[zaloguj się]
[pdf]

OPRAWOWAĆ (37) vb impf i pf

impf [w tym: inf (8), praes (8), praet (9), fut, con (2), imp, impers, part praes act] FalZioł (2), LibLeg 11/81, ComCrac, MurzNT (2), BibRadz, OrzRozm (2), BielKron (2), HistRzym, RejZwierc (2), BielSpr (2), BudBib 4.Reg 12/6, 8, 3.Esdr 8/79, 1.Mach 12/37, ModrzBaz, SkarŻyw (2), ZapKościer, PaprUp, WujNT (2), SarnStat (4); pf [zawsze: inf] LibLeg 6/156v, UstPraw (4), BudBib 3.Esdr 4/43.

Oba o oraz oba a jasne.

Fleksja
inf oprawować
indicativus
praes
sg pl
2 oprawujecie
3 oprawuje oprawują
praet
sg pl
3 m oprawowåł m pers oprawowali
imperativus
pl
3 niechåj,
conditionalis
pl
1 m pers bysmy oprawowali
3 m pers by oprawowali
impersonalis
praet oprawowåno
participia
part praes act oprawując
inne formy
fut sg 2 - oprawować będziesz

inf oprawować (14). ◊ praes 3 sg oprawuje (1). ◊ 2 pl oprawujecie (1). ◊ 3 pl oprawują (5). ◊ praet 3 sg m oprawowåł (4). ◊ 3 pl m pers oprawowali (5). ◊ fut 2 sg oprawować będziesz (1). ◊ imp 3 pl niechåj, [niech] oprawują (1). ◊ con 1 pl m pers bysmy oprawowali (1). ◊ 3 pl m pers by oprawowali (2). ◊ impers praet oprawowåno (1). ◊ part praes act oprawując (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w. s.v. oprawić.

1. Naprawi(a)ć, poprawi(a)ć, wzmacniać (wzmocnić), odnawiać (odnowie); componere PolAnt, Vulg; aedificare, fortificare, innovare PolAnt; reparare JanPrzyw (17): [Tam wymierzyliśmy gościniec i oborać kazali, ale droga zła, która potrzebuje poprawy, ale nam dali tę odpowiedź dziedzicowie tych dóbr, iż nie powinni oprawować. LustrDróg 7.]

oprawować czego (3): OrzRozm V2v; Płátnerze zásie zbroy opráwowáli BielSpr 9; y ieśli kiedy co zbywáło cżáſu/ piſał/ ábo kśięgi wiązał/ ábo bráterſkich ſukien opráwował. SkarŻyw 471.

oprawować czego (po przeczeniu) (2): á ieſlibyſmy domu tego roznie vżywáli/ tedybyſmy też go nie iednáko opráwowáli OrzRozm V2v; BudBib 4.Reg 12/6.

oprawować co (12): [Chrystus] virzáł Iakuba ſyna Zebedeuſzowego i Iána brata iego/ téſz i ony/ a oni śiéci oprawuią [componentes retia] włodzi/ i wnetże ich wezwáł MurzNT Mar 1/19; BibRadz 2.Par 24/4; HistRzym 11; Zebráli ſię tedy ći ktorzyby miáſto opráwowáli [aedificarent] (ábowiem cżęść muru ktora byłá ku potokowi od wſchodu słońcá iuſz byłá vpádłá) BudBib 1.Mach 12/37, 4.Reg 12/8, 3.Esdr 4/43, 8/79; Raz cżárt w oſobie ludzkiey coś do niego przynioſł opráwiáć: on porzućiwſzy iną robotę/ onę opráwowáć pocżął. SkarŻyw 508; WujNT Mar 1/19; Ieſli który zamek ſtáry będźie potrzebował opráwy: tedy czáſu pokoiu Burgrábiá álbo Dźierżawcá/ álbo którému ieſt poruczón/ będźie powinien ij opráwowáć. SarnStat 126 [idem 883] 883 [2 r.]; [á niech [kapłani] opráwuią budowánie kośćielné [instaurent sartatecta domus]/ ieſli vyźrzą że co popráwić potrzebá. WujBib 4.Reg 12/5].

W charakterystycznych połączeniach: oprawować domu, sukien, zbroj; oprawować dom, miasto (2), rozpadliny, sieci (2), zamki.

Szereg: »oprawować i bronić« (1): iákobyſmy y my powinni wſzyſcy tego domu opráwowáć y bronić/ gdybyſmy go wſzytcy vżywáli OrzRozm V2v.
2. Wykonywać prace przy hodowli zwierząt lub roślin, pielęgnować je (2):

W połączeniu szeregowym (1): Iuż oboie grzebą/ ochędażáią/ opráwuią/ ſzcżepią/ ziołecżká ſádzą RejZwierc 32v.

