[zaloguj się]
[pdf]

OBIERAĆ (375) vb impf

obierać (366), obirać (9); obirać KromRozm II, KromRozm III.

o oraz a jasne; -é- (43), -e- (15); -é- OrzQuin (2), Strum, KochMarsz, KochFrag, WyprPl (2); -é- : -e- MurzNT (1:1), Mącz (1:8), SienLek (1:3), SarnStat (33:3).

Fleksja
inf obiérać
indicativus
praes
sg pl
1 obiéråm obiéråmy
2 obiéråsz obiéråcie
3 obiérå obiérają
praet
sg pl
1 m m pers obiéraliśmy, -smy obierali
2 m obiéråłeś m pers -ście obiérali
3 m obiéråł m pers obiérali
f obiérała m an
n obiérało subst
fut
pl
1 m pers będziemy obiérać, obiérać będziemy
3 m pers obiérać będą
imperativus
sg pl
1 obiéråjmy(ż)
2 obiéråj(że) obiéråjcie(ż)
3 niech obiérå niechaj(że) obiérają
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy obiérali, bychmy obiérali
2 m byś obiéråł m pers byście obiérali
3 m by obiéråł m pers by obiérali
impersonalis
praet obiéråno
con by obiéråno
participia
part praes act obiérając

inf obiérać (97). ◊ praes 1 sg obiéråm (17). ◊ 2 sg obiéråsz (4). ◊ 3 sg obiérå (32). ◊ 1 pl obiéråmy (10). ◊ 2 pl obiéråcie (5). ◊ 3 pl obiérają (46). ◊ praet 2 sg m obiéråłeś (1). ◊ 3 sg m obiéråł (24). f obiérała (1). n obiérało (3). ◊ 1 pl m pers obiéraliśmy, -smy obierali (4). ◊ 2 pl m pers -ście obiérali (1). ◊ 3 pl m pers obiérali (26). ◊ fut 1 pl m pers będziemy obiérać : obiérać będziemy SarnStat (1:1). ◊ 3 pl m pers obiérać będą (2). ◊ con 2 sg m byś obiéråł (1). ◊ 3 sg m by obiéråł (6). ◊ 1 pl m pers bysmy obiérali (2) WujNT, SkarKaz, bychmy obiérali (1) RejZwierc. ◊ 2 pl m pers byście obiérali (2). ◊ 3 pl m pers by obiérali (9). ◊ imp 2 sg obiéråj(że) (21). ◊ 3 sg niech obiérå (3). ◊ 1 pl obiéråjmy(ż) (3). ◊ 2 pl obiéråjcie(ż) (9). ◊ 3 pl niechaj(że) obiérają (4). ◊ impers praet obiéråno (23). ◊ con by obiéråno (1). ◊ part praes act obiérając (15).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Z różnych możliwości lub rzeczy możliwych wybierać jedną; eligere Mącz, PolAnt, Vulg, Modrz, JanStat, Cn; deligere, legere Mącz, Modrz, Cn; assignare, capere, carpere a. dare a. permittere optionem, desumere, ducere, edecimare, optare, optionem dare, percipere, praeceptare, secernere, seligere Cn (357): Mącz 187b, c, 267a, 336d; kto by mi dał obieráć mowiąc: co woliſz/ Páryſz ten/ cżyli kazánia Chryzoſtomowe ná S. Mátheuſzá/ iabych ſię zá kśiąſzki iął. SkarŻyw 202, 52.

obierać z czego (10): LubPs S5v marg, V6v marg; CzechRozm 101; SkarJedn 72; Miedzy ktoremi [plagami] Dawid Krol/ gdy mu Pan Bog dał z nich obierać zá nayćiężſzą rozumiał być miecż nieprzyiaćielſki/ gdyż ręká ludzka nád Boſką w pomśćie ieſt dáleko niepohámownieyſza. PowodPr 7; CzahTr E3v. Cf »obierać (jedno) z dwojga«.

obierać co (113), kogo (2): BOlus armenus [...] Maſz obierać żółtawy. FalZioł III 36a, III 7d; niechcieli obrać pana Iezuſa ktory naucżał żywotha duchownego, woleli żywot cieleſny á plugawy y ſwierzęczy obierać MiechGlab 20; Wież że kazde ſtworżenie z pięknoſći obieraią A ku piękney vrodźie cznotę przycżytaią RejJóz E5, F6; MurzNT 46; LubPs bbv; RejWiz 80v [2 r.], 158, Cc5; Leop Is 65/12; OrzList i3; PHilozophi ktorzy ſie/ rozumem paráli/ Wolność nád wſzytki ſkárby/ s cnotą obieráli. RejZwierz 50v; BibRadz 2.Reg 24 arg, Is 66/3, I 286b marg; BielKron 89v, 100v; GrzegRóżn B2v; Mieſzkánié zdrowé iáko obiéráć/ 1.2.a). SienLek Sss3, 3v, 5v; bo nigdy ludzie nie obieráią złego thą myſlą/ áby złe było/ ále ſie podobieńſtwem dobrego omyláią GórnDworz Ff3v; RejPos 305; RejZwierc 48v, 250v; BudBib Iob 15/5, Is 40/20; BudNT Luc 14/7; CzechRozm 101v, 141; ModrzBaz 115, 143v; SkarJedn 73; SkarŻyw 397; rádę zácżynaymy/ A mieyſce ku Seymowi ſluſzne obieraymy. BielSjem 16; Alberte/ obiéray ty bróń WyprPl B, B3; LatHar 493; WujNT 35, Luc 14/7; SkarKaz 244a; CzahTr E3v, I3. Cf obierać co komu; co na co; »co (na)lepszego obierać«, »obierać co się podoba«.

