[zaloguj się]
[pdf]

1. PRZESTAĆ (1107) vb pf

e oraz a jasne (w tym w a w inf 3 r., w fut 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf przestać
praet
sg pl du
1 m przeståłem, -m przeståł m pers przestalismy, -smy przestali, -chmy przestali m pers -swa przestała
2 m -ś przeståł m pers m pers
f -ś przestała m an m an
3 m przeståł m pers przestali m pers
f przestała m an m an
n przestało subst przestały subst
plusq
sg pl
3 m był przeståł, przeståł był m pers byli przestali, przestali byli
f przestała była m an
imperativus
sg pl du
1 przeståńmy przeståńwa
2 przeståń przeståńcie
3 niech, niechåj, niechåjże przestanie niech, niechże przestaną
conditionalis
sg pl
1 m bym przeståł, bych przeståł m pers bysmy przestali, bychmy przestali
2 m byś przeståł, by przeståł m pers przestalibyście, byście przestali
f byś przestała m an
3 m przeståłby, by przeståł m pers przestaliby, by przestali
f by przestała m an
n by przestało subst przestałyby, by przestały
con praet
sg pl
3 m by był przeståł m pers by byli przestali, by przestali byli, przestaliby byli
impersonalis
må być przeståno
praet przeståno, przestało sie
con przeståno by, by przeståno
participia
part praet act przeståwszy

inf przestać (267). ◊ fut 1 sg przestanę (58). ◊ 2 sg przestaniesz (26). ◊ 3 sg przestanie (144). ◊ 1 pl przestaniemy (14), przestaniem (4); -em SkarJedn; -emy : -em RejPs (2:1), SeklKat (1:1), PudłFr (1:1); ~ -emy, -em (2), -(e)my, -(e)m (16). ◊ 2 pl przestaniecie (6). ◊ 3 pl przestaną (31). ◊ praet 1 sg m przeståłem, -m przeståł (8). ◊ 2 sg m -ś przeståł (4). f -ś przestała (1). ◊ 3 sg m przeståł (125). f przestała (29). n przestało (6). ◊ 1 pl m pers przestalismy, -smy przestali (7), -chmy przestali (1); -smy : -chmy SkarŻyw (1:1); ~ -smy (6), -śmy (1) SkarŻyw. ◊ 3 pl m pers przestali (72). subst przestały (14). ◊ du 1 pl m pers -swa przestała [cum nm] (1) Mącz 481c. ◊ plusq 3 sg m był przeståł (4) BielKron (2), GórnDworz, StryjKron, przeståł był (1) BudBib. f przestała była (1). ◊ 3 pl m pers byli przestali (2) BielKron, KuczbKat, przestali byli (1) WróbŻołt. ◊imp 2 sg przeståń (57); -åń (48), -ań (2), -(a)ń (7); -ań OrzQuin; -åń : -ań Mącz (5:1). ◊ 3 sg niech, niechåj, niechåjże przestanie (7). ◊ 1 pl przeståńmy (4). ◊ 2 pl przeståńcie (14). ◊ 3 pl niech, niechże przestaną (4). ◊ 1 du przeståńwa (1) OrzRozm F. ◊ con 1 sg m bym przeståł (6), bych przeståł (4); bym OrzRozm, OrzQuin, CzechRozm (2), bych ArtKanc RejPs, BudBib, SkarŻyw; bym : bych CzechEp (1:1). ◊ 2 sg m byś przeståł (6), by przeståł BierEz (2). f byś przestała (1). ◊ 3 sg m przeståłby, by przeståł (60). f by przestała (7). n by przestało (4). ◊ 1 pl m pers bysmy przestali (6), bychmy przestali (6); bysmy RejKupSekl, BibRadz, OrzQuin, ArtKanc, SkarKaz; bychmy RejPs (2), LubPs, RejZwierz, WujJud; bysmy : bychmy RejPos (1:1). ◊ 2 pl m pers przestalibyście, byście przestali (3). ◊ 3 pl m pers przestaliby, by przestali (48). subst przestałyby, by przestały (5). ◊ con praet 3 sg m by był przeståł (1). ◊ 3 pl m pers by byli przestali (2) KromRozm III, GrzegRóżn, by przestali byli, przestaliby byli (2) CzechRozm, StryjKron. ◊ impers må być przeståno (1). ◊ praet przeståno BielKron (2), przestało sie (1) Mącz. ◊ con przeståno by, by przeståno (5). ◊ part praet act przeståwszy (21).

Sł stp notuje, Cn s.v. przestaję; przestawam, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Nie robić czegoś więcej lub nie trwać w dalszym ciągu; cessare HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, JanStat, Cn; desinere Vulg, Mącz, PolAnt, Calag, JanStat; quiescere, transire Vulg, PolAnt; abstinere, finem facere, mittere Mącz, Calag; derelinquere, destituere, non facere PolAnt; abicere, abire, abrumpere, absistere, abstergere, avocare, conquiescere, consedere, decedere, declinare, defungere, deponere, deserere, destitere, intermittere, obsistere, ponere, recedere, remittere, reprimere, sistere, stare, supersedere, temperare Mącz; complere, discedere, finire PolAnt; imponere finem Calag (737):
a. W zasadzie z podmiotem osobowym i żywotnym: skończyć lub przerwać jakieś działanie, stan, przynależność [użycia bez składni rządu są niewątpliwą elipsą] (617): iedno iż wiele takich ktorzy gdy go [wina] dopadną nie wiedzą kiedy przeſtać. GlabGad H2; WróbŻołt Z6v; RejKup n2; RejKupSekl a4v; MurzHist N3 [2 r.]; KromRozm III P7v; Bo więc y pies vmilknie kiedy ſie wyſzcżeka. Tákież tego złoſniká cżeka co ſwiát myli/ A ſnadź ſie obacżywſzy przeſtánie pochwili. RejWiz 78, 78; Dzień trzynaſty kxiężycá Adár/ ieden v wſzyſtkich był zábijániá/ á cżternaſtego dniá przeſtáli. Leop Esth 9/17; Ządośći theż porażáią leniwego: [...] Cáły dzień źąda [!] á chce: ále ktho ſpráwiedliwy ieſt/ będzie dawał/ á nieprzeſtánie. Leop Prov 21/26, Num 11/25, Iudic 15/7, Esth 9/18, Ez 2/5, 7, 16/42; UstPraw H4; RejZwierz 12; Pan Bog ták mowi/ Ktho ſłyſzy niech ſłucha/ á kto nie chce niech przeſtánie/ bo oni ſą dom odporny. BibRadz Ez 3/27, Am 7/5, Luc 11/1; A przetoż przeſtałem á niechciáło więcey moie ſerce prácowáć pod ſłońcem. BielKron 79v; Potym dwá vffy ludźi [...] ták ſie okrutnie bili/ iżby kto rzekł nieprzyiaćiele ſobie [...] y byli by ſie wſzyſcy zbili/ by był Krol ſam nie krzyknął áby przeſtáli BielKron 443, 64v, 149, 164v, 215, 329; Adoriar te pugno nisi cessas, Doyadę cie s pięścią yeſli nie chceſz przeſtáć. Mącz [269]a; abrumpere rem inchoatam, Poczętą rzecz opuścić/ prętko przeſtáć/ prętko ſtesknić. Mącz 360d, 45c, 163c, 344b, 350d, 389d, 396d; bluźnili imię Boże/ ktory miał moc nád tymi plagámi/ áni przeſtáli áby byli dáli chwałę iemu. RejAp 134, 44, 45v; Zbythnia pilność ſzkodzi. y ſnadź Apelles gánił ſtąd Prothogená/ powiedáiąc iż kiedy práwi czo máluie/ nie vmie áni wie/ kiedy przeſtáć GórnDworz F, M4v; BiałKat 21; BielSpr 16; Bo zá ſześć dni vcżynił Iehowáh niebioſá y ziemię morze y wſzytko co wnich: y przeſtał dniá ſiodmego/ y przeto błogosłáwił Iehowáh dzień Sobotny BudBib Ex 20/11, Esth 9/17, 18, Ps 45/10, I 426d marg; WierKróc B, B2v; Calag 38b; Nie pokłonię ſię tobie cżárćie mowiąc/ iedno Bogu memv/ ktory gdyć roſkaże przeſtáć muśiſz. SkarŻyw 36, 21, 28 [2 r.], 151, 394; gdy on [Jezus] był ná niektorym mieyſcu modląc ſię/ gdy przeſtał/ rzekł do niego ieden z vczniow iego: Pánie/ náucz nas modlić ſię WujNT Luc 11/1, s. 93, Act 21/14; SarnStat 16; PaxLiz E2v; KlonWor 71; ZbylPrzyg A4v.

