[zaloguj się]
[pdf]

OBCOWAĆ (92) vb impf

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
inf obcować
indicativus
praes
sg pl
1 obcuję obcuj(e)my
3 obcuje obcują
praet
sg pl
1 m obcowåłem, -em obcowåł m pers obcowalismy
3 m obcowåł m pers obcowali
n obcowało subst obcowały
plusq
sg
3 m był obcowåł
imperativus
sg pl
2 obcuj obcujcie
conditionalis
sg pl
1 m bych obcowåł m pers
2 m byś obcowåł m pers byście obcowali
3 m by obcowåł m pers by obcowali

inf obcować (22). ◊ praes 1 sg obcuję (2). ◊ 3 sg obcuje (12). ◊ 1 pl obcuj(e)my (1). ◊ 3 pl obcują (2). ◊ praet 1 sg m obcowåłem, -em obcowåł (3). ◊ 3 sg m obcowåł (19). n obcowało (1). ◊ 1 pl m pers obcowalismy (2). ◊ 3 pl m pers obcowali (6). subst obcowały (1). ◊ plusq 3 sg m był obcowåł (1). ◊ imp 2 sg obcuj (1). ◊ 2 pl obcujcie (2). ◊ con 1 sg m bych obcowåł (1). ◊ 2 sg m byś obcowåł (1). ◊ 3 sg m by obcowåł (4). ◊ 2 pl m pers byście obcowali (1). ◊ 3 pl m pers by obcowali (2). ◊ part praes act obcując (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przebywać, być, żyć w jakiejś społeczności; współżyć; convevsari Mącz, Vulg; communicare, couti Vulg; commisceri PolAnt; versari Calep; congredi, (con)vivere, una esse cum aliquo Cn (64):

obcować między kim (7): były v pogánow towárzyſtwá álbo cechy/ ktore [...] w zgodzye myędzy ſobą obcowáły KromRozm III A6v; Leop 1.Reg 12/2; CzechRozm 220v; WujNT 2.Cor 1/12. Cf »miedzy ludźmi obcować«.

obcować z kim (47): BierEz Qv; OpecŻyw 37, 49v, 112, 166v; FalZioł V 52v; WróbŻołt S7v, gg8; á ſnadz mie rozumieli być niegodnem ábych kiedy ſprzebránemi opcował. RejPs 100v; bogowie ſą nieſmiertelni/ s ſmiertelnemi obcowáć gárdzą [mortalium habere consortium penitus vilipendunt] HistAl C5v; Y ſwyęty Páweł kácerzá ſye wyſtrzegáć każe zá pirwſſym y wtorym nápominánim/ nye vczyć ſye od nyego/ áni ſnim obcowáć álbo gádáć ſye. KromRozm I N3, Nv; MurzNT 3v; KromRozm II c2v, v v; LubPs Ev, K; kto opcuie s pyſznym [qui communicaverit superbo] oblecże ſie w pychę [!]. Leop Eccli 13/1, Iudith 6/18; BibRadz 2.Thess 3/14; WujJud 186; CzechRozm 189; Plato piſze: Prauus pravo quo propius adhaeret, et frequentius cum eo verſatur, eo magis illi fit inimicus. To ieſt: im bliży zły złego/ im więcey ieden z drugim obcuie tym ſobie więtſzymi nieprzyiaćioły bywáią. ReszPrz 62, 66; ArtKanc K8v, P6v, P20; Calep 431a; Day/ ábyſmy w rádośći/ ná twoy ſąd/ powſtáli/ A obcuiąc z twoimi wybránymi/ trwáli GrabowSet P4; WujNT 51, 114 [3 r.], Ioann 4/9, s. 589 marg, Zzzzz2. Cf obcować z kim w czym; »z ludźmi obcować«.

obcować z kim w czym [= pod względem czego] (3): Z haeretykámi obcowáć ſię nie godzi wżadnych ſpráwách religiey. WujNT 635 marg, 76, Yyyyy4v.

obcować gdzie (8): A Irenaeus o Trádyćyach [!] ták piſze: Coż gdyby ſie o ktorey rzecży ſpor sſtał iáki/ izalibychmy ſie do naſtárſzych Kościołow odzywáć niemieli/ w ktorych Apoſtołowie obcowáli/ y z nich o oney rzecży o ktorey wątpiemy wźiąć co pewnego y iáſnego ieſt? WujJud 41. Cf »obcować na ziemi«.

obcować jak [w tym: wyrażenie przyimkowe w funkcji av (2), av (2)] (4): KromRozm III A6; CzechRozm 220v; Nie godni [...] ći Sákrámentarze/ [...] żeby cżłowiek mogł z nimi ſpokoynie obcowáć ReszPrz 66; ArtKanc K11v.

