[zaloguj się]
[pdf]

ODPĘDZIĆ (74) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf odpędzić
praet
sg pl
1 m -m odpędził m pers
2 m -ś odpędził m pers
3 m odpędził m pers odpędzili
imperativus
sg pl
1 odpądźmy
2 odpądź
3 niechåj odpędzi niechåj odpędzą
conditionalis
sg
1 m bych odpędził
3 m by odpędził

inf odpędzić (19). ◊ fut 1 sg odpędzę (1). ◊ 2 sg odpędzisz (9). ◊ 3 sg odpędzi (12). ◊ 3 pl odpędzą (2). ◊ praet 1 sg m -m odpędził (1). ◊ 2 sg m -ś odpędził (3). ◊ 3 sg m odpędził (13). ◊ 3 pl m pers odpędzili (3). ◊ imp 2 sg odpądź (3). ◊ 3 sg niechåj odpędzi (1). ◊ 1 pl odpądźmy (1). ◊ 3 pl niechåj odpędzą (2). ◊ con 1 sg m bych odpędził (1). ◊ 3 sg m by odpędził (1). ◊ part praet act odpędziwszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) w.

1. Siłą lub groźbą zmusić do opuszczenia jakiegoś miejsca lub niedopuścić do zbliżenia się; repellere Vulg; abigere Modrz; propulsare JanStat [w tym: kogo (40), co (żywotne) (4), co (w Przen i a.) (19)] (64): Y sſtáło śię iáko koń chćiał/ Aleć wżdy ná tym nie wygrał. Bo ácż ieleniá odpędził/ A wſzakoż śię ſam zniewolił BierEz Ov; Leop 4.Esdr 16/6; Powiedziáłá liſzká: Niechay miła ſioſtro/ bo odpędziſz thy [muchy] co ſie iuż nápiły/ przylecą záſię głodne RejZwierc 39v.

odpędzić od kogo, od czego (3): iákoś mi gośćie vcżćił/ Wſzyſtkiś od domu odpędził BierEz E2v, G; SkarŻyw 341.

odpędzić od czego [= od zrobienia czegoś] (1): Iezu ktorys Magdaleny od poczałowania nog twogich nie odpędził. TarDuch B4v.

odpędzić czym (2): Clavis ac fustibus repulerunt, Máczugámi y kiymi odpędźili. Mącz 287c. Cf odpędzić komu czym.

odpędzić komu czym (1): Egipcyánie pámiętáiąc ná iego dobrodzieyſtwo/ iż im ſwoimi modlitwámi węże y Kokodrille iádowite odpędził/ wielbili go zá iednego ſwiętego BielKron 95v.

Zwrot: »odpędzić precz« (1): Pochlebcę y obmownego/ Odpądź precż od domu ſwego BierEz G.
Przen (33): A ták odpędziwſſy nocne ćiemnoſći nieprzeſtáwaymy cáły dzień wyſláwiáć dobrodzieyſtwá páńſkiego/ á y przeſzłey záſię nocy/ y owſſem záwżdy/ niechay niewyſtępuią ſlowá z vſt mych o rozmnożyćielu żywotá mego RejPs 64.

odpędzić skąd (1): owe vſzcżypliwe á iádowite słowá/ ktore miedzy Mieyſkim á Slácheckim ſtanem/ [...] niezgodę/ waśń/ y zákrwáwione ſerce cżynią/ niechay Krol z Rzecżypoſpolitey ſwey práwie odpędźi ModrzBaz 20.

W przeciwstawieniach »odpędzić ... przywieść, zjawić« (2): Krzyſz Chryſtuſow prawdziwie świát poświęćił: odpędził ćiemności: przywiodł świátłość. SkarŻyw 399; ArtKanc K13.

Zwroty: »odpędzić daleko« [szyk zmienny] (2): Przetoż teraż niechay odpędzą daleko [repellant procul] wſſetecżnośc pſoty ſwoiey Leop Ez 43/9; BielKron 199v.

»precz odpędzić« (1): rácż im świátłość prawdy ziáwić/ á ciemnośći precż odpędźić. ArtKanc K13.