obierać co komu (48): RejPs 117; Diar 47, 48; LubPs R2 marg, S5v marg, V v marg, V6v marg; Leop Is 66/4; RejZwierz 111v; BibRadz *5, Is 66/3, I 286b marg; Hethmáni [...] iácháli woyſku położenia mieyſce obieráć BielKron 306v, 100v; RejPos 117v, 267v, 357; KuczbKat 235; RejZwierc 5v, 42, 114v, 127, 204v, Aaa; WujJud 188; Niechayże nam oto tu wnet dwu wołu dádzą/ Oni ſobie iednego/ niechay obieráią HistHel C, C; CzechRozm 101, 101v; ModrzBaz 40; [Helijasz] śmierć ſobie racżey obierał/ a niſzli ná roſſypánie ołtárzow Bożych/ [...] pátrzyć miał. SkarŻyw 50, 68, 69, 182, 397, 399, 462; StryjKron 572; NiemObr 180; LatHar 458; KołakSzczęśl Cv; WujNT 15, 748; PowodPr 81; SkarKazSej 670a, 702a. Cf obierać co komu ku czemu; co komu nad co.

obierać co komu ku czemu (1): częſtokroć ći/ ktorzy ſądźić władzą máią/ z przygody y wedle woléy ſwéy zwykli ku ſądzeniu obiéráć ſobie mieyſcá gdźiekolwiek niezámierné [vel eligere sibi loca quaelibet indeterminata JanStat 425] SarnStat 232.

obierać co na co (3): GórnDworz Gg3; Ná Tárćié Kárpie obiéray nie wielkié á nie ſtáré Strum O3v; WujNT 208.

obierać co komu nad co (1): Przetom ia żáłośći Pełen ieſt/ [...] Z fráſunku/ śmierć ſobie/ nád żywot obieram GrabowSet O2.

obierać czym (1): á cnotá/ ktorą obieramy tho czo ieſt dobre/ nie to co ſie ták widzi/ nicz inego nie będzie/ iedno ſámá prawdziwa vmieiętność/ á náuká GórnDworz Ff4.

obierać między czym (3): BibRadz 2.Reg 24 arg; A wſzákoż miedzy dwiemá rzecżámi ſtráſznemi á złemi mądry cżłowiek záwżdy mniey ſobie złą obiera. RejZwierc 42; CzahTr H2.

cum inf (5): CzechRozm 68v; SkarŻyw 179; KochFrag 45; WujNT Hebr 11/25; Day nam śiłę táką/ ábyſmy ſię żadney wzgárdy świátá tego nie bali/ á ráczey wzgárdzonemi być/ niżli kogo lekce ſobie ważyć/ obierali. SkarKaz 85b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (8); co (29), przy czym (1), w czym (1), który (2), aby (1), gdzie (1)] (35): MurzNT 46; RejWiz A9; Leop Is 65/12, 66/4; A ták maćie niebo/ macie piekło/ obierayćie co chcećie: mundus ego ſum a fanguine omnium ueſtrum. OrzList i3; BibRadz 2.Reg 24 arg; Niechayże obieráią co chcą/ bo muſzą ſię pokázáć ábo Turkámi y Zydámi ábo więc Krześćiánmi GrzegRóżn B2v; obierayże ſobie przy cżym zoſtáć maſz RejPos 357, 267v; RejZwierc 5v, 48v, 114v, 127; StryjKron 572; LatHar 493; WujNT 748. Cf »obierać co (na)lepszego«, »obierać, co się podoba«.

W przeciwstawieniach: »obierać (dobre) ... brakować (złym) (2), brzydzić się (złym) (2), odrzucać (3), porzucić, przeć się, odstępować, zostawować« [szyk zmienny] (10): CzechRozm 101v, 134v, 140v, 141 [2 r.], 141v [2 r.]; wielki ieſt Bog [...] dla niego wſzytkim świátem wzgárdzić y vmrzeć ſóbie obieram: á Oycá ſię ſwego [...] przę/ y odſtępuię. SkarŻyw 179, 182; ia niewiem ktore nazwiſko lepſze/ ieſli Polſkie/ ieſli łáćinſkie/ kto się wczym kocha niech ſobie obiera/ á gorſze porzući. StryjKron 572.