przestać czego (150): BierEz C3; OpecŻyw 102v; ForCnR C4; Palemon [...] drogie odzienie odrzucił, wſzech bieſiad przeſtał á od niecżyſtoſci wſtrzymały był vcżynion BielŻyw 100; MiechGlab 74; WróbŻołt ee6; RejPs 116v; SeklWyzn b3; RejJóz N6; Ale y wy panie Duſzky/ Yuż też widzę v was kxiąſki. [...] Ieſly tego nieprzeſtaniecie/ wſziſczi w klątwę wpadniecie. SeklKat A4v; Karze y dzis pan Bog [...] wyecznym potępięnym ieſli ſię nie vznamy/ á grzechow nieprzeſtaniemy SeklKat G3v, Q4v [2 r.], X2; Dziekuij Bogu jż ċzię ſtreſktał Za żiwota a nieprzeſtał Swey ſwietęj łaſky nath tobą RejKup ſ3, e3v; MurzHist C2, M4v; Wiele ſwiętych s pokory Pan Bog vmiłował/ Y tobieć ſie ták sſtánie przeſtań ſwoiey pychy/ Pan Bog cie nie opuśći ieſli będzyeſz ćichy. BielKom F5v, B3, E3, F6v; GliczKsiąż F5; Práwie krześćiyáńſkie namowy ku vznániu áby ſie źli obacżyli/ á przeſtáli thego wſzetecżeńſtwá. LubPs V3v marg, R4, S marg, V3v; RejWiz 135; Leop 2.Esdr 6/9, Eccli 28/6; BibRadz Lev 23/8; Poſłáli potym obywátele tych kráin do niego [do Holofernesa] áby przeſtał woiowáć á okrucieńſtwá BielKron 113; ácżkolwiek [cesarz Trajan] wiele Krżeśćiánow pobił zá ſwego pánowánia/ wſzákże tego był przeſtał. BielKron 149; Nie ruſzył ſie Krol odemſzey áż ſam Witułt pocżął wołáć áby przeſtał tych paćierzy. BielKron 383v, 45v, 82, 83, 83v [2 r.], 84 (42); Recedere ab usitata consuetudine, Swoyich obyczáyów przeſtáć. Mącz 43d; Nuces relinquere proverbium, Przeſtáć dziećinnych rzeczi/ mieć ſie ku ſtátkowi. Mącz 194d, 225a, 226c; OrzQuin N4v; RejAp 154; GrzepGeom Bv; HistRzym 31; iákoby tho y káżdemu wiernemu przyſłuſzáło ſprzećiwić ſie niewiernemu/ á vpomináć go s tego/ áby przeſtał niewiáry ſwoiey RejPos 29v, 64v, 87v, 100, 126, 147v (10); maſz [...] tego ſwego złego żywotá/ y tych okrutnych grzechow/ przeſtáć RejPosWiecz3 98v; By Sláchtá iáko indźiey/ po Mieśćiech mieſzkáłá/ Tákby młodź ſtátecżnym ćwicżeniem zrownáłá. Strzegliby ſie ſrogośći Mieyſckiego Vrzędu/ Przeſtáłyby zuchwálſtwá y innego błędu. BielSat D, Dv, G4, L3; KuczbKat 135, 295; Bo wżdy iuż bydlę odrycżawſzy raz/ bolu álbo ſmęthku ſwego przeſtánie/ á potym trawką á ziołkámi ſie cieſzy. RejZwierc 155, [272]; BielSpr 59v; BudBib 2.Par 16/5, Ps 36/8; MycPrz I C3; ModrzBaz 11, 94v; SkarJedn 192, 197; KochPs 116, 127; Gdy widział Marzábán iſz [...] ćierpliwośći ſię męcżennikowi przycżyniáło: przeſtáć onego bićia roſkazał SkarŻyw 75; Zgromiony y vkrocony Anátholiuſz/ przeſtał oney prozney myśli y nádętośći SkarŻyw 319, 30, 58, 118, 160, 164 (14); StryjKron 542; CzechEp 46, 53; NiemObr 121, 131; czyś ták rozumiał/ nieboże/ Ze czérnié inſzy owoc/ niż tarnki/ dáć może? [...] Albo wąż miał zá czáſem przeſtáć ſwego iádu. KochFr 102; BielSjem 25; PudłFr 31; Przetoż [...] nie obćiążaymy/ ſerc náſzych obżárſtwem/ áni też pijańſtwem/ roſkoſzy przeſtańmy ArtKanc A10v, A10v, H16v, M, Mv, M14 (9); YVż záśię małżonki ich [...] Ięły ſie piſmá cżytáć/ kądziele przeſtáły BielRozm 24, 23; KochPij C2; LatHar 137; SarnStat 16; KlonKr Dv; SkarKaz 349b; KlonFlis D4v, F.

przestać od czego (52): BierEz D2v; O przeklęty Iudáſſu/ cżemu nie przeſtanieſs od twégo zlégo vmyſlu/ widzątz taką laſkę twégo miſtrza OpecŻyw 90v, 22v, 52, 90v, 92, 149v; RejPs 157v; Pan záwżdy vpomina cżłowieká/ áby od złośći przeſtał. LubPs T6 marg, B4v, K2 marg, R6, Sv, Y5v marg; RejWiz 139v; Y błogoſłáwił Bog dniowi ſiodmemu á poſwięcił go/ iż weń przeſtał od káżdey ſwey ſpráwy/ kthorą był ſtworzył BibRadz Gen 2/3, I 2a marg, 103d marg, Eccli 16/26; ieſli ktorzy Luteryani chcą od rzecży pocżętey przeſtáć/ niemáią być odrzuceni od krześćiáńſtwá BielKron 232v; Ale gdy ſie poddał pod poſłuſzeńſthwo Pruſom Mázowieckie Kſiążę/ przeſtháli od ſzkod w Mázowſzu. BielKron 371v, 57v, 102v, 162, 244, 303v, 348v; Opus intermittere, Przeſtáć od roboty/ odpocziwáć chwilę. Mącz 226c, 33d, 43d, 110a; RejAp 134, 174v; HistRzym 8v, 54; Przeſtańcie od płácżu á otrzycie łzy ſwoie/ ábowiem ſynacżkowie wáſzy wſtáną á będą wam przywroceni RejPos 26, 14v, 27, 75, 181, 197; RejZwierc 124; RejPosWstaw [213]v; StryjKron 562; WerGośc 209; WerKaz 301; Calep 312a; Phil N2; iż gdźiekolwiek którégokolwiek Kośćiołá álbo miáſtá záklęty od práwá przydźie/ tedy ma bydź przeſtano od ſłużby bożéy SarnStat 225, 113, 774, 936; [Leop 1.Petr 4/1 (Linde); BazHist 34v (Linde)].

cum inf (311): BierEz O3v, P, Q4v, R3; OpecŻyw 2v, 20, 23, 46, 52; ForCnR D4; przeſtanczye zle czynycz a uczczye ſyą dobrze dzyelacz PatKaz III 141; FalZioł III 3a; KłosAlg Fv; Naprzod tu prorok vpomina lud zydowski y tez poganski aby przeſtali przeſladowac pana Criſtuſa WróbŻołt B6, K7v, S6; Lecz ia przed ſie nieprzeſtánę nigdy wołáć máiąc nádzieię wmiłoſierdziu twoiem RejPs 43, 38v, 82, 91v, 92v, 94v (16); SeklWyzn d2v; SeklKat I4v; RejKup e5v; RejKupSekl a5; Schowayże ſie iuż s twymi cnotámi/ A mnie przeſtań námawiáć plotkámi BielKom F6v, D3; GliczKsiąż C4; LubPs Q3, Sv, Y3v; GroicPorz A3v, g2v; KrowObr B4v, 58v, 77v, 240v; RejWiz 101v; Chnet iáko iedno ſkoro przeſtał mowić/ roſtąpiłá ſie źiemiá pod nogámi ich Leop Num 16/31; Ale od onegoż cżáſu iákożeſmy przeſtháli offiáry cżynić Krolowey niebieſkiey/ [...] wſſyſtkiego nam nie doſtáie Leop Ier 44/18, 3.Esdr 2/31, Iudith 5/26, 6/1, Ier 3/19, Ez 16/41, Luc 7/45, 11/1; OrzList b, f3v; UstPraw I2v; RejZwierz 102v; Będą ieść á nie będą náſyceni/ [...] ábowiem przeſtháli mieć w vććiwośći Páná. BibRadz Os 4/10, 3.Reg 8/54, 15/21, Is 65/24, Ez 3/27, 1.Mach 11/50, Luc 5/4; Przeto [Seneka] ku Neronowi iáko vcżniowi ſrogo piſał y mowił/ áby przeſtał mordowáć ludzi krześćiáńſkich BielKron 145; Od tego cżáſu krolowie przeſtáli być Ierozolimſcy/ ktorzy byli od Máchábeow pocżąwſzy BielKron 147v; Pothym Ceſarz Hiſzpany przypuśćił ku ſzturmu/ ácż ich wiele zbitho/ wſzákże nieprzeſtáli ſzturmowáć áż wźięli Dure BielKron 221v; lud poſpolity przyſzli do Skánderbegá proſząc áby przeſthał káźić zboża/ gdyż to nie Turkom cżynićie/ ále nam chudzinie BielKron 244, 41v, 69, 77, 83v, 87 (31); GrzegRóżn B2, C4v; Deferbeo, [...] Metaphorice, Opłonąć/ Przeſtáć ſie gniewać. Mącz 121a; Functus militia studia repetit, Przeſtawſzi żołnierzowáć ná naukę ſie vdał. Mącz 140c; Remitte iam me onerare iniuriis, Przeſtańmi yuſz złorzeczić. Mącz 227a; Pacis, concordiae, compositionis autor esse non destiti, Nigdym nie przeſtał ku pokoyowi/ zgodzie y ziednániu wiéść. Mącz 310c, 24a, 43d, 45c [2 r.], 57d, 112b (40); proſzę wſzech dla Páná Bogá/ ábyſmy tych węgorzów w tym odmęćie Rzeczypoſpolitéy łowić ná Seymiéch przeſtáli OrzQuin D3v; żeć ia o Królá Páná ſwégo/ niepiérwéy bać ſye przeſtánę/ áż go Pan Bóg [...] nam z Wilná do Krákowá zdrowégo przenieśie OrzQuin Lv, C2v, D4, G3, L4v; SarnUzn H5; SienLek 166v; RejAp 195v; GórnDworz Q5, Y6v, Y8v; HistRzym 92, 125v; Bo zły gdyby cżás ſwoy pewny wiedział/ pewnieby złym być nie przeſtał/ iedno przed ſámym cżáſem onym. RejPos 7v; nigdy nie przeſtáli zá tobą wołáć: Zmiłuy ſie nád nami náſz miły Pánie RejPos 69, 3, 49, [73]v, 163, 173v (12); BiałKat 206; BielSat E, L3; KuczbKat 330; A trudnoby nam powiedáć/ iż Pan Bog przeſtał dziwow cżynić RejZwierc 184, 13 [2 r.], 43v, 48, 55; ábowiem dla złośći y nieſpoſobnośći ludzkiey przedśię Chriſtus Chriſtuſem/ y Ciáło iego Ciáłem być nie przeſtánie WujJud 258v, 13v, 122; WujJudConf 23v, 112; RejPosWstaw 22, [1102]v; Przeſtań ſynu moy słucháć ćwicżenia (odwodzącego) w błędy/ od słow vmieiętnośći. BudBib Prov 19/27, Gen 17/22, Iudic 15/17, 1.Reg 12/23, 2.Reg 13/36, 2.Par 16/5 (9); MycPrz I Bv; gdy iuż przyidźie dokońcżenie wiekow świátá tego: á ludźie ſie iuż też rodźić przeſtáną CzechRozm 181v, 35, 75v, 132, 155v, 169 (11); PaprPan X4, Ccv; KarnNap D; Poſpolićie śie to zachowuie/ iż ktoryby rzemieśnik zábił pſá/ ten rzemiosłá muśi przeſtáć robić ModrzBaz 6v, 107v, 124v; Grzegorz Papież wtory vpominać Pátryárchy y Ceſarzá y inne wſchodne Biſkupy nie przeſtał SkarJedn 198, 249, 329, 363; Oczko 24v, 31; Calag 38b, 39a [2 r.]; KochPs 109, 129, 156 [2 r.]; Nietráććie ále y tych bogaſtw/ ktore miłuiećie: w złote ſuknie vwijáć trupow przeſtańćie. SkarŻyw 52; [św. Wincenty] nieprzeſtał wſzytkich pánow/ Ceſarzá y krolow vpomináć SkarŻyw 309; Widzę pierwey niewidzący/ przeſtałem być ślepym SkarŻyw 567, 21, 51, 57, 88, 98 (22); KochTr 7; StryjKron 677; Niechże tedy przeſtáną xięża Papieſcy tymi przykłády mordow ſwych tyrańſkich bronić CzechEp 52, 27, 101, 172, 212, 259, 324, 357; KochJez B2; Ieſli tedy X⟨iądz⟩ A⟨rcybiskup⟩ Greki mędrkámi názywa/ niechayże ſam nie náſláduiąc ich mędrowáć przeſtánie NiemObr 142, 143; KochFr 88; KochSz Cv; ReszPrz 85; ReszList 182; BielSjem 25; Przeſtan téż kiedy zá máćierzą chodźić/ Iuż ſyę ty możeſz mężowi przygodźić. KochPieś 14; PudłFr 45; Cżemuż ná to nie chcem pomnieći/ á nie przeſtániemy grzeſzyći/ wiedząc iż mamy wſzyſcy zemrzeći. ArtKanc S10v, C18, O; BielRozm 3, 32; KmitaPsal A3v; ActReg 53, 171; Calep 352a; Phil K2; GórnTroas 47; GrabowSet C2v; Aż w ten czás płakáć/ gdy y żyć/ przeſtánę. KochFrag 53; OrzJan 121 [2 r.]; LatHar +2v; RybGęśli B3; gdy IEſus przeſtał roſkázowáć dwiemánaśćie vczniom ſwoim/ poſzedł zonąd WujNT Matth 11/1, Luc 5/4, 7/45, s. 444, 449 marg, Act 21/32, Hebr 10/2; WysKaz 16; SarnStat 409, 1131; SiebRozmyśl [A3]; KlonKr B3; SkarKaz )(3v, 40a, 489a, 548a; Wolałem wierſze piſáć niſz ták prozno ſiedźieć. Máiąc cżás kęs wolnieyſzy kiedym przeſtał władáć/ Ciężſzym piorem com znim zwykł záwſze ná koń wſiadáć. CzahTr [D]v; CiekPotr 63; Vpominał żáłoſnie/ by tego przeſtáłá Wyćięgáć/ czego doſtáć prózno áby miáłá. GosłCast 60; PaxLiz B3v; SkarKazSej 680b; SapEpit A2v; Przeto ieſzcże trzymáć mam [majątek]/ poki nie przeſtáną Piſáć tey licżby rocżney [tj. do końca roku] KlonWor 79, *v, 24, 76; SzarzRyt A2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, iżeby; oba zdania składowe zaprzeczone = ciągle coś robić] (2): Przecż go bijeſz bez przycżyny? [...] Snadźby nigdy nie rad przeſtał/ Iżeby nas nie kołátał. BierEz A3v; Abowiem ten chytry zły duch [...] nigdy nie przeſtánie [...] áby nie miał gryść á przeſládowáć ſwiętych ſtop Páná tego RejPos 26.

