[zaloguj się]
[pdf]

GOIĆ (291) vb impf

o jasne.

Fleksja
inf goić
indicativus
praes
sg pl
1 goję goj(e)my
2 goisz
3 goi goją
praet
sg pl
3 m goił m pers goili
imperativus
sg
2 g(o)j

inf goić (22). ◊ praes 1 sg goję (1). ◊ 2 sg goisz (2). ◊ 3 sg goi (250). ◊ 1 pl goj(e)my (1). ◊ 3 pl goją (6). ◊ praet 3 sg m goił (1). ◊ 3 pl m pers goili (3). ◊ imp 2 sg g(o)j (1). ◊ part praes act gojąc (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Leczyć obrażenia lub schorzenia (zwłaszcza zewnętrzne); zabliźniać; medicare Calep; curare, mederi, persanare, praesanare, sanare Cn (291):
a. Mieć właściwości lecznicze (o substancjach i zabiegach) (257): Ten oleiek roſci mieſo w ranach, goij y nie da ſie iątrzyć. FalZioł II 22v, I 18b, 32d, 67b, 102d, 144b (9); SienLek 118.

goić co (234): Vwarzenie tego oſtrziżu, goij roſpadliny vſt j dziąſla zgniłe/ tą wodą płoczącz/ y zęby twierdzy. FalZioł I 29d; Ten plaſtr gdy będzieſz przykładał na rany głęboko gnijącze, goij ie barzo. FalZioł I 102d; Też przepukłe rzecży albo przerwanie ſpaia/ owrzedzenie w miechierzu y w maciczy goij. FalZioł I 116c; Theż proch s pokrzywy vcżyniony/ wrzod Cancer goij prędko ſipany w ranę. FalZioł I 152d; Rzezanie mocżu s kapaniem boleſthnem/ y trzewną dnę ktora bywa z zimnej przycżyny: goij. FalZioł II 4a; Oleiek tych orzechow ieſt wilki/ wrzodi roziadaiące ciało y kroſty złe goij/ y też fiſtuły w ocżach y w zadku FalZioł III 18d; Oleiek z pſzenicze Liſzaie y parchy goij FalZioł III 25a; Tego ſkorupa ſpalona zmodem [!] goij w gardle iagodę ktorą zową cżopek/ y theż ine wrzody kthore ſie cżynią w gardle. FalZioł IV 38b; Y dziąſla goij tą maſć. FalZioł V 93; Ta maſć vſmierza wſzelkie boleſci. Y też wſzelkie bolącżki goij. FalZioł V 108v, ‡2e, ‡4a, d [2 r.], e, ‡5d (142); RejZwierz 22v; thákież koźia kreẃ z mąką ſadzele w Ogonicy iáko y w Dymionach goi. SienLek 119v, 68 [2 r.], 127v, 128, 128v, 134v, 135, 146v. Cf goić co czym, »blizny goić«, »ranę goić«.

goić co czym (1): iż pſi ięzik ieſt barzo dziurkowati á ſuchy, przeto wciąga w ſię wilgotnoſci z rany, á tak ią goi ſwym wyſuſzanim gdy wylizuie. GlabGad C5v.

W charakterystycznych połączeniach: goić aperturę (2), bolączkę (9), dziąsła (2), fistułę (5), gnicie, jad, jagodę, kości, krosty (17), liszaje (3), mięso, niedostatki, niemoc (4), oddawienie, ogniki, parchy (4), pęcherze, przepuknienie, przerwanie (2), ropę (3), rozpadliny (17), sadzele (3), spalenie, sparzelinę (3), spryszczenie, strupy, świerzb (7), trąd, ukąszenie (2), wilkości, wrzod (owrzedzenie, zwrzedzenie, wrzedzienice) (30), wszy, zagniłość (2), zimnice, żyły; goić wysuszanim; goić barzo (2), dobrze (4), mocnie (mocno) (18).

Zwroty: »blizny goić« = cicatricare, cicatrices contrahere a. inducere Cn (1): Zołć Bykowa z miodem á z balſamem [...]. Takież rany y blizny goij. FalZioł IV 13a.

»ran(k)ę (a. ranienie) goić« = cicatricem contrahere a. inducere, plagae mederi, vulnus conglutinare a. ad cicatricem perducere Cn [szyk zmienny] (81): Też ſok Maiorany z miodem z mieſzany á thim pomaży ſiekanie ktore bywa przy bańkach/ goij ony ranki tak iſz nazaiutrz nic nie będzie znać FalZioł I 84a; bo ta wonia gdy przydzie do płucz/ ranienie gich albo owrzedzenie goij FalZioł I 116b; Maſc od tegoz Silueſtra [...] kąſa z przodku mało/ ale barzo prędko rany w gromadę ſciąga y goij. FalZioł V 108, ‡4d, e, ‡5b, ++5c, ++6e (78); Cżemu ſlina cżłowiecża na tcżo goi kroſty y rany małe. GlabGad C5v; Swiéżą ránę piołyn goi SienLek 146v, 128.

Szeregi: »goić i oprawować« (1): Twardoſc bokow y też bolącżek zmiękcża/ żyły w zadku ociekłe albo ranione goij y oprawuie FalZioł II 12c.

»spajać i (albo) goić« [szyk 6 : 1] (7): Samo wſzytko ziele ma moc rany ſpaiać y goijć FalZioł I 153b, I 8a, 14c, 20d, 53a, 58b, [1152]a. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].

