[zaloguj się]
[pdf]

ODDALIĆ (264) vb pf

o jasne. ◊ W inf -å- (42), -a- (29); -å- MurzHist, BielKron (3), LeovPrzep, KarnNap, ModrzBaz, CzechEp, ArtKanc (2), SkarKaz, też Calep; -a- OpecŻyw (2), GliczKsiąż (2), GroicPorz, UstPraw, HistRzym, BiałKat, SkarJedn, LatHar (9), też HistAl (2); -å- : -a- LubPs (2:2), Mącz (17:1), SkarŻyw (4:1), SarnStat (6:4), SiebRozmyśl (1:1). ◊ W imp a pochylone. ◊ W pozostałych formach: -å- (97), -a- (7); -a- MurzHist (2), MycPrz, też HistAl, -å- : -a- BielKron (6:2), KochPs (1:1).

Fleksja
inf oddalić
praet
sg
1 m -m oddålił
2 m -ś oddålił, oddåliłeś
f -ś oddaliła
3 m oddålił
f oddåliła
n oddåliło
imperativus
sg pl
2 oddål oddålcie
3 niech oddåli
conditionalis
sg pl
1 m bych oddålił m pers
2 m byś oddålił m pers byście oddålili
3 m by oddålił m pers by oddålili
n by oddåliło subst
impersonalis
praet oddål(o)no
participia
part praet act oddåliwszy

inf oddalić (85). ◊ fut 1 sg oddålę (11). ◊ 2 sg oddålisz (7). ◊ 3 sg oddåli (14). ◊ 2 pl oddålicie (2). ◊ 3 pl oddålą (1). ◊ praet 1 sg m -m oddålił (2). ◊ 2 sg m -ś oddålił, oddåliłeś (10). [f -ś oddaliła.] ◊ 3 sg m oddålił (28). f oddåliła (4). n oddåliło (1). ◊ imp 2 sg oddål (54). ◊ 3 sg niech oddåli (1). ◊ 2 pl oddålcie (1). ◊ con 1 sg m bych oddålił (1). ◊ 2 sg m byś oddålił (1). ◊ 3 sg m by oddålił (18). n by oddåliło (1). ◊ 2 pl m pers byście oddålili (1). ◊ 3 pl m pers by oddålili (2). ◊ impers praet oddål(o)no (1), [oddåliło się cf ODDALIĆ SIĘ praet 3 sg n]. ◊ part praet act oddåliwszy (18).

Sł stp notuje, Cn s.v. oddaleniu podległe rzeczy, Linde bez cytatu.

1. Sprawić, żeby ktoś lub coś był(o) daleko, nie był(o) razem; abstrahere, avellere Mącz; elongare PolAnt [kogo, co] (23):

oddalić od czego (1): Syny lepak Iehudſkie y ſyny Ieruſzalimſkie przedawáliśćie ſynom Iewáńſkim/ żebyśćie ie oddalili od gránic iych. BudBib Ioel 3/6.

a. Oddzielić od kogoś lub od siebie nawzajem, rozłączyć [w tym: od kogo (11)] (13): HistJóz C3v; Miły panie racży te złe ludźie oddalić od dobrych ludzi ktorych mało WróbŻołt 16/14; Avellere atque abstrahere filium a matris complexu, Oddalić od mátki ſyná. Mącz 478c, 461b; O Duchu naświętſzy Pánie/ [...] Oddal od nas Duchá złego ArtKanc I5v.
Zwrot: »od siebie oddalić« (1): Ze wſſythkich inſſych dobrodzyeſtw ktoreby ſynowi ocyec wyrządzał właſnye áż do lat práwych/ [...] to oſtátnye á konyecżne dobro ma mu s ſiebye okázáć [...]/ iż go nyema opusćić áni od ſiebye y łáſki ſwey oddálić. GliczKsiąż Q2.
W przen (1):
Zwrot: »daleko oddalić« (1): duchá ſwego ſwiętego ktory ſmętne poćieſſa nierácz dáleko ode mnie oddalić. RejPs 77.
Przen: Spowodować zmianę uczuć u kogoś (też u samego siebie) (6): BudBib Ps 87/8[9]; Oddaliłeś znáiome/ sſtałem ſię im brzydki GrabowSet H3, E4v.
Zwroty: »od Boga oddalić« (2): lecż y ten [Ochozyjasz]/ oycá náſládował. W tey ſproſnośći pogáńſkiey/ iż báłwány chwalił/ A ſwą myſl y też ſerce/ od Bogá oddalił. HistHel D2v; SkarŻyw 260.