W konstrukcji: »nie przestać (...) aż, aliż« (12:3): OpecŻyw 2v; boć nieprzeſtánie cżłowiek/ aż thego dowiedzie á dokona co mowił. Leop Ruth 3/18; Tám mu rzekło Kſiążę Brándeburſkie/ owa nie przeſtánieſz áż cie Piſmem Swyętym zwyciężą/ rzekł Luter/ ták zgołá BielKron 197; Ale [król Bolesław] Prus nie przeſtał woiowáć áż mu poddáność muſieli vcżynić BielKron 345, 221v; Mącz 396c [2 r.]; OrzQuin C2v, Lv; ow nie przeſtał płákáć áż ználazł miłoſierdzye v Páná ſwoiego. RejPos [290]v; SkarŻyw 51, 98, 347; lichwiarz otrzáſkány/ doić nie przeſtánie; Aż w żyłách krwie y duſze/ áż w kośćiách nieſtánie Sżpiku wyſchłych KlonWor 76, *v.

W przeciwstawieniu: »począć (a. zacząć) ... przestać« (5): BudBib Gen 44/12; że ták wielé ludźi [...] tych to Cieplic vżywáiąc [...] áni kiedy począć/ áni iáko ich vżyć/ álbo kiedy przeſtáć/ do tąd nieumieią. Oczko A3v; SkarŻyw 47; Tyś ſam tę mowę zaczął/ leć iá każeſzli rad prżeſtánę. GórnRozm C4; Phil K2.

Zwroty: »przestać mało (a. na mały czas)« [szyk zmienny] (2): Xánt widząc gośćiá proſtego/ Iż niedba nic o ſwar iego: Od gomonu máło przeſtał/ A z kuchni ieść nośić kazał. BierEz D2v; Przeſtań łotrze ná máły cżás/ Poydąć te twe zwycżáie w lás. RejZwierc [233].

»swego przestać« (1): Co vſłyſzawſzy Klaudyus [...] polećił [chrześcijan] Muſcyánowi Stárośćie/ mowiąc: i[eſli] ofiárowáć nie będą Bogom/ á ſwego nie przeſtáną/ day ie rozmáićie męcżyć. SkarŻyw 62.

Szeregi: »przestać i odpoczynąć« (1): Zá cżáſu Sámgará ſyná Anáthowego [...] odpocżynęły śćieſzki: á ktorzy ſie nimi puśćili/ záchodzili ná śćieſzki niedrożne. Przeſtali mocni w ludu Iſráelſkim/ y odpocżynęli [Cessaverunt fortes in Israel et quieverunt] Leop Iudic 5/7.

»odstąpić a przestać« (1): A vicio recedere, Odſtąpić á przeſtáć od złośći. Mącz 43d.

»przestać abo się oduczyć« (1): zwycżáie/ y kochánia ich pożądliwe/ do ktorych ſię w onym [chłopięcym] wieku zápaláią/ [...] roſtą wnich z láty/ ták iż w dálſzym wieku trudno iuż więc bywa tego przeſtáć ábo ſię oducżyć [poni vix unquam possunt]. ModrzBaz 11.

W przen (8): OpecŻyw 20; Abowiem ći wſzyſcy ſthráſzyli nas/ chcąc áby przeſtały ręce náſſe tey roboty/ á żebychmy poniecháli. Leop 2.Esdr 6/9; BielKron 203; RejAp 195v; GórnDworz Y8v; [małżonki] Ięly ſie Piſmá cżytáć/ Kądźiele przeſtały/ Przeto nam nákoſzule ták płotna zdrożáły. BielSat Dv [idem: przeſtáły] BielRozm 24; Wielu żalem ná ten cżás ſercá ſkámieniáły/ A z ſwoich wod wylewáć ocżu nieprzeſtáły. SapEpit A2v.
Przen (2):

przestać czego (1): Bo gdzye cnotá tám ſie iey [duszy] záwżdy pioſnká gędzye/ W tym vliku by pcżołká narychley vſiędzye. Ale iáko ſie iey też zácżerwi niecnoty/ To oná y śrzod látá przeſtánie roboty. RejWiz 80v.

cum inf (1): Tákći też w Kákuſowym gardźielu ſtánęły Srogie ognie/ y z duſzą záraz vgánęły. Przeſtał záraz y dycháć/ y piekielnym pucháć Zapáłem: cżarne dymy przeſtáły go ſłucháć. KlonWor 24.

α. Skończyć lub przerwać mówienie, zamilknąć [z elipsą czasownika „mówić”] (28): Prot E2; [pan Kostka] rzekł ku I.M. pánu Lubelſkiemu. Wſzák mnie iuż Miłośćiwy pánie przeſtáć będzie wolno. Powiedział pan Boiánowſki. Muśiſz w.m. przeſtáć chociabyś też niechciał/ bo więcey rzecży w.m. nie sſtáie. GórnDworz Z5v, C6v, Z6v, Bb5v, Iiv; (nagł) Milcżący. (–) Nie może być ſzcżebietliwy/ By záwżdy miał być prawdziwy Co iáko korzecżnik [= młyn] miele/ Nie przeſtánie do niedziele. RejZwierc [233]v; To gdy on [prorok] mowił do niego/ Krol mu powiedział/ Izali ćię obrano pánem rádnym krolowi? przeſtańże by ćie ſnadz nie zábito BudBib 2.Par 25/16; KochOdpr B4v; SkarŻyw 572; KochBr 152; boię ſie áby nas téż ten pożar [tj. walki religijne] nie doſzedł [...]. Dobrze że mi przyſzło ná pámięć iużem był chćiał przeſtáć: iákóż to ſámo powiedźiawſzy przeſtánę. KochWr 39; SiebRozmyśl F3, F4.

przestać na czym (1): Pan też Myſzkowſki mogł by iuż przeſtáć ná tey ozdobie/ ktorą dał dworzáninowi GórnDworz V3v.

Zwrot: »przestać trochę (a. troszkę)« [szyk zmienny] (10): Gdy tu troſzkę pan Kriſki przeſtał iákoby chcąc ſobie odpocżąć Rzekł p. Lupá. [...] GórnDworz Ll3v, M4v; Wciornaſtci ſię rádowáli Gdy Páná Kryſtá widźieli (did) Przeſtánie trochę. (–) Y podźiś dźien ludźie wierni [...] Weſelą ſię y ráduią Gdy to ſobie ſpomináią. (did) Przeſtánie trochę. (–) MWilkHist A3v, A3 [2 r.], A3v, A4v [2 r.], Bv.
Szereg: »przestać a dalej nie mowić« (1): ále ſługá ták miły Bogu ziednáć tego [darowania kary] ſobie niemogł: ták iſz mu raz P. rzekł: przeſtańże á dáley o tym zemną niemow. SkarŻyw 484.
b. Z podmiotem zwykle nieżywotnym: skończyć się, minąć, ustać (120): Owa gdy śię zgodá sſtáłá/ A wſzędy walká przeſtáłá: Szkody ſobie opráwili/ Przyiaćielmi záś ſobie byli. BierEz S2v, M3v; tedy Ipocras kazał nawozić około miaſta wiele dębiny y z liſcim y kazał palić, ktoremże dimem ono złe powietrze zagnał á mor przeſtał BielŻyw 68, 25, 163; HistAl H8; Diar 92; Leop Ex 36/6, 2.Reg 24/21; BibRadz 1.Mach 9/73; tym obyczáiem by y ćwiczenie w ludźiech było y gotowość/ y zbytki tym by obyczáiem v nas przeſtały OrzRozm V3; bo ieſzcże przez máły cżás náwiedzę kreẃ Iezráel nád domem Hieu/ á przeſtáć każę kroleſtwu domu Izráelſkiego BielKron 92v; Zydowſki zakon [...] od tego cżáſu kthorego Prorocy v nich przeſtáli vſtawicżnie niżcżał BielKron 265v; [Król polski] poſłał Lámpertá Biſkupá Krákowſkiego do oycá Pápieżá áby w Polſce przeſtał interdikt/ tho ieſt wielka klątwá ná kośćioł BielKron 349, 47 marg, Llllv; zniſzcżywſzy iednego ſámego Bogá prawdźiwego Bogá Oycá/ iuż przeſtánie wſzelakie názywánie Syná Bożego GrzegRóżn L2; Mącz 15b, 294d, 395c [2 r.]; RejPos 202.

przestać kogo (1): Iuż go żadna pociechá nigdy nie przeſtánie. RejWiz 194v.

przestać od kogo (1): Przeſtáłá plagá od ſynow Izráelſkich/ ktorą był Bog ná nie o ten vcżynek przepuśćił BielKron 43.

