![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: CZORNUCHA | Następne hasło: CZOSAĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
CZOSAĆ (19) vb impf
-o- (2), -ó- (1); -o- MurzNT; -o- : -ó- Mącz (1 : 1); a jasne.
Fleksja
| inf | czosać | ||
|---|---|---|---|
| indicativus | |||
| praes | |||
| sg | |||
| 1 | czeszę | ||
| 3 | czesze | ||
| praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | czosåł |
| imperativus | |
|---|---|
| sg | |
| 2 | cz(e)sz |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | czosano | |||||
inf czosać (5). ◊ praes 1 sg czeszę (9). ◊ 3 sg czesze (2). ◊ praet 3 sg m czosåł (1). ◊ imp 2 sg cz(e)sz (1). ◊ impers praet czosano (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
Znaczenia
- 1. Porządkować włosy, gładzić grzebieniem (3)
- 2. O koniu: czyścić zgrzebłem (2)
- 3. Oczyszczać konopie lub wełnę; gręplować (3)
- 4. Czyścić, szczotkować (2)
- 5. Drapać (1)
- 6. Szybko iść, biec (2)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (6)
1. Porządkować włosy, gładzić grzebieniem; comere Mącz, Calep; pectare Cn [co] (3): Comare [!], Czóſáć włoſy. Mącz 60d; Też kto ma bolenie w połowiczy głowy/ ma mieć grzebień vcżyniony z rogu Skopowego prawego/ á nim cżoſac głowę FalZioł V 75v.
Szereg: »czosać, gładzić« (1): Como – Czeſzę gładzę woſsy. Calep 225a.
2. O koniu: czyścić zgrzebłem; strigillare Mącz (2): Strigillo, Cudzę/ czeſzę. Mącz 421a.
czosać co (1): Alexánder ſzedł do niego [Bucefala] [...] łágodnie głaſkał/ grzywę cżoſał/ áż nań wſiadł/ y roſpuśćił/ y oſtrogámi bodł. BielKron 122v.
3. Oczyszczać konopie lub wełnę; gręplować; pectere Mącz, Cn; carminare Calep [co] (3): Pectere stupam, Czoſáć konopie. Mącz 285d; Carmino ‒ Grampluię, trzepię czeſzę wełne. Calep 166a; GostGosp 76.
4. Czyścić, szczotkować [kogo, co] (2): ſukno ieſzcze nie wytarte ani zdrapáné/ i to ktorego ieſzcze wziąwſzy od tkácza/ nieſprawiono/ nieczoſano nie ſtrzyżono rć. MurzNT 135v marg.
Szereg: »ocierać a czosać« (4): biedá temu chłopcu/ ktoryby gębki/ ábo ſzcżothki domá zápomnieć/ á páná czo dzieſięć krokow ſtąpi ocieráć/ á cżoſáć nie miał. GórnDworz E8.
5. Drapać (1):
Przysłowie: Słyſzáłem ſtarą przipowieſćz/ iż pry zły pies ſám na ſie wilka z laſa wyſzc̃eká: a gdźie cie nieświrzbi/ niec̃eſz/ byćz ſie nie ziątrziło ForCnR D.
6. Szybko iść, biec (2): Drugi ondźie mknie z żołtym płaſzcżem do fárbierzá, Ow z liſowátym wąſem cżeſze do Bárwierzá. KlonWor **2; Właśnie iáko Ruś mowi: ieden idźie k leſu/ Y ręcżniká nie rzeżąc: drugi cżeſze k bieſu. KlonWor 68.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Pectino, Czeſzę. Mącz 285d; Pecto, idem quod pectinare, Czeſzę. Mącz 285d, 285d; Propecto ‒ W dłuz czeſzę. Calep 861a; Repecto ‒ Znowu czeſſę. Calep 912a, [766]a.
Synonimy: 1. gładzić; 2. cudzić; 3. czochrać, gramplować, trzepać; 4. chędożyć, ocierać, czyścić; 5. drapać; 6. bieżeć, mknąć.
Formacje pochodne: naczosać, oczosać, poczosać, podczosać, rozczosać, sczosać, uczosać, wyczosać; oczasować, oczesować, oczosować, odczosować, podczosować, przeczosować; odczosnąć, rozczosnąć.
ZZa