Szereg: »oprawować abo chędożyć« (1): a wſzelką [latorośl] ktora owoc przynośi oczyściá [purgabit] (marg) oprawuie abo chedoży (–) aby więtſzy owoc przynośiła MurzNT Ioann 15/2.
3. Robić opatrunek; przen: powodować zasklepienie się rany, gojenie się [co] (1):
Szereg: »goić i oprawować«: SZafranowa wodkha [...] Twardoſć bokow y też bolącżek zmiękcża/ żyły w zadku ociekłe albo ranione goij y oprawuie FalZioł II 12b.
4. Umocowywać w czymś, dawać jakąś ramę, pokrywać czymś (3):

oprawować czym (1): á ktorzy iey doſtáć [cząstki Krzyża św.] mogli/ złotem opráwowáli/ y ná ſzyiey vczćiwie nośili. WujNT 382.

Wyrażenie: »oprawować w cukier« = kandyzować (1): Ciało ſcieńcża gdy tho [korzeń Turbit] oprawuią w czukier á daią ieſć FalZioł I 149a.
Przen (1):
Zwrot: »pismem oprawować« = opisywać (1): Dobrze to tedy bácżyli ſtárzy Monárchowie/ iż ſpráwy ſwoie Rycyrſkie piſmem opráwowáli BielSpr 28v.
5. praw. Zabezpieczać [komu] (2): Zapiſz vcziwego Iacoba Zaczka strzemeſzna oprawuyąncz opatrzny Iagneſzcze Parkowſky sludze swy ZapKościer 1583/54.

oprawować co czym (1): Takeſmy też ſpany radą y poſly naſſemi ziemſkiemi poſtanovieli, aby to vinni byli kazdemv tak duchownemv iako y ſwietſkiemv poddanem naſſem opravovacz [trzymáć y reformowáć tenere et reformare JanStat 239] vedlie pirwſſey conſtitucyey. ComCrac 21v.

6. [praw. Zastrzegać [[komu = sobie] ze zdaniem dopełnieniowym]: do ogrodow też skacżą [kozy] bárzo rády. Przeto w práwie naiemnicżym tho ſobie opráwuią áby naiemnik koz przy domie nie chował. Cresc 1571 563 (Linde).]
7. Wynagradzać krzywdy, czynić zadość, wyrown(yw)ać szkody; vindicare Modrz (9): UstPraw D; Nie biy/ [...] ábowiem cie theż áni bić áni ſadzáć nie będą/ áni z wielkiemi ſzkodámi áni s trudnoſciámi opráwowáć będzieſz. RejZwierc 256v.

oprawować co komu (1): My w tákowey rzeczy ſkázuiem Idziemu przyſiądz iż niewie kto go ránił/ á gdy przyſięże/ tedy mu Phalk winien rány opráwowáć. UstPraw D4v.

oprawować komu czym (1): a gdi staną [poddani króla polskiego] niech na ſkarge odpowyadayą kczemv sye znacz bedą niechay placza oprawvyą poddanim Czessarza Thvr. LibLeg 11/81v.

oprawować komu za co (1): Ktoby żydá vderzył iżby nie do krwie/ táki winien Woiewodzye winę/ á żydowi zá vderzenie opráwowáć. UstPraw K.

Zwroty: »krzywdę opráwowáć [czym]« (1): że wedle dwunaśći tablic vſtáwy/ káżdą krzywdę piąćią á dwudźieſtą grzywien miedźi opráwowano [iniurias XXV aeris poena vindicari] ModrzBaz 79.

»szkody oprawować« (3): LibLeg 6/156v; UstPraw D2v; [rotmistrz] Sam ſzkody opráwuie zá towárzyſzé. Dla czego ma moc pieniędzy powśćiągnąć przy ſobie. SarnStat 427.

8. Załatwiać (2):
Zwrot: »swe potrzeby oprawować« (2): [Laponowie] Máią ięzyk kthoremu żądny nie wyrozumie iedno ſámi ſobie/ z kupcy tylko przez znáki á vkázowánie ſwe potrzeby opráwuią. BielKron 294v, 368v.
9. Rozsądzać, rozstrzygać kwestie sporne [kogo] (1): y nie przijal [król] obroni iego/ zagniewani zadnich obmow prawnych ſluchac niechcial/ tilko woli ſwei y vmillowi doſic vtzinic. [...] Drudzi też niemowili nic widzac iako drugie niebatznie oprawowal. PaprUp Iv.

Synonimy: 1. odnawiać, polepszać; 2. opatrzać; 3. goić, opatrzać; 7. nagradzać, nagrodzić, odpłacać, odpłacić, zapłacić, płacić.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf OPRAWOWANIE, OPRAWUJĄCY

JB