[zaloguj się]
[pdf]

CHĘDOŻYĆ (87) vb impf

o jasne.

Fleksja
inf chędożyć
indicativus
praes
sg pl
1 chędożę
2 chędożysz
3 chędoży chędożą
praet
sg pl
3 m chędożył m pers
f chędożyła m an
n subst chędożyły
fut
sg pl
1 m będę chędożył m pers
2 m chędożyć będziesz m pers
3 m m pers będą chędożyć
conditionalis
sg pl
1 m bych chędożył m pers bychmy chędożyli
3 m by chędożył m pers by chędożyli, by chędożono
impersonalis
praet chędożono
participia
part praes act chędożąc

inf chędożyć (9). ◊ praes 1 sg chędożę (43). ◊ 2 sg chędożysz (1). ◊ 3 sg chędoży (14). ◊ 3 pl chędożą (6). ◊ praet 3 sg m chędożył (1). f chędożyła (1). ◊ 3 pl subst chędożyły (1). ◊ fut 1 sg m będę chędożył (1). ◊ 2 sg m chędożyć będziesz (1). ◊ 3 pl m pers będą chędożyć (1). ◊ con 1 sg m bych chędożył (1). ◊ 3 sg m by chędożył (1). ◊ 1 pl m pers bychmy chędożyli (1). ◊ 3 pl m pers by chędożyli (1). ◊ impers praet chędożono (1). ◊ con by chędożono (1). ◊ part praes act chędożąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Utrzymywać w czystości, czyścić, myć; utrzymywać w porządku przez wycieranie, wygładzanie, obcinanie, przystrzyganie, usuwanie części zbędnych, narośli etc; mundare, purgare Mącz, Calep, Cn; polire Mącz, Calep; putare, repurgare, tergere Mącz, Cn; depurgare, expurgare, exstercorare, perpurgare Calep, Cn; abluere, emuscare, eventilare, februare, interputare, mundificare, nitidare, pumicare, purificare, sarrire, verrere Mącz; consarire, defaecare, detergere, deverrere, diluere, disputare, excernere, mangonizare, perpolire, pollingere Calep; cluere, concinnare, deacinare, destercorare, emaculare, emundare, extricare, munditias facere, purare Cn (69): Emusco, Ze mchu odźieram/ chedożę. Mącz 238d; Puto, Obrzezuyę/ chędożę/ odćinam przecz to co ſie nie godźi. Mącz 332d, 120b, 128b, 236d [2 r.], 247d, 308a (14); iż iáko ptak dobry á toli wżdy w ſwe gniazdo nie plugáwi/ ále iáko może chędoży CzechEp 323; Consarrio ‒ Cziſzczę, chędozę. Calep 244a, 309b, 314a, 315b, 325a, 328a (15).

chędożyć kogo, co (17): BierEz O4v; FalZioł V 5i; MurzNT 38v; BibRadz 2.Par 4/6; ieſt też 12 ſług Hauſknechtow/ ktore oni zową Skopary/ co páłace chędożą. BielKron 234; Mącz 289d; RejZwierc 52, 134; Abowiém to ieſt wielka praca/ kiedy Staw łowić/ dopiéro łowiſko chędożyć. Strum F; SkarŻyw 225; ReszHoz 120; Cosmeta — Komornik, chłopiec ktori pana vbiera, ten ktori dom chedozij. Calep 265b, 429b, 700a, 817b. Cf chędożyć co od czego.

chędożyć co od czego (2): Interputo, Drzewá chędożę od vſchłych gáłęźi. Mącz 333c, 369a.

chędożyć około czego (1): Ale gębká Morſka albo wodna ièſt tá/ ktorą maczáiąc ludźie niéco omywáią/ á zwłaſzczá Bárwiérze/ gdy około ran chędożą. SienLek X4v.

chędożyć z czego (2): Extercoro ‒ Z plugaſtwa chędozę. Calep 397a, 294b.

chędożyć czym (2): Pumico, Tákim kámieniem głádzę/ chędożę/ wycieram. Mącz 331c, 289d.

Szeregi: »chędożyć, czyścić« (1): Smigma, Wſzeláka rzecz która chędoży/ cziści/ y wymywa. Mącz 397d.

»oprawować abo chędożyć« (1): Wſzelkąć latoroſl [...] ktorá owoc przynośi oczyściá (marg) oprawuie abo chędoży (–) aby więtſzy owoc przynośiła MurzNT loann 15/2.

