[zaloguj się]
[pdf]

ODNAWIAĆ (90) vb impf

o oraz drugie a jasne. ◊ W inf -na- (7), -nå- (2); -na- BibRadz, Mącz (2), NiemObr, -nå- LatHar; -na- : -nå- SarnStat (3:1). ◊ W pozostałych formach -nå- (55), -na- (1) ArtKanc.

Fleksja
inf odnawiać
indicativus
praes
sg pl
1 odnåwiåm odnåwiåmy
2 odnåwiåsz
3 odnåwiå odnåwiają
praet
sg pl
1 m -m odnåwiåł m pers
2 m -ś odnåwiåł m pers
3 m odnåwiåł m pers odnåwiåli
imperativus
sg pl
2 odnåwiåj odnåwiåjcie
conditionalis
sg
3 m by odnåwiåł
f by odnåwiała

inf odnawiać (10). ◊ praes 1 sg odnåwiåm (21). ◊ 2 sg odnåwiåsz (1). ◊ 3 sg odnåwiå (19). ◊ 1 pl odnåwiåmy (14). ◊ 3 pl odnåwiają (4). ◊ praet 1 sg m -m odnåwiåł (1). ◊ 2 sg m -ś odnåwiåł (1). ◊ 3 sg m odnåwiåł (2). ◊ 3 pl m pers odnåwiåli (3). ◊ imp 2 sg odnåwiåj (2). ◊ 2 pl odnåwiåjcie (1). ◊ con 3 sg m by odnåwiåł (3). f by odnåwiała (2). ◊ part praes act odnåwiając (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu; poza tym w objaśnieniu s.v. odnowiciel.

1. Sprawiać, aby to co minęło lub mija, zaczęło się od nowa, wznawiać, przywracać; refricare Mącz, Calep, JanStat, Cn; renovare Mącz, Cn; replicare Mącz; innovare, redintegrare, restaurare Cn [w tym: co (17)] (19): Stroyze radzęć dobrą ſławę ſobie Ktora by tu po tobie zoſtała Wiecżną pamięć twoię odnawiała RejJóz Q4; Mącz 137a [2 r.]; rymy ſye chronić/ áby záś ná płuce nie kápáło á wrzodu nie odnawiáłá SienLek 92v; Calep 904b.

odnawiać komu (3): Mącz 137a; HistRzym 23; VEnus/ nieodnawiay mi iuż przeſzłéy nádźieie KochFr 71.

odnawiać w kim (1): Dla tego nam przes ſyna iego dany [Duch Święty]/ aby nas naucził wſzelkiey prawdy aby odnawiał w nas wolą dobrą SeklKat P2.

W porównaniu (2): Który [Bóg] ćię wſzelakich dóbr hoynie nábawia/ Y twoię młodość/ iáko orlą odnawia. KochPs 153; ArtKanc Q19.

W charakterystycznych połączeniach: odnawiać boleść (2), młodość (2), nadzieję, pamięć, przeszłe (skończone) rzeczy (2), tęgę, wolą dobrą, wrzod.

Zwroty: »odnawiać przedsięwzięcie« = umacniać się w postanowieniu (1): obacżył iáko zle vcżynić chćiał, cżego znowu bárzo żáłuiąc/ [...] odnawiał mocnie przedſięwzięcie ſwoie. SkarŻyw 167.

»zaś, znowu odnawiać« (1:1): Mącz 305c; wſzákże znáyduią ſie niektórzy/ którzy [...] ſkończoné rzeczy y práwie vmárłé chcą znowu odnáwiáć SarnStat 592.

W przen (1):
Zwrot: »[komu] ranę odnawiać« (1): O przyczynę/ prze bóg/ nie pytayćie/ Ani mi téy rány odnawiayćie. KochFr 74.
Przen (3): [Bóg] odnawya częſto zmázy zaſtárzáłoſći twoich práwie odmładzáiąc cię iáko osła gdy przed ſtároſćią zmietuie koſć znoſá ſwego á ina mu zaſie wyraſta RejPs 150.
Zwrot: »rany odnawiać« (2): ieden grzech śmiertelny [...] rány Páńſkie ile w grzeſzniku ieſt/ odnawia/ [...] znowu Páná ſámemu ſobie/ y w ſámym ſobie krzyżuie LatHar 581, 669.
a. Wznawiać rozprawę sądową (1):
Zwrot: »odnawiać zasię« (1): dla czego Sędźia Henryká od tákowéy ſpráwy wolnym vczynił [...]: potym przyſzedſzy Mikołay młodſzy brát Wálków/ odnawia záſię tę ſpráwę. SarnStat 594.
2. Przywracać do dobrego stanu, naprawiać; renovare Vulg, Mącz, Calep, Cn; instaurare, novare, reparare Mącz, Calep, Cn; innovare PolAnt, Cn; restituere Mącz, Calep; interpolare Calep, Cn; restaurare Calep (18): Instauro, [...] Nápráwiam/ odnawiam/ ku cáłośćy prziwrácam Mącz 171b, 251d [2 r.], 280d, 413d; Calep 545a, 553b, 705a, 911b, 912a, 918b.

odnawiać co (5): Też ci ktorzy odnawiaią ſtawy ſtare á nowe cżynią: ſą zagubcze wiela ludzi FalZioł V 62; BibRadz 1.Mach 10/10; WujJud B2v. Cf odnawiać co w kim; Zwrot.

odnawiać co w kim (1): Iż ſie ſgoij koſda rána Kto ſię da na ſwego Pana Kthory wnás wſitko od nawia Cżało / y Duſſe vſzdrawia RejKup q5.