W porównaniu (1): Kiedy to obieránie iuż ták przyſzło ná cie/ Obieray iáko pcżołká w káżdym zyołku ſmáku/ A przy tym ktory lepſzy zoſtaway przyſmáku. RejWiz 80v.

W charakterystycznych połączeniach: obierać biskupstwo, broń, chwałę, czas(y) (3), drogę żywota, (dobry) dział (3), język przewrotnych, karanie, (dobre, pewne, słuszne) miejsce (chwały, do toczenia obozu, położenia wojsku, ku sądzeniu, ku sejmowi) (7), mieszkanie (zdrowe) (2), niebo, pierwsze siedzenia (2), pokoj, pomstę, potrawy (wilkie a gorące, smaczniejsze) (3), [co] potrzebnego, [co] pożytecznego, prożnowanie, [co] przystojniejszego, (proste a niskie, słabe, słodkie) rzeczy (5), serce [czyje], śmierć (nad żywot) (umrzeć) (5), utrapienie [z kim], walkę, wałacha, wolność (z cnotą), (nade wszystko, nad wszytki skarby) (2), wołu (2), wykłady, złe, żywot (albo śmierć, cielesny, doskonalszy, niesławny, spokojny, wolny, zwierzęcy) (7); obierać cnotą; obierać co woda a co ogień; obierać z piękności; obierać z piosnki, z wykładow, z psalmu; obierać za pewną prawdę; obierać między karaniem, między dwoma rzeczami; obierać w głowie; obierać z chucią, z dobrą wolą; obierać co [kto] chce (4), co [kto] raczy; obierać umieć [co]; obierać dać [komu], raczyć; obierać po swej wolej.

Zwroty: »obierać (jedno) z dwojga (a. z dwu)« [szyk zmienny] (4): RejJóz F6; Rzekłá mu [królowa]/ obieray ſobie iedno s tego dwoygá/ albo gárdło muśiſz dáć [...] álbo mnie poymi s kroleſtwem/ zábiwſzy krolá. BielKron 100v; SkarŻyw 68, 69.

»obierać (to), co (na)lepszego, co (jest) dobre« [szyk zmienny] (9:7): MurzNT 28v; Diar 91; LubPs R2v marg, V v marg; OrzRozm T; BielKron 351; GórnDworz Mm3v, Ff4v; vważay/ vpátruy/ á obieray ſobie coc ſie lepſzego podoba/ á przy cżym ſnádnie zoſtáć maſz. RejZwierc 26v, 142; CzechRozm 134v, 140v, 141, 141v [2 r.]; Heretyctwo z Grecká od wybieránia nazwáne ieſt/ bo wnim każdy ſobie to obiera/ co mu ſię lepſzego być zda. SkarŻyw 337.

»obierać (to), co się [komu] (nie) podoba« (3): czynili zle przed oczymá moiemi/ á obieráli to co ſię mnie nie podobało [et in quo non volui elegerunt]. BibRadz Is 66/4; SkarŻyw 504; Dał ludźiom wolną wolą/ áby czynili co chćieli/ y obieráli co ſię im podoba/ złeli dobreli. SkarKaz 610b.

»[co] obierać z rzeczy wiela« (1): A zgodnie broni dobyć ná nieprzyiaćiela/ To obieram w głowie ſwey glupiey [!] z rzecży wiela CzahTr E3v.

»obierać słowa« [szyk zmienny] (2): Záſię gdy o rzecżach wielkich mowić przydzie/ áby [dworzanin] poważnie/ rzeźwie/ y potężnie/ mowił/ obieráiąc ſłowá właſne/ iáſne/ łatwie/ dobrze złożone GórnDworz F8v; RejPosRozpr c4.

»obierać sobie« = eligere sibi JanStat [szyk zmienny] (58): RejPs 117; MurzNT 46; Diar 47; Czo ſobie nalepſzego cżłowiek obieráć ma/ iedno przyſtháć ku Pánu Bogu z wiernem ſercem/ położywſzi w nim wſzytko ſwe vſánie. LubPs R2 marg, S5v marg, V v marg, V6v marg; Leop Is 66/4; BibRadz *5, Iob 34/33, I 286b marg, Is 66/3; Skárbimirz też podbił [...] Pomorzány/ okrom Biáłogrockich/ do ktorych poſiał Krol dwie tarcży/ błękitną y cżerwoną/ áby obierali ſobie co lepſzego pokoy cży walkę. BielKron 351, 100v; RejAp [Ff5]; RejPos 117v, 267v, 357; KuczbKat 235; RejZwierc 5v, 26v, 42, 114v, 127, 204v, Aaa; V nas lepák nie káżdy kośćioł ſobie cżáſy obiera po ſwey woley/ ále wſzyſtki kośćioły pewne cżáſy máią Swiąt y Poſtow WujJud 188; HistHel C [2 r.]; CzechRozm 68v, 101, 101v; ModrzBaz 40; [św. Augustyn] ná wolą dáie cżytelnikowi obieráć ſobie zt[y]ch obudwu wjkłádow ktoryby mu ſię podobał. SkarJedn 72; SkarŻyw 50, 68, 69, 179, 182 (12); StryjKron 572; NiemObr 180; GrabowSet O2; LatHar 458; Kto tedy proſtą drogę żywotá pobożnego ſobie obiera/ [...] nié [!] cżłowieká ma náśládowáć ále Bogá KołakSzczęśl Cv; WujNT 15, 748; SarnStat 232; PowodPr 81; SkarKaz 85b; SkarKazSej 670a, 702a.

