Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODCHYLIĆ

Następne hasło: [ODCHYLONY] »

ODCHYLIĆ SIĘ (21) vb pf

sie (12), się (9).

o prawdopodobnie jasne (tak w od-).

Fleksja

inf	odchylić się

praet
	sg		pl
2	m		m pers	-ście odchylili się
3	m	odchylił się	m pers	odchylili się
3	n	odchyliło się	subst

imperativus
	sg
2	odchyl się

conditionalis
	sg
3	n	by się odchyliło

inf odchylić się (8). ◊ fut 2 sg odchylisz się (1). ◊ 3 sg odchyli się (1). ◊ praet 3 sg m odchylił się (1). n odchyliło się (2). ◊ 2 pl m pers -ście odchylili się (1). ◊ 3 pl m pers odchylili się (2). ◊ imp 2 sg odchyl się (4). ◊ con 3 sg n by się odchyliło (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. odchylić.

Znaczenia

1. Zmienić położenie oddalając się (20)
- Przen (19)
  - α) Postępować niezgodnie z jakimś wzorem (9)
  - β) Uniknąć a. zacząć unikać, wystrzegać się (5)
  - γ) Opuścić, oddalić się (2)
2. Trochę, częściowo się odsunąć, odsłaniając coś zasłoniętego (1)

1. Zmienić położenie oddalając się (20):

Zwrot: »[od kogo] daleko się odchylić« (1): gdy ſie podkali [Skanderberg z Tatarzynem] w ćiáſnym mieyſcu/ ták iż ſie ieden od drugiego niemogł dáleko odchylić/ godźił mu Tátárzyn ſztych vcżynić BielKron 242.

Przen (19):

odchylić się od czego (3): Wiedz że Polſká tákowym klinem ſtoi/ á odchylili ſye oná z tego klinu od kątá ktorego/ vpádnie pewnie OrzRozm Ev, E3; Niech to do ſercá nieprzychodzi żádnemu áby zá dni Meſyaſzowych/ miáło ſie co od biegu przyrodzonego odchylić CzechRozm 114v.

α) Postępować niezgodnie z jakimś wzorem; declinare PolAnt, Vulg (9): CzechEp 119; Wſzyścy ſię odchylili/ ſpołu sſtáli ſię niepożytecznymi: nie máſz ktoby czynił dobrze WujNT Rom 3/12.

odchylić się od czego (6): Od ſądów twych miły Pánye nye chcę ſie odchylić LubPs bb4, bb; BibRadz Ps 34/15; Od ktorey ſie [wiary] my namniey odchylić niechcemy/ y owſzem wſzyſtki błędy y ſekty temu przećiwne precż odrzucamy WujJudConf 73v; CzechEp 418; NiemObr 11; [Ian nie był chwieiący ſię iáko trzćiná: ktory żadną áni prośbą/ áni groźbą nie dał ſię bynamniey odchylić od prawdy. WujPos 1590 22 (Linde)].

Przysłowie: á iabłko [!] ſię od iabłoniey [!] nic nie odchyliło. CzechEp 418.

Zwrot: »daleko się odchylić« (1): Iużeśćie ſie ták daleko odchylili/ że iedno vpáść/ á ſzyię złomić. Day wam Pánie Boże vpámiętánie. WujJud 73v.

β) Uniknąć a. zacząć unikać, wystrzegać się [od kogo, czego] (5): BielŻyw 142; Odchyl ſię od niego [Declina ab illo] [głupiego]/ ábyś miał pokoy/ á iżbyś nie odnioſł żáłoſći z głupſtwá iego. BibRadz Eccli 22/16, 2.Reg 10/29.

Zwrot: »odchylić się od złego« (2): Odchylże ſie od złego á chcyey dobrze cżynić/ Bo wyedz iżeć ná dobre to záwżdy ma wynidź LubPs K2, I2.

γ) Opuścić, oddalić się; declinare PolAnt [od kogo] (2): Bo iáko ſie namniey odnieſieſz á odchyliſz od niego [Pana twojego]/ widziſz iż iuż máią być záſlepione ocży twoie RejPos 262v; BudBib 3.Reg 11/9.

2. Trochę, częściowo się odsunąć, odsłaniając coś zasłoniętego (1): chcąc iego grzbiet oglądáć/ zákryćiem go kazał prześćierádłem/ ktore iákoś ſię odchyliło/ iſz ták Pan Bog chćiał/ żem obacżył iego cżłonku niedoſtátek SkarŻyw 99.

Synonimy: 1. oddalić się, oddzielić się, odejć, odłączyć się, odnieść się, odstąpić, odstrzelić się.

Formacje współrdzenne cf CHYLIĆ SIĘ.

DDJ