»oddalić chuć« (1): Alienasti a me voluntatem amici, Vcziniłeś mię podeżrzánym prziyacielowi/ álbo oddalileś chuć yego odemnie Mącz 6d.

b. Odpędzić, wygnać [w tym: od kogo, od czego (6)] (7): Przed Bogiem wſzytki [żaby] płákáły: Proſząc by Krolá tákiego/ Oddalił od nich groźnego. BierEz 13; Pułnocne też (woyſko) oddalę od was/ á zápędzę ie do ziemie puſtey y opuſzcżoney BudBib Ioel 2/20; Nigdy to nie będzie/ áby mieli wykonáć myśli ſwe nieprzyiaćiele twoi/ á ćiebie od tego klaſztoru oddálić SkarŻyw 509; SarnStat 980.

oddalić czego (1): będą ocży moie obrocone [...] k tobie y ku ludu Izráelſkiemu/ ieſli będzyecie ſtrzedz przykazánia mego/ [...], á ieſli inácżey vcżynicie/ oddalę was tey zyemie/ ktorą dałem wam BielKron 77v.

Szereg: »oddalić, wygnać« (1): będźiemy mieć moc [...] człowieká ták złośliwégo i chełpliwégo od przerzeczonéy źiemie Sędomiérſkiéy [...] przez wſzelkiégo práwá y práwnégo poſtępku oddálić/ wygnáć [amovendi et expellendi JanStat 88]/ iáko poſpolitégo dobrá nieprzyiaćielá SarnStat 980.
Przen (2): Y ćiebie miłe dźiećię/ ták vczę: áby powſtawſzy ze ſnu twego/ [...] Pánu dźiękował: że obraz śmierći od ćiebie oddaliwſzy/ fizerunk przyſzłégo zmartwywſtánia w tobie okazał: wzbudźił ćie BiałKat 233v; Ieſli ſię náwroćiſz do wſzechmocnego/ zbudowan będzieſz/ oddaliſz niepráwość od namiotu ſwego. BudBib Iob 22/23.
c. Wykluczyć, wyłączyć, zaprzeczyć (2):

oddalić czym (1): Bywa doſyć ludźi niepożytecznych/ przedśię iednák ſam: ich niepożytek ſtráćić ich bytnośći nie może [...]: ſą przedśię ná świećie [...]. Tákżeć y ćiáło Páná Chryſtuſowo ieſliżby pożytheczné nie było/ [...] nam zoſtáwioné ku vżywániu: przedśię bytnośći iego oddálić z támtąd thym niepożytkiem/ który v śiebie rozumiéſz/ nie możeſz BiałKat 311.

Szereg: »oddalić abo zniszczyć« (1): iáko ieden Adam wſzem ſynom ſwoim był przycżyną aby od niego vrodzeni/ ludźmi ábo cżłowiekami byli zwáni: Takżeć też ieden y ſam Bog Oćiec ieſt przycżyną áby Kryſthus był iednorodzonym Synem iego/ á pogothowiu zátym áby był Bog prawdźiwy z Bogá prawdźiwego. Odeymi Adámá/ tedy vſtháną wſzyſcy ſynowie ludzcy/ bo żadnego nie będźie. Także oddaliwſzy ábo zniſzcżywſzy iednego ſámego Bogá prawdźiwego Bogá Oycá/ iuż przeſtánie wſzelakie názywánie Syná Bożego/ y pochodzenie Duchá S. GrzegRóżn [L2].
2. Sprawić, aby czegoś nie było (przestało istnieć lub nie nastąpiło), aby ktoś czegoś nie miał, nie doświadczał, nie stosował: odebrać, nie dać, nie dopuścić do czegoś; avertere Vulg, Mącz, Modrz; removere PolAnt, Mącz, JanStat; auferre Vulg, Modrz (222):
a. O sprawach niepożądanych: uwolnić (się) od czegoś, uchronić (się), ustrzec (się), odżegnać (się); adimere, depellere, detrahere, diluere, discutere, propellere, revellere, segregare Mącz; auferre, amovere Vulg; repellere HistAl; semovere JanStat [kogo, co] (177): Dáy mi mądroſtz ſwiata tego/ ktorá ieſt ſſáleńſtwo v ciebie pana mégo/ oſtrożnie oddalitz. OpecŻyw [123], 177v; A ieſtliby tha febra chwilę trwałá á chciałby ią oddalić. Wezmi [...] FalZioł V 93v, I 13d, IV 2c; GlabGad E4v; WróbŻołt 13/7; ieſli [człowiek] łácżnie á pokármem ſpráwionym ze złotá byłby karmion/ głodu nie oddali HistAl K5, C6; LubPs S5, aa6v marg; Ty Ráfáelu [...] wrzody oddal KrowObr 174, 152, 162, 164; BielKron 35; Mącz 4a, 96b, 220b, 287b, c, 419b; Ieden bywa obieran/ áby głowę poſtánowiwſzy/ przycżynę odſzcżepieńſtwá álbo roſtárgnienia oddalił. WujJud 154; MycPrz I A3v; SkarŻyw 58, 162, 565; ArtKanc M15v [2 r.], M16, R16v; ZawJeft 10; GrabowSet T2v; wſzelką nienawiść y gniew nieprzyiaćioł moich/ rácż zátłumić y vśmierzyć: iákoś rozgniewánie y záiątrzenie Ezawowe/ ná brátá iego Iákobá oddálić racżył. LatHar 585, 37, 237, 412; prozno v świátá [ludzie w chorobach] pomocy ſzukáią/ poki przyczyny choroby nie oddalą. WujNT 323; w ſłowie náſzym ſtałym y wiernym/ oddaliwſzy wſzelką zdrádę y chytrość/ obiecuiemy [...] SarnStat 1000; SkarKaz 550b [3 r.], 552b; mam to poruczenie [od Boga]/ ábych wam złośći wáſze vkázował/ y pomſtę ná nie/ ieſli ich nie oddalićie/ opowiádał. SkarKazSej 706a.

