[zaloguj się]
[pdf]

ODSTĄPIĆ (926) vb pf

W inf -stąp- (116) [w tym: -stamp- (2)], -stęp- (54); -stąp- BielŻyw (3), LibLeg (2), ComCrac, SeklWyzn, KromRozm II, DiarDop, MrowPieś, GliczKsiąż, LubPs, UstPraw, RejZwierz, OrzRozm, BiałKat (2), RejZwierc, WujJud (3), BudBib, MycPrz, CzechRozm (3), ModrzBaz, Calag (2), SkarŻyw (10), CzechEp (4), ReszPrz, WerGośc, ArtKanc, ActReg (2), GórnTroas, GrabowSet, LatHar, KołakCath, WujNT (7), SkarKaz, CzahTr, SkarKazSej, SzarzRyt; -stęp- OpecŻyw (2), ForCnR, RejPs (9), RejKup (2), Diar, KrowObr, RejAp, PaprPan, OrzJan; -stąp- : -stęp- Leop (1:3), BielKron (9:17), Mącz (3:3), RejPos (33:7), SkarJedn (4:1), NiemObr (1:1), SarnStat (2:3). ◊ W imp -stęp- (31), -stąp- (29) [w tym: -stamp- (1)]; -stęp- OpecŻyw, ForCnR, WróbŻołt, RejPs, LubPs (2), KrowObr (2), OrzList, RejZwierz, BielKron (3), Mącz (4), RejPosWiecz2, KochPs (2), SkarKaz; -stąp(-) BierEz, RejKup, HistAl, MurzHist, MurzNT, RejWiz, BudBib, CzechRozm, SkarJedn (2), SkarŻyw, NiemObr, LatHar (2), WujNT (6), KlonWor, -stęp- : -stąp- Leop (1:2), BibRadz (1:3), RejAp (2:2), RejPos (6:1). ◊ W pozostałych formach -stąp- (693) [w tym: -stamp- (8), -stap- (4)], -stęp- (3); -stąp- : -stęp- RejKup (5:1), RejPos (119:7), ActReg (3:1).

o jasne.

Fleksja
inf odstąpić, odstępić
praet
sg pl
1 m odstąpiłem, -em, -m odstąpił, ja odstąpił m pers odstąpilismy, -smy odstąpili, -chmy odstąpili
2 m odstąpiłeś, -eś, -ś odstąpił m pers odstąpiliście, -ście, -eście odstąpili
3 m odstąpił, odstąpi(e)ł m pers odstąpili
f odstąpiła m an
n odstąpiło subst odstąpiły, odstąpili
plusq
sg pl
1 m m pers -chmy byli odstąpili
2 m -eś był odstąpił m pers
3 m był odstąpił, odstąpił był m pers byli odstąpili, odstąpili byli
f była odstąpiła m an
n było odstąpiło subst były odstąpiły
imperativus
sg pl
1 odstęṕmy
2 odstęṕ, odstąṕ, odstępi odstąṕcie, odstęṕcie
3 niech, niechåj, niechåć odstąpi niechåj odstąpią
conditionalis
sg pl
1 m bych odstąpił, bym odstąpił m pers bychmy odstąpili, byśmy odstąpili
2 m byś odstąpił m pers byście odstąpili
3 m odstąpiłby, by odstąpił, by odstąpi(e)ł m pers by odstąpili
f by odstąpiła m an
n by odstąpiło subst by odstąpiły
con praet
sg pl
3 m by był odstąpił m pers by byli odstąpili
impersonalis
praet odstąpiło się
con by odstąpiono
participia
part praet act odstąpiwszy

inf odstąpić (116), odstępić (54). ◊ fut 1 sg odstąpię (18). ◊ 2 sg odstąpisz (25). ◊ 3 sg odstąpi (77). ◊ 1 pl odstąpimy (8), odstąpi(e)my (7), odstąpi(e)m (1) SkarŻyw, odstąpim (1) KochWr, -imy WróbŻołt, BielKron, OrzQuin, MycPrz, ArtKanc, WujNT; -(e)my LubPs (2), RejZwierz, WujJud; -imy : -(e)my Leop (1:1), RejPos (1:2). ◊ 2 pl odstąpicie (6). ◊ 3 pl odstąpią (21). ◊ praet 1 sg m odstąpiłem, -em, -m odstąpił (8), ja odstąpił (1) OrzRozm. ◊ 2 sg m odstąpiłeś, -eś, -ś odstąpił (13). ◊ 3 sg m odstąpił (103), odstąpi(e)ł (1) LibLeg. f odstąpiła (16). n odstąpiło (20). ◊ 1 pl m pers odstąpilismy, -smy odstąpili (16), -chmy odstąpili (1) RejZwierc. ◊ 2 pl m pers odstąpiliście, -ście, -eście odstąpili (16). ◊ 3 pl m pers odstąpili (134). subst odstąpiły (9), odstąpili (2) [m, f] WróbŻołt, Leop. ◊ plusq 2 sg m -eś był odstąpił (1). ◊ 3 sg m był odstąpił (10), odstąpił był (1) DiarDop. f była odstąpiła (1). n było odstąpiło (2). ◊ 1 pl m pers -chmy byli odstąpili (1). ◊ 3 pl m pers byli odstąpili (11), odstąpili byli (2); byli odstąpili : odstąpili byli BielKron (5:1), RejPos (1:1). subst były odstąpiły (1). ◊ imp 2 sg odstęṕ, odstąṕ (26), odstępi (1) OpecŻyw; -ṕ (14), -p (2) ForCnR, OrzList, -(p) (10). ◊ 3 sg niech, niechåj, niechåć odstąpi (9). ◊ 1 pl odstęṕmy (2); -ṕ- (1) RejAp, -p- (1) Mącz. ◊ 2 pl odstąṕcie, odstęṕcie (31); -ṕ- (8), -p- (1) CzechRozm, -(p)- (22). ◊ 3 pl niechåj odstąpią (2). ◊ con 1 sg m bych odstąpił (7), bym odstąpił (2) OrzQuin, GórnDworz. ◊ 2 sg m byś odstąpił (3). ◊ 3 sg m odstąpiłby, by odstąpił (18), by odstąpi(e)ł (1); -ił : -(e)ł BielKron (2:1). f by odstąpiła (5). n by odstąpiło (4). ◊ 1 pl m pers bychmy odstąpili (5), byśmy odstąpili (1) RejAp. ◊ 2 pl m pers byście odstąpili (2). ◊ 3 pl m pers by odstąpili (17). subst by odstąpiły (4). ◊ con praet 3 sg m by był odstąpił (2). ◊ 3 pl m pers by byli odstąpili (1). ◊ impers praet odstąpiło się (3). ◊ con by odstąpiono (1). ◊ part praet ad odstąpiwszy (75).

Sł stp notuje, Cn s.v. rzecz do mówienia wzięta, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia
1. Odejść, oddalić się; odsunąć się; recedere HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz; abscedere, cedere PolAnt, Mącz; discedere Vulg, Mącz; abire, declinare, derelinquere, separari Vulg; subtrahi PolAnt; decedere, digredi, evagari Mącz; secedere JanStat (201): BierEz B2; OpecŻyw 20; ForCnR E2; LibMal 1544/79v; A gdźieby odſtąpiwſzy [strona] nie wroćiłá ſye/ thedy Powod da iey przywołáć trzy kroć GroicPorz bb3; Popchną go iście ná zád/ odſtąṕ pánie brácie. RejWiz 16; Iż gdy przyiecháli ná brzeg kroleſtwá Láomedontowego/ kazał ie od brzegu wypędzić/ á nigdzyey ſie im nie dał w ſwym kroleſtwie rozgośćić/ y muſieli odſtępić. BielKron 54, 41, 329v, 330, 453v; SkarŻyw 600; gdy przyſzedł Ieſus w dom kśiążęćiá/ y vyźrzał piſzczki y tłum ludźi giełk czyniący/ rzekł: Odſtąpćie WujNT Matth 9/24.

odstąpić kogo, czego (2): W krainie ſwey właſney nie bezpiecżno ieſt przebywać, gdzie niedoſtatek ieſt pokarmu y też głod, ale okrutna rzecż ieſt á zuchwała iey odſtąpić. BielŻyw 141; Leop 2.Reg 11/15.

odstąpić od kogo, od czego (23): [Jezus mówi:] Odſtępi przeto malucżko odemnie/ [...] Ale matuchna zaſię mogła ku niemu mowitz. Oglądáy moy mily ſynu/ iżci nikakiéy od ciebie odſtępitz niemogę OpecŻyw 142v–143; ForCnR E2; (nagł) Niepoſłuſzeńſtwo Pozwánego rozmáite. (–) [...] Kiedy też odſtąpi od Sądu bes dozwolenia. GroicPorz q; Leop Num 16/24, 26, 27; BibRadz 1.Reg 15/6; BielKron 38, 41, 65; RejPos 135, 177, 270; BudBib Is 49/20; BudNT Luc 24/52; Ieśli prawdziwie ożył: niech wſtánie/ chodzi/ mowi/ á niech odſtąpi od niego Symon. SkarŻyw 600; Kápłan co miał Mſzą/ odſtąpił od ołtarzá/ boiąc ſię áby mu ſię iáki caſus nie przytráfił. WerGośc 217; GórnTroas 39; WujNT 635; SarnStat 546. Cf W przen.

odstąpić z czego (1): dayćie wolną drogę/ odſtępćie z ſćieſſki Leop Is 57/14.

odstąpić komu z czego [= aby dopuścić co do kogo] (1): miły goſciu niecháy mię teráz/ a odſtępmi od okna z wiatru/ boćz mi wielmi duſzno. ForCnR E2.

odstąpić skąd (2): BielKron 31; Decedamus hinc, Odſtępmy z tąd. Mącz 44a.

odstąpić dokąd (1): BielKron 31; Recede illuc, Odſtęṕ tam. Mącz 43d. Cf »na stronę odstąpić«.

W charakterystycznych połączeniach: odstąpić mało (maluczko) (3), trochę, wnet; odstąpić ode mnie (3), od mogiły, od namiotow (4), odtąd (stąd) (2), od okna, od ołtarza (2), na puszczą, od sądu, z ścieżki, z wiatru.

Zwroty: »odstąpić dalej« (1): Paululum abscede, Odſtęṕ trochę dáley. Mącz 285a.

praw. »na poradę, dla porady odstąpić« = ad consilium secedere JanStat (1:1): Izbi też ſtrona gdzieby tego wſądzie ządala miala mieiſcze na ſtronę ſſądu tamże ſprziiaczioly ſwemi na rozmovę abo na poradę odſtąpicz ComCrac 22; SarnStat 546.

»odstąpić pr(z)ecz« [w tym: w imp (5)] [szyk zmienny] (6): BierEz B2; Mnich przybiezy/ dzwony/ kropy Przebog odſtapczie przecz chlopy. Iż go wyſlucham ſpowiedzy RejKup c2; LubPs bb4v; RejZwierz 101v; BielKron 66; RejAp 173v.

»na stronę odstąpić« = partem secedere JanStat [szyk zmienny] (5): ComCrac 22; RejWiz 64; RejZwierz 101v; ieſt ten obycżay v pánow Krześćijáńſkich/ iż gdy Krol przez ſwego poſłá náwiedza Krolá przyiaćielſkim obycżáiem/ á ma ſnim co potrzebnego mowić/ nie ſpráwuią thego iáwnie poſłowie/ áż drudzy odſtąpią ná ſtronę. BielKron 453; SarnStat 546.