»odpędzić od siebie« [szyk zmienny] (3): BielKron 199v; tedy to ieſt wielka rzecż/ [...] wzgárdzić ſtraż y mocną á pewną obronę nád ſobą/ odpędzić Anyołá ſwiętego od ſiebie RejPos 331v; Od ćiáłá vćiec nie mogę/ áni go od śiebie odpędźić LatHar 587.

a) Uchronić (się) przed niebezpieczeństwami zagrażającymi ciału lub duszy [kogo (6), co (9)] (15): Przepuſſcżone ſą ná was złe rzecży/ ktho ieſt kthoby ie mogł odpędzić? Leop 4.Esdr 16/5; rácż odpędzić wſzytki fałeſzniki á wymyſlacże ſwiátá tego RejPos 347v; mowił: [...] niech będzie moc w tey wodzie/ ná potępienie Cżárnokſięſtwá/ y cżárow/ ktore tu ſą. y kropiąc piec oną wodą/ wſzytko złe odpędził. SkarŻyw 458.

odpędzić od kogo, od czego (12): Pan mocny przepuſſcża złe rzecży/ ktoż ieſt táki ktory ie odpędzi od was? Leop 4.Esdr 16/8; Kſiążętá niektore/ pod pokrywką s. Ewángeliey/ wiele roſthyrkow cżynią/ práwá nieſłucháią/ karnośći nád ſobą niechcą mieć/ [...] ſthey przycżyny do zbroiem ſie rzucił/ ábych z vrzędu ſwego y mieyſca temu złemu zabieżał/ á od rzecży poſpolithey odpędzył. BielKron 226; Oycá w kłodę wſadził y przy kápicy záchował y pokuſę od niego odpędził. SkarŻyw 572 marg, 341; LatHar 37, 73; ábyſmy ie [nieprzezpieczności] tedy tym łátwiéy od nas y poddánych náſzych gardł odpędźić mogli/ obiecuiemy pilné ſtáránié vczynić [...] áby [...] wſzytki ſwé śiły złączyli z króleſtwá náſzégo śiłámi SarnStat 110, 985; SkarKaz 381a. Cf »odpędzić od siebie«.

Zwrot: »odpędzić od siebie« (3): ty obłędne á łżywe Doktory pierwey niż z gruntu zginiemy odpądźmy co rychley od ſyebie OrzList i; Y Pogáńſtwo ſię nieśmiertelnośćią duſze ćieſzyło/ [...] y Philozophowie: gdy im kto miły vmierał/ ábo gdy ſtrách śmierći odpędźić od śiebie chćieli. SkarKaz 384a; CiekPotr 21.
b) O Bogu: okazać niełaskę [kogo] (8): Pokolenye Ephraim też odpędzić racżył/ Iż w nich vpor nyewyárę złość wrodzoną bacżył LubPs S2, V3v; Leop Ps 107/12.
Zwroty: »odpędzić od oblicza (a. obliczności)« (3): Bo ty wſſytki odpędziſz od oblicża twego/ Ktorzy Pánye nye cżynyą nigdy nic dobrego LubPs I4v, B4v, I4v.

»precz odpędzić« (1): Rácżże ie iuż precż odpędzić od oblicża twego/ Bo cie bárzo obruſzyli ná wſzem Páná ſwego LubPs B4v.

»odpędzić od siebie« (2): Quoniam deus magnus dominus: et rex magnus ſuper omnes deos. Boć wielki pan bog/ pan á krol wielki nad wſzytki bogi [Ps 93/3] (koment) boć nie odpędzi od ſiebie pan bog ludu ſwego. WróbŻołt ff8v; LatHar 15.

c) Zabronić czegoś, uniemożliwić coś [kogo od czego] (2): SKutek y pożytek tych wſzytkich odporow ten ieſt/ iże káżdy przes nie może ſwą ſpráwę odwlec/ [...] álbo odpędźić od Akcyey Prokuratorá GroicPorz t2v; Niezgodnym pogrożą iż im grzechow nie odpuſzczą/ iż ie od vżywánia táiemnic bozkich odpędzą: y ták wnet ſię do iednośći wroćić muſzą. SkarKazSej 684a.
a. Odeprzeć atak zbrojny; avertere Mącz (11): ſámi Mámaluchowie wſzytko woyſko Arabow odpędźili z łukow ſtrzeláiąc BielKron 456, 321v; SarnStat 1051.

odpędzić od czego (3): Od gránic Węgierſkich odpędził Fráncuzy drapieżne BielKron 340v, 369v. Cf »odpędzić od bramy«.

odpędzić skąd (1): Drugiey połowice [zamku] bronili Boguſzá s Pomorzány/ á thák Niemce z Brándeburgu odpędzili BielKron 369v.

Zwroty: »odpędzić od bramy« (1): Avertere hostem a portis, Odpędźić odegnáć niepriyacielá [!] od brámy. Mącz 487a.