Zwrot: »granice odnawiać« (1): Aby też w gránicách żadné nielubośći y ſpory niemogły ſie wſcząć: chcemy gránice w pięć á w pięć lat/ ieſli tego potrzebá będżie/ odnawiáć [limites innovare JanStat 853]. SarnStat 1077.
Szereg: »budować i odnawiać« (1): A tákże Ionáthán mieſzkał w Ieruzálem/ y pocżął budowáć y odnáwiáć [reaedificare et innovare] miáſto BibRadz 1.Mach 10/10.
Przen (2):

odnawiać co czym (1): O ſzczęśliwy co záwżdy nową [suknię tj. sumienie] chce mieć. y pewnie mieć ią może: by ią pokutą y ſpowiedźią ś. odnawiał. SkarKaz 638b.

Szereg: »budować i odnawiać« (1): ktory od żywota mátki ſwoiey ieſt poświęcon áby był prorokiem/ áby wywrácáł/ y wyrywał/ y zátráćił/ y záſie áby budował y odnawiał [aediflcare et renovare]. Leop Eccli 49/9.
3. Tworzyć na nowo, odradzać, wskrzeszać; regenerare Mącz [w tym: kogo (10), co (3)] (15): Mącz 144a; Y dla tego oná [natura] przez to dwoie złącżenie męſzcżyzny z białągłową/ wypuſzcża dziatki ná ſwiát/ ktore [...] potym ie [rodziców] iákoby odnawiáią/ wzbudzáiąc ich naſienie/ y puſzcżáiąc też dziatki ſwe ná ſwiát GórnDworz X7v.
Przen: O Bogu, wierze chrześcijańskiej i chrzcie: odradzać duchowo (12): Pirwſzy pożytek ieſt iż on [Chrystus] żywot náſz odnawia ſam mieſzkáiący w nas. RejPosWiecz2 93v.

odnawiać do czego (1): Bo ieſli przez śḿierć przechodźimy do lepſzego żywotá/ ieſli nas [Bóg] odnawia do zmatwywſtánia/ dla cżegoſz śię iey ták bárdzo ſtrácháć máią ći co vmieráią? BiałKaz D2.

odnawiać czym (4): LubPs N4 marg; Ale tho przedſię nic tym ſzkodzić nie ma/ ktorych Bog do nowego przymierza przyimuie/ duchem ich ſwym odnawia/ grzechy wſzyſtkie [...] odpuſzcża CzechRozm 116; KarnNap Bv; O Pánie Boże/ ktory nas [...] zwykłeś odnawiać Sákrámentow vżywániem LatHar 616.

odnawiać w kim (1): Iż zá ſpráwą mocney wiáry bywa vſpokoione ſumnienie od grzechow/ á práwie łáſką ſwą odnawya Pan w nas ſerce y duchá nowego. LubPs N4 marg.

W połączeniu z wyrazem określonym przydawką „nowy” (2): LubPs N4 marg; Thu Kryſtus dźiwnie pſuie ćiáło [...] w ſwych Wiernych/ A odnawia Nowego Adámá GrzegŚm 57.

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem on ſam [Chrystus] iedyny Doktor y Miſtrz vcży w Koſciele vcżnie ſwoie [...]: dáruiąc im Duchá ſwego ſwiętego/ odnawiáiąc á k ſobie przyciągáiąc/ poſwiącáiąc y rozgrzeſzáiąc. RejPosRozpr b4.