Szeregi: »odstępić, odejść a wyniść« (1): Odſtępćie/ odeydźćie/ á wynidzćie [Ite, recedite, descendite] z pośrzodku Amálechitow abych was ſpołu z nimi nie wytráćił BibRadz 1.Reg 15/6.

»odłączyć się a odstąpić« (1): Przykaż wſſyſtkiemu ludu/ że ſie odłącży/ á odſtąpi [ut separetur] od namiotow Chore/ Datáná/ y Abironá. Leop Num 16/24.

W przen (2):
Zwrot: »odstępić od obliczności [czyjej]« (2): RejPs 147v; y dał mu znák przez ſtrzelánie/ ieſli ſie ma iemu vkázáć z mieyſcá táiemnego/ álbo precż odſtępić od oblicżnośći Saulowey. BielKron 66.
Przen (45):

odstąpić czego (2): duſzá zápaliwſzy ſie miłoſcią pięknośći Bożey/ [...] nietelko iuż ſmyſłow odſtąpi/ ále y byſtrośći rozumu/ máło będzie potrzebowáłá GórnDworz Mm5; RejPos 24.

odstąpić od kogo, od czego (4): nie iednákowo/ ći wſzyſcy Koronie Polſkiey obronę winni ſą: Kſyądz gdyż od Ołtarzá nigdy odſtąpić ſye iemu niegodźi/ [...] wedle ſzácunku Pobor ná woynę da OrzRozm V2v; BielKron 65; Co QVINCVNX ieſt? COMPAS. Co COMPAS każe? Drogi Morſkié/ Gwiazdy niebieſkié/ wiátry ſłuſzné/ Porty pewné/ na thym burliwym [!] Morzu/ vkázuie Polſkiéy Koronie. Od czego ieſli odstąpićie/ Portu chybićie OrzQuin A4; CzechRozm 246.

W przeciwstawieniach: »odstąpić ... osieść, przystąpić, zstąpić« [w tym: zstąpić, przystąpić 1 r.] (2): sſtąpił nań [na Dawida] duch Páńſki/ á od Saulá odſtąpił á zły przyſtąpił BielKron 65; CzechRozm 246.

a) Zniknąć, skończyć się, przeminąć, ominąć (22): KromRozm III O4; KrowObr 71v; gdy moiá wola namniey ſie przeſtąpi/ Pewnie y miłoſierdzye też moie odſtąpi. RejWiz 184; RejPos 153v; WujJud 211; CzechEp 87; Zániechaymy teraz ſwarow z heretyki/ niech odſtąpi niewierność wſzeláka. SkarKaz 159a; CzahTr H4v.

odstąpić kogo (2): Serce moie ſtrwożone we mnie/ odſtąpiłá mię moc moiá LatHar 162, 611.

odstąpić od kogo, od czego (11): niechátz odſtąpi odemnie ten kielich niewymowné gorzkoſci. OpecŻyw 100v; BielŻyw 127; MrowPieś A3v; BibRadz Ps 100/4, Is 59/21; BielKron 40v, 142v; ſtrzeż bárzo duſze twey/ ábyś nie zápominał ſłow ktore widźiáły ocży twoie: áby ſnadź nie odſtąpiły/ przez wſzytek cżás żywotá twego/ od ſercá twoiego CzechEp 114, 113; ArtKanc N11. Cf Zwrot.

W przeciwstawieniach: »odstąpić ... nastąpić, rozkrzewić się, zostać« (3): BielŻyw 127; LatHar 570; Przyidźie czás gdźie miłośierdźie odſtąpi/ á ſpráwiedliwość [...] náſtąpi. SkarKaz 7b.

W charakterystycznych połączeniach: odstąpi(ą) dostojność (2), febra, kielich gorzkości, miłosierdzie (2), moc (4), niebeśpieczeństwo, nieprawości, niewierność, pokusa, praca, pycha, serce złościwe, słowa (3), zdrady; odstąpić ode mnie (mię) (5), od serca (2), od ust.

Zwrot: »daleko odstąpić [od kogo]« (1): proſzę Duchá S. [...]/ áby wſzyſtkie niepráwośći dáleko odemnie odſtąpiły: á wſzytkie ſwięte cnoty we mnie ſię roſkrzewiły. LatHar 570.
b) Oddalić się od tematu; zmienić temat (12):

odstąpić czego (1): odſtąpiwſzy tych táiemnic á tych dziwnych ſpraw Páńſkich/ pilnieyſze ieſt nam/ ábychmy ſie przypátrowáli ku temu celowi á ku tym kreſam/ ku ktorym Pan rzecż ſwą tu ſtánowić á przywodzić racży. RejPos 300v.

odstąpić od kogo, od czego (10): ALe iżechmy málucżko odſtąpili od żołnierſkiego náſzego chlebá/ iużechmy ſłyſzeli iákie roſkoſzy á iákie krotofile ſą w ciągnieniu miedzy Rycerſkiemi ludźmi. RejZwierc 26v; CzechRozm 78v. Cf »odstąpić od rzeczy«.

odstąpić z czego (1): Ale s cżegoſmy trochę odſtąpili/ wroćmy ſie zás. GliczKsiąż K8.

Zwroty: »daleko odstąpić« (1): Ale ia podobno dáleko odſtąpił od rzeczy. OrzRozm H4.

»odstąpić od rzeczy« = evagari Mącz; uti ambagibus Calag [szyk zmienny] (8): GroicPorz mmv; OrzRozm H4; BielKron 223v; Ad causam reverti, ad pristinum actum reverti, Ad propositum reverti, Wrócić ſie k temu z kąd ſie od rzeczy odſtąpiło. Mącz 488d, 473c; Calag 519a; Ale wracáiąc ſię do rżeczy od ktoryżem odſtąpił/ to ieſt od práwá waſzego/ iáko ie zá ſobą ludźie niektorży ćiągną/ y nim ſobie pomagáią: wſpomnię y owe wykrętniki GórnRozm Hv, H2v.

c) Zmienić sens; nie przełożyć dosłownie [od czego] (5): BibRadz *5; á ieſliżebym wydáiąc Dyálógi té/ odſtąpił od onéy Rozmowy/ którąśćie mieli ze mną w Zurowicách/ [...] ábyście mię ſámi tu oſądźili OrzQuin E3; NiemObr 21; gdźiem lepák od właſnośći ſłow Láćińſkich nieco odſtąpić muſiał/ więcey ſenſowi ábo rozumieniu á niżli ſłowom folguiąc WujNT przedm 20.
Zwrot: »od rzeczy odstąpić« (1): Tu też w rzecży ſámey nie wiem áby niezgodá mogłá być náleźiona/ choćiaſz ſie w ſłowkách náyduie. Ale to máło nie w káżdym wierſzu gdzie ſie od rzecży nie odſtąpiło obácżyſz CzechRozm 128.
a. O wojskach nieprzyjacielskich: wycofać się, uciec, zaprzestać oblężenia (42): Krol Fráncuſki gdy ſie dowiedział/ iż Papież obegnał Rzym z mowiwſzy ſie z Angelſkim Krolem poſłáli ſwe woyſká/ áby go z niewoley wyzwolono/ ále iuż byli odſtąpili ludzie Ceſarſcy BielKron 205, 89v [2 r.], 118v, 179, 204v, 206v (12); Tegoż roku Wieſieni Brát Henrik Márſzałek Zamku Biſſeny dobywał/ á opaliwſzy poſſády odſtąpił. StryjKron 315.

odstąpić od czego (20): ony też odſtapywſchi od zamkv prziszly na myasto LibLeg 11/64, 10/146; Leop 2.Mach 1/7; BibRadz 1.Mach 6/57; BielKron 73, 250, 327v, 406v, 410v [2 r.]; nálasł krolá Aſzurſkiego walcżącego ná Liwnę/ bo był posłyſzał/ y [lege: iż] odſtąpił od Lachyſzá. BudBib 4.Reg 19/8, 4.Reg 12/18. Cf »od oblężenia odstąpić«.

W charakterystycznych połączeniach: odstąpić od krolestwa, od miasta (2), od zamku (5), od ziemie świętej.

Zwroty: »odstąpić boju« (1): Muśiał pohániec odſtąpiwſzy boiu, Pokornie prośić v niego pokoiu. KlonKr E4.

»od oblężenia odstąpić« [szyk zmienny] (8): poſławſzy do Połocká áby odſtąpiło woyſko od oblężenia/ muſieli to vcżynić. BielKron 380, 58 marg, 147, 251, 384v; StryjKron 120, 411, 717.

»odstąpić precz« (2): Boleſław [...] z drugim woyſkiem wypráwił ſie przećiw Cżechom. A gdy o nim vſłyſzeli Cżechowie/ odſthąpili precż BielKron 351, 75, 361.

»z szkodą odstąpić« (2): obegnáńcy drzewce długie gęſto ſplotſzy ſtáwiáli/ ktorych Turcy przełomić niemogli/ y z ſzkodą ſwoią muſieli odſtępić BielKron 315v, 269v, 396v.

Szeregi: »odstąpić i odjechać« (1): Discessit inferior, Odſtąpił y odyecháł zwyciężony. Mącz 44a.

»odstąpić i nie wrocić« (1): trzeciego roku odſtąpi Sennácheryb y nigdy ſie nie wroći BielKron 89v.

b. Zostawić w spokoju, przestać się kimś zajmować, zwracać się do kogoś [w tym: imp (26)] (40): KrowObr 89; Tákową zgodę miedzy ſobą miáły [myszy], Nie odſtąpiły, áz zámordowáły. KlonKr B2v.

odstąpić od kogo (35): Declinate a me maligni [...]. Odſtępćie odemnie złoſtnici WróbŻołt 118/115; HistAl Bv; MurzNT Luc 4/13, 13/27; LubPs B5; KrowObr 121; wnet odſthąpili od niego ći co go mieli męcżyć. Leop Act 22/29, Luc 4/13; Forá Sztánkár/ odſtęp od Stádnickiego náſzego OrzList h4; BibRadz Ps 6/9, Luc 13/27; RejAp 8; RejPos 70, 109, 314; RejPosWiecz2 92v; CzechRozm 112v, 202v; SkarŻyw 68; Bo ſię do nich ſzátan/ ktory był od nich ná cżás odſtąpił/ nie ſam wráca/ ále aż wźiąwſzy do śiebie śiedmi inſzych duchow CzechEp 359; NiemObr 115; LatHar 159; WujNT Matth 7/23, Luc 13/27, Act 22/29, 2.Cor 12/8; SkarKaz 7a. Cf odstąpić od kogo do czego, Zwroty.

odstąpić od kogo do czego (1): A tym ktorzy będą ná lewicy: Odſtąpćie odemnie przeklęći do ogniá wiecżnego BibRadz *7.

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... przystąpić« (1): dopirko odſthąpił Dyabeł od niego [od Jezusa na puszczy]/ á oto przyſtąpili Anyeli Boży flużyli mu. RejPos 70.

W charakterystycznych połączeniach: natychmiast odstąpić, wnet; odstąpić ode mnie (26), do ognia wiecznego.

Zwroty: »odstąpić co nadalej [od kogo]« (1): Podź że nieſlachetniku/ odſtąṕ co nadaléi odemnie/ Cierṕ coś zasłużył/ Bądź wiecznie potępion. MurzHist N4v.

»odstąpić precz [od kogo]« [szyk zmienny] (6): gdy będzieſz na ſmierć ſkázował ony zákrwáwione á złoſćiwe y ia ná nie záwołam/ áby precz odemnie odſtąpili. RejPs 207; RejAp 162; RejPos 177, 223; KochPs 9 [2 r.].