oddalić od kogo (50), od czego [od oczu itp. (3), od kościoła (2)] (5) (55): OpecŻyw 16v; PatKaz II 35, 45, 68; PatKaz III 144; WróbŻołt 118/22, 29; oddal odemnie obleſſne á omylne żyćie ná ſwiećie/ ále by záwżdy było według ſwięthey náuki twoiey. RejPs 177, 36v, 176v, 178, 181v; HistAl K5v; [Pan] W nocy zimność Myeſlącá od cyebye oddali. LubPs cc2v, L2v, aa5v [2 r.], hh6v; Leop Ex 8/31; BielKron 26; RejAp 89; SkarJedn 260; SkarŻyw 294; CzechEp 45, 47; KochFr 108; ArtKanc F11v, M4, Q19v; GrabowSet N3; Lekkomyślność [...] y ſlowá z prawdą ſ ię mijáiące/ oddal odemnie Pánie LatHar +3; Rácż od Kośćiołá twego wſzelákie złośći y nieprawośći oddálić. LatHar 42; [Jezu] ktoryś z ták wielkim nakłádem doſyć doſtátecżnie oddalił od nas wſzelkie karánia/ o ktoreſmy ſię grzechámi náſzemi byli przypráwili: prośimy ćię LatHar 283, 63, 68, 207, [537], 588 (13); WujNT Rom 11/26; SarnStat 955; O iák oddalił od twéy naświętſzéy miłośći wielkie ſmętki y vćiſki/ któreś miáłá w Wielki piątek [...]. Ráczyſz ſię do iego naświętſzéy miłośći przyczynić zá mną/ áby też raczył odemnie oddálić wſzytki ſmętki moie SiebRozmyśl L2; Wſzeláką nieżyczliwość y zazdrość/ y ohydę ſerdeczną y zwierzchnią ku brátu memu oddal odemnie SkarKaz 316b. Cf »oddalić od siebie«.

oddalić z czego (1): [Elizeusz] Gorzkoſć z potráwy oddalił BibRadz 4.Reg 4 arg.

oddalić komu (5): OpecŻyw 32v; Atak chczaċ wam złą myli od daliċ a was vweſſoliċz zpozytkiem waſſem/ podiatem [!] ſię tey pracei RejKupSekl a6; Nedum morbum removisti sed etiam gravedinem Nie tilkoś mi ból oddalił ále też cięſzkość álbo ociężáłość. Mącz 244c; SkarJedn 44; SkarŻyw 286.

oddalić przez kogo [= dzięki komu], przez co [= czym] (4): OpecŻyw 16v; A tego cżaſu w Attenach mor był, y rozkazano Attenianom iżby ten mor mogli oddalić przez ofiari boſkie. BielŻyw 25; KrowObr 162v; O Pánie Boże/ ktoryś przez iedynego Syná twego/ rośćiągnione ſzeroko Dyabelſkie okrućieńſtwo y moc od ludu twego oddálić [...] racżył LatHar 624.

oddalić czym (5): PatKaz II 68; FalZioł V 32; Morbos remediis propulsare, Niemocy lekárſtwem oddalić. Mącz 287c; á tę też [doczesną kaźń] cżłowiek zá miłośierdzim Bożym pokorą y ſpráwą ſwoią pobożną vlżyć y oddalić może KarnNap Dv; SkarŻyw 286.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to 3); zaimek względny (3); aby] (4): [Matko Boska] Racż oddalitz tzo ieſt złégo/ Vpros wſſego dobrégo. OpecŻyw 190; Potym Márgraff Brándeburski porwał lie s temi ſłowy mowiąc. Niech to dáleko od nas oddáli Pán Bog M. Ceſárzu ábychmy poſpołu tákiego mniemánia o ſobie ſłuch puśćić mieli do Krolá Polſkiego BielKron [3322]v; Mącz 479a; SkarŻyw 501.

W połączeniach szeregowych (2): ále to wſzytko Krol [...] ma naprzod obácżáć/ áby/ ieſliby ſię co złego przybliżáło/ mogł rádę pogotowiu mieć/ ktorąby ono ábo oddalić/ ábo vſkromić/ ábo wżdy iednák przyſtoynie á ſpokoynie to nośić mogł cokolwiekby przyſzło. ModrzBaz 106v; SarnStat 171.

