[zaloguj się]
[pdf]

BIEŻEĆ (581) vb impf i prawdopodobnie pf

imp a. pf (23) BierEz A2v, B4, C2, G2v, I2v, R3v, OpecŻytv 21, 50v, 67v, 110v, HistJóz B3v, LibMal 1543/ 103, Leop Luc 19/4, RejZwierz 47v, BibRadz Gen 18/7, 24/20, 24, 28, BielKron 15v, RejPos 108, 338, SkarŻyw 261, 491, pozostałe przykłady na ogół niewątpliwe impf.

Pierwsze e jasne z wyjątkiem biégł, w końcowym wahania; formy praet bieżał, bieżał-, bieżel- (175), biégł, biegł-, biegl- (40); bieżał, bieżał-, bieżal- BierEz (13), MetrKor, HistJóz, March2, MiechGlab, WróbŻołt, LibMal (3), DiarDop, KrowObr, RejWiz (3), BibRadz (7), RejFig (2), OrzRozm, BielKron (10), RejAp, GórnDworz (2), HistRzym (10), HistLan (4), RejZwierc (3), BielSpr (2), WujJud, BudBib (5), HistHel (4), BudNT (2), CzechEp, GórnRozm, KochSz, WerGośc, KochProp, PaprUp, GostGosp (2), MWilkHist (2), RybGęśli, WysKaz (8), CiekPotr (2), CzahTr; biégł, biegł-, biegl- RejKup (2), StryjWjaz, GórnTroas (2), KochPieś, GrabowSet, GosłCast, PaxLiz, RybWit; bieżał, bieżał-, bieżel- : biégł, biegł-, biegl- OpecŻyw (6 : 3), LibLeg (2 : 1), HistAl (3 : 6), Leop (3 : 3), RejZwierz (1 : 5), RejPos (11 : 5), SkarŻyw (39 : 3), StryjKron(3 : 2), WujNT (5 : 2).

Fleksja
inf bieżeć
indicativus
praes
sg pl du
1 bieżę bieżymy, bieżemy bieżyma
2 bieżysz bieżycie
3 bieży bieżą
praet
sg pl
1 m bieżåłem, -m bieżåł m pers -śmy bieżeli
2 m bieżåłeś m pers bieżeliście
3 m bieżåł, biégł, biégł, bi(e)gł m pers bieżeli, biegli
f bieżała, biegła m an biegli
n bieżało subst bieżały, biegły
imperativus
sg pl
1 bieżmy
2 bież, bieży bieżcie
3 niech bieży
conditionalis
sg pl
1 m bieżåłbych, bym bieżåł, bym biégł m pers
f bych bieżała m an
2 m byś bieżåł m pers
f byś bieżała m an
3 m by biégł, bieźåłby, by bieżåł m pers by bieżeli, by biegli, bieżeliby byli
f by bieżała, by biegła m an
n by bieżało subst by bieżały
con praet
sg
3 f by była bieżała
impersonalis
praes bieży się
praet bieżano
participia
part praes act bieżąc
part praet act bieżåwszy

inf bieżeć (27); -eć (1) OpecŻyw, -éć (1) GrzepGeom, -(e)ć (25). ◊ praes 1 sg bieżę (26) [w tym 1 r. -e]. ◊ 2 sg bieżysz (7). ◊ 3 sg bieży (163). ◊ 1 pl bieżymy (13), bieżemy (2); -ymy Mącz, SienLek, RejPos, KuczbKat; -(e)my LubPs; -ymy : -(e)my RejZwierc (9 : 1). ◊ 2 pl bieżycie (1). ◊ 3 pl bieżą (44).◊ 1 du bieżyma (1) RejZwierc 129. ◊ praet 1 sg m bieżåłem, -m bieżåł (3). ◊ 2 sg m bieżåłeś (2). f -ś bieżała (1). ◊ 3 sg m bieżåł (88), biégł (7); biégł (2), bi(e)gł (5). f bieżała (18), biegła (14). n bieżało (2). ◊ 1 pl m pers -śmy bieżeli (1). ◊ 2 pl m pers bieżeliście (1). ◊ 3 pl m pers bieżeli (36), biegli (11). m an biegli (1) subst bieżały (4), biegły (1). ◊ imp 2 sg bież (15), bieży (1); bież : bieży OpecŻyw (1 : 1). ◊ 3 sg niech bieży (2). ◊ 1 pl bieżmy (2).◊ 2 pl bieżcie (3). ◊ con 1 sg m bieżåłbych (1) RejPos, bym bieżåł (1) OrzRozm, bym biégł (1) WujNT. f bych bieżała (1). ◊ 2 sg m byś bieżåł (1). f byś bieżała (1). ◊ 3 sg m by biégł (3), bieźåłby, by bieżåł (2). f by bieżała (2), by biegła (1). n by bieżało (2). ◊3 pl m pers by bieżeli (4), by biegli (1). subst by bieżały(1). ◊ con praet 3 sg f by była bieżała (1). ◊ 3 pl m pers bieżeliby byli (1). ◊ impers praes bieży się (1). ◊ praet bieżano (1). ◊ part praes act bieżąc (42). ◊ part praet act bieżåwszy (15).