Przen (3): TarDuch D6; Modlitwá korzącego ſie/ obłoki przeniknie: á dokąd ſie nieprzybliży/ nie poćieſſy ſie: á nieodſtąpi/ áleż nawyſzſſy weyźrzy. Leop Eccli 35/18; RejPos 13v.
c. O zjawiskach fizycznych (4): Y odſtąpił obłok [w którym ukazał się Bóg]/ á Marią trąd oſiadł. BielKron 40.

odstąpić skąd dokąd (1): thy wody z przykazania twoiego odeydą/ Odſtąpią z gor na ſwe mieſtcza. WróbŻołt hh7v.

Przen (2):

W porównaniach (2): RejAp 62v; niebo odſtąpiło iáko kśięgi zwinione WujNT Apoc 6/14.

d. Rozstać się z kimś, opuścić kogoś, nie przebywać dłużej razem; unikać kogoś (18):

odstąpić kogo (5): RejPos 40; CzechRozm 226v; on záraz rzecże: nie odſtąpię ćię wierny towárzyſzu [...]. Y ták zoſtáli w oney cháłupce. SkarŻyw 76, 598; LatHar 279.

odstąpić od kogo (7): OpecŻyw 55v, 56; Drogámi ſwemi náſycono będzie cofáiące ſię ſerce/ á od niego (odſtąpi) mąż dobry BudBib Prov 14/14; BudNT Gal 2/11; SkarŻyw 598; gdy ſię niektorzy zátwardzáli/ y nie wierzyli/ złorzecząc drogę Bożą przed poſpolſtwem; odſtąpiwſzy od nich/ odłączył vcznie WujNT Act 19/9. Cf »i na piędzi nie odstępić«.

Zwroty: »odstąpić nazad« = abire retro Vulg (2): Od tego czáſu wiele vczniow iego odſtąpiło názad: y dáley z nim nie chodźili. WujNT Ioann 6/66, s. 333.

»i na piędzi [od kogo] nie odstępić« (1): Sectari aliquem totos dies, Y ná piędźi od kogo nie odſtępić cáły dźień. Mącz 384d.

Szereg: »odstąpić i odłączyć się« (1): odſtąpił y odłącżył ſię (od) nich [subtrahebat et segregabat seipsum]/ boiąc ſię onych co z obrzezánia. BudNT Gal 2/11.
Przen (4):

odstąpić od czego (3): BielŻyw 84; BielKron 50v; śmierć owá cżłowiecża nie nie ieſt inſzego. Iedno odſtąpić duſzy od ćiáłá ſwoiego. KołakCath B4.

W porównaniu (1): bo rownie gdyż ſprawce od poddanych odſtępuią iakoby głowa od ciała odſtąpiła BielŻyw 84.

Zwrot: »nie odstąpić [czego] do gardła« (1): gdy Pan roſkaże iuż mię też nie winuy/ Iż cie [świata] żegnáć nie będę/ iuż tu ſwoich pilnuy/ Ktorzy cie nie odſtąpią do gárdłá ſwoiego RejZwierc 271.
e. [O hodowanych sokołach: uciec [komu]: á tám ie [na wieży sokoły] karmi ták długo kołácąc im/ żeć ſie wylatáią práwie dobrze/ ták żeby ſobie pocżeli vławiáć. Rzecżeſz/ odſtąpią mi: nieboy ſie nieodſtąpiąć CygMyśl E4v.]
2. Zostawić kogoś samego, bez pomocy, odmówić opieki, opuścić w potrzebie; derelinquere Vulg, PolAnt; recedere PolAnt [w tym: Bóg człowieka (50] (69): RejWiz 95v, 156v; RejPos 238v marg; Vt quid domine receſsiſti longe? CZemuś pánie odſtąpił? KochPs 14; Gdźie ty odſtąpiſz/ tám ſię inák dźieie/ Niż obiecuią ſerdecżne nádźieie. GrabowSet I2v.

odstąpić kogo (36): RejKup p8, z8; BielKom Fv; S pyekłá ányeli pilni/ kogo Pan odſtąpi. RejWiz 156 marg, 95, 135, 156, 173, Dd3; Leop Ios 1/5; RejZwierz 46; BibRadz I 73d marg, Ios 1/5; BielKron 40v, 311v; Wſzyſcy przyiaćiele moi odſtąpili mię. HistRzym 45; RejPos 49v, 72, 72v, 106v [2 r.], 120v (10); RejZwierc 64; PaprPan V3v; KochPs 6; Proſzę was/ moi mili Exekutorowie/ Kiedyć mię odſtąpili wſzyſcy doktorowie: Záraz po śmierći moiéy pogrzébſzy mé ćiáło/ Tám rzeczy moie dayćie/ gdźie ſye nápiſáło. PudłFr 77; GórnRozm C2v; ActReg 3v; GrabowSet Tv; WujNT 2.Tim 1/15, Aaaaaa4; SkarKazSej 672a.

odstąpić od kogo (21): RejPs 186v; Bał ſie tedy Saul Dawidá/ widząc iż Pan był z niem/ á od niego odſtąpił. BibRadz 1.Reg 18/12; BielKron 52, 68; Pan powiedzyeć racżył: Iż który mi tego nie zdzierży/ zápali ſie gniew moy przećiwko iemu/ á odſtąpię od niego RejPos 102, A5v, 102, 102v, 115v [2 r.], 125 (12); BibRadz Ier 6/8, Os 9/12; SkarJedn 161; á w dźień pogrzebu twego/ gdy ćię wſzyścy przyiaćiele odſtąpią/ on od ciebie nie odſtąpi LatHar 279. Cf »odstąpić nazad«. [Cf też Przen: odstąpić od kogo RejPos 330v.]

W charakterystycznych połączeniach: wnet odstąpić; odstąpić arcybiskupa, brata, męża, od niewiernikow, od poddanych, od wiernych; odstąpiły(-li, odstąpi) corki cnoty, doktorowie, obrońca, Pan (Bog) (25), papież (2), powinny, przyjaciele, wszyscy.

Zwroty: »daleko odstąpić« (3): RejPs 186v; tedy ſie nam zda iże nas iuż Pan náſz dáleko odſtąpił/ á iż nas opuśćił RejPos 126v, 125.

»odstąpić nazad [od kogo]« (1): vcżynię z nimi przymierze wiecżne/ y nie odſtąpię ná zad [non revertar] od nich ábych im dobrze cżynił BibRadz Ier 32/40.

Szeregi: »odstąpić a odrzucić od miłosierdzia« (1): Pan też odſtąpił od nich á odrzućił ie od miłoſierdzya ſwoiego. RejPos 350.

»(nie) opuścić a (i, ani) odstąpić« = (non) dimittere nec (neque) derelinquere Vulg, PolAnt [szyk 7:6] (13): Iákom był z Moizeſſem/ ták y ſthobą będę: nieopuſſcżę áni ćie odſtąpię. Leop Ios 1/5; BibRadz Ios 1/5; RejPos 49v, 106v, 115v [2 r.], 125, 126v (10); GrabowSet F.

»odstąpić a zaniechać« (1): nigdy ich w żádnym obłądzeniu ich/ odſtąpić á zániecháć nie racży. RejPos 120v.

»odstąpić, (i nie znać, a) zaprzeć się« [szyk 1:1] (2): gdyż ſie ciebie záwżdy obyecuie záprzeć á nigdy cie nie znáć/ y ná wſzem od ciebye odſtąpić/ ieſliże też ty namniey odſtąpiſz od niego RejPos 172; SkarKazSej 672a.

W przen (1): Cwicż ſię Ieruſzalimie/ áby nie odſtąpiła duſzá moiá od ćiebie BudBib Ier 6/8.
Przen [z podmiotem nieżywotnym] (4): ieſt ták iádowite przyrodzenie iego/ iż y tego ták wielkiego klenothu/ iemu z dworu niebieſkiego nádánego/ oney duſzycżki ſwey odſtąpi/ w vporze á w rozgniewániu ſwoim. RejPos 247.

odstąpić od kogo (2): A złośćiwemu záſię coż ſie kolwiek sſtánie ſprzećiwnego iemu/ to iuż tego niechay będzye iſt/ iż Duch Páńſki/ ſtraż/ y opyeká iego ſwięta/ nieomylnie odſtąpiłá od niego/ y on dobrotliwy á ná wſzem miłośćiwy Pan iego. RejPos 330v, 239.

Fraza: »nadzieja [kogo] odstąpiła« (1): Iuż ſię wiara wnym zmieniła Nadzeya go othſthąpiła RejKup p5v.
a. Wydać przedstawicielom władzy [kogo] (2):
Szereg: »wydać a(l)bo odstąpić« (2): ći tylko powinni nieośiádłé do grodu ſtáwić/ którzyby ich w domiéch ſwych áreſtowánych záraz wydáć ábo odſtąpić/ álbo zdomów ſwych zbydź niechćieli. SarnStat 514 [idem] 526.
3. Postąpić lub zacząć postępować inaczej niż dotychczas (583):
a. Wyłamać się z jakiejś wspólnoty, obowiązku wierności; recedere Vulg, JanStat; deficere, rebellare PolAnt, Calag; discedere PolAnt, Vulg; secedere Miech; dimittere, relinquere Vulg; ascendere, derelinquere PolAnt; facere rebellionem Calag; resilire JanStat (241): BibRadz 4.Esdr 3/25; Abtrnnig werden. Odſtąpić. Deficere. Facere rebellionem. Rebellare. Calag 6a.

odstąpić kogo (3): KromRozm III P6; wſchakze rok przed ſſadnym dnyem ſyn odſtapi boga oycza LibMal 1554/189v; Odpowiedził Hetman ze on Pana Nakielskiego odstąpic nie moze ActReg 59.

odstąpić od kogo, od czego (11): LibMal 1554/188v; BielKron 232; OrzQuin L2v; RejAp 95v, 146v; nie ták rozumiey/ żeby Dyabeł zpocżątku zły był od Bogá ſtworzony/ ále że od niego ſkoro z pocżątku odſtąpił WujJud 62v; Kiedy dwá ſobie ſą rowni w iednym iakim páńſtwie/ gdy ſię pogniewáią/ ták ten od tego/ iáko y drugi od drugiego odſtąpił SkarJedn 160, 298, 384; WujNT 731 marg. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: odstąpić słusznie; odstąpić (od) Boga Ojca (2), od gromady złośników, od kapłana, od ojcow, od ordy, od zakonu [pruskiego].

Zwroty: »od jedności odstąpić« (1): Oni od iednośći y kápłáńſkiego posłuſzeńſtwá odſtąpili SkarŻyw 493.

»od posłuszeństwa odstąpić« (1): SkarŻyw 493 cf »od jedności odstąpić«.

Przen (4):

odstąpić kogo (1): Ma thedy wiele naprzod/ komu to Bog dáie: Iż odſtąpi Kupidá/ k Minerwie przyſtáie. BielKronCies Mmmm3.

odstąpić od kogo, od czego (3): Leop Iac 4 arg; RejPos 212v; áby y dyabeł ſam doznał tego/ żeś iuż doſkonále od niego odſtąpił. LatHar 579. [Cf też 5. »odstąpić od nadzieje« RejPos 85.]

W przeciwstawieniach: »odstąpić ... nawrocić się, przystawać, złączyć się« (3): Swarow ſie chroniąc/ ſwym też chćiwośćiam nie folguiąc/ łathwie od ſwiáthá y od dyiabłá odſtąpiemy/ á z Pánem Bogiem y z bliźnim ſie złącżymy. Leop Iac 4 arg; BielKronCies Mmmm3; RejPos 212v.