[przestać z kogo: przeſtáć káżę z ludźi pámięć ich. PsKrak 1532 k. 104v.]

przestać komu (1): á tám [w Galgala] przeſtáłá im [Żydom] Mánná/ ktorą ſie żywili áż do thego cżáſu przez cżterdzyeśći lat. BielKron 47.

przestać na kim (2): BielKron 171; Primus Papisius est vocari desitus, Oſtátny yeſt ná którym to ymię Pápiſius przeſtáło/ álbo pirwſzy yeſt któri to ymię Pápiſius vtrácił. Mącz 395c.

cum inf [w tym: być (6)] (8): Fortuna dilapsa devolant omnes, Iáko skoro fortuná przeſtánie służić rozlatáyą ſie wſziſci. Mącz 505d; rzecż pewna iż záwſze był y teraz ieſt y nigdy być nie przeſtał Kośćioł BOży prawdźiwy WujJud 115; WujJudConf 129; Y przeſtáłá (być) mánná názaiutrz ſkoro iedli zboże (oney) ziemie BudBib Ios 5/12; chleb ten y to wino/ winem y chlebem przeſtawſzy być przemieniáią ſie w ćiáło y w krew? CzechRozm 262v; Oczko 3; CzechEp 343; oſtáwiwſzy znáki godné pámięći ná iego [Chrystusa] náświętſzym ćiele [...] y w boku iego naświętſzym/ z którégo nam nigdy nieprzeſtánie płynąć obfitość nieprzebránégo miłośierdźia iego SiebRozmyśl E2.

W konstrukcji: »nie przestać ... aż« (1): BudBib Eccli 35/18 cf »nie przestać ani się uspokoić«.

Szeregi: »odeść a przestać« (1): Odeydzie od niego á przeſtánie (vtrapienie) BudBib Iob 14/6.

»nie przestać ani się uspokoić« (1): Modlitwá cżłowieká ſtrápionego/ przeniká obłoki/ á nie przeſtánie/ áni ſię vſpokoi/ áſz przyidzie przed Nawysſzego. BudBib Eccli 35/18.

α. O stanach, zjawiskach fizjologicznych, chorobach (64): á gdy k temu liſtkow rucianych przyłożyſz á przywarzyſz/ kłocie w żywocie przeſtanie FalZioł III 22c; Gdy kto ma w vſciech rany, á pomaże iego [tj. ryby timus] tłuſtoſcią/ przeſtanie bol FalZioł IV 40c; gdy ktho krwią pluie/ wezmi ſadła ribiego/ Roſpuſć z ocztem dobrim day pić choremu, á przeſtanie. FalZioł IV 45c; A ieſtliby tha febra chwilę trwała á chciałby ią oddalić. Wezmi oleyku rożanego/ oleyku Fijałkowego/ ocztu trochę/ á zaſię tyż mieſtcza maży/ á przeſtanie. FalZioł V 93v; Też dać niemocznemu żołć zaięcżą z winem pić/ á będzie ſpał thak długo aż mu ſie daſz ocztu napić: toſz przeſtanie. FalZioł V 94v, I 6a, 20d [2 r.], 145c, 151d, II 18b (23); Bo iako Marćin náſtánie Snádnie wnet ſſczkawká przeſtánie Dayże czynſz dayże kokoſſy RejRozpr D4; LibMal 1544/89v; Leop Lev 13/58; Mącz 417b; Gdy kreẃ z noſá niechce przeſtáć / niech mężczyzná/ wźimną wodę łono zámoczy: á ieſli niewiáſtá/ niech zámoczy pierśi SienLek 74; gárniec roſpalony dnem wzgorę obroći/ á położywſzy ná dnie chuſtę/ tákże ná niey vśieść ma/ gołym zádkiem/ ten kto biegunkę ma/ tedy przeſtánie. SienLek 102, 50, 77v [3 r.], 78, 97v, 100 (12); SkarŻyw 193.

przestać od czego [= z jakiego powodu] (7): FalZioł I 46d, IV 34c; Też wprochniáłe zęby/ ſyṕ popioł/ z palonych źiemnych gliſt/ rychleyći wypádną: ále ieſli cáłe tedy też od tego przeſtáną boleć. SienLek 77v; theż ſpodnią ſkorkę z gáłąſki bzowey vwierćiawſzy day ćiepło wypić s koźią ſerwathką/ przeſtánie dárćie w brzuchu od tego. SienLek 99; Ieſli kogo ograżká [...] gába/ [...] temu trzebá Medyanę otworzyć/ y thák długo kreẃ s niego puśćić/ áże nań mdłość vderzy/ á od thego przeſtánie. SienLek 139v, 139v, 167v.

przestać komu, czemu (żywotne) (9): ták iż iey [Sarze] iuż przeſtáłá byłá niemoc ktorą zwykły niewiáſty miewáć. BibRadz Gen 18/11; Reliquit me febris, Opuśćiłá mie febrá/ álbo przeſtáłá mi febra. Mącz 194d; Kretá obłupiwſzy vpiec/ á dáć go temu ieść co Bożą kaźń miewa/ [...] tedy mu przeſtánie bywáć. SienLek 60; Ale ieſli chudy á blády człowiek/ ktory gorączkę ma/ temu Aloe z wodą zmieſzay/ á day mu ią pić [...]/ tedy ſye mu od tego prześili y przeſtánie SienLek 139v; Ktoby miał Ryśi páznogieć [...] á wzdrápał by nim pod wierzchnią wárgą/ y w nozdrzach/ wnet wſzelákiemu bydłu napáść [= rodzaj choroby] przeſtánie/ ktorekolwiek ták opátrzą. SienLek 167, 74v, 99, 130v; BudBib Gen 18/11.

przestać pod czym [= gdzie] (1): gdy kwiatki rumienkowe w oliwie vwarzyſz á tą oliwą namażeſz bolącze mieſcze [...] przeſtanie pod tym. FalZioł I 26b.

cum inf (10): zmieſzay ten proch zſolą á pomaży powieki: przeſthaną łzy płynąć. FalZioł IV 31a, I 156a, IV 39c; kthorą [żółć niedźwiedzią] wylawſzy s ſkorki/ piorko w niéy máczáć ma/ á onym co nalepiéy rány po mázowáć/ przeſtánie mu [ciało] pádáć. SienLek 130v, 52, 60, 77v [2 r.], 135v; bo iż dla złégo żołądká głowá boláłá/ wypłókawſzy go [...] wierzę że boleć przeſtánie Oczko 22v.

Przen [cum inf] (1): iáko y dziś tá przywárá [tj. złość] ná nędznym narodzye ludzkim mocno przywrzáłá/ á záwżdy tym tá ſkorupká kurzyć ſie á śmierdzieć nie przeſtánie. RejPos 102.
β. O zjawiskach występujących w przyrodzie (16): Y przykázál [Jezus] burzám ij wiatru przeſtatz/ a natychmiáſt wſſytko powietrzé vcichlo. OpecŻyw 44, 54v; Gdy gawroni pozdzie z paſtwy lataią, znamię ieſt pewne iż rychło zima przeſtanie. FalZioł IV 1a; MurzNT Luc 8/24; obudźili go mowiąc/ Miſtrzu giniemy/ á on ſię ocućiwſzy zfukał wiatr y wáły wod/ zátymże przeſtáły/ á było vćiſzenie. BibRadz Luc 8/24, Gen 8 arg; BielKron 29v, 120; BudBib 4.Esdr 4/46[48]; WujNT Mar 4/39.

przestać czego (1): Krolu niewyrzućiſzli z korabiu vmárłego/ wſzyſcy zátoniemy/ bo morze nie przeſtánie ſwey gry/ dokął [!] z ſiebie vmárłego nie wyrzući. HistRzym 16.

cum inf (3): iż gdy będzie [topaz] powieſzon nad oną rzecżą kthora wre, tedy przeſtanie wrzeć ona rzecż FalZioł IV 59a; SienLek 13; Widziſz też iż ſie Mieſiąc vſtáwicżnie odmieniáć á odnawiáć muśi. [...] Rzeki byſtre nigdy ciec nie przeſtáną. RejZwierc 171v.

W konstrukcji: »nie przestać ... dokąd« (1): HistRzym 16 cf przestać czego.