W przeciwstawieniach: »oddalić ... dać (2), rozmnożyć« (3): ArtKanc F11v; chcąc od obywátelów Króleſtwá náſzégo ſzkody/ vćiſki/ prace/ y nakłády oddálić/ á pożytki y rozmnożenié im [...] część [!] y poczćiwość rozmnożyć: Kśięgi práwá Máydeburſkiégo w ſkarbie náſzym Krákowſkim położyliſmy SarnStat 955; SkarKaz )(3.

W porównaniu nawiązującym do znacz. 1. (1): Iák ieſt dáleki od śiebie/ wſchod od zachodu ná niebie/ Tákći dálekie vcżynił/ á wſzyſtki od nas oddalił. Náſze złośći niepráwośći ArtKanc Q19v.

W charakterystycznych połączeniach: oddalić bakanie, błędy, bojaźń, bol(eść) (2), choroby (przyczynę choroby) (2), chytrość, ciężkość {ociężałość) (2), diabelską moc (diabelskiej mocy panowanie) (2), febrę (2), frasunki, gabanie, głod, gorzkość, jadowitość, jęctwo, karanie, kłamliwe słowa, łakomstwo, łzy, mądrość świata, męki, moc pokus, mor, muchy, nadzieje fałszywe, nagranie szatańskie, nauki fałszywe, nędzę, niebezpieczność, niedostateczność, niemocy (2), niepłodność, nieprawości (2), nieprzyjacioły (2), niesnaski, nieumiejętność, niezbożność, nieżyczliwość, obleśne życie, ohydę, okrucieństwo, plagę, pohańbienie, pokusy (2), pożądliwość (2), przeklęctwo, przeszkody, przyczynę odszczepieństwa, przygany, radę złościwych, rozgniewanie, rozność, smutek (smętek, zasmucenie) (6), sny szkodliwe, spory, sprosność, szkody, śmierć, teskność, trudność, trwogę, uciski (2), udręczenie, upragnienie, wątpliwość, wrzody (3), wymysły świata, wzgardzenie, wzgorszenie, zajątrzenie, zawracanie głowy, zazdrość, zdradę (2), zimność, złą myśl, złe pieczołowanie, złe przygody, złe rzeczy, złości (5), żałość, oddalić od człowieka, od faraona, od kościoła bożego, od (mocy) ludu (4), od obywatelow, od sługi (2); oddalić lekarstwem, napojem, pokarmem, przez swe narodzenie, przez ofiary, przez znamię krzyża.

Zwroty: »oddalić grzech, brzemię grzechow« [szyk zmienny] (8:1): Oto matka baranka niepokálonégo/ ktory oddálil grzéchy ſwiata OpecŻyw 184v; gdym począta wzyuoczye mey mathky Otedy oczyecz bog ukazal mocz ſwoyą ktorą moczą boſką oddalyl (z wyecznoſzczy) grzech wſzelky odemnye y myerſyączką ſwoyą PatKaz II 68, 35, 45, 68; RejPs 36v; KrowObr 152; on ſkoro do niego mężoboycy oni przyſzli/ zmyślił ſzaleńſtwo [...]. A one dzicy y głupi ludzie/ widząc iſz rozumu niema/ dáli mu pokoy. Ták ſobie mądrze pocżął iáko drugi Dawid/ y grzech ludzki oddalił/ y ſam ſię mężnym ná śmierć pokazał. SkarŻyw 572; LatHar 207.

»precz oddalić« (1): Discutere cunctationem. Wſzeláką wątpliwość precz oddalić. Mącz 339a.

»oddalić od siebie« [szyk zmienny] (7): OpecŻyw 91; Gdyſmy ktym látom przyſzli/ iż iákokolwiek możem rozeznáć dobre od złego/ żądáliſmy oddálić od ſiebie nieumieiętnoſć [desideravimus repellere ignorantiam]/ á być nápełnieni mądroſcią w vmyſlech náſzych HistAl I4v; KwiatKsiąż F4; wſzytki obrzezáć [...] wedle práwá Bożego roſkazał: áby to co ſię Bogu niepodobáło/ oddaliwſzy od ſiebie/ pomoc Boſką ná nieprzyiaćiele ſwe/ mieć od niego mogli. SkarŻyw 501, 168, 325. Cf »oddalić od siebie podejzrzenie«.

»oddalić od siebie podejzrzenie« (1): Suspicionem a se segregare, Wypráwić ſie z podeyźrzenia, Oddáłić [!] od ſiebie podeyzrzenie. Mącz 406d.

»skargi, winę oddalić« = odeprzeć oskarżenie; depurgare a. diluere crimen Mącz [szyk zmienny] (2:1): Iezu ktorys od Piłatha pytany żadnym Słowem nie chciał Fałſzywych ſkarg oddalić, ſmi. ſie nad nami. TarDuch C3v; Mącz 199d, 322b.

Szeregi: »dalekie uczynić a oddalić« (1): ArtKanc Q19v cf W porównaniu.