Sł stp: biec i bieżeć, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. biedz.

1. Biec w znaczeniu właściwym: szybko posuwać się naprzód przy pomocy nóg; prędko iść, pędzić, gonić, spieszyć się; currere Mącz, Calag, Cn; insectari, praecurrere, procurrere, recurrere Calep; contendere, ferri, meare, volare Cn (306): Kmieć [...] Bieżąc rychło śiekierę wźiął BierEz L3, A2v, B4, C2, I2v, L2 (16); A ona ſkoro to vſlyſſala/ natychmiáſt prędko powſtala/ ij naprzeciw panu Iezuſowi biegla OpecŻyw 67; vieſſcżeli bych go żywego nalazla/ ijżbych tam bieżała/ zabych go ieſſcże vmiéraiącégo vzrzala? OpecŻyw 110v, 19v, 21, 50v, 109v, 116v, 154v [2 r.]; MetrKor 40/813; a oná panna byeżawſzy do wietzernika patrzała zokna na Iozefa przychodzącego HistJóz B3v; FalZioł IV [8]c, 10c, 11d; March2 D3; A dzieci drugie przy matce bieżały. MiechGlab 55; RejRozpr F3; Tham przed ſzyą pan zanym ſzyą wyrwawſchy donyego byezal chczącz y ranycz. LibMal 1543/103; Iozeph z radoſcią bieży prżećiw oyczu RejJóz P7, B4v; RejKup e6v, h3v, Kv, o3v, x6; ábowiem [smokowie i wężowie] wychodząc zgor z nawáłnoſcią biegli pić z onego ieziorá. HistAl H6, C8v, Nv; DiarDop 77; RejWiz 70, 123v, 138, 158v; Leop 3.Mach 4/5, 4/6, Luc 19/4, Act 12/14; RejFig Aa6, Bb5, Cc3, Dd4, Dd8; Biegłá v mężowych nog vpádłá ná ziemię RejZwierz 19v; MYſzká biegłá mimo Lwá/ przyćiſnął ią nogą RejZwierz 120v, 15, 47v, 137, 138; A ſam Abráhám bieżawſzy do trzody wźiął ćielątko młode [...] á dał ie ſłudze BibRadz Gen 18/7; A ręká Páńſka byłá nád Eliáſzem y podpáſał biodrá ſwe/ á bieżał przed Achábem áż przyſzedł do Iezráel. BibRadz 3.Reg 18/46, Gen 24/20, 28, 29, Ios 10/11, 2.Reg 4/4, Hab 2/2, Agg 1/9, Bar 4/36, Matth 28/8; BielKron 8v, 9, 12, 41, 58, 102, 105v; Mącz 73d, 360c; SienLek 94; ábo ow ktory ná potkániu z iákim wielkim woiewodą/ by z nim iedno raz iáko żyw mowił/ hneth k niemu bieży wſzethecżnie/ z dziwnemi ſmieſzki/ y wda ſie w rzecż/ iáko s tym/ s kim by żył zá iednego. GórnDworz K7, Bb2, Ff5v, Ff7, H2; HistRzym 78v; Bo by byli o nim rozumieli iż im miał zamki rozdawać [...] bieżeliby go też byli ſzukáć do Bethleem. RejPos 37, 38v, 77, 124, 164, 276 [2 r.], 309v (20); HistLan C2v, C3, C3v; HistRzym 20v, 67, 83, 88; RejZwierc 80v, 166v, 175, 188v, 235, 264v, Aaav; BielSpr 41v; WujJud 39v; BudBib Gen 18/2, 6, 29/12, 1.Mach 5/25, 4.Reg 23/13, Zach 2/4, Dan 13/25; HistHel B2v, B4, C2v; y [Magdalena] widzi kámień odięty od grobu. Bieży przeto y przyidzie ku Symonu Piotru BudNT Ioann 20/2, 4, Act 21/1; Poſłowie też poſtronni ſwoim rzędem biegli StryjWjaz C2; Calag 66b; do rzeki po wodę bieżał SkarŻyw 250, 52, 56, 113, 261, 491 (36); MWilkHist [C4], H3v, [H4]v, K; StryjKron 305; GórnRozm F2v; WerGośc 256; PapUp K2v; Calep 542a, 831a, 853a, 901a; ku mogile pełné ſzły zagony/ Y od morzá/ y z inąd biégł lud z káżdéy ſtrony GórnTroas 72, 40, 66; A gdźieby ſie w boru zápaliło/ káżdy poddány ile ich w domu pod gárdłem ma bieżeć gáśić GostGosp 12, 96; y wnetże ieden bieżawſzy/ y wźiąwſzy gębkę/ nápełnił ią octem LatHar 701, 713; RybGęśli Cv, C; WujNT Matth 27/48, 28/8, Luc 19/3, s. 293, Ioann 20/2, 4; WysKaz 7; KmitaSpit B2; SkarKaz 313b; CiekPotr 33, 40 [2 r.], 44, 76 [2 r.], 83; CzahTr C; KlonWor 25; PudłDydo B3v; A ſamem tu biegł z wielkiey ochoty. RybWit C2, C2.