W połączeniach szeregowych (2): Trzećia ſprawiedliwość ieſt/ wedle któryi [...] złem i wezłośći podeirzanęm/ nietylko złośći niépomagámy ále téſz zniémi ani żyć ani obcować abo iakiego ſkłádu miéć chcęmy. MurzNT 3v; Conversor, Obieram ſie w czym/ obcuie [!]/ mieſzkam. Mącz 487c.

W przeciwstawieniach: »obcować... brzydzić się, wiarować się, odejść« (2): A drudzy z pocżtu onych ſiedmidźieſiąt [...] od Páná odeſzli y więcey z nim nie obcowáli. CzechRozm 189; ſluſznie ſię ich [heretyków] (á zwłaſzczá miánowićie wyklętych) Kátholikowie wiárowáć/ z nimi w rzeczách z ſtrony nabożeńſtwá nie obcowáć/ y owſzem ſię ták imi brzydzić máią/ iáko Zydy/ pogány y iáwnogrzeſzniki. WujNT 76.

Zwroty: »w ciele, w człowieczeństwie [= jako człowiek] obcować« (2:1): BiałKat 276; Abowiem y póki tu Pan ná źiemi w cżłowiecżeńſtwie obcował y chlebá pożywał/ on chleb/ ktorego Pan pożywał/ w ćiáło ſie iego przemieniał WujJud 174v, 70.

»z ludźmi, miedzy ludźmi obcować« [szyk zmienny] (8:3): [Jezus] z ludzmi obtzuiątz/ iedzątz/ ij pijątz/ przywodził ie ku rozmilowaniu ſwému. OpecŻyw 45v; KromRozm II b4v; GliczKsiąż K4v; GroicPorz 14v; HistRzym 113v; WujJud 43v, 70; [Św. Benedykt] niewiedział ieſli tego dniá Wielkánoc byłá/ ták dawno z ludzmi nieobcuiąc. SkarŻyw 249, 285, 383; WujNT 825.

»obcować ludzkim obyczajem [= jako człowiek]« (2): Iż Pan Chriſtus teraz nie ieſt z námi: gdyż nie tylko nie obcuie z námi ludzkim obyczáiem; ále áni ieſt widomie z námi. WujNT 114, 114.

»obcować jako z przyjacielmi« (1): a wżdy ſnimi opczuią krzeſciani iako z przijacielmi. WróbŻołt S7v.

»spolnie obcować« (1): tuć też ſą prawdźiwe Swiątośći/ thuć ieſt dar ſpolney miłośći/ o iák tu dobrze przemięſzkawáć/ w wierze, w łáſce ſpolnie obcowáć. ArtKanc K11v.

»obcować na ziemi, na świecie« [szyk zmienny] (4:3): KromRozm II b4v; CzechRozm 193; SkarŻyw 383; Nie mamy teraz Páná onym widomym ſpoſobem/ iáko na świećie z vczniámi obcował/ y poſługi ludzkiey potrzebował WujNT 114; Bo y chleb on ktorego Pan Ieſus/ obcuiąc ná świećie pożywał/ przemieniał ſię też w Ciáło y sſtawał ſię podobny świętemu Ciáłu iego. WujNT 330, 212, 424.

»widomie obcować« [o Chrystusie] (2): pan Kryſtus zbáwićyel y miſtrz náſz/ Bog y człowyek/ przed pyąćyąnaſcye ſet lat ná ſwyećye widomye obcuyąc myedzy ludźmi/ máło przez trzy látá vſtmye [!] tylko zakonu ſwego vczył KromRozm II b4v; WujNT 424.

Szeregi: »obcować a chować się« (1): A ták tegośćie ſwiádomi/ żem od młodośći moiey áż do thego dniá/ obcowałem á chowałem ſie miedzy wámi [conversatus coram vobis] Leop 1.Reg 12/2.

»przebywać a obcować« (1): Boć milſzy ieſt dźień w twych przybytkách mięſzkáć/ niż tyśiąc dni w złych Zborzech przebywáć/ á z nimi tákże obcowáć. ArtKanc K8v.

»(prze)mieszká(wa)ć, (i) obcować« (3): Poglądáy duſſo nábożná za ſtworzycielem twoijm iako [...] na golé ziemi leży/ między zwiérzęty mieſſká ij s nimi optzuie. OpecŻyw 37; ArtKanc K11v; Versor – Przemieſzkiwam, obczuię. Calep 1114b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nie używać ani obcować« (1): Azá niewiéſs ijż żydowie nieużiwaią anij obtzuią z Samarytány [Non enim coutuntur Iudaei Samaritanis Vulg Ioann 4/9]. OpecŻyw 49v.

»nie zasiadać ani obcować« (1): Nye záſyadáli áni obcowáli ſnimi [wyznawcami czeskiej wiary] dobrzy á ſtáteczni ludźye. KromRozm I Nv.