Fraza: »przestał deszcz« [szyk zmienny] (2): [obłok] wydał z ſiebie deſſcż náwálny. A gdy przeſthał on wielki deſſcż [cum transisset impetus pluviae]/ kropili po nim krople. Leop 4.Esdr 4/49; A widząc Fárao iż deſzcz/ grad/ y gromy przeſtáły [quod cessasset pluvia]/ przedſie zgrzeſzył BibRadz Ex 9/34.
γ. O stanach emocjonalnych (1):
Szereg: »opłonąć a przestać« (1): Decedet haec ira, Opłonie á przeſtánie ten gniéw. Mącz 44a.
δ. O rodzie, dynastii [na kim] (2): A thu ná tym Iulianie przeſtał dom ſláchetny Konſtántyná wielkiego/ gdy przez płodu vmárł. BielKron 157, 326.
2. Zadowolić się czymś, nie chcieć więcej, poprzestać na czymś, uznać za wystarczające; sufficere Mącz; acquiescere Modrz [w tym: na kim (11), na czym (181)] (196): RejKup Sv, Eev; Diar 51 [2 r.], 55, 57; Gdyby poyął [żonę] cnotliwą/ głádką/ á bogátą/ mogłby ná tem przeſtáć/ á inſſey ſobye nye ſſukáć. GliczKsiąż P5; RejWiz 67; to teraz ták położwá/ y ná tym przeſtańwá/ że w tey Przyśiędze [królewskiej] iáwnie ty rzeczy ſą wyráżone/ Krol [Kościół i lud] OrzRozm F, E4; BielKron 397v; Mącz 116b; muśiſz [...] ná iednym oku przeſtáć/ ieſlić ie ieſzcże pan bog záchowáć będzie racżył/ bo w tym tám chorem/ iuż niemáſz żadney nádzieie. GórnDworz R7v, D5v, Ll3v; RejPos 239v; O trudno ty mnie maſz ſobie miły Antipater vcżynić y przyiacielá y pochlebcę/ muśiſz ná iednym przeſtáć. RejZwierc 43v, 87v; Procż tego iż cżynili [Żydzi]/ co ſie komu zdáło/ Ale ieſzcże y ná tym/ przeſtáć było máło. Iákieś ſproſne báłwány/ ſobie pocżynili HistHel B; Ná on cżás też wyſławi głośniey pioro moie/ Tryumphy Henrykowe/ y Sármáckie boie. Teraz ná proſtym wirſzu przeſtań StryjWjaz C4; PaprPan Ff3; ModrzBaz 23v; Ktemu wielce ćię oſzukáli Grekowie/ Narodzie Ruſki/ iż ći wiárę S. podáiąc/ ięzykáć ſwego Greckiego nie podáli: Aleć ná tym Słowieńſkim przeſtáć kazáli/ ábyś nigdy do práwego rozumienia y náuki nie przjſzedł. SkarJedn 360, 188; SkarŻyw 112 [2 r.], 356; od ktorego [narodu włoskiego] Litwá y Zmodź początek narodu ſwego (áczkolwiek ná doſić sławnym y vczćiwym od mężnych Gotow y Gepidow wywodzie przeſtáć mogą) słuſzniey wywodzą StryjKron 59; Tám byłá pierwſza propoſitia Krolewſka/ Iż káżdy Pan ná iednym vrzędzie álbo doſtoieńſtwie miał przeſtáć StryjKron 762; NiemObr 159; PudłFr 4; GórnRozm N2v; Ale dogadzáiąc krótkośći, áby to volumen názbyt wielkié nie vroſło: tedy proſzę Czytelniku, ábyś przeſtał ná tym co ſie tu połozyło SarnStat 1262, 77; PowodPr 8, 30; GosłCast 43; Ieſliże ſie mnie wſtydziſz zwáć małżonką ſwoią/ Zoẃże choć goſpodynią/ choć poddáną twoią. Iuż ia ná tym przeſtánę PudłDydo B4v, B; SzarzRyt B4v.

przestać przy czym (1): GórnDworz I4 cf W przeciwstawieniu.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Ieſli ſie też záſie trefi pánu być ták mądrym [...]/ iż mu namniey czudzey rády [...] nie thrzebá/ [...] więc Dworzánin ná tym przeſtánie/ iż on ieſt tym/ ktory páná [...] vcżynić oſobnym może GórnDworz Kk3v; Mili Pánowie/ powiáda/ nie tuć Dyabeł chce iuż przeſtáć/ áby Obrázy wyrzucano: ále chce áby mu dźiurę vcżyniono/ przez ktorąby on kreẃ przelać mogł WujJud 53.

W przeciwstawieniu: »przestać ... zaniechać« (1): potrzebá mu [dworzaninowi] [...] bacżenia: czo przed cżym obráć: przy cżym przeſtháć: cżego zániecháć GórnDworz I4.

Zwrot: »na rownej [= małej] rzeczy, na rownym przestać« (3:2): A ſnadz [Bóg] co ma wſſytko nam dał Sam na rowney rzeczy przeſtał RejRozpr A4v; RejKup r6; RejWiz 50v; Pátrzayże że y Piotr obacżył/ iż ná rownym ten ſwowolny wilk [tj. natura ludzka] nie miał przeſtháć RejPos 247v; MArmurowe páłace/ [...] więc włośći/ klucże y páńſtwá [...] zoſtawmy onym ktorzy cudzemi rękomá wſzytko ſpráwowáć zwykli: á k temu wyżſzemi rzecżámi głowy ſwe zábáwili/ niżli áby ná rownych przeſtáć y mogli y chćieli. GostGospPon 169.
Szereg: »przestać i ucieszyć się« (1): Iákóżkolwiek: oto chćiał [Symonides, autor łacińskiego dramatu „Castus Ioseph”] co nalepiéy: ná tym przeſtánie, y tym ſie vćieſzy, kiedy ſie W.M. mému M. Pánu podobáć będźie GosłCast 7.
W przen (1): Yeſliże vczony niech co lepſzego nápiſze/ A my do tąd przeſtániemy dobrzy Towárzyſze. Ná tey powſzedniey potráwie/ áże Márcepany Podkáią nas przes ty możne wrozumie ſwem Pány. GroicPorzRej C4.
Przen (4): Ale to wam więcey przyſtoi o náſze miłe nogi/ ábyśćie wy przeſtawſzy ná wáſzem vrzędźie chodzenia/ zoſtáwiły ocżom y mieyſce y tę pracą/ że one ſáme widzą ModrzBaz 45v.
Zwroty: »przestać na male« (1): Owa nierozumne rzecży [tj. zwierzęta]/ máią ſwe nadźieie/ Ze ich zgołá nie rozwieie Wiátr po śmierći/ lecż zoſtáną/ w cżęśći álbo w cále/ Przeſtáną wżdy ácż ná mále. KlonŻal C3.

»na rownym [= małym] przestać« (1): á dla nędznego ciáłá muśimy iey [duszy] wſzytko pomieſzáć że ná rownym niebożątko przeſtáć muśi. RejZwierc 104v.

a) Przyjąć z pokorą (1): Ale prawda kto ią mowi/ ma ſwych płatow niemało Iednym złotem drugim pańſtwy drugim też guży płaći Y mnię na tych przydzie przeſtać RejJóz C7.
a. O dobrach materialnych, rzeczach potrzebnych do życia (zwykle skromnych), też o podległych lub zdobytych terytoriach (73): Ano czáſem braćia náſſy Lepieyby przeſtáć ná káſſy Niż ſie w wiełkie koſſty wdáwáć A ná wioſkach dług zeznáwáć RejRozpr G3v, C4; LibLeg 11/186v; KromRozm III M6; Diar 96; BielKom D; A to ieſt naydziwnieyſza/ iż by nawięcey miał/ Ieſzcże nie znam żadnego/ áby ná tym przeſtał. O tym záwżdy náſzá myſl/ áby co przybyło RejWiz 184v, 15v; UstPraw Gv; áby [...] [królowa Izabela] vſtąpiłá z Budzyniá/ á przeſtáłá z ſynem ná oyczyznie Siedmigrockiey źiemie BielKron 311; Bacżąc ſie iuż zeſzłego w lećiech Iároſław/ vpominał ſyny/ áby káżdy ná ſwey cżęśći przeſtał/ rozdzieliwſzy ie zá żywotá BielKron 347v; takież inne gwałtowne bránia poſpolitemu cżłowieku [Kazimierz Sprawiedliwy] pod winámi zákazał iedno áby káżdy ná vſtháwionym płáćie álbo ſwoiey máiętnośći przeſthał BielKron 356, 205, 300v, 301, 339v, 377, 428; OrzQuin B4, H; BielSat C4v, D2; BielSpr 2; vyrzał ná pálmie owoc/ ktory dáctili zowią: przeſtánę/ powiáda/ ná tym obroku: wſzák nie ſamym chlebem cżłowiek żyw SkarŻyw 50, 35, 544, 582 [2 r.]; KochTr 5; MWilkHist C4; StryjKron 497; CzechEp 50; KochMuza 28; BielSen 6; Zá pierwſzych lat nośiły náſze Pánié duſzki/ Paćierze Burſztynowe/ nie złote łáncuſzki. [...] Muśiały ná tym przeſtáć/ iáko zákryślono BielRozm 26, 23; GórnRozm C4v; Boć przećię [Turczyn] ná Węgierſkiéy źiemi nie przeſtánie OrzJan 78; SarnStat 692; PowodPr 62; KlonWor 28.

przestać w czym (1): Rad/ przeſtrzégáiąc cnoty/ przeſtánę w chudobie/ Puſczam ſwóy plác inſzému/ niech polépſza ſobie. PudłFr 10.

Przysłowie: NIe kto ma złoto/ ma perły/ ma ſzáty/ Ale kto ná ſwym przeſtał/ to bogáty. KochFrag 39.
Zwroty: »na groszu przestać« (1): Bo miedzy świętemi wniebie niebędźie iéi [zazdrości]/ ale każdy więcyi pożądać niebędźie/ i nagroſzu przeſtanié [!]. MurzNT 96.

»na lada czym przestać« (1): A potem iednániem mniey dla [lege: da]/ niż by był dáł płácąc rány. Bo prżyiáćiele zábitego/ boiąc ſię o ſwą ſkorę/ ná ládá czym prżeſtáć muſzą. GórnRozm Hv.

»na małej rzeczy przestać« (3): Nie ſadź ſie ná wielką rzecż rádniey przyymuy máłe/ Ná ktorych możeſz przeſtáć gdy pocżćiwe trwáłe. BielKom C2; Cultu tenuissimo vivere, Ná máłey rzeczy przeſtáć. Mącz 449a; PudłFr 9.

»na rownym, na rownej rzeczy przestać« (9:2): Acż ich wiele ná rownym coby mogli przeſtáć/ Wolą ſie dla pożytku w niewolą záprzedáć. RejWiz 54v, 55v, 73v; BielKron 168v; Gdyż náturá cżłowiecża ná rownym może przeſtáć by ſie bogá bałá RejZwierc 111v, 20, 21v, 143v, 158v, 190v marg, Bbbv.

»na swym (swoim) przestać« [szyk zmienny] (9): Nádobny to zyſk moy pánie Gdy káżdy ná ſwym przeſtánie Ani komu niebywa krzyw Kiedy kto ſwym poczćiwie żyw RejRozpr Hv; GroicPorz z4v; Abowiem [Władysław III] niechcąc przeſtáć ná ſwym/ iáko oćiec poſthánowił/ ná bráćią ſie rzućił/ gwałthem páńſtwá ich poſiadł BielKron 354, 87v, 156v, 348; iż lepſzy ieſt vbogi ſtan ktory ná ſwym przeſtánie/ niżli wywyzſzony ſtan ktory nigdy doſyć nie ma. RejPos 34; KochPieś 5. Cf Przysłowie.