»oddalić i rozwiązać« (1): Tę táką trwogę y trudność [nauczenia wolej bożej] mądrość nam Bogá oddaliłá j rozwiązáłá: dáiąc nam tákie ludzie poſłáńce ſwoie/ w ktorych ſam Chryſtus mowi. SkarJedn 44.

W przen (11): Mouy bog przeſz yſayaſſa [...] oddalczye zloſzcz myſzly uaſzych od oczu moych PatKaz III 144; WróbŻołt 118/29; racz miły panie oddaliwſſy ciemnoſći ſmyſlow naſſych oſwiecic ie RejPs 65; BielKron 199; oddal [Panie] ten wrzód odemnie ſzkodliwy/ Który wkradſzy ſię/ iáko gnuſność/ w ſkryté kosći/ Wygnał mi wſzytki práwie z ſercá mé rádosći. KochFr 108; DVchu Swięty [...]. Oddal od ſerc náſzych ćiemność/ á day słowá ſwego zupełną znáiomość. ArtKanc F11v, M4; Day nowe ſerce y nowego duchá: á oddal kámienne/ á day mięśiſte ſerce SkarKaz )(3v, 611b.
Zwrot: »daleko oddalić« (2): Dáleko oddal odemnye káżdey złośći drogę LubPs aa5v; BielKron [3322]v.
α. O Bogu wybaczającym lub karzącym: nie zesłać, zaniechać, darować (43): SkarŻyw 294; A gniew ſwoy ſrogi rácżże iuż oddalić/ mnie ſię vżalić. ArtKanc L12v, M, R18; Zmiłuy ſię/ [...] Oddal iuż kłopoty/ ktorymiś mnie zborzył GrabowSet B2v, 14.

oddalić od kogo (33): PowUrb +v; ſſedl [Jezus] [...] na toż mieſce gdzie ij pirwey/ aby ſie tam ſwému milému oyttzu modlil/ záby ſmiertz okrutną ij mękę gorzką od niego oddálil. OpecŻyw 100v, 100, 101; MurzHist Ov; LubPs T, hh3v; BibRadz Ex 10/17, 23/25; LeovPrzep E2v; RejAp 135; HistRzym 90; KarnNap Dv; ModrzBaz 64v, 144v; KochPs 46, 120; SkarŻyw 294; ReszPrz 113; ArtKanc M18v, R16v, R18; LatHar 177, 313, 623, 651; áby té plagi y karánia/ któréſmy grzéchámi náſzémi záſłużyli/ raczył od nas miłośćiwie oddalić/ á nád námi ſie ſmiłowáć SiebRozmyśl E2v, B3, Fv; VotSzl D4. Cf oddalić od kogo czym.

oddalić od kogo czym (1): kłádzye nam [w psalmie] przed ocży iáwne prorocthwo othákich złych przypadkoch/ iáko ná lud Páńſki przypadáć miáły. A prośi thu o wſpomożenye/ áby to ſam Pan Bog możnoſcią ſwoią miłośćiwie vśmirzyć á od ludu ſwego oddalić racżył. LubPs T4v. [Cf 2.a. »oddalić grzech« PatKaz II 68.]

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Day nam dźiś chlebá náſzego/ y wſzego nam potrzebnego/ pokoy, zdrowie, hoyność wſzego/ oddal co ieſt przećiwnego ArtKanc M15v.

W przeciwstawieniach: »oddalić ... dać (2), sprawić« (3): Oddal precż od nas powietrze morowe/ á rácż z łáſki ſwey ſpráwić látá zdrowe ArtKanc R16v; day żyzne láthá, á oddal precż głody ArtKanc R16v, M15v.

W charakterystycznych połączeniach: oddalić choroby, głod (2), gniew (rozgniewanie) (4), karanie (4), kaźń (2), kłopoty, mękę (2), nędzę, niemocy, niepokoje, plagi, pokusę (2), pomstę karania, potępienie, powietrze morowe (złe) (4), przeklęctwo, srogość, śmierć (4); oddalić od ludu, od sług; oddalić miłościwie (2), możnością swoją.

Zwrot: »oddalić precz« (2): ArtKanc R16v [2 r.] cf W przeciwstawieniach.
W przen (10): ná ten cżás rozgi twey zápálcżywośći od nich rácż oddálić LatHar 623; áby káżdy z was vkorzonym ſercem Páná Bogá prośił/ áby od niego oddalił ono obćiążenie wzroku y ſłuchu duſznego/ ktore [...] przepuſzcżáć zwykł ná tych/ ktorzy vporowi ſwemu [...] dogadżáią. PowodPr 6.
Zwroty: »oddalić kielich, kubek« [szyk zmienny] (6:1): ſmiluy ſie na demną/ oddál ten kielich gorzkié męki odemnie OpecŻyw 100, 101; HistRzym 90; RejPos 104; ArtKanc Dl2; O Niebieſki Oycże/ ieſli być może/ oddal odemnie ten (choroby moiey) kubek/ wſzákoż nie iáko ia chcę/ ále iáko ty chceſz/ ták niechay będźie. LatHar 651; SiebRozmyśl B3.

