Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODBYCIE

Następne hasło: [ODBYĆ SIĘ] »

ODBYĆ (22) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	odbyć

praet
	sg
2	m	odbyłeś
3	m	odbył

imperativus
	sg
2	odbądź

conditionalis
	sg
1	m	bych odbył
3	m	by odbył

impersonalis
praet		odbyto
participia
part praet act		odbywszy

inf odbyć (10). ◊ fut 3 sg odbędzie (2). ◊ 3 pl odbędą (1). ◊ praet 2 sg m odbyłeś (1). ◊ 3 sg m odbył (1). ◊ imp 2 sg odbądź (1). ◊ con 1 sg m bych odbył (1). ◊ 3 sg m by odbył (4). ◊ [impers praet odbyto.] ◊ part praet act odbywszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. odbywam czym czego, Linde XVI – XVIIIw.

Znaczenia

1. Pozbyć się, oddalić (10)
- a. Wydalić z organizmu (1)
  - α. [Zwrot: »przed czasem odbyć« = poronić]
- b. Uwolnić się od choroby, dolegliwości (2)
- c. Sprzedać (2)
2. Stracić (3)
- Przen (1)
3. praw. Unieważnić (1)
4. Zrobić, wykonać zrealizować, załatwić (7)
- a. Uczynić zadość, zaspokoić jakieś roszczenia lub należności (3)
5. Zaspokoić (1)

1. Pozbyć się, oddalić; absolvere, defungi, resolvere Cn (10):

odbyć kogo, czego (2): BierEz B4v cf W przeciwstawieniu; FalZioł IV 2c cf Zwrot.

odbyć kogo, czego (poprzeczeniu) (3): [Antystenes chciał wszytki ucznie odegnać] okrom Dyogeneſa, kto[rego] dla ſtałoſci odbyć niemogł BielŻyw 70; ieſli go [konia, który ma guzy lub zołzy] więc nieopátrznie doſtánieſz/ á ináczéy go odbyć niemożeſz/ co rychley mu pomocy ſzukay/ iákoby mu ony guzy wyćiekły SienLek 186. Cf odbyć kogo od kogo czym.

odbyć kogo (po przeczeniu) od kogo czym (1): Doktor Luther nam powiádał/ gdy Bieſá piſmem świętym/ álbo ſtátecżną rozmową/ nie mogł od ſiebie odbyć/ tedy go cżęſto vſzcżypliwymi ſłowy/ álbo śmieſzną iáką ſpráwą odegnał. ReszPrz 51.

W przeciwstawieniu: »odbyć... nabyć« (1): Odbądźże tey pániey ſporney/ Latwie nabędzieſz powolney. BierEz B4v.

Zwrot: »odbyć precz [czego]« (1): Przeto rada dobra takich wozgrzywych [owiec] odbyć precż/ bo na inſzym powietrzu będącz: mogą być zachowane. FalZioł IV 2c.

a. Wydalić z organizmu (1):

Zwrot: »wody odbyć« = oddać mocz (1): Takież gdy go [wieprza dziczego] łowczy wzarań gonić imą niżli wodę puſci wnet ſie ſpraczuie/ ale gdy wody odbędzie: trudno mu czo vcżynić FalZioł IV 3c.

α. [Zwrot: »przed czasem odbyć« = poronić: Też wodá w któreyby wrzáłá Centurzya pobudza przyrodzoną rzecż pániam/ płod też ku wyśćiu pośila/ przeto niema być pániam dawano brzemiennym to pićie/ bo by muſiáłá przed cżáſem odbyć [mieć porodzenie FalZioł I 24d] SienHerb 31a.]

b. Uwolnić się od choroby, dolegliwości [czego (po przeczeniu)] (2): Koń ktory bolączkę ma pod czeluśćiámi/ [...] ieſth bárzo niepewny; ábowiem zołzów nieodbył/ á sthąd ma śiłá chorób w ſobie SienLek 184.

odbyć czym (1): świerzb rozmáity bywa: á wſzákże żaden niebywa/ kthorymby z człowieká niewychodźiło/ to coby mu ćiężéy ná wnątrzu ſzkodźić mogło/ gdyby świerzbém tego nieodbył SienLek 133.

c. Sprzedać; vendere Vulg, Cn; abalienare, alienare, commutere Cn (2):

[odbyć czego: folwárk ſwoy záwſze blizu Miáſtá buduy co nalepiey [...]: pożytkow wſzytkich łácniey w mieśćie odbędźieſz Cresc 1571 19.]

odbyć co (2): Ieſliże by z ſzczedł ná máiętnośći brát twoy/ á przeto dzierżawkę ſwą odbył/ po thwym kupnie ieſliby chćiał kewny ie^go odkupić to co on záprzedał/ może Leop Lev 25/25; OrzRozm S4v.