bieżeć z czym (5): BielKom C8; co to zá hetmáni/ Co to tám do nich bieżyſz s tymi nowinámi. RejWiz 165, I2v; [do gaszenia] Iedni áby bieżeli z śiekierámi/ drudzy z hákámi/ trzeći z drábinámi GostGosp 144; SkarKaz 577a.

bieżeć za kim, za czym (9): RejZwierz 3v; BibRadz 2.Reg 20/13; BielKron 15v, 85; RejZwierc 46, 64v; zá Prorokiem bieżał/ Wołow y też wſzytkiego/ ná roli odbieżał. HistHel C4v; Okrutnego lwá ſcżęnię zá tobą bieży KochOdpr D2; LatHar 642.

Przysłowia: iáko ná gwałt do ogniá/ ták do tego bieżał GostGosp 158.

Pátrzaycieſz iáko bieży/ by miał ſzyię złomić. RejZwierz 41.

Fraza: »co żywo bieży« [szyk zmienny] (5): Iuż práwie iáko ná miod bieży tám co żywo. RejWiz 70; RejPos 243; Zeſzło ſie też y ludzi s poſpolſtwá niemáło/ Bo ná táki dziw w mieſcie co żywo bieżáło. HistLan F, Fv; RejZwierc 233v.
Zwroty: »bieżeć po kolędzie«: Potym bieży po kolendzie W káżdym kąćie dzwonić będzie RejRozpr E2v.

»jak(o) do matki bieżeć« (2): SkarŻyw 143; Poydźie do niego káżdy vkrzywdzony/ Iák do mátki ſyn bieży roſkwielony. GrochKal 17.

»ku ratunku (na ratunek) bieżeć« (2): GórnDworz Z2; Stároſtá zamku bronił/ á temu Krzyżacy Ná rátunek bieżeli/ y zbroyni Polacy. KochProp 8.

»bez rozmysłu bieżeć«: bo iuż tám muśiſz bez rozmyſłu bieżeć RejZwierc 110.

»(w)skokiem, (pędem) bieżeć« [szyk zmienny] (13): BierEz B; HistAl B8v, I2v; GliczKsiąż Iv; o moiá páni byś wiedzyáłá/ Y ſámábyś wnet ſkokiem pewnie tám bieżáłá RejWiz 27v; ſkacżąc po gorách/ á ſkokiem bieżąc po pagorkách. BibRadz Cant 2/8, Gen 18/6; OrzRozm N3; Mącz 73d, 505c; RejZwierc 92v; CiekPotr 76; PaxLiz C2.

»i tam i sam bieżeć«: á w pośrzodku v ogonow [liszek] przywiązał pochodnie ktore zapaliwſzy rozegnał żeby y tám y ſám roznie bieżáły. Leop Iudic 15/5.

W przen (18): OrzQuin A3V; GrzegŚm 50; á wodź go [swowolne a nikczemne ciało swoje] vſtáwicżnie/ po kreſu vkázuiącz mu drogę kędy bieżeć ma/ á przypáthruy mu wędzidłá pilno RejZwierc 130, 46, 130 [2 r.]; A śmierć dopiéro w ten czás nam należy/ Gdy iuż k nam bieży. KochTr 16; StryjKron 51; á ták by ſię w drogę nową y świeżą/ zá wodzem y hetmánem wiáry prawdźiwey [...] puśćili/ y nią do oſtátecżnego wytchnienia bieżeli. CzechEp 73, 166; lecz ſławá biegłá w cudze ſtrony. GórnTroas 72; Piotr Stołecżny z wioſną bieży. LatHar ++7, 383; SiebRozmyśl A3; PaxLiz ktv.
Przysłowie: Gdy młodość/ iák koń twárdouſty/ bieży GrabowSet D.
Zwrot: »biegiem (pędem) bieżeć« (2): GórnDworz Y7; niech wola moiá śpieſznym biegiem do ćiebie y zá tobą bieży LatHar 642.
a. Brać udział w biegach (także w wyścigach konnych) (29): Niechay tá [liszka] kreſę zámierzy/ Pátrząc iáko ktory bieży. BierEz L3v; Leop YY4v; iż ci kthorzy w zawod biegáią/ ácżci wſzyſcy bieżą/ ále ieden zákład bierze? BibRadz 1.Cor 9/24; BudNT 1.Cor 9/24; WujNT 1.Cor 9/24.