»chędożyć i ubierać« (1): y dał iey ſiedm pánien ku ſłużbie/ ktore ią chędożyły y vbieráły. BielKron 114v.

»odmywać (a. umywać), (i) chędożyć« (2) : Spráwił ktemu y dźieſięć Wánien [...]/ iżby tám vmywano y chężono to co ku ofiáram palonem przyſłuſzáło BibRadz 2.Par 4/6; Mącz 199d.

»wycierać i chędożyć« (1): Penicillus, [...] Wiecheć/ ſzmáćiśko/ álbo ſzczotká którą co wycieráyą y chędoża Mącz 289d.

W przen [co] (14): RejPos 1, 341v; StryjWjaz C2; chędożę iuż domek ſercá mego iáko mogę SkarKaz 160b, 161b marg.

chędożyć od czego (2): tedy ia też ſobie podobno pomyſlę iż ſie prozno ſtáram/ ábych był ſercá czyſtego á iż bych od káżdego pokalania chędożył ręce moię. RejPs 107; RejPos 32v.

chędożyć komu (5): RejPs 37v; GliczKsiąż N5v; A iákoż tu nie chędożyć iemu tych nędznych ſpraw á poſtępkow náſzych? RejPos 341 v, 33; RejZwierc 172.

Szeregi: »chędożyć a obrzezować« [szyk 1 : 1] (2) : áby obrzezowáli a chędożyli myſli y ſerczá ſwoie od káżdey zmázy RejPos 32v, 33.

»oczyściac a chędożyć« (1): ktory oczyſćiaſz á chędożyſz myſli proſtych ludzi RejPs 125v.

»chędożyć a, zdobić« [szyk 1 : 1] (2): Vważayże czo cie tu potyka w ſzedziwości twey á w ſtátecżnych cżeſiech twoich/ ktoreś iuż na wſzem zdobic á chędożyć powinien s Krześćijáńſkiey powinnośći twoiey. RejZwierc 142, 172.

2. Ozdabiać, przybierać, czynić pięknym; ornare Mącz, Calep; exornare, venustare Calep (18): Implicáre item aliquando significat ornare, Chędożic. Mącz 305c, 269b, 490d; Exorno ‒ Zdobię, chędoze. Calep 391a, 635b, 739b, 1111a.

chędożyć kogo, co (8): Oczy myala czarne bo czarne oczy gdzye czarne wloſy teſz y to chądozy panny y czlouyeka PatKaz III 120; FalZioł III 19b, V 117v; a wielé punctów nad literami/ druku bynámniéi niechedożą MurzOrt B; RejWiz 144v; Mącz 274c; Zamek Krákowſki koſztem chędożono wſzelkim StryjWjaz B2; [cf W przen RejPs 68v]. Cf chędożyć co czym.

chędożyć co czym (1): iáko on páſie Iptaſżki/ zwirzętá karḿi/ kwiathki wilgotnoſciámi ich przyrodzonemi chędoży RejPos 316v.

W przen [co] (1): A rozmáyte vbiory będą tey to krolowey ktorem niekáżdy człek zrozumie ábowyem więcey będą duſſę chędożyć niż ćiáło RejPs 68v.
a. Farbowac, barwić [co] (2): Iego krew ieſt barzo ciepła, á chędoży ſukno. FalZioł IV 36b; Fullo, Wáłkarz/ ten który bieli płotno/ albo też ſzaty chędoży/ też fárbierzem zową niektórzi. Mącz 139b.

Synonimy: 1. czosać, czyścić, gładzić, muskać, myć, ocierać, oczosować, oczyściać, odmywać, omiatować, omietać, oprawować, polerować, przecierać, snażyć, umietać, wycierać, wymiatować, wymietać, wymywać; 2. piększyć, przybierać, stroić, zdobić; a. barwić, farbić, farbować.

Formacje pochodne: obchędożyć, ochędożyć, pochędożyć, podchędożyć, przychędożyć, przyochędożyć, schędożyć, uchędożyć, wychędożyć, zachędożyć; ochędożać, pochędożać, przechędożać, przychędożać, przyochędożać, uchędożać, wychędożać; ochędażać, przychędażać, przyochędażać, wychędażać.

Cf CHĘDOŻĄCY, CHĘDOŻENIE

MM