W przeciwstawieniu: »odbyć ... dostać« (1): Czwarta rádá Seymowa ieſt około hándlow/ iákobyſmy te rzeczy ktorych názbyt mamy odbyć mogli/ á tych ktorych niemamy łatwie doſtáli OrzRozm S4v.

2. Stracić [czego] (3): odbywſzy kóni/ z łuki/ pieſzki/ ordę wſzyſtkę Tátárſką ná ſobie dźierżawſzy/ tám zoſtał/ y gárdło ſwé między drużyną wierną ſwą mężnie dał OrzQuin R2v; RejZwierc 58; [A gdy Król odbył koniá/ dodał mu ſwoiego/ aby vſzedł/ niedbáiąc nic o śię ſámego. Cresc 1571 2].

Przen (1):

W przeciwstawieniu: »odbyć ... oblec na się« (1): ktorzy Boga vżywaią/ ácżći właſney ſwey iſtności nieodbędą/ iednák nieiáki dźiwny á máło nie Boſki kſtałt ná śie obleką/ thák iż więcey bogi niżli ludźmi być śie zdádzą. KuczbKat 100.

3. praw. Unieważnić [co] (1): PLenipotencyą ták odbyć może/ ieſli ieſth niedoſtáteczna/ ieſli w obec we wſzytkich ſpráwách vczyniona. GroicPorz t2.

4. Zrobić, wykonać zrealizować, załatwić (7): Nixurio. Niti velle, vel cupere, Rad bych rázem odbył. Mącz 248a.

odbyć czego (2): A tákże pod moſt iedź miedzy izbice/ Odbyłeś drogi więtſzey połowice KlonFlis G2. Cf odbyć czym czego.

odbyć czym czego (1): A thák nie mowámi poſpolitymi tego dowieść máią duſz obrońce/ ále iáſnym textem/ ſąli tákie duſze? iákie ſą? gdźie ſą? [...] Nie tym tego odbyć iáko niekthorzy mowią/ żywą Bogu/ żywą w Kryſtuśie GrzegŚm 50.

Fraza: »jedno aby odbył« [o pozorowaniu czynności] (1): Naydzyeć tákich [.. J ktorzy nye życżą tego vcżnyom ſwym/ áby ſie cżego dobrego náucżyli/ yedno żeby od nich kwártały dobre á ſpełne bráli. Cżytáć będzye nyechcący/ ále yedno áby odbył á przedſię ſwe págá denári myał. GliczKsiąż L8v.

a. Uczynić zadość, zaspokoić jakieś roszczenia lub należności (3):

odbyć czego (1): Gdy to Celnicy ſłyſzeli/ Támo ná targ brzybieżeli [!]: Iżby im ten Cło zápłáćił/Ktoby niewolniká kupił. W ten cżás Xantus kupcá żądał Aby mniey niż wźiął powiádał: A tę zmowę przeto cżynił/ Iżby tám łátwiey Cłá odbył. BierEz B3.

[odbyć kogo: wyznał przed namy, ze jako oycziecz odbył ssyny swoie; y wziely dzyal od oyczia ProtokWoźnik 115.

odbyć kogo z czego: Item naproth stego stathku [= majątku] odbytho sluznie a dobrze mathke thych ssieroth ProtokWoźnik 111.]

odbyć czym (2): Wſpomyonę tu dziſieſſy ſpoſob nakłádu tego/ który cżynyą rodzicy ná ſyny ſwe gdy ye do ſzkoły dáyą. Przez wſſytek kwártał ocyec nyechce ſie wyęcey wydać/ yedno dwyemá groſſmi álbo trzemá chce odbyć GliczKsiąż M3; KlonFlis F.

5. Zaspokoić [kogo czym] (1): Ieſli Zyd przez przygodę ogniową [...] ſtráci rzeczy ſwé z zakłády záſtawionémi [...] á Krześćiánin [...] który záſtáwił/ iemu trudnośći zádáie: Zyd właſną przyśięgą Krześćiániná odbędźie. Miáſto, nic niech nie poſtępuie przećiwko Zydowi SarnStat 252.

Synonimy: 1. oddalić; a.α. porzucić; c. przedać, sprzedać; 2. stracić; 4. odprawić, wypełnić; 5. odprawić.

Formacje współrdzenne cf 1. BYĆ.

Cf ODBYCIE, ODBYT, ODBYTY