»gwałt gwałtem odpędzić« (1): [Wanda] Gwałt tedy gwałtem odpędziwſzy zbroynie, [...] z moſtu ſkoczyłá do wody KlonKr A3v.

»moc mocą odpędzić« (1): WYſsimirus Kſiążę Polſkie [...] bacżąc przeſladowanie ſwego nieprzyiaćielá/ oborzył ſie przećiw iemu/ áby mocą moc odpędził BielKron 339v.

»odpędzić najazd« (1): Ták po woynie Rycerze bywáli weſeli/ Gdy odpędzą naiázdy fwych nieprzyiaćieli. StryjKron 250.

Przen [czym od kogo] (1): bo ná cię vderzyło było Dáleko więtſze woyſko, niſz Ordá Tátárſka. Ledwiem ié żywym ſrebrem odpędził od ciebie CiekPotr 33.
b. Obronić (się) przed diabłem (11): będzyeſz pirwſzey nocy z małżonką twą ná modlitwie vſtáwicżney/ á zákurzyſz wątrobką rybią ktorą maſz przy ſobie/ á tym obycżáiem dyabelſtwo odpędziſz. BielKron 97v; Przelękł ſię naprzod S. Wincenty: ále wnet polecájąc ſię Mátce Bożey/ poznał iſz to był cżárt/ y przeżegnawſzy ſię/ ofuknął go y odpędził. SkarŻyw 308; StryjKron 351.

odpędzić od kogo [w tym: od siebie (3)] (8): Pewnie tákże odpędzi [anioł pański] od ciebie wſzytki duchy thobie ſprzećiwne/ iáko odpędził od oney poććiwey żony ſyná onego. RejZwierc 199–199v; ieśli odpędzę od ćiebie duchá złego/ maſz przyść do mnie SkarŻyw 453, 35; Cf odpędzić od kogo czym; Zwrot.

odpędzić od kogo czym (1): cżartá od drugiego/ ktory do zakonu wniść chćiał/ modlitwą y krzyżem S. odpędzył. SkarŻyw 298.

Zwrot: »odpędzić od siebie« [szyk zmienny] (3): iż my inácżey ſie ſprzećiwnikowi ſwemu obronić nie możemy/ á inácżey go od ſiebie odpędzić nie możemy/ iedno w powſcięgliwośći ciáłá náſzego RejPos 185, 79; WerGośc 245.
2. Oddzielić zanieczyszczenia; przen [co od czego] (1):
Zwrot: »fałsz od prawdy odpędzić« (1): Snadźby był Kowálſkiemu dał ſwe páńſtwo rzędzić/ Bo ten vmie prętko fáłſz od prawdy odpędzić. PaprPan O2.
3. Uchronić przed dolegliwościami, zapobiec, wyleczyć [w tym: z podmiotem nieosobowym (3); co] (9): Gdy kogo niedzwiadek z ije morzki/ tedy ſokiem z miętki pomazać/ albo też prziłożić na ono mieſcze/ á odpędzi wſzytek iad. FalZioł IV 39b; Aloe czyſte z ſokiem koprowym roztworzone [...] po kropi [= po kropli] ná oczy puſzczay/ świerzbienie odpędźiſz. SienLek 68, 65v; wſzyſtkie myśli ſwe do tego znośi/ áby nic mimo ſye niepuśćił/ [...] coby choroby odpędźić/ á zdrowia rátuiąc/ żywotá przedłużyć mogło Oczko 1v.

odpędzić komu, czemu [żywotne] (3): Theż ochffát odpędźiſz koniowi gdy mu w ſzyi daſz żyłę záćiąć SienLek 168, 82, 140v.

Zwrot: »od siebie odpędzić« (1): ſnu łátwie ſye vſtrzeże/ ieſli namniéy potráwámi ſye obćiąży: [...] ieſli obroku vmnieyſzy/ oſpáłość táką od ſyebie odpędźi. Oczko 18v.
W przen (1):
Zwrot: »odpędzić od siebie« (1): Ale ty gdy iuż ták mocą tego Páná ſwego odpędziſz od ſiebie tę ſlepotę y głuchość ſwoię/ [...] tedy dopirko iuż ſie otworzą ocży duſze twoiey RejPos 79.

Synonimy: 1. odegnać; a. odbić, odeprzeć, odgromić, odłożyć, odrzucić, odsądzić.

Formacje współrdzenne cf PĘDZIĆ.

Cf ODPĘDZENIE, ODPĘDZONY

MM