»co nadalej oddalić« (1): ktorą [długą wojnę] Pánie Boże od nas co nadáley oddal VotSzl D4.

β. Być przyczyną uwolnienia, wyzwolenia od czegoś, uchronienia (6): yſz [św. Anna] [...] oto yuſz począla dzyeueczką ktora yey nyeplodnoſzcz oddalyla PatKaz II 76; BielKom G2v; A tym ktorzi ſię wcżytaniu rozmaitych autorow roskoſzuią/ rozmáitość lekcyi poćieche a ochłodę im przinieśie/ abowiem nowa lekczya vprzikrzenie ſtarey oddali. KwiatKsiąż P4v.

oddalić od kogo (1): Wpoione ieſt głupſtwo w ſerce dzyecięce/ ále ie rozgá karánia oddali od niego. RejPosWstaw [413]v.

W połączeniu szeregowym (1): gorącosć ſlonecżna práwye ſmálcuye/ ták iż thego żadną miárą/ áni wodá áni wiárt [!]/ áni żadna inſſa rzecż zmyć álbo oddálić y zgubić nye może. GliczKsiąż K4.

W przen (1): [prosiemy] Iż gdziebykolwiek Dym/ tych rzetzy woniáiących zálećiał/ [...] áby wſzyſtkich nietzyſtych duchów naiázdy oddalił KrowObr 96.
b. O sprawach pożądanych: pozbawić (się), spowodować utratę (utracić); exuere Mącz (45):

oddalić co (3): Exuere humanitatem, Wſzeláką ludzkość oddalić. Mącz 433c. Cf oddalić co od kogo.

oddalić co od kogo (2): wſzakoż myſlili o tym iakoby odpłatę moię odemnie oddalili WróbŻołt 61/5. Cf Zwrot.

Zwrot: »oddalić [co] od siebie« (1): Abowiemem to obiecał iż ſpokolenia iego náſtánie ten ktory będzie trwał ná wieki [...]. Ale ſnadz niektore plemię iego zápomniawſſy á wzgárdziwſſy to dobrodzieyſto [!] moie oddaliło od ſiebie przyſćie Kryſtuſa ſwego RejPs 133.
α. O opiekunie, zwłaszcza o Bogu wobec człowieka: nie udzielić, przestać udzielać, nie dozwolić; abscidere Vulg [co] (17): Bo ſnadz iáwne á ſtráſliwe znáki okázuią ſie nádemną ſrogoſći twoiey [...]. A rázem y ſam ſie odemnie oddaliwſſy/ oddaliłeś y káżdą iną nádzieię wſpomozenia mego RejPs 130v; Boże moy/ przecżżeś mnie porzućił/ Oddaliwſzy zbáwienie/ ná ſtronęś odrzućił? GrabowSet F2v.
Zwroty: »chęć [od kogo] oddalić« (1): Bogów ſobie z kámieniá nowych nákowáli/ Y nikczemnym ſzaleni ſłupom ſye kłániáli. Co pan widząc ná oko/ wielce ſye zápalił/ Y chęć od Iſráhelá wſzytkę ſwą oddalił. KochPs 118.

»oddalić miłosierdzie, łaskę [w tym: od kogo (10)], od miłosierdzia« = abscidere a. auferre a. dispergere misericordiam Vulg (10:2:1): WróbŻołt 76/9, 88/34; ná koniec iuż był poruſſył gniewu ſwego/ á ſnadz iuż był chćiał oddalić/ od wiecznego miłoſierdzia ſwego. RejPs 141; MurzHist O2 [2 r.]; Nyechże będzye pochwalon zá ty łáſki ſwoye/ Iż [...] nye racżył oddalić miłoſierdzya ſwego/ Ale ná wſſem pocyeſſył nędzniká ſmutnego. LubPs P4; Leop 1.Reg 20/15; BiałKat 18v [2 r.]; A ieſli przeſtąpićie wolą moię/ wy y potomkowie wáſzy/ śmierćią záráżeni będziećie/ y łáſkę y ty dáry moię oddalę od was SkarŻyw 260, 557; ArtKanc L12v; SkarKazSej 707a. [Cf też 1.a. Zwrot GliczKsiąż Q2.]

W przen (1): A gdy tobie da Pan chleb vtrapienia y wodę vćiśnienia nie oddali więcey dżdżá twego/ á oczy twoie oglądáią deſzcz twoy. BibRadz Is 30/20.
β. Pozbawić prawa, dostępu do czegoś (21):

[oddalić kogo czego [= od czego]: O Juno, tegom ci nie załużyła, Iżeś mię tych gód oddaliła DramStp I 200.]

oddalić kogo od czego (2): Iezu ktoris twogim ſlodklem [!] obieczowaniem złoſliwego ſlugi y zdrayce od takowego towarzyſtwa nieoddalił. TarDuch B8v; yáko on [Mojżesz] był ſlużbę Bożą v żydow ſpoſobił y rozrządźił/ poſpolity lud od nyey oddaliwſſy KromRozm II i.