Przen (1):
Zwrot: »obierać to co dobre« (1): rozum obiera to czo dobre/ y [...] hámuie więcz żądze nieucżćiwe GórnDworz Mm3v.
a. O osobach (218):

obierać kogo, co (38): To [cnota] ieſt pánieńſki poſag/ ty niech obieráią/ Ktore cnoty niż złotá záwżdy więcey máią. RejZwierz 40v; Mącz 336c; RejPos 21; BielSpr 3, 11; BudBib Iudic 5/8; GórnRozm G2; Kogoż/ mam do ćiebie/ obieráć rzecżniká? GrabowSet P3; WujNT 1.Thim 5 arg; SarnStat 429; Naprzod niech ná tę wypráwę nie obieráią żadnego goſpodárzá/ gdyż bez goſpodárzá domá trudno GrabPospR M3. Cf obierać kogo z czego; kogo komu; kogo na co; kogo być jakim; »obierać żonę«.

obierać kogo z czego (2): POtocki [...] cnotę ma/ nic nie fárbowáną/ [...] Bo v dworá ćwicżono/ więc w żolnierze dano/ A s tákiey ſzkoły żacżki/ pirwey obierano. RejZwierz 85; CzachTr L4.

obierać kogo komu (17): RejPos 143; Podobno teraz [Zyzara] dziełi [!] łupy/ á obieráią mu [eligitur ei] co nacudnieyſſą niewiáſtę Leop Iudic 5/30; RejPos 243v [2 r.]; A ták cżłowiek poććiwy [...] ma tho v ſiebie vważyć iáko ſancta ſanctorum/ iáko ma ſobie przyiacielá y obieráć/ y obrawſzy iáko mocno [...] przy nim [...] ſtać RejZwierc 93v, 30v; CzechRozm 163; SkarŻyw 269; NiemObr 132. Cf obierać kogo komu ku czemu; kogo komu za kogo; kogo komu kim.

obierać kogo komu ku czemu (1): Obyera ſobie piękne żony [Zyzara] ku ſwey lubośći LubPs hhv.

obierać kogo komu za kogo [= jako kogo] (6): SeklWyzn e4; Błogoſłáwyonyſz to narod ktory Páná tego/ Obyera ſobye zá Bogá ſwego wſſechmocnego LubPs I, S2 marg; CzechRozm 109; SkarŻyw 471. Cf »[kogo] sobie za towarzysza w małżeństwo obierać«.

obierać kogo komu kim (1): obiaw iey/ ijż ſyn móy iedyny pożądá pięknoſcij iey/ matką ią ſobie obierá OpecŻyw 7.

obierać kogo na co (1): zátym [okopem] ludźi ſtáwią co ná podłe poſługi obieráią/ zową ie Sáráhory/ Iájſláry/ Muſelim BielSpr 54v.

obierać kogo być jakim (1): Moſkiewſkiego. Pożytecżnym obierał iego być Koronie/ Zaden prędzey poproſtać niemoże obronie. MycPrz I C4v.

obierać między kim (1): PArys między pięknemi pániámi obierał RejZwierz 42.

W charakterystycznych połączeniach: obierać bogi nowe, chwalce, co wyborniejszy lud urody młodzieńcow, co nacudniejszą niewiastę, przyjaciela (2), rzecznika, stan ubogich (2), towarzysza, wdowy, ze szkoły żaczki, żołnierze, piękne żony; obierać na podłe usługi, na uffy; obierać za Boga, za mistrza cnot wielkich, za nawdzięczniejsze kochanie swoje, za wodza; obierać matką; obierać między pięknemi paniami; obierać [kogo] być pożytecznym; obierać wedle zdania swego; obierać na ten czas.

Zwroty: »brać obierając« (1): y brali od nich żony co nápięknieyſze ſobie obierájąc SkarŻyw 269.

»obierać sobie« [szyk zmienny] (10): OpecŻyw 7; LubPs I, hhv; Izaſz niewiecie iż Pan ſobie záwżdy ſtan vbogich obierał ná tym ſwiecie? RejPos 243v, 243v marg; RejZwierc 30v, 93v; CzechRozm 163; SkarŻyw 269; CzahTr L4.