α. Złamać przymierze, zbuntować się, zdradzić (44): BielKron 117; Piersze woisko wzięło iacturam przez zdradę Szwaicarow, ktorych snadź było 13. Tysięcy, cikiedy nalepiey było odstąpili, zPractikowani ActReg 182.

odstąpić kogo, czego (21): MiechGlab 67; LibLeg 7/99: Puſći ná ćię Pan przeklęctwo/ trfogę/ y zginienie [...] dla złoſći wynálaskow twych przektoreś mie odstąpił. BibRadz Deut 28/20, 4.Reg 18/20, 1.Mach 11/43; BielKron 83v, 112v, 197v, 201v, 204v (9); BielSpr 58; BudBib I 404b marg; oni łácno by nas odſtąpili/ gdyby Páná niemożnego widźieli MycPrz II Cv; iako owdzie swemu Electowi nad powinnosć swą szlachecką obligatus bydz niechciał, tak by go tez poki mu tey przystoinosci stawa odstąpić nie chciał. ActReg 54. Cf Zwroty.

odstąpić od kogo, od czego (20): LibLeg 9/53; Leop 4.Reg 3/7, 2.Par 36/13; BibRadz Gen 14/4, 2.Reg 20/2, 4.Reg 18/7, Is 36/5; BielKron 69v, 78v, 107v, 191, 225v (8); Wnet dzieſięcioro pokolenie odſtąpiło od niego/ á obráli ſobie krolá inego RejZwierc 45; PaprPan V3v; SarnStat 989. Cf odstąpić od kogo do kogo, »odstąpić od posłuszeństwa«.

odstąpić od kogo do kogo (1): odſtąpił wſzytek Izráel od Dawidá/ do Szewy ſyná Bichrego BudBib 2.Reg 20/2.

W przeciwstawieniach: »odstąpić ... przystać (5), posłuszny być (2), przyłączyć się, przyść, służyć« (10): LibLeg 9/53; Bo ći przed tym ſłużyli przez dwanaśćie lat Chodorláhomerowi/ ále ná trzećinaſty rok odſtąpili od niego. BibRadz Gen 14/4, 2.Reg 20/2; poſłowie Biſkupow Mogutyńſkiego/ y Trewireńſkiego/ odſtąpili od Koleńſkich/ od Saſkich/ Brándeburſkich Woiewod/ á do Papieſkich ſie przyłącżyli BielKron 225v, 69v, 207v, 216, 222v, 356; Ktory ſie vlęknąwſzy Greckiey nawáłnośći/ Odſtąpił od Troianow á do Grekow przyſtał PaprPan V3v.

W charakterystycznych połączeniach: z gniewem odstąpić; odstąpić brata, jeden drugiego, (od) króla (8), od krolowej, od książęcia, od radziec, od wojewod.

Zwroty: »odstąpić posłuszeństwa, od posłuszeństwa« = ab oboedientia resilire JanStat [szyk zmienny] (1:1): Słyſząc Pruſowie o iego śmierći/ odſtąpili poſłuſzeńſtwá y cżynili wielkie ſzkody w Mázoſzu BielKron 358; SarnStat 1125.

»społeczności odstąpić« (2): poſtánowili miedzy imi pokoy tym obycżáiem/ áby kſiążę Gwilelm był mánem Ceſarſkim álbo krolá Rzymſkiego/ á ſpołecżnośći odſtąpił ktorą záchował s krolem Fráncuſkim BielKron 192v, 216.

Szereg: »nie opuścić ani odstąpić« (1): Téż wſzyſcy/ którym tákowé liſty y Przywileie bywáią pozwaláne/ nigdy nas Włádyſłáwá Króla Polſkiégo [...] y potomków náſzych [...] nie opuſczą áni od nich odſtąpią [deserant vel recedant JanStat 747] pod wiárą y czćią SarnStat 989.
Przen [od kogo] (1):

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... stanąć pod chorągwią« (1): odſtęṕ od tego vmárłego á oſądzonego krolá ſwego [czarta] á ſtań rádſzey pod tą chorągwią/ ktorych Pan á Krol záwżdy żywy ieſt RejPos 27.

β. Wystąpić z jedności państwowej, oderwać się (o terytoriach, ich mieszkańcach lub władcach) (31): ine kſięſtwá od niego odſtáły/ zwłaſzcżá Edom/ y wybráli kſiążę ine/ ktoreby nie było poſłuſzne krolom Iudá/ tákież miáſto Lobná odſtąpiło BielKron [852]v, 356 marg.

odstąpić czego (2): odſtąpili Izráelcżycy domu Dawidowego áz y do tego cżáſu. BudBib 2.Par 10/19. Cf »odstąpić zjednoczenia«.

odstąpić od kogo, od czego (27): Fáráo Nechao krol Egipſki walcżył przećiw krolowi Aſyryiſkiemu/ bo iuż było wiele odſtąpiło kroleſtw od Aſyryey/ [...] przeto iuż byli nie thák możni. BielKron 91; Potym Metoná miáſto odſtąpiło od Filipá BielKron 123, 10v [2 r.], 82v, 108v, 116v [3 r.], 164 (17); MycPrz II C2; CzechRozm 142; SkarJedn 165, 170, 200, 201; StryjKron 395, 647. Cſ »odstąpić od posłuszeństwa«.

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... przystać« (1): Zprzyſięgli ſie mieſzcżánie y poſpolity cżłowiek w Pruſiech/ przećiw miſtrzowi náſzego zakonu/ gdzie odſtąpiło miaſt od niego około ſiedḿdzieſiąth y zamkow iednego dniá/ á przyſtháli do Káźimirzá krolá Polſkiégo BielKron 232.

W charakterystycznych połączeniach: odstąpić od cesarstwa, od cesarzow, domu [czyjego], od krola (3), od krolestwa, od księstwa.

Zwroty: »odstąpić od posłuszeństwa« (2): Ruś odſtąpiłá od poſłuſzeńſtwá krolow Polſkich BielKron 349, [842]v.

»odstąpić zjednoczenia« (1): przycżynili ſie inne miáſtá y Kſiążętá ktemu yż ie poiednáli/ tym obycżáiem/ yż Tygurzánie/ y Berniánie/ y Bázyliánie/ mieli odſtępić ziednocżenia z Lántgráfem y z Argentyńſkimi BielKron 210v.

γ. Wystąpić z jedności wiary [w tym z pozycji katolików: o odszczepieństwie (33), o herezji (13)] (146): Odſtąpili przez Kácérſtwá Grékowie BiałKat 128v; SkarJedn 165, 355, 384, d6.

odstąpić kogo, czego (59): OrzRozm M4v; náoſthátku mię kſobie przyćiągaſz głádkiemi ſłowy/ iáko Mágnes żelázo/ ábych iáko zápámiętáły duſze ſwoiey obłędliwą wiárę przyiął/ odſtąpiwſzy tey/ ktorey thy nie prawdą ále mocą broniſz. BielKron 246, 200v, 450v; WujJud 134v; WujJudConf 121; Trzeci [tj. trynitarze] lepak tych y owych [pierwszych i drugich] odſtąpiwſzy/ [...] o bytność ſyná Bożego záſtáwiáią CzechRozm 19; SkarJedn 352; WujNT 97, 642. Cf odstąpić kogo do czego, Zwroty.

odstąpić kogo do czego [= odstąpić kogo i przystąpić do czego] (1): Ktorego Dekretu exekucia/ ná prośbę nowych Ewangelikow/ byłá do cżáſu záwieſzona: podobno dla nádźieie/ áby ſie [aryjanie] znimi byli ziednocżyli. Ale iż duſze ich iáko pożar pożyráią/ dopiero bacżąc ſie/ do confederáciey ſwey odſtąpili ich PowodPr 37.

odstąpić od kogo, od czego (81): KromRozm I E2v, [P2]v; KrowObr 111; OrzList h4; BielKron 177, 208v, 220v; OrzQuin L2; byli y inſzy ludzie/ kthorzy [...] nie odſtąpili od roboty rąk ſwoich/ áby nie mieli byli chwalić báłwánow złotych RejAp 83; KuczbKat 390; Grekowie dowodzić chcą/ iſz kośćioł Rzymſki od Grekow/ á nie oni od niego odſtąpili. SkarJedn A8v, A3v [2 r.], A8, 144 [2 r.], 159, 160 (18); CzechEp 361; SkarKaz 40a. Cf Zwroty. [Cf też b.α. »od prawdy odstąpić« CzechEp 361.]

W przeciwstawieniach: »odstąpić ... przystać (3), służyć (3), chwalić, obrać sobie, przystąpić, rzucić się, zjednoczyć się« (11): KromRozm III O8; Leop Ios 24/16, 20; czemużeś ich [przodków swoich tj. ich religii] odſtąpił? y przyſtałeś ku tym ludźiom potępionym OrzRozm M4v; W ten cżás w Rzymie było wielkie nárzekánie ná oyce ſwięte od poſpolitych ludzi/ mowiąc: iż to bogowie ná nas plagi przepuſzcżáią żeſmy ich odſtąpili/ á do inſzego ſie rzućili BielKron 158v, 48, 262; RejPos 68v; BiałKat 113v; SkarJedn 194; SkarŻyw 172.

W charakterystycznych połączeniach: dawniej odstąpić, łacno, niesłusznie, prędko, rychlej, wnet, zasię, złośliwie; odstąpić od bałwanow (od roboty rąk swoich) (2), od członkow, (od) Grekow [= Kościoła greckiego] (7), imienia [czyjego], od kapłaństwa (2), od luteryjanow (od sekty luterskiej) (2), od łacinnikow [= Kościoła rzymskiego] (4), Odkupiciela, od ołtarza (2), od papieża, od pasterza (2), poselstwa, od Rzyma [= Kościoła rzymskiego], od starszego, Stworzyciela; nigdy nie odstąpić (3).

Zwroty: »odstąpić bogow, od bogow« [szyk zmienny] (2:1): Ieſli ſie iáka przygodá w źiemi vkazáłá/ álbo nieurodzay/ álbo iáka ſzkodá/ Krześćiány winiono/ iáko ty ktorzy od ſtárych bogow odſtąpili. BielKron 288v, 158v; SkarŻyw 62.

»do gardła nie odstąpić« (1): że ia inſzei wiari niemam ani trzymam iedno wiarę Chrzeſcyańſką prawdziwą/ [...] odktorei [...] do gardła naſzego/ wedłvk roſkazania Syna bożego/ niemamy odſtąpyc SeklWyzn g4v.

»od jedności, zjednocenia odstąpić« [szyk zmienny] (6:1): KromRozm III L6v; dlacżego y kiedy Grekowie odſtąpili od iednośći kośćiołá Bożego y posłuſzeńſtwá Stolice Apoſtolſkiey Rzymſkiey. SkarJedn A8, A8v, 167 [2 r.], 194, d7v.

»od Kościoła, Kościoła odstąpić« [szyk zmienny] (13:3): Polacy nigdy od wyáry y koſćyołá nye odſtąpili. KromRozm I N marg, E2 marg; BiałKat 333v; WujJud 16v; SkarJedn 19, 245 marg, 277, 309, 323, D5v [2 r.]; WujNT 333; SiebRozmyśl Kv; Kto kośćiołá odſtąpi nie wiernikiem ieſt. PowodPr 29 marg; SkarKazSej 682b, 687a.

»odstąpić nauki, od nauki (a. wyznawania nauk)« [szyk zmienny] (3:2): RejAp 20; O moy miły Páwle tocieś ty tu prętko odſtąpił náuki ſtárſzych t woich [!] RejPos 285, 282; SkarJedn 291; SkarŻyw 337.