»spądzać i goić« (1): Wſzelkhie liſzáie y ognikhi ſpądza y goij FalZioł II 10a. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 2 r.].

»stulać i goić« (3): WOdka Cżenthurzijowa [...] Rany ſtula y goij FalZioł II 5c, *f, I 60a. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].

»uzdrawiać i goić« (1): Proch pięthki iey ſpaloney wſypany w bolącżki ktore zowa [!] fiſtuły/ vzdrawia ie y goij. FalZioł IV 9a. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].

»(wy)czyści(a)ć i (a) goić« [szyk 7 : 2] (9): VIrzbowa wodkha [...] płod marthwy wygania/ fiſtuły cżyſci y goij FalZioł II 13a, I 37c, 69c, 155a, II 3c, 12a (9). [Ponadto przy innych szeregach 4 r., w innym połączeniu struktualnym 1 r.].

»wypełniać i goić« (1): TEn Kamień [...] rany wypełnia y goij FalZioł IV 57a.

»wysuszać (a. suszyć) i (a) goić« [szyk 28 : 1] (29): Też ſok albo proch tego ziela w fiſtułę wpuſzczony/ wyſuſza y goij FalZioł I 55a, I 13a, 14c, 20d, 30c, 35d (28); SienLek 128v. [Ponadto przy innym szeregu 1 r., w innych połączeniach strukturalnych 9 r.].

»goić i zawierać« (1): abowiem tha maſć vſmierza boleſć/ niedopuſzcża roſć mięſu złemu/ á mocznie goij y zawiera rany. FalZioł V 110.

W przen [czym] (2): Starł sniego onę przewarę Ktora od ſwego pana miał Czo ją był na niewierne wliał Ktora miłoſierdziem goij RejKup ee2.

goić co (1): Miłoſierdziem goij ten wrzod RejKup Ee.

Przen (3):
a) Łagodzić, uspokajać, koić [co] (2): Mnie Rym z Lutnią ſerce goij RybGęśli B2v.
Przysłowie: czás Doktór káżdemu. Ale kto poſpolitym torem gárdźi/ temu Ták poznégo lékárſtwá czekáć nieprzyſtoi: Rozumem ma vprzédźić/ co inſzé czás goi. KochTr 25.
b) Łatać, reperować [co] (1): Patrzą urzędu swojego: Przez tę wodę dusze wozić, A durawą łodzią goić. Ktora dla swojej starości Zadawa mi też ciężkości. BierRozm 22.
b. Wykonywać zabiegi lecznicze; medicare Calep (34): Wyczyśćiwſzy ránę/ goyże lepák. SienLek 146; Iatraleptes ‒ Lekarz ktori ſmarwiąc gogi. Calep 498b, 645a.

goić kogo, co (30): FalZioł II 14d, V 70v; Wymyſlił też záklinánie/ zową Exorcyzm/ ktorym cżárty wypądzáli Zydowie/ y niemocy goili przez zyołá y káráktery. BielKron 79, 58; SienLek 49, 147v, 150v, Sv, S2v, Aaaa2; Co im Báby przynioſą tym lud chory goią. BielSat B3v [idem BielRozm 13]; RejZwierc 248v; Bárwierze/ Lekárze co ludźi goili. BielSpr 9v, 9; Bo iáko máła ráná ná pocżątku co dzień więcżſza/ gdy iey nie goiſz rośćie: ták odſzcżepieńſtwo od Kośćiołá/ co dzień w nowe y więtſze błędy idzie SkarJedn 341; BielRozm 13; Bo ktory [wrzód] nie ták ſzkodliwy ieſt/ ćierpimy go/ ropiemy/ y potym goiemy PowodPr 37. Cf »ranę goić«.

goić czym (8): przyłożyć ciaſtha ięcżmiennego á zlezie ſtrup/ potym maſz goijć maſcią ciało naraſtaiączą. FalZioł V 71v, IV 6d, V 107; Wyczyśćiwſzy ránę/ iuż ią goić tymi máśćiámi/ ktore ćiáło mnożą SienLek 147v; BielSat B3v; BielRozm 13; KochFr 109; WyprPl C2.

W charakterystycznych połączeniach: goić chore, lud (ludzi) (3), niemoc, ranne (2), sadzele, strupy, wrzod; goić maścią (3).

Zwrot: »ran(eczk)ę goić« = vulnus fovere Mącz [szyk zmienny] (13): ForCnR D2; Ranecżki goijć ktore zoſtaią po ſiekaniu baniek. FalZioł *4a; Pies ięzykiem ſwe y czudze rany goij FalZioł IV 6d, V 107; RejZwierz 30; Mącz 52a, 135b; przepálić mu wierzch głowy/ á oney rány długo niegoić/ áż wſzytká zła wilkość wynidźie. SienLek 52v, 152 [2 r.]; RejZwierc 85; Telefów rozum chwalę/ y przytym zoſtánę/ Bo ten czym był poſtrzelon/ tymże goił ránę. KochFr 109; WyprPl C2.

Synonimy: leczyć, spędzać, uzdrawiać, wywodzić.

Formacje współrdzenne: dogoić, pogoić, wygoić, zagoić, zgoić.

Cf GOJĄCY, GOJENIE, GOJONY

ZZa