»[kogo] sobie za towarzysza w małżeństwo obierać« (1): Lecż to inna/ gdy kto Chrześćiáninem będąc/ niewiernego ſobie y Heretyká/ zá towárzyſzá w małżeńſtwo obieráć chce. SkarŻyw 153.

»[kogo] oczyma obierać« (1): ten żonę ocżyma obierał/ By ſie był vſzu rádził/ więceyby był wygrał. RejZwierz 45v.

»obierać żonę (a. co napiękniejsze żony)« [szyk zmienny] (6): LubPs hhv; Zonę iáko obieráć. RejWiz 60 marg, Dd4v; RejZwierz 45v; [jeśli ludzie] obieráiąc Zony/ iednęby oſobę niż drugą woleli/ tákże też [...] ná bogáctwo/ vrodę/ domu zacność/ y obycżáiow podobieńſtwo pátrzáli: [...] tákowe przycżyny iśćie przygány niemáią KuczbKat 255; SkarŻyw 269.

Szereg: »szukać i obierać [kogo]« (1): thu ſie dopiro będzie pilno trzebá wygiſkáć á roſtropnie vważáć/ iákiego towárzyſzá/ y z iákiemi obycżáymi ſobie go ſzukáć y obieráć maſz. RejZwierc 30v.
α. Wyznaczać do instytucji, urzędu, ciała ustawodawczego itp.; mianować; cooptare Mącz, Modrz, Cn; allegere, constituere Modrz; eligere JanStat; creare, designare Cn [w tym: kogo, co (180)] (184): FalZioł IV 25a; KromRozm III H8, I5v [2 r.], 17 [2 r.], Kv; Rotmistrze aby hetman obierał osiadłe w [różnych] województwach Diar 81; jest zwyczaj, i[ż] wojewodowie [i] kasztelany obierać je [poborce] z inymi mają Diar 82; DiarDop 112; [gdy sędziego nie ma doma] tedy Mieſzczánie álbo Wieyſcy ludźie/ wedle ſwego widzenia obieráią Sędźiego/ ktorego Láćinnicy zową Gograuius. GroicPorz n; Nád to Papieżá obieráć Rzymſkiemu zebrániu moc dáiemy KrowObr 31, 123, 143v; OrzList i [2 r.]; RejFig Cc7v; kiedy w mieſcie ſprawce obierano/ Tedy ich trzy ſtá wſzytkich ná to miánowano. RejZwierz 2, 21; Praetoriana comitia, Właſny ſyem ná którym obierano Pretorá v Rzimiánów. Mącz 319d, 61b, 267b; OrzQuin S4; GórnDworz Gg2; RejPos 23v [4 r.]; kiedybyć przyſzło obieráć krolá álbo przełożonego iákiego/ prawdá iżbyś záwżdy ſzukał dobrego/ poććiwego/ pobożnego/ ſpráwiedliwego RejZwierc 147v; kthore [chorąże] obierano k themu godne/ ktorzy cżytáć y piſáć vmieli y lidżbę cżynić BielSpr 15; WierKróc A3; (nagł) Zámiechowſcy. (–). ONych to potomkowie żołnierzow zoſtáli/ Ktorzy w Rzymie Ceſárze mężne obieráli PaprPan P3, Dd2v; ModrzBaz 18, 26, 46, 84, 92; SkarŻyw 383; NiemObr 66 [3 r.], 71; KochMarsz 153; GórnRozm A [7 r.], Av [5 r.], A2; PaprUp D2 [3 r.] Ev, E2v, F2v, I2v, L3v; Phil L2; WujNT przedm 35, Mar 3 arg, Luc 6 arg, 10 arg, s. 398, 419, 512; SarnStat 14, 32, 42, 106, 193 (13); dopuſzcza P. Bog dla ludzkich grzechow złe vrzędniki/ [...] áby nie záwżdy winá ſię kłádłá ná ty co vrzędniki obieráią: ále ná grzechy ráczey ludzkie/ ktore P. Bog złemi przełożonemi y tyránnámi karze. SkarKaz 611a, 609b; Y iáko świát náſtał/ ludźie kroleſtwá ſobie ſtáwili/ y iednemu ſię poruczáli/ y iednego nád ſobą obieráli. SkarKazSej 690a, 694b.

obierać do czego (11): DiarDop 116; KrowObr 11v [2 r.], 232v; á to ieſt rzecż pewna/ iż żaden mądry nieobiera Styrniká do nawy dla zacnośći rodzáiu/ ále dla godnośći/ á vmieiętnośći ſtyrowánia. ModrzBaz 15v, 90v, 103; BielRozm 7; SarnStat 65, 852, 873.

obierać z kogo, z czego (15): BielKron 14; Presbitery/ to ieft ſtárſzy/ bylić kápłani od Biſkupow poſtánowieni/ ktore z ſtárſzych y ſtátecżnieyſzych ludźi obierano WujJud 141v, 237v; WierKróc B3; ModrzBaz 75v, 91; Trzimaiceſz ſie tego zawzdi poki mozecie obiſcie Pani s Panow obierali PaprUp C4v, C3v; SarnStat 18, 853. Cf »z pośrzodka siebie obierać«.