»Pana (Boga), Chrystusa (Boga), Boga, Syna Bożego, od Pana (Boga), od Boga, od Krystusa odstąpić« = dimittere a. relinquere Dominum Vulg [szyk zmienny] (13:8:3:1:4:3:1): Leop Ios 24/16, 20; BielKron 48; by iedno trochę pálcem zákrzywiono/ [...] nie tylko ſłowá prawdziwego Páńſkiego/ ále y ſámego Páná ſnadźbyſmy ſnádnie odſtąpili. RejAp 10v; iákoś tu ſłyſzał ſrogie przegroſzki ktoby odſtąpił od Páná tego/ od woley y od náuki iego RejAp 20; Iáko ono nápiſano o ludzie Izráelſkim/ gdy ie był Pan podał w ręce Filiſtińſkie/ á tám byli w wielkim vdręcżeniu/ y odſtąpili byli Páná Bogá ſwego/ á chwalili báłwány zyemie oney. RejPos 68v; kthorzy ieżdząc po mieſciech/ gwałtem á mocą łápáli á wiązáli/ ty ktorzyby niechcieli odſtąpić od Kryſtuſá/ y od wyznawánia náuk y poſthánowienia iego. RejPos 282, 50v, 267; BudNT Ff8v; Cżemuśćie P: Bogá/ to ieſt/ iednośći y miłości Chrześćiańſkiey odſtąpili/ á innyśćie ſobie Ołtarz/ inny Kośćioł vcżynili SkarJedn 335, 19, 332; kto od iednego práwego Bogá/ y wiáry iedney iego odſtąpi/ wnet nie ná iednego/ ále wielu roznych Bogow y wiar tráfia. SkarŻyw 490, 36, 125 [2 r.], 131, 172 [2 r.], 179 (13); Zácżymby to iść muśiáło/ żeby temu przyſzło Chriſtuſá odſtąpić/ y Chriſtiáńſtwá ſię wyrzeć ktoryby ſię imo Chriſtuſá chćiał práwy Moiżeſzowſkimi rządźić CzechEp 33, 33; WujNT 333; SkarKaz 40a; CzahTr E4v; SkarKazSej 683a, 686a.

»odstąpić od posłuszeństwa« [szyk zmienny] (6): KromRozm III O8; Bacżąc ten błąd w kroleſtwach przełożeni kościelni/ odſtąpili od poſłuſzeńſtwá Rzymſkiego BielKron 187; SkarJedn A8, 167 [2 r.], 168.

»prawdy, od prawdy odstąpić« [szyk zmienny] (3:3): wſſyſtkie Kxiążętá Kápláńſkie y lud odſtąpili od práwdy złoſliwie Leop 2.Par 36/14; BielKron 139v; SkarŻyw 41, 75, 300; ArtKanc N11v.

»odstąpić od wiary, wiary« = discedere a fide Vulg [szyk zmienny] (17:14): WróbŻołt cc2v; SeklWyzn g4v; KromRozm I N marg; MurzHist M4; KromRozm II m; KrowObr 22v, 225, 234; BielKron 204v, 262, 374, 456v; Tu Pan wſkázowáć racży ku temu cnotliwemu koſciołowi/ chociay go doznał iż w przeſládowániu nie odſtąpił wiáry y imieniá iego RejAp 26v; BiałKat 113v; SkarJedn 20; SkarŻyw 62, 130, 131, 152, 368, 394, 490; NiemObr 131; Bogaczem tu zowie [...] tego ktory vfa w máiętnośćiách ſwoich: ktoryby rychley odſtąpił wiáry y powinnośći ſwey ku Bogu/ niżliby miał pieniądze vtráćić. WujNT 164, 403, 1.Thess 3 arg, 1.Tim 4/1, s. 728; SkarKaz 40a, 44a [2 r.].

»od zwierzchności odstąpić« (1): Ták Grekowie ktorzy Papieżá zá ſtárſzego ſwego záwżdy ználi/ od nas przytymże ſtárſzym ſtoiących/ y od zwierzchnośći od Bogá poſtánowioney/ odſtąpili: á nie my od nich. SkarJedn 161.

Szeregi: »nie odstąpić ani odmienić« (1): Ia naſzey oycowſkiey náuki nie odſtąpię/ áni iey odmienię/ ále wniey pokim żyw trwáć będę SkarJedn 291.

»odwrocić się i odstępić« (1): Odwróććie ſię y odſthępćie od Báłwánow wáſzych KrowObr 111.

»odstąpić a opuścić« (1): Niechay tho od nas oddalono będzie byzmy mieli Páná odſthąpić á opuśćić [ut relinquamus Dominum]/ á mieli służyć bogom innym Leop Ios 24/16.

»zbłądzić abo odstąpić« (1): muśiałby kośćioł vmrzeć á zginąć ná ziemi [...] gdyby Papieſz zbłądzić ábo odſtąpić miáł. SkarJedn 162.

W przen (2): Ten ſam ieſt kośćioł S. iáko mátká wſzytkiego Chrześćiáńſtwá/ od ktorey dzieći nieſpokoyne á niepoſłuſzne odſtąpiwſzy/ do zgody nigdy nie tráfią SkarJedn A3v, 398.
b. Przestać postępować zgodnie z jakimiś nakazami, zasadami, zobowiązaniami; głosić to, co jest sprzeczne z nimi; sprzeniewierzyć się czemuś; derelinquere, recedere Vulg, PolAnt; discedere Vulg, Modrz; emigrare, relinquere Vulg; declinare, retrocedere PolAnt (292): Wſzyſcy odſtąpili/ y ſpołu ſtali ſię niepożytecznymi/ nie máſz ktoby dobrze cżynił BibRadz Rom 3/13.

odstąpić czego (34): wyznawa yż wto wierził Ieſcże za żiwota ſwego Y niechcze odſtępicz tego RejKup Ee; KromRozm III E7v, G6v; Diar 88; RejWiz 37; Leop Deut 29/25; BibRadz II 93a marg; RejAp 197; RejPosWiecz3 98v; BiałKat 93v; boć do złego wolno kiedy chceſz/ gdiż odſtąpiſz cnoty y vpominánia Páńſkiego RejZwierc 5v, [121]v; WujJud 120v, 121; RejPosWstaw [412]v; SkarŻyw 242; KlonKr B; SkarKaz 119b. Cf Zwroty, W przen Zwrot. [Cf też α. »odstąpić wiary« RejAp 76v.]

odstąpić kogo [= postąpić niezgodnie z czyimś zaleceniem] (9): BielKron 213; KochSat B2v; ono y on drugi krol ſławny y zacny Acháb/ ktory odſtąpił Micheaſzá Proroká Páńſkiego/ [...] tákież márnie zginęło kroleſtwo iego RejPos 115v; WujJud 200v; SkarJedn D5. Cf odstąpić kogo w czym.

odstąpić kogo w czym (4): Dobrześćie y w tym Lutrá Pátryárchy wáſzego odſtąpili/ ktory náucżał/ że ſie niegodźi Chrześćiánom z Turkámi wieść woyny. WujJud 214v; przetośćie iuż wy mędrſzy/ ktorzyśćie wtym wrzecży Zwingliuſá odſtąpili/ choć przedśię błąd iego trzymaćie. WujJud 249v, 52v, 109.

odstąpić od kogo, od czego (28): nigdym nie odſtąpił od ſprawiedliwoſci. WróbŻołt Iv; RejPs 86; przypiſalichmy tu/ krotką nauké czytaniá i piſaniá/ nie żeby wtym druku wielé kroć odniéi nie o dſtąpiono [!] MurzOrt B; iż od porządku ápoſtolſkyego/ ktory/ [...] właſnye yednoſć koſćyołá záchowywa/ odſtąmpili. KromRozm III L7; WujJud 38; RejPosWstaw [412]; ModrzBaz 62v, 142v; StryjKron 667; CzechEp 361; NiemObr 131. Cf Zwroty, Wprzen Zwrot.

odstąpić od czego [= od obowiązków, wymagań] (6): Wſzytcyśćie odſtąpili od ſwégo vrzędu/ Więc téż gdźie ſye obróćiſz wſzędy pełno błędu. KochZg A3. Cf »od powinności odstąpić«.

odstąpić ku czemu (1): HistRzym 129v cf W przen.

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... zadzierżeć« (1): twirdzą/ iż myſmy porządku ápoſtolſkyego odſtąmpili/ [...] á oni ij zádźyerżeli KromRozm III G6v.

W charakterystycznych połączeniach: Aeryjusza odstąpić, od apostołow, cnoty (4), Lutra (3), miłości, od nauki, od opinijej, od powszechności, prawdziwego zmysłu, proroka, od porządku apostolskiego (2), od przedsięwzięcia, przodkow, przymierza (2), (od) sprawiedliwości (2), starych, umowy, upominania, od urzędu, od wykładow, od wyrozumienia, zboru, Zwinglijusa; nigdy nie odstąpić.

Zwroty: »błędu, od błędu odstąpić« [szyk zmienny] (6:2): Nie ieſt mała rzecż od iawnego á ſzkodliwego błędu odſtąpić. BielŻyw 144; BielKron 215; RejPos 148; mimo te/ ktorzy wáſzych błędow odſtąpiwſzy; co dźień/ do iednego práwego Kośćiołá ſie wrácáią. WujJud 2; SkarJedn 355; NiemObr 132; WujNT przedm 8; SkarKaz 635b.

»odstąpić ewanjelijej« (2): BiałKat 56; Co iż Nowángeliki bárzo kole w oczy/ przetoż wolą odſtąpić Ewángeliey/ á niżli błędy ſwe opuśćić. WujNT 288.

»na krok jeden, i na palec, stopą jedną odstąpić [od czego]« (1:1:1): ktorzy woleli gárdło ná mięśne iátki/ że ták rzekę/ wydáć/ niż od powinnośći ſwey ná krok ieden odſtąpić. CzechRozm 253; CzechEp 361; od iego [Lutra] opinijey/ y od tych gránic/ ktore tá Confeſſya záłożyłá/ ſtopą iedną odſtąpić nie śmieią/ ledwie nie więcey w nię/ niż w ſamego Chryſtuſá wierząc ReszPrz 70.

»nazad odstąpić [od czego]« (1): ći byli s Cheryntem kácerzem ná zad odſtąpili od prawdziwego piſmá BielKron 139.

»odstąpić od pisma, pisma« [szyk zmienny] (2:1): RejKup 16; á iżbych miał odſtąpić piſmá prawdźiwego tego nieucżynię. BielKron 195v, 139.

»odstąpić od powinności, powinności, z powinności« [szyk zmienny] (5:2:1): DiarDop 107; RejAp 115v; rozżaliwſzy ſie tego/ iż odſtąpili od krześćiańſkiej powinnośći ſwoiey/ á od woley Páná ſwego/ odmienia w ſobie ono ſerce ſwoie złe á ſwowolne RejPos 118v, 113, 350v; RejPosWstaw [412]; CzechRozm 253; OrzJan 54. [Cf też a.γ. »odstąpić wiary« WujNT 164.]

»odstąpić od prawdy, prawdy« [szyk zmienny] (4:1): BielŻyw 120; KromRozm II g2v; MrowPieś A3v; Záiſteć pokarze was ieſliż ſkryćie komu ku woli odſtąpićie od prawdy [in abscondito faciem acceperitis]. BibRadz Iob 13/10; RejPos 85.

»przykazania, od rozkazania odstąpić« (1:1): Sam też przykazánya onego ſwego/ Modląc ſye ábyſmy nye wyele mowili/ odſtąpił/ gdy w ogrodźye przy dłuſſſſym ſye modlił KromRozm II yv; GórnDworz L3v.