αα. Pozbawić dóbr i stanowisk lub korzyści z czegoś lub prawa do nich; alienare Mącz, JanStat; repellere Vulg (19):

oddalić co (8): Iakom ya [...] nyelovyl wszthavye pana pawla Russyeczkyego anym oddalyl vszythkow yako dwye kopye ZapWar 1513 nr 2145; BielKron 174, 176v; BiałKat 18v. Cf oddalić co komu, »oddalić bliskość«.

oddalić co komu (2): Iako mnye Ratholth [...] wrvczenyem wdzyrszava moya wyavorovey oddalyl dochody y vszythky yako szescz kop grosy ZapWar 1506 nr 1979; SarnStat 465.

oddalić od kogo (6): Po śmierći ſwey/ vſtáwił [Dymitr] ná ſwe mieyſce brátá Iuryego/ oddáliwſzy od ſyná Bázylego/ przeto iż ſie rozgniewał ná żonę ſwoię [...]/ máthkę Bázylego/ gdy ią doznał w nierządnym chowániu. BielKron 428, 176v; BiałKat 18v; SarnStat 208. Cf oddalić od kogo do kogo, »oddalić bliskość«.

oddalić od kogo do kogo (1): [Cesarz Otton] oddalił podawánie ſtolcá Papieſkiego od Rzymian do Ceſárzá y do iego potomkow BielKron 174.

oddalić kogo czego [= od czego] (1): Przeto ſie rozgniewał ná nię [król Leir na córkę]/ oddálił ią iey cżęśći BielKron 61v; [KsięgiSądŁąck 92].

oddalić kogo od czego (8): á tych opiekunów [sierot] po śmierći tego/ który ie poſtánowi/ bliſcy od opieki nie będą mogli oddalić. SarnStat 584. Cf »oddalić od(e) ćci«, »oddalić od dziedzictwa«.

W przeciwstawieniu: »oddalić ... dać« (1): A thák Ceſarż Henryk vcżyniwſzy Synod/ od wſzytkich trzech [papieży] kazał oddalić then ſtolec Papieſki/ á Klimuntowi wtoremu Bárbierſkiemu biſkupowi roſkazał ie dáć BielKron 176v.

Zwroty: »oddalić bliskość [od kogo]« (1): Alienare haereditatem ab aliquo Oddalić bliſkość od kogo. Mącz 6d.

»oddalić [kogo] od(e) ćci, (i) (od) bogactw (a. imienia)« (4): Y oſkárżył go [Plebejusz Tyrusa] v Krolá/ iákoby krolá chciał wygnáć z kroleſthwá. [...] Y oddałił [!] Krol Tyrá od wſzyſtkich ćći y bogactw/ ták że Tyrus przyſzedł ku wielkiemu vboſtwu y nędzy HistRzym 78, 79v, 83v, 101v.

»oddalić [kogo] od dziedzictwa, od imienia, od ojczyzny« [szyk zmienny] (1:1:1): Gdisz Krol Ian vmarl miſmi bily daly tho Kroleſtwo ſinowy yego Krolowy Sthephanowy nyechczącz oddalycz yego od oycziſni yego. LibLeg 10/145v; GliczKsiąż B3; Avertere haereditatem ab aliquo, Oddalić kogo od ymienia wydziedźiczić. Mącz 152c.

Szereg: »nie ująć ani oddalić« (1): przyśięże powodowa ſtroná [...]/ iż nic źiemie áni dźiedźiny pozwánéwu [!] nie vięłá/ áni iéy oddaliłá [ademit et ab eo alienavit JanStat 418]. SarnStat 465.
Przen [co od kogo] (1): ktore to Zydy dla tey niewdźięcznośći y złośći odrzućił P. Bog/ y pokarał ie w gniewie ſwoim/ iż oddalił od nich kroleſtwo ſwoie/ á przenioſł ie do narodow wſzey źiemie SkarKaz 275b.
γ. Oddzielić część terytorium pod względem państwowym lub administracyjnym (4):

oddalić od kogo (1): y iáko nam y Anteceſſorom náſzym we wſzyſtſkim [!] od Króleſtwá vbliżyć/ odłęcżyć/ oddźielić/ y oddálić niegodźiło [się]: ták téż y w nieiákiéy częśći tych dóbr komu tę prerogátywę ku krzywdźie Praw y właſnośći Króleſtwá dáć áni oddáláć nieprzyſtáło. SarnStat 1038.

oddalić co od kogo, od czego (2): Polſkie Kſiążę záſię powiádał być ten powiát záwżdy ku Polſzcże przyſłuſzáiący/ práwem przyrodzonym nie mogł go brát moy nieboſzcżyk Opolſkie Kſiążę żadnym práwem od Polſkiego kroleſtwá oddalić. BielKron 363v. Cf oddalić co od kogo ku czemu.

oddalić co od kogo ku czemu (1): Kłecko miáſtho thego cżáſu oddalono od Polſkich kſiążąt przez mieſzcżany Wrocłáwſkie ku Cżeſkiemu kroleſtwu Othokárowi Cżeſkiemu kſiążęćiu BielKron 364.

oddalić co czego [= od czego] (1): [Król] Kſiążnice ku Tynieckiemu Opáthſtwu przyłącżył/ y wiele innych wſi oddalił króleſtwá á ku duchownym przyłącżył. BielKron 349.

