicżenia/ po ćwicżeniu przychadza mądrość/ ále z więtſzą pracą nábyta. BielKron 81 v; KwiatKsiąż F4v; SkarKazSej 662b.

»urzędnie nabyty« (1): niemáiąc k tey opiece práwá żadnego/ áni przyrodzonego/ áni vrzędnie nábytego OrzList h4.

Szereg: »ani pożyczony ani nabyty« (1): właſne a właſne ſpráwy każdego máią go náſládowáć. Y w thym ſłowie náſládowáć możeſz ſie ſpráwić/ iż áni pożycżone ani nábyte nie mogą być ni od kogo RejAp 124v.
W przen (2): Byłem tym Pánem záwżdy wedle boſtwá/ iáko przedwieczny Syn Boży: ále dla was bráćiey moiey nábytym práwem y wyſługą moią/ doſtałem tego páńſtwá w náturze ludzkiey SkarKaz 551b.
Szereg: »kupiony abo nabyty« (1): Krwią Bożą kupiony ieſt ábo nábythy Kosćioł/ á iednák Oćiec od Boſtwá nie ieſt wyłącżon/ thákże też Pan moy y Bog moy GrzegRóżn D2v.
b. O osobach (7): A tho pewnie rozumiey iż nas mogą rátowáć ći náſzy ták nábyći przyiaciele s thego márnego á omylnego bogáctwá tego ſwiátá RejPos 193v, 193v [2 r.]; WujNT 1.Petr 2/9.

W przeciwstawieniu: »przyrodzony ... nabyty« (1): Iż żaden nie może dwiemá pánom ſłużyć/ á ták tráćiſz Páná ſwego przyrodzonego á ták dobrotliwego. A ten drugi twoy nábyty pan/ ácżći do cżáſu pochlebowáć będzie. RejPos 74v.

W charakterystycznych połączeniach: nabyty lud, pan, przyjaciel (3).

Wyrażenia: »za pieniądze nabyty« = wynajęty (1): [Selewkus] páńſtwo bráterſkie wzyąć vmyſlił s pomocą poſtronnyeh ludzi zá pieniądze nábytych BielKron 128.
α. O potomstwie (1):
Wyrażenie: »syn niedobrze nabyty [= z nieprawego łoża]« (1): ktorą [Agar] był kazał [Bóg] wyrzućić Abráámowi z domu ſwego y s ſynem iey onym nie dobrze nábytym/ gdy mu iuz był dał Izááká potomká práwego RejPos 218v.
c. O państwach, królestwach, krainach (13): Tákże y to też nie mniey prawdá/ iż wſzelkie kroleſtwo/ tákimże nacżyniem bronione bywa/ przez iákie z pocżątku powſtáło y iáko nábyte było. CzechRozm 254v; Iż tu káżdy od Bogá ma zácżąć ſwe życie/ Gdy opátrzy potomkiem nábytą pocżćiwie/ Oycżyznę PaprPan F2; Król Zygmunt wyznawa, ktorym ſpoſobem ieſt nábyta Pruſka ziemiá SarnStat 1128; PowodPr 17; oyczyzná náſzá/ [...] z niewymowną troſką/ y z wielkim á práwie krwáwym potem/ przez ſrogie y niezliczone śmierći/ ieſt od ſławnych przodkow náſzych nábyta VotSzl A4v, C4.

nabyty czym (1): áby [...] mieczem gránic Wielkiego Xięſtwá Litewſkiego y Zmodźkiego od Prádziádow tymże oręzym nábytych/ y vgruntowánych czuynie broniłi StryjKron 350.

W charakterystycznych połączeniach: nabyte(-a) krolestwo (2), księstwo, ojczyzna (2), państwo (4), prowincyja, rzeczpospolita, ziemia.

Fraza: »[co] nabyte rozproszyło się« (1): Kroleſtwo vmieráiąc dwiemá ſynom zoſtáwił/ z ktorych niezgody páńſtwá/ kroleſtwá przez oycá nábyte roſproſzyły ſie/ y páńſtwo Partow zágáſło. BielKron 240v.
Zwrot: »[co] nabyte zachować« (1): A przetho pańſtwo od oycza nabyte: nie tilko zachował ale też rozmnożył MiechGlab 65.
Wyrażenie; »źle, złośliwie nabyty« (1:1): SkarŻyw 570; ále y ten ná páńſtwie złoſliwie nabytym ledwo śiedḿ dni wykonawſzy/ od Carzá Temniká Mamáiá był wygnány StryjKron 416.
W przen [czym] (1): Kroleſtwo Páná Kryſtuſowe ieſt nábyte krwią LeovPrzep C4v.
d. O herbie (1): [o herbie Jastrzębiec] Iże odmienić iuż gláńcu nie może/ Bo ieſt nábyty w imię twe moy Boże. WerKazPapr 274.
e. O chorobie (1): [Katarzyna] lyegayacz zyednym nyemczem yeſth mv vkradla zwaczka 4 thalieri skthorich dwa na lyeczenye wrzodu przithym tho Nyemcze nabithego vidala LibMal 1551/162v.

Synonimy: dostany, kupiony, osiężony, otrzymany.

Cf NABYĆ, NIENABYTY

HJ, LW