»od słow [czyich] odstąpić« (1): iáko od ſłów iego [Chrystusa] odſtąpiſz/ vpádnieſz/ y prawdy w thobie nie będźie. BiałKat 308v.

»od ustaw, od dekretów, dekretów odstąpić« [w tym: od ustaw i dekretów 1 r.] [szyk zmienny] (2:1:1): do pocztu śię żebraniá [!] á kościoła Rzymſkiego przyłączám/ i to obiecuię że od iego vſtaw i decretow nigdy nieodſtąpię MurzHist N2v; KromRozm III L4v; mamy záto iż Ceſarz nie odſtąpi przodkow ſwych Ceſarſkich y ſwoich Dekretów BielKron 213.

»odstąpić wiary« (1): poprzyſięgawáią wiárę/ poſłuſzeńſtwo/ ſtałość tey beſtiey márney/ iuż tám odſtąpiwſzy wiáry y powinnośći y pánom przyrodzonym ſwym y rodzicom ſwoim/ á ſnadź y Bogu ſwemu RejAp 115v.

»zakonu odstąpić« (1): żydmi będąc/ zakonu odſtąpyli/ y on nágánili CzechRozm 82v.

»odstąpić od zwyczaju [czyjego]« [szyk zmienny] (2): Myſmy około vżywánya chlebá kwáſſonego ku ćyáłu bożemu/ [...] od vſtaw y zwycżáyow ich y náſſych przodkow [...] odſtąmpili. KromRozm III L4v; KrowObr 205.

W przen (10): A yacz Czarcze przitym [tj. przy Zakonie] ſtoye Wſak zna wierną Pan myſl moye I ſtąd nieupadłę Sercze Iuż daley odſtepiċ niechczę RejKup dd4v; wſzákoż żywotá pozbáwion nie będźie gdyż nie odſtąpił gruntu náuki prawdźiwey BibRadz II 93a marg; vſtaw ſtrożá vſtam moim/ by nieodſthąpiło ſerce me ku bluźnieniu. HistRzym 129v; RejPos 85; cżłowiek z Kośćiołá wypáść y práwego fundámentu odſtąpić może. WujJud 121, 120v.
Zwroty: »daleko odstąpić« (1): ácż y ći [przełożeni] dzis dáleko od powinnośći ſwych odſtąpili/ więcey folguiącz márnym pożytkom Twym RejPosWstaw [412].

»odstąpić od drogi, drogi« = declinare a via Vulg (2:1): Leop Prov 22/6; odſtęṕ złośćiwy od drogi ſwoiey á nawroć ſie kniemu [Panu] RejPos 9v, 85v.

Przen (2):
Zwroty: »powinności odstąpić« (1): gdźyeby [...] oczy mowić/ ręce widźyeć/ álbo myáſto żołądká tráwić/ pálce ſlyſſeć álbo yeſć chćyáły/ káżde powinnoſci á ſpráwy ſwey odſtąpiwſſy/ yużby tám nye tylko kſtałt/ ále y yednoſć ćyáłá onego trwáć nyemogłá. KromRozm III F7v.

»odstąpić od przyrodzenia« = postąpić wbrew naturze (1): Tám [w piecu wosk] ſie náthychmiaſt roztopił/ Bytnośći z żywotem pozbył: Odſtąpił od przyrodzenia/ Przetoż nie miał polepſzenia. BierEz Pv.

α. Złamać nakazy boskie, zgrzeszyć (212): Odstąpił był biskup nawyższy, odstąpili wszyscy kapłani i słudzy kościelni, proroka już żadnego prawdziwego nie było DiarDop 103; RejAp 170v; vlitowawſzy ſie tego w ſercu ſwoim/ iżeś ták był kiedy odſtąpił á obráźił ſwięty Máyeſtat iego/ wołáć z onym nędznym Dawidem/ Zmiłuy ſie nádemną moy miły Pánie RejPos 327v, 352; Cżemuż tedy lud mowi: Odſtąpiliſmy y więcey niewroćimy ſię do ćiebie? PowodPr 18.

odstąpić kogo, czego (74): tegom [słowa rozkazania twego] iſćie nigdy myſlą práwie przyſięgłą vmyſlił nieodſtępić. RejPs 183, 107v; RejKup ee4v; MurzHist O3v; RejWiz 95, 131, 183; Leop 2.Par 7/19, 13/11; BibRadz Deut 31/16; KochSat Bv; Słuchayże coć ieſzcże drugiego ten Pan obiecowáć racży ieſli go nie odſtąpiſz w omylnoſciach á w tym záburzeniu ſwiátá tego RejAp 28, 94; káżdy tháki wnidzye [do Ojca niebieskiego] ktho mię nie odſtąpi RejPos [279]v, 5v, 7v, 19, 30, 39v [2 r.] (14); WujJud 177v; zákazał Pan Bog Prorokowi ſwemu z Heretyki y odſzcżepieńcy ieść y pić. y gdy tego w nieroſtropnośći ſwey od ſtąpił/ Lwowi go zábić kazał. SkarŻyw 59. Cf odstąpić czego w czym, Zwroty.

odstąpić czego w czym (2): thę [naukę] z mocną wiárą y s cżyſtym ſumnienim miłuię/ wyznawam/ bronię/ á iey we wſzytkim záwżdy poſłuſzen być chcę/ á w namnieyſzym punkcie iey do śmierći ſwey odſtąpić nie chcę LubPs aa4v; RejPos 64v.

odstąpić od kogo, od czego (122): Et non diſcedimus a te: viuificabis nos et nomen tuum inuocabimus. A wſzakoż my nieodſthąpimy od ciebie miły panie ty naſz ożywiſz á my imienia twego będźiemy wżywać na pomocz. WróbŻołt 79/19, 61/7; RejPs 66v, 215v; RejKup p8; kyedy tu yuż łáſkę tę obacżemy/ Iuż nigdy od cyebye Pánye nye odſtąpyemy LubPs S4, Sv marg; Leop Ez 2/3; BibRadz Iob 34/27, Ier 3/19, 4.Esdr 9 arg; BielKron 136; RejAp 21v, 119, 170; O wſzechmogący náſz miły Pánie/ iákoż ſie tu ciebie záprzeć/ iákoż tu od ciebie odſtąpić/ iákoż cie thu opuśćić RejPos 266v, 30v, 39v, 40, 50, 57 (23); CzechRozm 20v; WujNT 679. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniach: »odstąpić ... przyść (2), przystać« (3): O wſzechmogący náſz miłośćiwy Pánie/ [...] iákoż thu przyſtáć do inſzego páná/ á odſtąpić od ciebie. RejPos 218v; CzechRozm 20v marg, **3v.

W charakterystycznych połączeniach: barzo odstąpić, hnet, marnie (2), namniej (12), snadnie, swowolnie, więcej, zaniedbale, zdradliwie; w namniejszym punkcie nie odstąpić, nigdy (4), nigdziej, do śmierci; odstąpić od dobrodzieja, duchownego rządzenia, imienia (bożego) (3), od krola, opiekalnika, od pasterza, od szczerości, od wodza, od Zbawiciela.

Zwroty: »odstąpić od nauki, z nauki, nauki [czyjej]« [szyk zmienny] (10:1:1): KrowObr 107 [2 r.] Vu3v; RejAp 22; gdzyekolwiek iedno namniey odſtąpyemy z náuki Páná ſwego/ [...] tho on theż wnet odſthąpi od nas RejPos A5v, A5 [2 r.], 147, 188v, 262v; lepiey wſzytko vtráćić: nákoniec y gárdło: niż w cżym od náuki Chriſtuſowey y Apoſtolſkiey odſtąpić. CzechRozm 252v; CzechEp 359.

»odstąpić Pana (Boga), Boga, Pana Jezusa Chrystusa, od Pana (Boga), od Boga, od Bostwa, od Chrystusa« = agere a Deo PolAnt [szyk zmienny] (20:1:1:16:4:1:1): MurzNT 31; DiarDop 103; LubPs Xv marg; KrowObr 156; RejWiz 156, 181v; OrzList a4v; bárzochmy byli odſtąpili wyernego á wdzyęcżnego oblubyeńcá ſwego Páná náſzego Iezuſá Kriſtuſá RejAp 122v, 137; roſpomni co to ieſt/ dla they kęſá nędzney roſkoſzy ſwiátá tego/ odſtąpić od ták wdzięcżnego Páná ſwoiego/ y od ták obfitego kroleſtwá iego RejPos 30v; rozumiał Pan iż zá námi vſtáwicżnie miał ten przeſládownik chodzić [...]/ vkázuiąc złośćiwe drogi/ iákobychmy ich doſtawáć mieli/ ábychmy iedno odſtąpili od Páná ſwoiego/ od pobożnych á cnotliwych żywotow ſwoich/ á vdali ſie w łákomſtwá RejPos 72; dla thego cie Pan twoy ſądzi á vpomina/ áby cie ſobie nie ſtráćił z obłędnoſciámi ſwiátá tego/ ábyś ſie zá nimi nie vnioſzſzy/ nie odſtąpił od ſwiętego Boſtwá iego. RejPos 127v, 7 [2 r.], 40, 49v, 50v, 52v (27); RejZwierc 258 [3 r.]; BudBib Ps 18/20, I 409b marg; CzechRozm 175, 184; LatHar 144.

»odstąpić pisma, od pisma« (1:1): KrowObr A4; Tá ſektá Sáduceyſka [...] był też ieden cech zakonnikow/ ktorzy ſie też vdáli byli zá wymyſłem ſwoim/ á zá rozmyſłem mnimánia ſwego: ktore záwżdy błędne być muśi/ ieſli odſtąpi od piſmá á od poſtánowienia mocnego Páńſkiego. RejPos 229v.

»odstąpić od posłuszeństwa« [szyk zmienny] (3): gotowam na polepſſenijé/ anij chcę od poſluſſeńſtwa odſtępitz. OpecŻyw 46; RejPos 40v, 317.

»odstąpić od postanowienia, od ustaw, postanowienia, ustaw [czyich, czyjego]« = recedere a legitibus Vulg (2: 1:1:1): LubPs aa6v marg; ode dni oycow wáſſych odſtąpiliśćie od dobrych vſthaw moich Leop Mal 3/7; RejPos 229v, 318; przedśię odſtąpili Vſtaw páńſkich: y tákże/ iáko ich oycowie/ Nie wytrwáli ſtátecznie w podánéy vmowie. KochPs 118.

»od prawdy, prawdy odstąpić« [szyk zmienny] (6:4): OrzQuin L2v; RejAp 76v, 137; WujJud 246; CzechRozm 1v; ztąd się to pokaże/ żeſmy nie my od Apoſztołow odſtąpili [...]: lecż X.K. z iego Kátholiką: od ktoreyieſmy my/ á nie od prawdy Apoſztolſkiey odſtąpili. CzechEp 361, 139, 361; WujNT 652, 726.

»odstąpić przysięgi« (1): dáleko odſtąpili pirwſzey przyſięgi kthorą vcżynili pirwey Pánu ſwemu RejAp 115v.

»odstąpić przysięgi« (1): dáleko odſtąpili pirwſzey przyſięgi Páná ſwego/ á wzgárdziſz wolą/ náuką/ y vpominániem iego ſwiętym/ iuż záwżdy będzye błędna nádzyeiá twoiá RejPos 223, 172, 261v.

»odstąpić rozkazania (a. przykazania), od rozkazania [czyjego]« [szyk zmienny] (6:4): RejPs 25, 132v, 193v; ſtał ſye był człowyek z przybytku y ſyná bożego/ ſędem y nyewolnikyem czártowſkim (ná ktorego námowę przykazánya bożego odſtąpił) KromRozm III B; LubPs T5v marg; RejPos 263v, 338, 346, 350; CzechEp 207.