W połączeniu szeregowym (1): SarnStat 1038 cf oddalić od kogo.

W przeciwstawieniu: »oddalić ... przyłączyć« (1): BielKron 349 cf oddalić co czego.

3. Pozbyć się, zrzec się czegoś [w tym: co (11)] (12):
Szereg: »odrzucić i oddalić« (1): áby oni [Litwini]/ y Ruſſacy wſzyſcy Polſkim imieniem/ y titułem Kroleſtwá/ odrzućiwſzy y oddaliwſzy tituł y władzą Wielkiego Xięſtwá ſwego/ nápotym ſię zwáć y miánowáć chcieli StryjKron 612.
a. Wyzbyć się swojej własności, sprzedać coś; alienare, emancipare, mancipare Mącz (11): mancipare agrum, Záprzedáć y wzdáć rolą. Est enim mancipare et emancipare alienare, Oddalić. Mącz 206a.

W połączeniach szeregowych (2): KrowObr 128v; dárowánia náſzé/ ná któré liſty máią/ [...] tákże niech dźierżą: y będą mieć moc oné przedáć/ zámienić/ oddalić dárowáć/ y ku ſwym pożytkóm obrácáć. SarnStat 988.

Zwroty: »imienie, dobra, dziedzictwo oddalić« (3:2:1): BielKom A2v; GroicPorz 14; Dziedzictwá y ſtátku/ ku ſtołu memu należącego nieprzedam/ áni zaſtháwię/ áni zámienię/ áni oddalę KrowObr 128v; UstPraw H; dzieći przed cztérzmi á dwudzieſtą lat, nie mogą dóbr oddalić przez przyzwolenia przyiaciół. SarnStat 584, 208.

»od siebie oddalić« (2): A ieſliby kto chćiał co przedáć/ álbo iákim obyczáiem ſwoie imienie od ſyebie oddálić/ tego też niemogł vczynić/ áżby od Páná ſwego znák przyzwolenia przynioſł GroicPorz 14, gg3.

Szeregi: »rozszafować i oddalić« (1): ſkázuiemy/ iż ná ten czás ten ktory pożyczył ná którékolwiek záſtáwioné rzeczy/ iuż po pewnym roku przez ſędźiégo náznáczonym będźie wolen oné rzeczy záſtáwné rozſzáfowáć/ y oddálić [distrahendi et alienandi JanStat 632]. SarnStat 692.

»sprzedać albo oddalić« (1): ieſli [ten, który pieniędzy pożyczył] zá mnieyſzé pieniądze rzeczy zaſtáwné ſprzeda/ álbo oddali [distrahendi et alienandi JanStat 632] SarnStat 692. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

4. Unieważnić, odwołać; elongare PolAnt; submovere JanStat [co] (5): Cżás budowáć płoty twoie/ cżás on oddali vſtáwę BudBib Mich 7/11, I 457c marg; dopuſczamy/ áby w tym czáśie ſoli onéy zwykłéy poſtronnéy vżywáli/ áż do tego czáſu/ póki vżywánia iéy nie zábronimy/ y póki Stároſtóm/ áby tákowé vżywánia oddalili/ nie roſkażemy SarnStat 387; Ale przedśię wam/ ábyśćie tákowégo Státutu przeſtępniki ninieyſzym náſzym pochwaleniém [...] karáli/ oddaliwſzy wſzyſtkié zwłoki [omnibus dilationibus remotis JanStat 721]/ dáiemy y zlécamy zupełną moc. SarnStat 902, 904.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Abalieno – Oddąlicz odiącz. Calep 2b.

oddalić co od kogo (1): Avellere rem aliquam a fratre, Oddalić co od brátá. Mącz 478c.

Synonimy: 1. odłożyć, a. oddzielić, odłączyć; b. odbić, odegnać, odłożyć, odpędzić, odrazić, odsądzić, wygnać; 2.a. odegnać, odjąć, zgładzić; b.β.αα. odsterknąć, odstrychnąć; 3. odrzucić, odstąpić; a. odbyć; 4. abrogować, kasować, odezwać, odmienić, odnieść, odwołać, skasować, skazić, umorzyć, »wniwecz obrocić«, znieść.

Formacje współrdzenne cf ODDALAĆ.

Cf ODDALENIE, ODDALONY

ZCh