obierać ku czemu (3): KrowObr 143v, 147v; Potym iákie [obrańce] y ktorym obycżáiem godzi ſie nam obieráć ku tákowemu vſługowániu [w kościele]. RejPosRozpr c2.

obierać jako kogo (1): Nád to ieſzcże iáko Setniká obierano mężá vrodźiwego/ vdátnego/ ſpráwnego/ śmiáłego BielSpr 13v.

obierać na co (23), na kogo (1): Vkaſz gdzie Piotr Swięty tzynił kiedy miedzy Apoſtoły/ iakie Kurſirſty? ktorzyby Ceſárze obierali ná Ceſarſtwo? KrowObr 35, 120; Rycérſtwo Polſkié Królá obiéra ná Króleſtwo OrzQuin S3v; thrzebá obieráć ná ſądy ludzie mądre/ dobre/ y ktorych by cnotá iáſna v ludzi byłá GórnDworz Hh6; ModrzBaz 28v marg, 46, 132; WujNT 725, 742; SarnStat 44, 885 marg, 999, 1126; Ná to [stanowienie praw] obierano ludźie w Práwách ſzytkich vczone/ y w rządzeniu ludzkim doświádczone SkarKazSej 699b. Cf »obierać posły na sejm«, »na urząd obierać«.

obierać w co (1): co nagodnieyſze á naymędrſze ludźi obierano w rádę [prudentissimi legerentur in senatum] ModrzBaz 30.

obierać za kogo [= jako kogo] (2): nigdy nie będźiemy obiéráć/ áni bráć ná wielkié Kśiążę Litewſkié y zá Páná [nunquam eligemus ... Dominum JanStat 758]/ iedno którégo przerzeczony Pan Włádyſław Król [...] będą rozumieli obráć y poſtánowić. SarnStat 999, 1073 marg.

obierać kim (3): Ná złego práwá záwżdy wyſtáwiano/ Dobrego ſędzyem nád nim obierano. RejZwierc 222; ModrzBaz 15v; [kardynałowie] to iuż teraz tylko Włoſzy y Włochá też papieżem obieráć máią. NiemObr 66.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Obyeraycieſz [hetmana] macie w cżym ktory wam będzye mił. PaprPan Ffv.

W połączeniach szeregowych (4): Potym wypiſzę/ iáko Biſkupy obieraćie/ ſtanowićie y przyſięgaćie KrowObr 119; RejPos 125; oto Tytus z roſkazánia Páwłá S. nie tylko poświącał y ſtánowił/ ále y obierał kápłany. WujNT 744; SarnStat 19.

W charakterystycznych połączeniach: obierać apostoły (6), białe głowy, biskupy (5), bogi postronne, cesarza (3), człowieka bogobojnego, deputaty (2), dobrego, dyjakony (4), egzekutorow, jednego nad sobą, kapłany (5), kasztelany, krola (26), ludzi(e) (dobre, doświadczone, mądre, młode, prawdziwe, przykładne, uczone) (7), matkę [= przełożoną klasztoru], marszałka, męża urodziwego, mistrze (2), mniszki, ojce, osoby pewne (sądowe) (2), pana z (krola) (22), panny ku poświęceniu, papieża (4), presbitery, pretora, przełożonego, radę, rotmistrze, sakramentarza, sędzie(go) (5), sprawce kościelne (powiatow) (2), starszego, sukcessora, stateczne wdowy, styrnika, uczniow, urzędniki; obierać do kościoła (3), do rady, do sądow (głownych) (2); obierać ku usiugowaniu (ku służbie) (2); obierać za dziatki, za opiekany, za pana, za prokuratory, za sędziego; obierać na biskupstwo (2), na cesarstwo, na duchowne dostojeństwa, na kapłaństwo, na krolestwo, na Wielkie Książę Litewskie, na ofiarnictwo, na państwo, na sądy, na sejm walny (koronny) (3), na trybunał, na wojtostwo; obierać jako setnika; obierać w radę; obierać papieżem, sędziem; obierać z [czyjego] domu, z starszych i stateczniejszych ludzi, z [jakiego] narodu, z rycerstwa, ze wszystkiego świata; obierać na sejmiech, w polu (5); obierać dla zacności rodzaju; obierać [komu] gwoli (2), najsłuszniej, porządnie, rychło, spolnie (społu) (2), wedle swego widzenia, wedle swego zdania, wedle starego zwyczaju, wolnie (3), w zgodzie, w bojaźni bożej (z bojaźnią bożą) (2), z pożytkiem, z swej dobrej woli; obierać kilka dni; obierając zlecać, powierzać.

Zwroty: »losem obierać« = (sub)sortiri Cn (1): Iáko y v Zydow loſem obierano iednego/ ktoryby pewnego czáſu w kośćiele kádził. WujNT 398.