»przestać na tym co (Pan) Bog dał (a. dać raczy)« [szyk zmienny] (3): Coć Bog dał/ by nátym przeſtał BierEz N4v; RejWiz 55v; RejZwierc 105v.

»na tym, co ma, przestać« (1): A zeſtáby ſie ſnadz ozwał By iuż ná tym co ma przeſtał By nawięcey iuż miał wſſego Znaydzie wżdy co przyległego RejRozpr E2v.

W przen (1): Ale to w przyrodzeniu ludzkim nie zágáśnie [...]. Chociay názbyt wſzytkiego/ by ná tym przeſtáło/ Iáko w worze dzyuráwym záwżdy przedſię máło. RejWiz 14.
Przen (1): A náwet miéſzek prózny: toć wyſługá moiá/ A ná ten czás/ miłosći/ zemnie korzysć twoiá. Ná któréy przeſtań/ proſzę/ á mnie nieſczęſnégo Z vſzymá pusć do domu/ iáko z tárgu złégo. KochFr 110.
b. O opiniach, poglądach, naukach (dotyczących głównie zasad wiary, nauk Kościoła) (69): SeklKat A4v; MurzHist M3v; By też nye było inych ſwyádectw á dowodow/ ſluſſnye byſmy ná wyznányu ták wyela S. biſkupow [...] przeſtáć myeli. KromRozm III Qv, A2, N5; Bo możemy ná tym przeſtáć/ co nam Papież dawa/ ták ná winie iáko y ná wodźie/ Bo w Kielichu ták krwie nie będźie/ gdy wodę pijeſz/ iáko y gdy wino. OrzList b3; RejFig Ee2v; RejZwierz 104; GrzegRóżn I3, L4v; RejAp 37v, 188v; A ták właſnie á ſłuſnie możemy przeſtáć iuż s Filipem s. ná tey odpowiedzi Páńſkiey/ á nie pytáć ſie nic o tym żadnym rozumem nie ogárnionym Boſtwie RejPos 294, 293v, 294 [2 r.]; BiałKat 10v; WujJud 33, 173v; WujJudConf 253; Wierzę że káżdy pobożny przeſtánie ná tey krotkiey náuce Páná Kryſtuſowey/ podáney nam przez Apoſtołá Páwłá s. nie báwiąc ſie ſzyrokiemi wywody ludzi wielomownych. RejPosWstaw [212]v; BudBib c2; Y by nie Antychriſt [...] nowych ſobie Bogow y báłwánow nie był wymyſlił/ [...] iuż by ludzie ná iednym Bogu przeſtáli byli CzechRozm 95; Iż mi ſie ná tym doſyć ſtáło co ſie tknie Moyżeſzowey zácnośći/ [...] przeto iuż ná tym przeſtánę. CzechRozm 105; Cżego ácżbym też mogł przykłády pogáńſkich Greckich Piſárzow podeprzeć/ wſzákże wolę ná iednym świádectwie ſłowá Bożego przeſtáć. CzechRozm 157; co ſie tknie piſm ſtárych/ ktorych ſie y ſam [...] możeſz porádźić będźiećli tego potrzebá: ábo też zgołá ná wykłádźie piſm nowego przymierza y wierze ſwey przeſtáć. CzechRozm 180; Iuż ſie áni opłátkámi Papieſkimi báwić będźiemy/ ále ná prawdźiwym chlebie przeſtániemy CzechRozm 268, 13, 43v, 45v, 52v, 54 (23); á więc ia przeſtánę ná tych żywoćiech świętych ktore mi ſą opiſáne wzakonie ſtárem y nowem: á do Biblijey ſie ſamey zániechawſzy inych/ vdam. SkarŻyw A4v, 31; Ktorą rzecż/ ácżbym mogł ſzyroko wielą świádectw niewątpliwych piſmu ś. pokázáć/ wſzákże ná trzech tylko przeſtánę/ ktorymi ſię prawdá ná iáśnią wyſtáwi. CzechEp 188, 34 marg, 39, 66, 139, 264 (9); CzechEpPOrz *; Mogłoby ſię ieſzcże więcey ku tey rzecżey przycżynić: ále kto ná tym nie przeſtánie/ temu y co więcey prożno przydawáć. NiemObr 120, 34, 93, 132, 143; OrzJan 23.

przestać przy czym (1): wolę przy tákim wyrozumieniu tych lat Sáulowych/ przeſtáć [...] niżbym piſmu ś. omylnośći y obłędliwośći przycżytáć miał. CzechRozm 140v.

Zwroty: »na słowach [czyich] przestać« (1): ieſliſzbyś ná ſłowách mych przeſtáć niechćiał. Przypátrzże ſie temu co nápiſał Epiphanius [...] przećiw Márcionowi CzechRozm 31.

»na słowie bożym przestać« (2): CzechRozm 162v; Wole w thym głupſtwie ſwym/ z dobrze vſpokoionym ſumnienim/ ná ſámym ſłowie Bożym przeſtáć: niż ná tych wſzytkich Conciliách y Doktorách CzechEp 70.

Szeregi: »przestać a dosyć mieć« (1): Apoſtołowye [...] zebráli ná krotce nyeyáką ſummę wyáry/ ná ktoreyby proſći ludźye przeſtáć/ á ku zbáwyenyu doſyć myeć mogli KromRozm III C3v.

»zezwolić i przestać« (1): Ná co/ ácż to wiem iż Zydowie/ iáko y ná inſze rzecży nie zezwolą/ wſzákże mnie namniey o to nie idźie/ gdym tego ieſt/ pewien iż wybráni y vmiłowáni od BOgá zezwolą/ y ná tym cále przeſtáną CzechRozm 175v.

3. Zgodzić się, przystać na coś, opowiedzieć się za czymś; podporządkować się czemuś, zastosować się do czegoś; accipere, audire PolAnt; acquiescere, convenire, ferre, requiescere, stare, subscribere Mącz; obedire, suscipere JanStat [w tym: na kim (3), na czym (100)] (112): ComCrac 16v; Czo sye vgodi doticze wtim navky wam nietrzeba ſcherokiej abowyem czo poſſel przyymvye od stron na tim niechay przeſtanie LibLeg 11/81, 11/81v, 82v, 158v; na tych sejmikoch ukazać im [braciej] tę konstytucyją, ktora się tu stanie i będziem im perswadować, aby na tym przestali, ukazując im też ty pożytki tego Diar 95, 43; DiarDop 113, 114; OrzRozm T; [Luter upominał:] przełożeni áby praw nieco vſtąpili ktore máią cięſzkie ná poddáne ſwoie/ poddáni też áby vſtąpili ſwego vporu/ á przeſtáli nátym co iednacże naydą z obu ſtron. BielKron 203; Arcybiſkup Kápuáńſki/ then rádził [kardynałom]/ áby niepozwaláli żadnego Artykułu Luterowego [...]/ natym wſzytcy przeſtáli BielKron 216v; [baszowie] náleźli miedzy ſobą trzy drogi z ktorych iednę wybráć mieli/ álbo głodem wymorzyć obleżeńce/ álbo Skánderbegá do końcá ſzukáć/ á záwrzeć go w gorách/ álbo trybut od niego wźiąć/ á odiecháć/ przeſtáli wſzytcy ná tribućie BielKron 251; ácż temu [koronacji Zygmunta Augusta] byli ná odpor niektorzy/ iż młode látá miał/ [...] wſzakże pothym wſzyſcy ná tym przeſtáli. BielKron 421v, 131, 192v, 205v, 257, 366v (12); Ita mecum convenit, Ták ſie ze mną zgodźił/ ná tymeſwá obádwá przeſtáłá. Mącz 481c, 75c, 81c, 337d, 341c, 352d (9); Prot Ev; GórnDworz C6; RejPos 302; obieray ſobie ze dwu iedno: ábo ná ták zacnym Syná mego małżeńſtwie przeſtań: ábo dla vtráty pánieńſtwá [...] ná ſłuſzbę boginiey Weſty [...] ná wieki oddána być maſz. SkarŻyw 68; Námawiał go długo Arcybiſkup [na przyjęcie godności biskupa] [...]. Ale on żadną miárą przeſtáć ná tym niechćiał/ mowiąc: Nieieſtem godzien. SkarŻyw 171; gdy [Genseryk] pod Rzym przyſzedł/ vbłagány od S. Leona ná tym przeſtał/ iſz ogniem y miecżem Rzymu pſowáć/ y krwie rozlewáć y zelżywośći płći białey cżynić niemiał. SkarŻyw 319, 30, 179, 183, 298, 309 (12); ZapKościer 1580/14; [kniaź moskiewski] poſłał do Olgerdá o vgodę/ [...] poſtępuiąc nakłádow woiennych nagrodę/ [...] y gránice z Litwą [...] ná ktorych Olgerd z rycerſtwem ſwoim przeſtánie. StryjKron 421; NiemObr 25; WerGośc 229; BielSjem 16; GórnRozm N; ActReg 127, 143; Compromissum – Przipuſzczenie, ſprawij ze dwu ſtron, na rozſsądek debrego [!] człowieka, pod przepądkiem ząkładu tego ktoribij na decreczie nieprzeſtał. Calep 229b; OrzJan 26; WujNT Act 15 arg; iż káżdy [burgrabia krakowski] [...] odiácháćby [...] do roku po dwánáśćie niedźiel mógł: [...] záſádźiwſzy mieyſcé ſwé ſzláchćicem godnym/ ná którymby Stároſtá przeſtał. SarnStat 492, 465, 1073, 1114; PowodPr 47.

przestać na co (1): A nieprzyiaćiel pyſzny [...] Wyieżdżał częſto ná plac/ z ſwoią gotowośćią. [nasz hetman] Láiąc z gniewem przeklinał/ tákié wywołánié/ Niechcąc áni go ſłucháć/ áni przeſtáć ná nié. ZawJeft 12.

przestać na co a. na czym (1): Drudzy Ellektorowie wotowáli ná ſamego Frydrychá Sáſkie Kſiążę/ [...] Ná oſtátek wſzytcy przeſtáli ná iego wotum iż Kárłá wybráli. BielKron 195.

przestać z kim (1): Ia cżekam co vrádźićie Y ná co ſię zezwolićie. Ná wſzyſtkim przeſtánę s wámi MWilkHist C2.