Szereg: »odradzać (a. odrodzać, a. rodzić), (i) odnawiać« (4): Tak ze też chrzeſt duchownie nas rodzy/ odnawia/ vſprawiedliwia/ yż ſtawami ſię ſynowie nie gniewu ale łaſky bożey SeklKat T4v; WujJudConf 167; Oto krzeſt prawdziwie dáie łáſkę/ [...] ponieważ grzechy oczyśćia y głádzi/ á k temu odradza y odnawia/ y náwet y zbawia człowieká. WujNT 747, Zzzzz3v.
а. Sprawiać, że roślina puszcza nowe pędy na wiosnę; przen (1): Rózgá odćięta od pniá/ ieſli w źiemi ſtánie/ Zá krótki czás ták wielka/ iáko máć powſtánie/ [...] Drzewá z którego idźie/ plemię odnawiáiąc. GórnTroas 40.
4. Wprowadzać coś nowego [co] (1): bo tákowé Tytuły [...] ſą imióná ſtárych Kácérzów z Turek/ itéż z Tátar: któré w Polſzce odnowili/ y vſtáwicznie odnawiáią/ ći Sákrámentarze Luterſcy/ Caluiniſtȩ, Stancariſtȩ, y ini OrzQuin Kv.
5. Robić coś ponownie lub wielokrotnie powtarzać; abintegrare, retractare Calep; innovare, renovare JanStat [w tym: co (8)] (15): Też ſtłucż figi, Aloes drzewo/ z ſolą á wina przylać/ á z tego vcżynić iakoby plaſtr na chrzanowym liſcie/ á ten plaſtr na priſzcż przykładać kielko razow cżęſto odnawiaiącz. FalZioł V 71v, V 71; Iuż oto rozgnoiły ſie y skażone ſą blizny duſze moiey. [Ps 37/6] (koment) Ato gdym cżęſto odnawiał grzech ktori był vlecżon przez pokutę. WróbŻołt M8; SienLek 184v; SkarJedn A4; StryjKron 340; NiemObr 149; Annare – Na kazdi rok odnawiąm. Calep 73a, 920b, 961a; LatHar 474; SarnStat 1125.
Zwrot:»zasię, znowu odnawiać« (1:1): Ten też proch z miodem/ piegi na oblicżu zgładza/ y zmarzki rozciąga na oblicżu/ y thrwaią przez siedḿ dni/ á oſmego dnia zaſię bia⟨ł⟩kiem pomazać/ tedy trwaią ⟨długo y⟩ zaſię odnawiać yle potr⟨zeba.⟩ FalZioł IV 37b; Calep 5b.
Przen (1):
Zwrot: »[czyje] odnawiać męstwo« = być tak mężnym jak przodkowie (1): LEſzko, walecznych przodkow ſwoich, ſławne Odnawiał męſtwo: y ich ſpráwy dawne. KlonKr Bv.
6. Zmieniać na lepsze [kogo] (1): Ták był ten S. Bernárdyn wielki sługá Boży/ ktory bráćią ſwoię odnawiáiąc á do chowánia ſtárych Reguł/ y zácżętego od przodkow żywotá przywodząc/ wielką ſtraſz cnot zakonnych y doſkonáłośći poſtáwił. SkarŻyw 463.
7. Przypominać [co] (2): Ale ieſli ktho Páwłá Swiętego pilnie cżytáć będźie/ tedy bez wątpliwości wyzna/ iż Chrześciánom bárzo potrzebá/ żeby Krztu doſkonáłe poznánie mieli: ponieważ on nietylko cżęſto/ ále też poważnymi y duchá Bożego pełnymi ſłowy/ táiemnice tey pámiątkę odnawia KuczbKat 120.
Zwrot: »znowu [komu] odnawiać« (1): Prawda zem się nie omylił, na onych coniecturach, iz myslono y vwazano, iesli znienawisci przyiaźn przerobic, aDobrodzieystwem ią Vkrzepic [...]: wiecz y teraz znowu toź w odnawiąm ActReg 129.
8. praw. Przywracać lub potwierdzać ważność aktu prawnego; innovare, renovare, restaurare JanStat, JanPrzyw [w tym: co (14)] (16): Odnawiáiąc ſtáre przywileie ſtolic Pátryárchowſkich/ zá pochwalenim S. powſzechnego Zboru/ vſtáwiamy áby [...] SkarJedn 261; IZ wiele liſtów y Przywileiów znáyduie ſie częśćią w vżywániu niebędących/ częśćią też niepewnych: przeto Státutá Naiáſnieyſzégo Páná Królá Olbráchtá odnawiamy SarnStat 842, 547, 592, 821.

odnawiać czym (3): ninieyſzym Przywileiem [przywileje] odnawiamy/ vtwiérdzamy/ pochwalamy/y wieczną im moc przykłádamy y przydáiemy. SarnStat 53, 13, 888.

W połączeniach szeregowych (10): Iákóż tym liſtem náſzym [przywileje] odnawiamy/ vmacniamy/ potwiérdzamy/ y vpewniamy: y mocné/ trwáłé [...] mieć chcemy ná czáſy wieczné. SarnStat 13; przerzeczoné liſty y Przywileie [...] odnawiamy/ ponawiamy/ y moc iemu wieczną przydáiemy SarnStat 952; tákowy Liſt vmocniáiąc odnowieniem Przywileiu wysſzéy nápiſánégo ze wſzyſtkim/ co w nim nápiſano/ potwiérdzamy/ mocny czyniémy/ pochwalamy/ y odnawiamy SarnStat 958, 53, 258, 888, 890, 894, 899, 995.

W charakterystycznych połączeniach: odnawiać dekret, list (3), prawa, przywileje (5), statut (4); odnawiać listem, przywilejem.

Szereg: »odnawiać, potwierdzać« (1): My tedy Włádyſław z łáſki Bożéy Krol Polſki/ etc. ten chwalebny Státut [...] odnawiamy/ potwierdzamy [renovantes confirmamus JanStat 721] SarnStat 902. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Integro, Odnawiam/ z nowu co poczynam/ nápráwiam. Mącz 171d; Calep 547b, 902b.

Synonim: 4. odradzać.

Formacje współrdzenne cf OBNOWIĆ.

Cf ODNAWIAJĄCY, ODNAWIANIE, ODNAWIANY

LWil