»obierać między sobą (jednego)« [szyk zmienny] (5): [w cechach] ſtárſze Miſtrze między ſobą obieráć/ kthorzyby mieli moc wyſtępne káráć GroicPorz f4; RejZwierc 36; ModrzBaz 47v; SarnStat 1063, 1192.

»obierać na [czyje] miejsce [= zamiast kogoś]« = eligere in locum Modrz [szyk zmienny] (2): ModrzBaz 93; przełożona zezwáłá wizytki śioſtry mowiąc: obierayćie ſobie mátkę ná moie mieyſce SkarŻyw 227.

»obierać posły« [w tym: na sejm walny a. koronny (3)] [szyk zmienny] (5): MycPrz I B3v; dla tego ná tho [na sejmy] miedzy ſobą ludzie poczćiwi poſły obieráią/ áby ſámi wielkiemi zgráiámi á s ſzkodámi ná to wſzyſcy nie ieździli RejZwierc 36; SarnStat 42, 1063, 1192.

»z pośrodku (siebie), z śrzodku swego obierać« [szyk zmienny] (4:1): zgodzili ſie głoſem iednoſtháynym/ obieráiąc z śrzodku ſwego Rzymſkiego Krolá y obráli Máximilianá ná ten cżás krolá Cżeſkiego/ zá krolá Rzymſkiego. BielKron 330v; Mącz 81c; á tákowe oſoby [współrządzące] wſzytko poſpolſtwo zpośrodku [!] śiebie obieráło [ab ipso populo eligebantur] ModrzBaz 3v, 3v, 84.

»(sam(i)) się obierać« (4): Wſzák ſie tych przeſzłych czáſow ſámi obieráli/ Dla priuaty Krolowi wiele pozwaláli MycPrz I B3v; Ci co ſię ſámi obieráią y wtrącáią/ z ſwemi złemi chćiwośćiámi/ á nie z powinnym ku dobremu Rzeczypoſpolitey ſercem/ do tego vrzędu przyſtępuią. SkarKazSej 694a, 694a, 695a.

»obierać (sam(i)) sobie« = (sibi) ipsis eligere JanStat [szyk zmienny] (28): RejPs 143; Vmarłych ſwiętych ſobie za opiekvny/ ani za prokvratory nie obieram/ iedno ſamego pana Chriſtvſa SeklWyzn e4; KromRozm III I7, Kv; LubPs S2 marg; rádne ludzi ſobie obieray/ prawdziwe y przykłádne doſwiadcżone BielKron 258; Mącz 81c; RejPos 125; BielSpr b4v; CzechRozm 109; SkarŻyw 227, 471; StryjKron 512; NiemObr 132; ábowiem ieſli gdźie obieráią Páná ſobie poddani/ tedy go obiera iáka część ludzi GórnRozm A, A [2 r.], Av; ActReg 43; SarnStat 14, 65 [2 r.], 117, 120, 989, 1073; [służycie] bogoboynym pánom y krolom/ ktore ſobie ſámi obieraćie. SkarKazSej 666a.

»na urząd obierać« = in collegium allegere Modrz, eligere ad munus Cn [szyk zmienny] (5): RejZwierz 88v; RejZwierc 36; ModrzBaz 93; Obieráią ná táki vrżąd/ gdźie ieſt rżąd/ nie pijánicę/ [...] ále [...] człowieká bogoboynego/ cnotliwego/ dobrey ſławy GórnRozm G2; SkarKaz 610b.

Szeregi: »obierać i koronować« (1): Doſyćby nam ábychmy záwżdy ſpołu byli/ Iednemu wiernie pánu ná wieki ſłużyli. Społu go obieráli y koronowáli RejZwierc 247.

»obierać, kreować« (1): Bowiem im [Ligęzom] rozum s cnotą/ pilnie rezumuią/ Ci Miſtrze obieráią/ Doktory kreuią. RejZwierz 63v.

»obierać i naznaczać« (1): [św. Piotr] Obiera y náznácza ſwego ſucceſſorá. WujNT 512.

»obierać i święcić, obierać i poświęcać« (3:1): Izali kiedy Paweł álbo Piotr ſwięty/ kthorego wy Papieżem tzynićie/ obierał y ſwięćił tym ſpoſobem Biſkupy/ iáko ie wy obieraćie y ſwięćićie? KrowObr 129v, 120; WujNT 742.

»obierać i (albo) sta(no)wić« = sufficere et eligere Modrz; eligere seu locare JanStat [szyk 5:1] (6): KromRozm II e3; Abowim biſkupom ſámym należy pomocniki ſobye nye tylko ſtáwić/ ále y obiráć KromRozm III Kv; ModrzBaz 93; Vczy go [Paweł św. Tytusa] iákie ma kápłany y Biſkupy obieráć y ſtánowić. WujNT Tit 1 arg; SarnStat [994]; SkarKazSej 695a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W bajce (1): gdy drzewa w leśie krolá obieráć chćiáły. SkarKaz 80a.