Przysłowie: ták náſzy przodkowie mówili: Iákié gdźie obyczáie przyſzedſzy záſtánieſz/ Ná tákich/ pánie gośćiu/ y ty tám przeſtánieſz. PudłFr 4.
Fraza: »[miedzy kim (pl)] rzecz przestanie« = kto się zgodzi (1): a ktori livdzy bedzieczie tam miecz przi sobie [...] ktorzi wiedzą o tich zyemiach dobrze znaſſzey rękj ymiona tich biſczie popyſſaly y tich tesch ktore krol polsky na te granycze wiſlye y na czim miedzi wamy ta rzecz przeſtanie abiſczie o wſzitkym tim domnie [...] daly znacz LibLeg 11/21v.
Zwroty: »przestać na radzie (a. poradzie) [czyjej], na żądaniu [czyim]« [szyk zmienny] (9:1): Diar 43; BielKom E6v; Ionátas wypráwił kniemu poſły ſtánowiąc z nim pokoy/ á iżby wroćił więźnie. Co on przyiął y przeſtał ná żądániu iego [fecit iuxta verba eius] BibRadz 1.Mach 9/71; Non requiescere consilio cuiuspiam, Nie chcieć przeſtáć ná cziey rádzie. Mącz 342a; RejAp 44; Abowiem ieſlibyś też nye przeſtał ná tey ſwiętey rádzye iego/ oſtrzegayże ſie pilnie onego ſrogiego dekretu iego RejPos 181v; CzechRozm 254; SkarŻyw 570 [2 r.]; SkarKazSej 695a.

»przestać na słowiech [czyich]« (1): Ale Iozyaſz [...] nieprzeſtał ná ſłowiech Nechá [non audivit verbis Necho] ktore wyſzły z vſt Bożych: A ták przyćiągnąwſzy/ zwiodł z nim bitwę BibRadz 2.Par 35/22.

»przestać na [czyim] zdaniu« [szyk zmienny] (2): IEdnégo chćiéć/ y niechćiéć/ to ſpółecznosć práwa/ Gdźie ſię myśli niezgodzą/ tám przijaźń dźiuráwa. Iż tedy ná mym zdániu ty przeſtáć nieraczyſz/ Przeſtánę ia ná twoim: owa ſię obaczyſz. KochFr 75.

Szereg: »przestać i przyjąć« (1): tedy my [...] tákiéy ſukceſsiiéy [...] odſtępuiemy: y ktemuſmy obá Narody przywiedli/ iż ná tym z obu ſtron przeſtáli/ y od nas wdźiecznie to przyięli. SarnStat 1012.
Przen (2):
Zwrot: »na radzie [czyjej] przestać« (2): Abowiem cżłowiek mądry nie ma cżekáć tego áby go fráſunk opuśćił/ bo ſie s tym trudno rozmowić/ áby ná cżyiej rádzie przeſtał/ gdyż to ieſt bezrozumny pan. RejZwierc 150v, 63.
a. O poglądach, opiniach, naukach (dotyczących głównie zasad wiary, Kościoła): uznać za właściwe, prawdziwe, opowiedzieć się, posłuchać (29): LibLeg 11/20; KromRozm III O5; LubPs T; muśiſz ná nas Pápiſtách [tj. naszych poglądach] przeſtáć: chceſzli miéć vrzędnégo Królá w Polſzce/ miéyże vrzędnégo Kápłaná/ od Piotrá Rzymſkiégo do Polſki poſłánégo OrzQuin X2v; Iednák ia [...] wolę z Páwłem/ y z innymi wiernymi ná tym [tj. Chrystusie, prawdziwym człowieku] przeſtáć: ktory wſzędy ma zá ſobą świádectwo z piſmá ś. CzechRozm 59v; iż ſą niektorzy/ ktorzy w tę rzecż głębiey wglądáią/ y ná tym ſámym przeſtáć niechcą/ áby Iezus miał być ſynem Dawidowym CzechRozm 154v, 144v, 244; Iáko o pochodzeniu Duchá S. y od ſyná Grekom ſię doſyć ſtáło/ [...] ták iż na tym przeſtáli/ y toż wyznáwáiąc roziecháli ſię. SkarJedn 275; to ná cżym więtſza cżęść oycow przeſtánie/ wedle zwycżáiu moich przodkow/ [...] bronić tego obiecuię. SkarJedn 289, A*, 176, 277, 336; Piotr napierwſzy był káznodzieiá Pogáńſtwá [...] y ziáwienie/ y náukę od Bogá miał/ ná ktorey kośćioł wſzyćiek przeſtał SkarŻyw 600, 26, 320, 536; CzechEp 34; KochFr 46; WujNT Act 11 arg; Senat Zydowſki przećiw Apoſtołom záiątrzony/ przeſtał iednák ná tey wymowce ich: y trzebá Bogu więcey folgowáć niż ludźiom PowodPr 85.

przestać przeciw komu z czym (1): A ták ia iáko tu w tey mierze wolę przećiw Wátáblowi z piſmem przeſtáć/ to ieſt/ iż Nátán nie Vryaſzow był ſyn/ ále Dawidow. CzechRozm 150v.

przestać na co (1): Epiphániuſz onym ktore zwodził/ z piſmá świętego/ o prawym tegoſz ćiáłá zmartwywſtániu wywod vcżynił. ná ktory wnetże [...] przeſtáli. SkarŻyw 453.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): CzechRozm 150v cf przestać przeciw komu z czym.

Zwroty: »przestać na radzie [czyjej]« [szyk zmienny] (2): KrowObr 230v; Kornelius gdy vźrzał Piotrá s. [...] vpadł przed nogi iego/ á náwſzem przeſtał ná rádzye á ná náuce iego. RejPos 284.

»przestać na zdaniu« [w tym: czyim (2)] [szyk zmienny] (3): RejRozpr F4v; Nye będźyeſz náſládował zgráye/ [...] á ná ſądźye nyeprzeſtányeſz ná zdányu wyela ludźi/ iżebyś od prawdy odſtąpić myał. KromRozm II q2v; Y zebrawſſy ſye w Fráncyey nyektorzy/ drudzy w Grecyey/ drudzy w Ponćye/ drudzy w Páleſtynye/ zgodnye wſſyſtcy przeſtáli ná zdányu papyeſkim. KromRozm III P7.

4. Ograniczyć się do czegoś, skończyć się na czymś, nie czynić więcej ponad coś [na kim, na czym] (8): Bo nye doſyć było iż onych ſyedmi poſpolſtwo obráło [...]. A przeſtáłoż ná tym? Nye KromRozm III I6v; SienLek 195; RejPosRozpr c3v; y Goſpodarz może ná tym przeſtáć/ że mu [robotnikowi] da od ſztuki groſzy Cztérdźieśći. Strum D4v.

Bezpodmiotowo (3): LibLeg 11/82v; Utinam meo capite solum decernerem, Boże day to aby yedno tylko o moye gárdło ſzło. Aby tylko ná mnie przeſtáło. Mącz 37c; Ale co ſie tycze Iuriſdiciiéy Królewſkiéy, Duchownéy, Woiewodzéy, etć. tedy tu iedno námięniwſzy rzeczy potrzebnieyſzé, muśi ná tym przeſtáć SarnStat 1262.

Zwrot: »na male przestać« (1): Czo mozeczie naymnieyschą svmmą odkvpycz odkvpvyczie. wſchakze yeſlybi na malie nyemoglo przeſtacz tedj wam dawami mocz poſtępowania do svmmi czterech thiſſyeczi zlotich LibLeg 11/82v.
a. Ograniczyć się do jakiegoś miejsca (1): [Krzyżowcy] w niewolą proſty lud bráli/ á robili mury/ przekopy iáko dobytkiem. A s they przycżyny ie z zamkow y z miaſt wyrzućiłá ſláchtá/ áby ná ſamym Málborku przeſtáli. BielKron 391v.
5. Wybrać coś, woleć (4):

przestać na kim, na czym (3): Zá iego [papieża Eugeniusza] cżáſu był ſwar o wybieránie Papieżá/ ábowim drudzy chcieli mieć Zezyná/ ále wiedząc tego być dobrego żywotá y ſpráwy dobrey/ przeſtáli ná nim BielKron 170v. Cf Zwrot.

przestać przy czym (1): mam thę nádzieię [...]/ iż [te panie] będą woleć przy prawdzie przeſtáć/ chociaż im nieco w breẃ bije/ niż to prziymowáć/ co im w.m. (chcąc ſie przylubić) chytrze dáieſz. GórnDworz X5.