W przen (1): Abowiem gdyż wſzyſcy w kole prętkim fortuny obcuiemy [in rota fortunę volubili militemus]/ cżęſthokroć z bogactw w vboſtwo/ z weſela w ſmęthek/ z wyſokoſći ná niskoć y tám y ſam ſie przemieniamy HistAl C5.
2. Utrzymywać stosunki płciowe [w tym: z kim (19)] (20): Kobyła chciwa barzo ieſth bo acżkolwiek iuż pocżnie w brzuchu, przedſię z ſamczem obczuie FalZioł IV 10a; Rzeczi the czinil za namowamy lyenarthowſkiey y Czorki yey Maruchny, yſch ſnya bez poroku mowyącz opczowall LibMal 1544/80v; KromRozm I Cv; KromRozm III H5v; nyektore matki ſámy nyechcą ſwemi pyersyámi karmić dzyeći ſwych/ iż [...] nyechcą ſie wſtrzymáwáć áby nyemyáły z mężmi ſwemi obcowáć. GliczKsiąż D5; Obcowáli nye tylko z mátkámi/ y s ſioſtrámi/ ále y z źwyerzęty GliczKsiąż E2; KrowObr 232v; Cum qua illi longius fuit usus, S którą ón długo mieſzkał/ poſpolitował/ obcował. Mącz 510c; coſz to zá dziewicá ktora z młodzieńcem obcuie? CzechRozm 130v; StryjKron 150; CzechEp 423; Dobrzeć ieſt człowiekowi nie tykáć ſię niewiáſty (marg) to ieſt z żoną nie obcowáć. (–) WujNT 591 marg, 484 marg, 726.

W przeciwstawieniu: »obcować... mieszkać w czystości« (1): Ieſli ći ktorzy żony máią/ náwroćiwſzy ſię ná wiárę Chriſtuſowę/ máią z nimi iáko y pierwey obcowáć/ czyli ie opuśćić/ á mieſzkáć w czyſtośći? WujNT 594.

W charakterystycznych połączeniach: obcować z macochą, z matką, z mężem, z młodzieńcem, z samcem, z siostrą (2), z (cudzą) żoną (5), z źwierzęty.

Zwroty: »w małżeństwie obcować« (1): A tzemuſz ſię kápłani/ y Zydowie inni wſtárym zakonie otzyśćiáli/ tzyli dla thego/ iż w małżeńſtwie żyli y obcowáli? KrowObr 225v.

»dla płodu obcować« (1): gdićby to rzecż byłá pochwalna miłoſnice chowáć/ á s nimi dla płodu obcowáć/ thedyćby był nigdy pan Bog człowyeká Adámá z Iewą małżeńſtwem nye zwyązał. GliczKsiąż B7.

Szeregi: »mieszkać, (i) obcować« (3): wſzyſtko Concylium/ Niceńſkie/ [...] roſkazáli/ áby żadny Biſkup/ ſlugá kośćielny/ y ſzáfarz táiemnic Bożych/ z żoną ſwoią właſną niemięſſkał/ nieobcował/ y dzieći ſnią niemiał KrowObr 231, 230; WujNT 594.

»żyć i obcować« (1): KrowObr 225v cf »w małżeństwie obcować«.

3. Postępować, zachowywać się; conversari, perambulare Vulg [jak; w tym: wyrażenie przyimkowe w funkcji av (6), av (2)] (8): Oto ſie nawięcey mamy ſtarać byſmy mogli w cznocie opczować BielŻyw nlb 6; Perambulabam in innocentia cordis mei in medio domus meae. Ty znaſz iżem opczował w niewinnoſci ſercza mego w poſrzod domu mego. WróbŻołt 100/2, H8v; CzechRozm 197v; á nie w mądrośći ćieleſney/ ále w łáſce Bożey obcowáliſmy ná tym świećie [et non in sapientia carnali sed in gratia Dei conversati sumus in hoc mundo]: á nawięcey miedzy wámi. WujNT 2.Cor 1/12, s. 278, Eph 2/3.

obcować w czym [= pod względem czego] (1): Modlćie ſię zá námi. ábowiem vfamy iż mamy dobre ſumnienie: we wſzem chcąc vczćiwie obcowáć [in omnibus bene volens conversari] WujNT Hebr 13/18.

W charakterystycznych połączeniach: obcować godnie, uczciwie; obcować w bojaźni, w cnocie, w grzechach, w łasce, w niewinności (2).

Synonimy: 1. chować się, mieszkać, obierać się, pospolitować, przebywać, przemieszkiwać, »skład [z kim] mieć«, towarzyszyć, zasiać, żyć; 2. »mieć sprawę«, obywać, spać, złączyć się; 3. mieszkać, żyć.

Formacja współrdzenna: wyobcować.

Cf OBCOWANIE, [OBCOWANY], OBCUJĄCY

LW