»odstąpić od (szczerości a. prostości) słowa, słowa [czyjego]« [szyk zmienny] (9:4): LubPs bb6, cc; BielKron 197, 217v [2 r.]; RejPos A5 [2 r.], A5v, 318; Przez co Antychriſt od ſzcżerośći słowá Bożego odſtąpił przez toſmy my teraz ku niey przyſzli. CzechRozm 20v marg, **3; NiemObr 132; ArtKanc 117. [Cf też a.γ. »odstąpić Pana« RejAp 10v.]

»odstąpić od wiary, wiary« (4:2): nie zapamiętaliſmy ciebie miły pánie/ á nyſmy [!] przeſtępowali przykażania twego. [Ps 43/18] (koment) To ieſt, nieodſtąpiliſmy od wiary twey ſwiętey WróbŻołt O7; KrowObr 225; BibRadz II 90c marg; iuż kwoli mizernemu á obłudnemu ſwiátu temu odſtąpią/ y prawdy/ y wiáry/ y cnoty RejAp 76v, 152; CzechEp 359. [Cf też wyżej »odstąpić wiary« RejAp 115v.]

»odstąpić od wolej, wolej [czyjej]« [szyk zmienny] (23:4): abowiem bych ia iſćie nierad niwczem odſtąpił ſwiętey woley twoiey. RejPs 176v, 185v, 193v; LubPs T5v marg, aa6v marg; RejWiz 181v; RejAp 22, 68; obacżáć mamy/ iákie ſtáránia á iáką pilność ten Pan náſz [...] wſzędy miewáć á cżynić racży/ ábychmy ſie w cżym nie vnioſzſzy/ nie odſtąpili od niego/ y od ſwiętey woley iego RejPos [292], 37v marg, 39v, 40, 40v, 50v (17); RejZwierc 260v, 261v. [Cf też a.γ. »Pana (Boga) odstąpić« RejAp 20, b. »odstąpić od powinności« RejPos 118v.]

»odstąpić od zakonu, zakonu, praw« [w tym: praw i zakonu 1 r.] [szyk zmienny] (4:3:1): RejPs 181v; LubPs T5; BibRadz I 331a marg; Wykłádáią ty ſłowá vcżeni ludzye mowić Sálomoná w poſtáwie bezrozumnego/ gdy od zakoná Bożego odſtąpił. BielKron 80; RejPos 280; Ktory [Antychryst]/ odſtąpiwſzy naprzód praw y zakonu Bożego/ práwá ſobie inſze vkował. CzechEp 381, 369.

Szeregi: »odstąpić i odstać« (1): ty wáſze Ornaty/ Kápy/ Stuły/ [...] nie inſzego nieznamionuią/ iedno iżeśćie od náuki prawdziwey Apoſtolſkiey pierwſzey odſtąpili y odſtáli KrowObr 107.

»odstąpić a odwrocić się« (1): ieſliże oni od niego á od woley ſwięthey iego odſtąpią w tych koſcielech ſwoich/ á odwrocą ſie od niego y od ſwięthey woley iego/ iż on nieomylnie obiecał dáć mieyſcá tákie ná poſmiech RejPos 350.

»odstąpić, (a) opuścić« [szyk 1:1] (2): A tu dopirko obácż/ iáko to ieſt zle odſtępić á opuśćić Páná ſwego/ prze kęs nędznego ſwiátá tego RejPos 7; GrabowSet P.

»nie odstąpić ani się zaprzeć« (1): tyć thu iedno ſobie Pan przypomináć racżył [...] ktorzy nigdy nie mieli odſtąpić áni ſie záprzeć imieniá ſwiętego iego/ ſłow ſwiętych/ y poſtánowienia iego. RejPos 318.

W przen (20): nieodſtąpiło od ćiebie nigdy ſerce náſſe RejPs 66v; Pan Bog na wyſokoſczy [...] Widzącz żecz myſi błądzyła A odniego otſtąpiła Gdyżs odjnych rady ſſukał [...] Iuż ċie był odſtąpił prawie RejKup p8; iáko oni wſzędy Zbior Páńſki á thę wdzięcżną oblubienicę iego zową pánną iego nie pomázáną/ tho ieſt/ ktora nigdy nie odſtąpiłá w wierze ſwoiey od tego oblubieńca ſwego RejAp 119; RejPos 123, 338.
Zwroty: »daleko odstąpić« (4): bo widzę iż ſie to ináczey onem trefuie ktorzy daleko odſtąpili ćiebie RejPs 107v; LubPs bb6; RejAp 115v; WujJud 177v.

»odstąpić drogi, od drogi, z drogi, od ścieżki (bożej itp.)« = zmienić sposób postępowania; recedere de via Vulg [szyk zmienny] (5:3:1:1): Et non receſſit retro cor noſtrum: et declinaſti ſemitas noſtras a via tua. A nieodeſzło wſtecż ſerce naſze ani ſzcieſzki naſze odſtąpili od drogi twoiey. WróbŻołt 43/19; RejPs 176, 183; LubPs Ov; Przeklętſtwo/ ieſliż niebędziećie powolni roſkazániu Páná Bogá wáſſego/ ieſlibyśćie odſtąpili drogi iego/ ktorą ia wam dziś vkázuie Leop Deut 11/28; Przeklęcie wam záſię kłádę/ ieſli odſtępicie z drogi kthora ieſt wam vkazána od niego. RejPos 63v, 293; WujJud 146v; SkarŻyw 269; PowodPr 6.

»od sznura słowa bożego odstąpić« (1): abych [...] od prawdy y ſnuru ſłowá Bożego nie odſtąpił CzechRozm 1v.

c. Poniechać jakiegoś działania, jakiegoś sposobu postępowania; recedere Vulg, Mącz, PolAnt; discedere PolAnt, Modrz, Vulg (50):

odstąpić czego (16): RejZwierz 105v; wzyąwſzy vporną myſl ſwoię/ á ſentencią właſną ſwoię ábo ſwiátá tego/ ták w niey mocno trwamy/ ták iey odſtąpić nie chcemy RejPos 230; tego to Kriſtuſá kto chce poznáć/ tedy tego potrzebá/ áby odſtąpiwſzy wſzytkich omyłek ſwiátá tego/ náſládował go iáko ten Máttheuſz ſwięthy. RejPos 326v, 189, 260v; SkarŻyw A2; BielSjem 3. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

odstąpić od czego (21): RejPs 120v; Leop Tob 4/23, Eccli 35/3, 5; BibRadz 2.Tim 2/19; BielKron 346; Retinere in rebus asperis dignitatem, Nic od poważnośći ſwey nieodſtępić w przećiwny fortunie. Mącz 89a; RejAp 30v; BudNT 2.Tim 2/19; CzechRozm 197v, 198v; ModrzBaz 68; WujNT 2.Tim 2/19. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Toż rozumiey o trzeźwim gdy odſtąpi tego/ Iż nie ma ná bácżnośći rozumu ſwiętego. Yuż też iáko pijány z myſlámi ſie tacża RejWiz 137v.

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... jąć się« (1): Niepráwie y to znák dobry/ [...] zeſmy ſtárych á chwalebnych obyczáiow odſtąpili/ á miáſto tego ięliſmy ſye zbytków/ roſpuſty/ wſzetecznośći/ łákomſtwá KochWr 26.

W charakterystycznych połączeniach: odstąpić od dobrzeczynienia, od gniewu, (od) grzechu (2), nałogu, od nieprawości, nierządu, od niesprawiedliwości (6), omyłek, od plugastwa, od poważności, proby, prostoty ojcow, przedsięwzięcia, wymysłow.

Zwroty: »od obyczajów (a. zwyczajow) [jakich, czyich], zwyczaju (a. obyczajow) [jakiego, jakich] odstąpić« [szyk zmienny] (4:2): BielKron 346; RejAp 149v; tym ſpoſobem odſtąpiło ſię nietylko od Chrześćijáńſtwá/ ále też y od obycżáiow pogáńſkich chwálebnych [discessum est non tantum a Christianismo, sed a moribus gentium probatissimis]. ModrzBaz 55; GórnRozm L2; ieſli ten nierząd będźie/ że tego ſtárádawnégo zwyczáiu odſtąpim [...] ále niżli my Królá obierzem/ tym ich iuż kilká mieć będźiém. KochWr 36, 26. [Cf też 5. »odstąpić od nadzieje« RejPos 85.]

»uporu odstąpić« [szyk zmienny] (3): Y ták to trwáło áż do Nicenſkiego powſſechnego Concilium/ gdźye oni vporu ſwego odſtąpili. KromRozm III P7; WujNT 860; SkarKaz 155a.

»odstąpić od złości, od złego, złości, złego« = recedere ab iniquitate Vulg, PolAnt; a vitio recedere Mącz (3:1:2:1): GliczKsiąż L3v; Leop Eccli 35/3; Mącz 43d; BudBib Eccli 35/3; Przyſzłá kaźń/ trwogá przytomna ſię lżyła/ Strachu nie cżyniąc we mnie/ ni żáłości/ Ták/ iżbym kiedy chćiał odſtąpić złośći GrabowSet I3v; LatHar +2v; Przetoż ieſli chceſz być zbáwion/ tedy [...] odſtąp od złego/ á choway przykazánie. WujNT 564.

Szereg: »odstąpić a przestać« (1): A vicio recedere, Odſtąpić á przeſtáć od złośći Mącz 43d.
W przen (2):
Zwrot: »daleko odstąpić« (2): Ktory dáleko od oycowſkich obycżáiow odſtąpił/ ábowiem był leniwy BielKron 346; GórnRozm L2.
Przen [od czego] (1): tá Winnicá potym ćiernia námnożyłá/ á od oney hoyney płodnośći bárzo odſtąpiłá ArtKanc I 16v.
α. Odwołać poprzednie wypowiedzi (8):

odstąpić czego (7): Biſkup Trewireńſki námawiał go [Lutra] ſam przywodząc mu Gámálielá nápámięć Swyętego Piſmá/ áby odſtąpieł piſmá ſwego BielKron 197, 196v [2 r.]; CzechEp 140, 302; NiemObr 129. Cf Zwrot.

odstąpić od czego (1): iż KJM od pirwszej swej sentencyji i owej srogiej winy nie odstąpił, i owszem ją poćwierdzając nazywał dekretem Diar 59.

Zwrot: »odstąpić nauki« (1): roſkazał też Wergeriuſowi/ [...] áby też obacżył kthorymby obycżáiem Luter y Melánkton odſtąpili ſwey náuki. BielKron 212v.
β. Przerwać to, co się robiło (5):

odstąpić czego (2): Krol [...] nie chćiał odſtępić mſzey. BielKron 383v; A ieſli ku pokoiu kiedy myſi ſkłonili/ Nie iuż ſwoich żołnirſkich zabaw odſtąpili. Ale iakoby iutro znowu wſiadać mieli/ Zbroie nigdy/ a konia puſcić ſię niechcieli. KochSat A2v.

odstąpić od czego (3): ſtey przycżyny lud poſpoliti odſtąpił od robot BielKron 202v, 163v, 202v.