Zwrot: »na jednym przestać« (2): mnieli napirwey? cży żonę? cżyli dzyeći chceſz zábić? [...] Iuż ná iednym przeſtań BielKron 110; nie może to inák być/ ná iednym przeſtáć muśiſz/ álbo gárdząc Papieżem/ y Królem Polſkim gárdźić: álbo wielbiąc Królá Polſkiégo/ y Papieżá Rzymſkiégo przy nim wielbić OrzQuin K2v.
6. Zaufać, uwierzyć komuś, zdać się na kogoś [na kim, na czym] (11): Prozno ſię ſpanem [tj. Bogiem] wpoczet wdaċ Snac liepey na laſcze przeſtaċ. RejKup n4; OrzList d2; [król] potym w rynek wyiechał ná ſlepey oſlicy/ powiádał przed poſpolſtwem/ yż oćiec niebieſki nań wſzytkie grzechy ich włożył/ przetośćie iuż wſzytcy prożni á cżyśći od wſzytkich grzechow/ á nátym iuż przeſtańćie com powiádał/ yż ná wielkę noc będziećie od oblężenia wolni/ tho ieſth od grzechow. BielKron 215; Sequi fidem alicuius, Przeſtáć ná czyim przirzeczeniu. Mącz 126a; CzechRozm 209v; Ná ktorym Iezuśie Chriſtuśie/ Boże day to/ áby X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ cále y ſzcżerze we wſzykim [!] przeſtáć mogł/ y prze zeń do Bogá iedynego przyść/ opuśćiwſzy w tey mierze ludźi pomárłe y inſze Antichryſtowſkie guſłá CzechEp 106.
Zwrot: »przestać na słowie(ch) [czyich]« (4): Lieċ on [Adam] krotko wſwey wierze trwał A wniei ſyę s ċartem pobratał. Vwierziwſſy bialey głowie Wneth przeſtał na jego ſlowie. RejKup p5; przyćiągnęli do źiemie Iudſkiey poſławſzy w przod ku Iudaſzowi [...] poſły z łágodnemi ále zdradliwemi poſelſtwy Ale oni nieprzeſtáli ná ſłowiech ich/ widząc iz ku nim zwielkiemi woyſki przyćiągnęli. BibRadz 1.Mach 7/11; RejAp 16; BudBib 1.Mach 7/11.
Szereg: »spuścić się i przestać« (1): Tedyć y w tym/ namniey ſie tego obáwáć niebędźie potrzebá/ [...] gdy ſie cále ná łáſkę Bożą/ w Chriſtuſie Iezuſie okázáną/ ſpuśćiſz: y cále też ná ſpráwiedliwośći Chriſtuſowey przeſtánieſz. CzechRozm 209v.
7. Być z kimś, obcować, mieszkać, żyć z kimś (w znacz. impf) [w tym: z kim (9)] (11): Pokolenie Izáchár [...] Z Deborą y z Bárákiem [...] ná wſzem przy nich [walczących] zoſtáli/ [...] A wſzákoż narod Ruben ten nie chciał przeſtáć z nimi LubPs hh; Radbych tu káżdego z W.M. ſłyſzał zdánie/ [...] dla ktorych przycżyn z iednemi ludźmi rádniey/ niż z drugimi przeſtáćby wolał. GórnDworz C6v; ácz ty poſług moich Niepotrzebuieſz: iednák wiernych twoich Trzymáć ſye będę/ y czáſy wiecznymi Przeſtánę z nimi. KochPs 20; Boże ſie żal ná náſze głupie chrześćiány/ Iż wolą oto przeſtáć z niecnymi Pogány/ A niżli z ſobą mieſzkáć/ w chrześćiáńſkiey zgodzie BielSen 15; powiádam to wſzędy o tobie/ Ześ mię iśćie zniewolił niepomáłu ſobie Cnotą/ y vkłádnośćią [...]. Ia ácz ſye chudo czuię/ rychléy tám przeſtánę/ Gdźie więcéy cnoty/ niżli pieniędzy záſtánę PudłFr 53.
W przen (1): Niechći ſye/ miła/ wſzyſtko dobré wodźi/ Z kimkolwiek przeſtáć twoie ſerce godźi KochPieś 17.
a. Zostać przy kimś, nie opuścić (2): MYślęć ia ſobie nie raz o Philozophijéy/ Myślę téz ſobie nie raz o ſwoiéy Zofiiéy: [...] Przydźie mi iuż podobno przeſtáć z ſwą Zofiią/ Dla dzieći/ któré niechcą z tą Philozophiją Miéć ſpráwy PudłFr 44; CiekPotr 6.
b. O wspólnocie poglądów religijnych: przystać, przyłączyć się do kogoś (3): A ták wolę z máłym pocżtem niektorych przeſtáć co ták trzymáią/ iż Mátheuſz narod Iozeffow [...] opiſuie CzechRozm 150; piſzą Kroniki Ruſkie/ iſz Włodzimierz/ poſły ſwoie rozſyłał po świećie: áby mu tę wiárę obráli/ ktoraby ſię im nalepiey podobáłá. Ktorzy [...] gdy tylo ná ſtroie zwierzchowne y málowánia Kośćiołow y obrázow pátrzáli/ á v Grekow świetnieyſze y ozdobnieyſze widzieli/ z Greki przeſtáć woleli. SkarJedn 227.

przestać na kim (1): BudBib Is 2/6 cf W przen.

W przen (1): Bo oſtáwiłeś lud twoy/ [...] bo ſię nápełnili (báłwochwálſtwá [...] á náukámi cudzemi zábáwili ſię. (marg) wł: A ná dziećioch cudzych przeſtáną [in filiis alienis sufficientes fuerunt]. (–) BudBib Is 2/6.
8. Pozostać, ostać się gdzieś; zamieszkać, osiąść gdzieś (5):

przestać z czym (1): RejPos 332v cf W przen.

przestać gdzie (4): dla cżego Gállenus puśćił Ceſárſtwo/ á ſam ná Medyolanie przeſtał BielKron 152v, 18, 153; OrzQuin G4v marg.

W przen (1): Chocia tu widziſz iż wierni y niewierni chodzą [...] poſpołu s tymi ſtrąconemi ſprzećiwniki ſwemi [tj. diabłami] ále iuż wierni záwżdy ſą pod kroleſtwem Páńſkim/ á wopiece iego. A niewierni nędznikowie iuż muſzą przeſtáć s tą nędzną przeklęthą zyemią RejPos 332v.
9. Sięgnąć, dosięgnąć gdzieś, rozciągnąć się; pertinere Cn (7): A ieſłi by téż byłá Grobla ſzéroka/ ták/ żeby iedno drzewo nie mogło przeſtać wedle potrzeby/ Tedy może kóńcmi dwoie ſtoſowáć Strum Gv, L2v.

[przestać od czego do czego: Vdziáłał theż drąg iny/ kthoryby przez pośrzodek forſtow od węgłá aż do węgłá przeſtał Leop Ex 36/33 (Linde); Miey [...] powrozy álbo obierzwie [sieci] coby przeſtáły od iedney oſęki do drugiey Cresc 1571 626.]

przestać przez co (1): ná kthóréy [krokiewce] ma być Bleyczyk ołowiány ná ćienkim ſznurku álbo ná ſtrunie záwieſzóny/ Ná ták długim/ coby przeſtał przez Synwagę. Strum B2; [Miey ná to śieć ták długą/ ktoraby przez wſzytkę rzekę przeſtáłá Cresc 1571 626].

Przen [dokąd] (4): ábowim głowá Lwowa/ woz Słonecżny/ y miecż oſtry/ ty rzecży známionuią iże ten ktory ſie ſniey ma národzić przeſtánie áż do wſchodu Słońcá [pertinget usque ad orientem]/ skąd slońce pochodzi HistAl A5.
Zwrot: »do nieba przestać« (3): O pánie/ dobroć twoiá do niebá przeſtáłá/ Prawdá obłoków śięga KochPs 51; Abowiém twoiá dobroć do niebá przeſtáłá/ A prawdá nád obłoki głowę vkazáłá. KochPs 84, 166.
10. Odejść, odstąpić od kogoś; opuścić, porzucić, wyrzec się [w tym: kogo (14)] (15): Item powyada yſz pred rokyem klyeyna vnyey bila proſchacz abi yey radą dala yſch bi yey yezyerſky nyemogl przeſtacz LibMal 1549/149.
Zwrot: »do gardła nie przestać« = nie wyrzec się nawet za cenę życia (1): yeſth gi vpomynall abi czudzey malzonki zanyechal wſhakze on na tho vpomynanye nycz nyedbayącz przed ſzią ſnya myąſchkall a kthemv movill ya yey do Gardla nyeprzeſtaną LibMal 1554/193.
a. Zostawić w spokoju, przestać prześladować (10): Niegdy pśi dworſcy wieśnego/ Gonili iáko głupiego: A on im więcey vćiekał/ Tym go żadny przeſtáć niechćiał. BierEz O4, I4v; A ty mie przet ſię fraſuies A prawie mi glowę pſuies. Iuż mie przeſtan mam czy doſyċ RejKup f4v; Si porro esse odiosi pergitis, Ieſli mie nie chcecie przeſtáć/ álbo yeſli mie nie przeſtániecie trapić álbo nágábáć. Mącz 260a; [Sam [= tutaj] za łaską bożą ledwie nie wszytki [Zygmunta Augusta] rzeczy satis tranquillae esse apparent, aleć nas [tj. króla] przećcię panowie litewscy przestać nie chcą. ListyPol II 1548/31].

przestać czym (1): A żaċ [Pawle] było mało natym. Cżos mię dręċził gdys tu mieſkał A yeſcze zes mię nieprżeſtał Swą nauką RejKup ſ7.

przestać w czym (1): A oná [...] modłę cżynic y pośćić pocżęłá: proſząc Páná Bogá áby ią od Cżártá vſpokoil. ták długo poſzcżąc y nic nie iedząc/ aſz onego cżártá ſtárłá/ iſz iey w onym gábániu przeſtał SkarŻyw 226.

α. O walce, najeździe zbrojnym: zrezygnować, wycofać się (4): A gdy go [Dawida] w koło obſtąpili [Saul i Zyfej]/ przyſzli poſłowie do krolá áby ſie co rychley wroćił/ bo Filiſtynowie wciągnęli wielką mocą w zyemię iego. Y wroćił ſie Saul przeſtawſzy Dawidá przećiw Filiſtyńſkim. BielKron 66v; Posłał Włádźisław Krol Polski do brátá Swidrygałá do Prus/ áby Pruſow przeſthał/ á do niego ſie náwroćił BielKron 383, 104.
W przen [czego] (1): (nagł) Kſięſtwo Pruſkie/ y Olbricht Kſiążę. (–) O Tę ſie Kokoſz cżęſto/ Iáſtrząbi drapáli/ A iáko Orzeł przypadł/ ták iey wnet przeſtáli. RejZwierz 108v.
b. O Bogu (2): Przypomniż mu mękę moie Yż ia przytem kazdem ſtoie Kto ku mnie ma prawe ſercze Yſczie go też przeſtać niechczę RejKup o4v.
W przen (1): iedno przed ſie trwayćie w wiernoſći ſwoiey/ á was nigdy nieprzeſtánie práwicá moiá RejPs 204.
c. O wiernych wobec Boga (1): ále ty záchoway rękę ſwą ná człowieká práwice ſwoiey [...] á my iuż nigdy nieprzeſtániemy ćiebie RejPs 120v.
11. Stać się, być; bezpodmiotowo (1): [Romualdus] ſam ſię do Węgier na ſzcżepienie wiáry [...] wezbrał [...]: ále ná gránicy Węgierſkiey będąc/ ták záchorzał/ iſz ſię wroćić muśiał. y widział iſz woley Bożey niebyło/ y mowił: Wiele świętych prágnęli być męcżeńnikámi/ ále z iednáć tego ſobie v Páná Bogá nie mogli/ y iuſz przeſtáć ták muśi iáko zámierzył komu Pan Bog SkarŻyw 574.

Synonimy: 1. poniechać, porzucić, przeniechać, zaniechać; 2. zezwolić; 3. zezwolić, zgodzić się; 5. woleć, wybrać; 6. spuścić się, uwierzyć; 7. być, mieszkać, obcować, przebywać, żyć; 8. osiedlić się, osieść, zamieszkać; 9. dosiąc, dosięgnąć, sięgnąć; 10. odejść, odstąpić, opuścić, porzucić.

Formacje współrdzenne cf 1. STAĆ.

Cf PRZESTAŁY, PRZESTANIE

LWil