[zaloguj się]
[pdf]

ODSĄDZIĆ (37) vb pf

W inf -sądz- (8), -sędz- (3); -sądz- GórnRozm (2), ActReg, SarnStat (4); -sędz- PaprUp, Calep; -sądz- : -sędz- Mącz (1:1). ◊ W pozostałych formach -sądz-.

o jasne.

Fleksja
inf odsądzić, odsędzić
praet
sg pl
3 m odsądził m pers odsądzili
imperativus
sg
2 odsądz
conditionalis
sg pl
3 m by odsądził m pers by odsądzili
impersonalis
praet odsądz(o)no
con by odsądz(o)no
participia
part praet act odsądziwszy

inf odsądzić (8), odsędzić (3). ◊ fut 3 sg odsądzi (1). ◊ 1 pl odsądzimy (1). ◊ 3 pl odsądzą (4). ◊ praet 3 sg m odsądził (4). ◊ 3 pl m pers odsądzili (4). ◊ [imp 2 sg odsądz.] ◊ con 3 sg m by odsądził (3). ◊ 3 pl m pers by odsądzili (1). ◊ impers praet odsądz(o)no (3). ◊ con by odsądz(o)no (1). ◊ part praet act odsądziwszy (4).

Sł stp: odsędzić, Cn s.v. słup publiczny, Linde XVII – XVIII w.

1. Pozbawić czegoś wyrokiem sądu lub inną prawomocną decyzją; proscribere Mącz; abiudicare Calep [w tym: kogo (G) (18); czego (20)] (22): Pyotr S. też Symoná czárnokſyężniká nye tylko z fukał/ ále y koſcyołá odſądźił KromRozm III H5v, F3; Także teſz ná Bázyleyſkim Koncylium/ izali Eugeniuſá/ dla iego Lotroſtwá/ Papieſtwá nie odſądzono? KrowObr 40; OrzRozm T4v; Ten [papież Benedykt XI] odſądźił kápłáńſtwá wſzytkich ktorzy byli przycżyną śmierći nieboſzcżyká Celeſtyná BielKron 185; Mącz 375c; NiemObr 176; Calep 5b.

odsądzić od czego (1): Ludowik [...] odſądził ich [córek króla Kazimierza] od dziedzictwá y succeſſiey Kroleſtwá Polſkiego/ twierdząc to nieſpráwiedliwie/ iż nie z włáſnego łożá Krolewſkiego były vrodzone StryjKron 452.

W charakterystycznych połączeniach: odsądzić kapłaństwa, kościoła (2), ojczyzny, papiestwa (2), wsi; odsądzić szlachcica, zdrajcę.

Zwrot: praw. »czci odsądzić« = kara polegająca na pozbawieniu praw obywatelskich, z czym często wiązało się wygnanie z kraju i pozbawienie nietykalności osobistej; devovere, sacrare Mącz (11): BierEz Q4; heretikem mię być/ iawnie wkoſciele wolali ćći od ſądzili y ż źięmie wiwołali SeklWyzn 4; Diar 85; IEdnego z zacnych ſtanow gdy cżći odſądzili/ Pilnie zá nim pánowie Ceſárzá prośili. Aby mu cżeść przywroćił RejZwierz 30; OrzRozm O2v; Mącz 363b; GórnRozm Cv [2 r.], C2, Dv; Slachcica Polſkiego tzci odſedzic bel to dziw ieden wPolſtze PaprUp D.
Przen (2): Iuż Kriſtá Páná ſwego Boſtwá odſądzili RejZwierc 250.

W przeciwstawieniu: »odsądzić ... przysądzić« (1): [czart] vſtáwicżnie biega iáko Lew rycżący kogoby pożrzeć mogł/ á ſtáráiąc ſie w cżymby ſie kto obłędzić mogł/ áby go omierźił Pánu Bogu ſwoiemu/ iżby go odſądził mieyſcá onego/ á przyſądził go z nim poſpołu być w towárzyſtwie iego. RejPos 329v.

2. Rozpatrzyć sądownie, osądzić sprawę lub wszystkie wyznaczone sprawy; cognoscere Modrz (14): PRzyſzedł ieden do ſądu/ kámień w zánádrzu miał/ [...] Sędzia mnimał iż worek/ więc wnet zá nim ſkazał/ Odſądziwſzy ſzedł k niemu/ áby mu vkazał. RejFig Aa2v.

odsądzić co [= sprawę sądową] (9): nowe rzeczy [...], ty nie mają być sądzone, jeno dawne, [...] albo ty rzeczy, ktore na sejm tu przypadły a nie odsądzono ich Diar 92; SarnStat 143. Cf Zwrot.

odsądzić co [= sprawy czego] (4): iż ći Sędźiowie wſzyſcy odſądźiwſzy wielkiéy Polſki Woiewództwá w Piotrkowie/ máią záśię iácháć ná czás niżéy náznáczony do Lubliná/ y tákże tám odſądźić wſzytkié Woiewództwá máłéy Polſki. SarnStat 857 [idem (2)] 870 [2 r.].

Zwrot: »sprawę, rok, kauzę, sąd odsądzić« = rebus cognoscere Modrz [szyk zmienny] (3:2:1:1): Bo vzrzyſz ony proroki Kiedy iuż odſądzą roki RejRozpr C3; Diar 92; ModrzBaz 138v; nie ieſt to można rżecz [...]/ żeby [król] wſzyſtkie cauſi odſądźić mogł GórnRozm C3v; ActReg 17, 46; SarnStat 735.
3. Osądzić kogoś, wydać wyrok [kogo] (1):
Zwrot: »prawem odsądzić« (1): A my tákiégo káżdégo przed nas ná Séym pozowiemy/ y práwem będźieli winien iego odſądźimy SarnStat 491.
[Przen: O sądzie bożym: Proſſę ćye pánie Boże [...] odſądz Simeoná tego podług vcżynkow iego FlawHist 131v.]

Formacje współrdzenne cf SĄDZIĆ.

Cf ODSĄDZENIE, ODSĄDZONY

LWil