4. Wyrzec się czegoś, zrezygnować (czasem w zamian za coś); ustąpić; contemnere Modrz; cedere JanStat (51):

odstąpić czego (23): Diar 55; DiarDop 111; Lecż iż oni opuśćili Bogá ſprawcę ſwego/ Więc odſtąpili zbáwienia ſwoiego wdzyęcżnego. LubPs gg4v; Orły ſobie herbowne zodmieniáli/ niekthorzy cżarne żołthe y rozmáite farby polá wymyſlili ſobie/ odſtąpiwſzy białłego BielKron 373; RejPos 7; Może nam być w pámięći Lowicki ziazd/ co byli drudzy ná nim ſpráwili/ czego y drudzy odſtąpić niechćieli MycPrz II A2v; ModrzBaz 40; ábo ſię niechay wiáry Chrześćiáńſkiey zaprzą/ ábo niechay powołánia ſwego y ſtanu odſtąpią. SkarŻyw 130; w ten cżás gdy Piotrá Chryſtus záwołał/ á Piotr go miłowáć pocżął/ by mu był páńſtwo świátá wſzytkiego ná iedney ſtronie/ á vboſtwo Chryſtuſowe ná drugiey poſtawił/ żeby był páńſtwá onego ochotnie odſtąpił. SkarŻyw 596, 115, 268, 352; Phil E3; LatHar 135; JanNKarGórn H2; zacnych ſtanow y máiętnośći wielkich odſtąpiwſzy/ obráli Fáryzeyſkie Apoſtolſtwo PowodPr 36; o vrzędy Nie bedę się v Dworu z nim vbiegał nigdy, Ale co się dotyczę potrzeby żołądká, Tey nieodſtąpię, áżby dobrze mię wybito. CiekPotr 38. Cf odstąpić czego dla kogo; »do gardła nie odstąpić«, »odstąpić klauzuły«.

odstąpić czego dla kogo, dla czego (5): y tey nabliſzſzey koſzule/ to ieſt ćiał náſzych dla Páná náſzego Iezuſa Chryſtuſa odſtąpiem ſchęćią rádzi. SkarŻyw 130, 141; Komu tedy nie ſtęka rozum/ bez wątpienia Vrody nie odſtąpi dla dobrégo mienia. KochDz 106; mam ia táką Káśię/ Zebych dla niéy odſtąpił Kánoniéy ſwoiéy PudłFr 18; SkarKazSej 668a marg.

odstąpić od czego (3): Boimy ſie odſtąpić od márnych pożytkow ſwoich RejPos 159v, 210. Cf Ze zdaniem. [Cf też 3.b.α. »odstąpić od Pana« RejPos 30v.]

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ſlvſznye pothim natho odpovyeſſ, kyedy posla Vangierſkiego nyebandzie, bo od thego odstampicz nyemaſſ czoſzmy [...] napiſſaly LibLeg 7/35.

W charakterystycznych połączeniach: ciał odstąpić, dobrego mienia, dochodow, dostojności, intencyjej, kanonijej, od kauzy, majętności, opatrzenia, państwa, pociechy, powołania, poznania Boga, od pożytkow, stanu (2), szczęścia, tytułow, urody, urzędu, wczasu, wiecznego krolestwa, wiecznych radości, wszytkiego, zbawienia, znakow; dla dobrego mienia odstąpić, dla ojczyzny, dla Pana Jezusa Chrystusa, dla zdrowia; odstąpić z chęcią, ochotnie.

Zwroty: »do gardła nie odstąpić [czego]« (1): y ták to mawiali/ że do gardł ſwych tego nie odſtąpimy MycPrz II A2v.

»odstąpić klauzuły« (1): Odſtąp ſwoiey klauſuly: Ia ſwoich legátá Odſtępuię KlonWor 71.

Szereg: »stracić a odstąpić« (1): on ſwięty/ doſkonáły/ á wiecżny żywot iuż gi byłá nędznicżká márnie ſtráćiłá a odſtąpiłá od niego. RejPos 210.
Przen [czego] (2): á iſz ośieł ten [tj. ciało]/ ma wrodzone ſwe niecżyſtośći: nieprzeto duſza ktora ná nie niezezwala/ odſtąpić ma duchownych ſwoich obrokow. SkarŻyw 471.

odstąpić komu (1): kthore kroleſtwo od Páná bywa opuſzcżono/ thám [...] cżárt nieprzyaciel narodu ludzkiego záwżdy roſciąga ſtolicę ſwoię/ thámże ią theż był pewnie ná tym mieyſcu ſzyroko rozſzyrzył/ y dał ią tey beſtiey/ y odſtąpił iey oney márney ſtholice ſwoiey RejAp 106v.

a. Zrezygnować z zadośćuczynienia, darować [czego] (2): Y nie ládá krzywdecżká do ſwych ich obruſzy/ Ale obcy pilniuchno oględáć ſie muśi/ Odſtępić wiełkiey [!] krzywdy złożyć hárdey myſli PaprPan Hv.
Zwrot: »do gardła nie odstąpić« (1): (y palcem nagardło vkazał) zedogardła tey zelzywosci domu swego nieodstąpi. ActReg 47.
b. Porzucić zamiar zrobienia czegoś (6):

odstąpić kogo (1), czego (3): Małżeńſtwá y żon zmowionych odſtąpili pokutuiący. SkarŻyw 76 marg. Cf Zwrot.

odstąpić od czego (3): gdy ná thę gorę ſzedł áby kośćioł złupił/ pocżęły ſie ſkáły trzęść/ [...] muſieli od ſwiętokrádzieſtwá odſtępić. BielKron 274v. Cf Zwrot.

Zwrot: »przedsięwzięcia, od przedsięwzięcia, od umysłu odstąpić« [szyk zmienny] (2:1:1): Krol Węgierſki przez poſły wſkazał áby Krol od tego vmyſłu odſtąpił/ á z Bogdanem Wáłáſkim ſie z iednał BielKron 406v; boby go [Diogenesa] był bárzo rad Alexánder wiele złothem odkupił/ áby był chciał być przy nim/ á odſtąpił od przedſięwzięcia ſwego. RejZwierc 38; SkarŻyw 68; CzechEp 421.
c. Dokonać prawnego zrzeczenia się (10):

odstąpić czego (8): thám Krol odſthąpił Pomorſkiey źiemie y piecżęći iey pod przyſięgámi z obu ſtron/ á Kuiáwſką y Dobrzyńſką źiemię wźiął. BielKron 374, 180, 362; ActReg 47; Summy pożyczáney Auguſtowi Kró: odſtępić y ſpadków. SarnStat 108. Cf odstąpić czego komu, Zwrot.

odstąpić czego komu (2): tedy my dla dobrégo Rzeczypoſpolitéy tákiéy ſukceſsiiéy dźiedźicznéy w Páńſtwie Litewſkim/ [...] ná wiekiſmy Koronie odſtąpili SarnStat 1012, 1021.

W charakterystycznych połączeniach: krolestwa odstąpić, papieskiego podawania, pieczęci, spadkow, sukcesyjej, summy, ziemie.

Zwrot: »od praw, praw odstąpić« [szyk zmienny] (2:1): Krol Polſki wźiąwſzy ſummę odſtąpił wſzytkich praw/ y niemiał ſie licżyć pánem y dziedzicem Pruſkich krain BielKron 232; SarnStat 473, 1176.
d. Wycofać sprawę z sądu (4):
Zwrot: »odstąpić od rzeczy, od prawa, rzeczy, pozwu« = degredi de causa, lite cedere Mącz [szyk zmienny] (1:1:1:1): Kto położy komu pozew ná pozew/ y obá będą o iednę rzecz: táki powod [...] ma iednego pozwu odſtąpić. UstPraw H4; Mącz 147d, 195c; ieſliby zá boiáźnią przerzeczonégo karánia odſtąpił od Práwá y kauzy ſwéy [cedit liti, iuri et causae JanStat 200]: tedy przedśię ku zápłácéniu ſzkód y nakłádu temu/ przećiwko którému Práwem Kortyzáńſkim czynił/ będźie powinien SarnStat 175.
5. Stracić coś (16):

odstąpić czego (6): Mnieyſza rzecż ieſt inſzego rozumem gardzić, niżli ſwego odſtąpić. BielŻyw 141; Ktorzy też odſtąpiwſzy vfánia ſwego w Páná Bogá vdáli ſie zá żądzámi ſwymi cieleſnemi. LubPs C3v; KochSat A4; RejPos 123v, 223. Cf »odstąpić nadzieje«.

odstąpić od czego (10): RejPos 240; Doglądáiąc żeby kto nie odſtąpił od łáſki Bożey [ne quis desit gratiae Dei] WujNT Hebr 12/15. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: odstąpić błogosławieństwa (2), mocy, od obietnice, obrony, opatrzności, ufania, zwirzchności.

Zwroty: »odstąpić od nadzieje, nadzieje« (3:1): Pátrzayże iáko záſlepionemu cżłowiekowi bárzo ieſth przykra á nieſmácżna tá ſwięta náuka Páná tego/ áby on miał odſtąpić od zwycżáiow ſwoich/ od nałogow ſwoich/ od ſwiátá tego/ á od nádzieie o nábyciu ſwoim RejPos 85, 46, 72, 331.

»odstąpić od pamięci« = stracić przytomność, rozeznanie [szyk zmienny] (2): że iedni wołáli/ iż muſzą być pijáni/ drudzy mnimáli iż od pámięći odſtąpili RejAp 73; WerGośc 236.

»odstąpić od rozumu« = oszaleć (3): RejPos 200, 264v; niech ſobye wſpomni onego Nábuchodonozorá [...] iż go Pan ták márnie ſkarał/ że odſthąpiwſzy od rozumu vciekł do láſá/ y przez niemáły cżás iáko woł trawę á ſiáno iadał RejZwierc 48; [KromHist 44].

6. Być niezgodnym; discedere Modrz [od czego] (3): ktore práwá od onych źrzodeł odłącżone ſą/ te nieſą godne/ áby ie práwy zwano: gdyż od przycżyny y bácżnośći odſtąpiły/ ktora/ iákom indźie o tem mowił/ duſzą praw właśnie ieſt názwaná. ModrzBaz 129v.
Zwroty: »odstąpić od rozkazania« (1): vmnoży w ſobie táką myſi á tákie ſerce/ áby popráwował w ſobie onych obłędliwych ſpraw żywotá ſwoiego/ ktore były odſtąpiły od woley á od roſkazánia Páná ſwoiego. RejPos 119v.

»odstąpić od woli« (2): RejPos 119v; Nie dźiw żeś dał naturze práwo ták chwalebne/ Ze nie władnie odſtąpić od twey wieczney woli SzarzRyt B3v.

7. praw. Zmienić właściwość miejscową sądu [czego] (1): Kto zápiſuiąc powiátu odſtąpi/ á obwiąże ſię odpowiedać w inſzym powiećie: táki ieſli da ná ſobie práwo przewieſć/ tedy ten co ná nim przewiedzye wzyąwſzy pozew od práwá ma iácháć y okázáć Stároſćie/ pod ktorym winny ma oſiádłoſć. UstPraw H.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Nimium istoc abisti, Názbyteś tám odſtąpił. Mącz 247b, 390a.

Synonimy: 1. odchylić się, oddalić się, odejć, odejć się, odłączyć się, odnieść się, odstrzelić się; d. odbiec, odbieżeć, odewstać, odjechać, odstać, oduciec, opuścić, 2. odrzucić, odstać, opuścić, zaniechać; a. wydać; 3. odwrocić się; a.β. odejć, odłączyć się, odpaść; γ. odciąć się, oddzielić się, oderwać się, odrzucić się, odstrzelić się, odszczepić się, odtargnąć się; b.α. odstać, odstrzelić; c. oderwać się, odjąć się, odłożyć, odstać, porzucić, przestać; 5. stracić, stradać.

Formacje współrdzenne cf STĄPIĆ.

Cf ODSTĄPIENIE, ODSTĄPIONY

MM