W przen (1): Iać iuż idę od ciebie/ boć mam ine ſpráwy/ A ty ſobie obieray ſmácżnieyſze potráwy. [...] Stárayże ſie ábyś był pocżćiwym ſtworzeniem. RejWiz 158.
2. Przeznaczać (3): Zawżdy tedy niechay wiele vcżniowie nauk cżytaią/ ale mało niechay ná kożdy dzień obieraią/ czoby mogłá ich pámięć ſtrawić KwiatKsiąż K4v.

obierać co na co (2): y ták długie godźiny ná modlitwę obiera SkarKaz 608a; LatHar 302.

Zwrot: »obierać sobie« (1): Dániel Prorok trzy cżáſy przez dźień ná modlitwę ſobie obierał. LatHar 302.
3. Zbierać odrywając z krzewu; vindemiare PolAnt, Cn; carpere, colligere, decerpere, deflorare, devellere, eligere, (inter)vellere, lectitare, legere, stringere Cn (4):

obierać co (2): náwroć rękę twoię iáko kto obiera wino do koſzow [converte manum tuam sicut vindemiator ad canistra]. BudBib Ier 6/9. Cf obierać co z czego.

obierać co z czego (1): Bo nie z ciernia zbieráią figi/ áni z głogu obieraią grono [neque de rubo vindemiant uvam.]. BudNT Luc 6/44.

[obierać co [= z czego]: iáko w winnicy zebráney gronká zoſtáwiáią oni ktorzy pilnie winnicę obieráią [qui diligenter vineam scrutantur]: ták zoſtáną w one dni trzey álbo czterzey/ kthorych niepobiją ći co będą wywrácáć domy ich w miecżu. Leop 4.Esdr 16/31 (Linde).]

Przen [kogo] (1):

W porównaniu (1): Ták mowi Iehowá Ceweoth/ obieráiąc poobieraią iáko winnicę oſtátek Izráelá [Racemando racemabunt velut vineam residuum Israel] BudBib Ier 6/9.

a. Zwrot: »od kamienia obierać« = niszczyć, rujnować (1): Dilapido, Od kámienia obieram. Et Metaphoricos, Vtracam/ Roſproſzam. Mącz 184b.
4. Brać, zabierać (9):
a. Ściągać, egzekwować (1): Quinquagesimas exigere, Pięćidzieſiątną część obieráć. Mącz 342d.
b. Grabić, łupić; dispoliare, expilare, spoliare Calep, Cn; abradere, circumducere, circitmvenire, clepere, compilare, depilare, emungere, expeculiare, expoliare, nudare, orbare, tangere, viduare Cn (8): Spoliarum – Mieſcze do zwłoczenią prżed łaźnią, item, mieſcze gdże zbuici obieraią. Calep [1000]a, 206a, 312b, 332a, 393b, [1000]a.

obierać czego (1): A (gdy) było názaiutrz przyſzli Peliſztymowie obieráć trupow [et venerunt Pelistim ad spoliandum interfectos] BudBib 1.Reg 31/8.

obierać kogo, co (1): iam był wyrzekł áby żądny tych obrazow nie obierał dla ktoreykolwiek przycżyny. A przeto iżeś śmiał to pobráć co ná ćię nieſłuſzáło/ przykázuię áby [...] HistRzym 3v; [Abowiem ći/ ktorzy ná domy cudze náchodzą/ zboycom y gwałtownikom pokoiu (ktorzy gwałtownie ludźi obieráią) rowni ſą SzczerbSpecSax 163 (Linde); Nabożeńſtwo ſtárowiecznych Chrześćijan/ woláło kościoły vbieráć y zdobić/ niżli żony y corki. A ći ludźie [aryjanie] kośćioły obieráią/ áby domy ſwoie bogáćili y ſwoie białegłowy ſtroili. SkarKaz 596 (Linde)].

5. Zbierając zdejmować, usuwać; colligere, decutere, lectitare, legere Cn [co] (1): [będźieli też gdźie wiele ślimakow nic inſzego nie pomoże iedno ie obieráć Cresc 1571 203.]

obierać z kogo (1): A wydarſchi ſzią thak panu v drzwy na poſczyenyv ſtanal y wloſſi ſſzyebye obyeral LibMal 1545/102v.

6. Oczyszczać; purgare Cn [co komu] (1): Patrz iako bóg twóy na ziemi ſiedzial/ anieli weſele ſtáli ſlużątz okolo/ ieden podáwál a kraiál chléb/ drugi rybki obierál panu niebieſkiemu OpecŻyw 38v.

Synonimy: 1. rozrożniać; a.α. nominować, mianować, wzywać; 3. obrywać, odrywać, zrywać; 4.a. egzekwować, ściągać; b. grabić, kraść, łupić, odejmować, okradać, plądrować, rabować; 5. oczyszczać, ściągać, zdejmować; 6. chędożyć, oczyszczać.

Formacje współrdzenne cf BRAĆ.

Cf OBIERANIE, OBIERANY

DJ