bieżeć co (2): KochPieś 12. Cf »zawod bieżeć«.

Zwroty: »do kresu, (ku kresowi) bieżeć« [szyk zmienny] (2): KochPs 27; KochSz C. Cf »pędem bieżeć«.

»pędem bieżec«: Więc roznym pędem bieżą ku kreſowi/ Przypátruią ſie drudzy zawodowi. KochSz C.

»zawod (w zawod) bieżeć« [szyk zmienny] (2): gdźie kón prędkonogi Biégł zawód drogi. KochPieś 12; CiekPotr 77.

W przen (26): A przetoż ia thák bieżę nie iáko ná nie pewną/ thák ſzermuię nie iáko wiátr biiąc. BibRadz 1.Cor 9/26, 24; RejZwierc 130, Aaa4v; WujNT 1.Cor 9/26.
Zwroty:»do kresu (krysu, kres) bieżeć« [szyk zmienny] (8): Ale rozmyſliwſzy ſie o iáki zakład bieżymy do tego kreſu RejPos A4; RejZwierc B2, 129, 129v [3 r.], 130, 180.

»o zakład (ku zakładowi) bieżeć« [szyk zmienny] (5): Bieżę ku zakłádowi wezwánia Bożego/ BibRadz Philipp 3/14; RejPos A4; RejZwierc 129, 159, 180. Cf »do kresu bieżeć«.

»zawod (zawodem, w zawod, na (w) zawodźie bieżeć« [szyk zmienny] (8): Kiedy koźiełek bieży zawodem/ tedy ſye mu bieli pod ogonem. March1 A3; Prot Bv; w thym zawodzie/ gdzie wieldzy ludzie ku doſtoieńſtwu/ á wyſokiey ſtolicy bieżą GórnDworz Dd7v; RejZwierc B2, 129, 129v [2 r.]; WujNT Hebr 12/1.

2. Jechać, posuwać się za pomocą środków lokomocji (21): Wſiaday zemną wnet na wos biezmy przećiw iemu RejJóz P7v; BielKron 125v; StryjKron 597.

bieżeć na czym (3): BierEz K2v; thedi zgoſzczyncza przerzeczony Andrzey Rzepeczky do myaſtha na konyku byezall LibMal 1546/110v; RejZwierz 114v.

bieżeć za kim: iáko ten oblubieniec ná białym koniu w koronie wybieżał ná ſwiát/ á huffy niebieſkie iáko bieżeli zá nim RejAp BB5.

Zwrot: »bieżeć wyścigając sie«: Máło czo ten od Sudorwic odiechał/ áli drudzy bieżą wyścigáiąc ſie/ y pytáiąc/ A owies ieſt GórnDworz S6.
a. Udać się w drogę, w podróż; aliquem locum capessere Mącz (13): MetrKor 40/812; A ſſamo czwarth prethko byezal do Cessarza wydziawszy sye pyerwey spossly Vangierſkymy LibLeg 9/50v; HistAl D5; Melitam capessimus, Yedziemy/ álbo byeżimy do Melithy. Mącz 35c; z Perſyey aſz do Rzymu bieżáłá: y dziatki/ namilſzą rzecż ná świećie/ ná toſz męcżeńſtwo niosłá SkarŻyw 63, 517 [2 r.], 572; StryjKron 140; WujNT Act 16/11; SkarKaz 41b; Z Gdańſká teſz kiedym bieżał do Ruśi poſpiechem CiekPotr 63.
Zwrot: »bieżeć za morze«: co Bog może dáć/ to Ceſarz niemoże/ Cnoty/ ſpráwy/ rozumu/ by biegł y zá morze. RejZwierz 20.
3. Uciec, odbiec (38): BierEz Kv; RejRozpr H2; Item Valentemu Sklonowcza dal trzi wyerdunky za tho yſch gy oſtrzegl aby byezal czo nadaley LibMal 1548/141; RejKup n8; HistAl F3; RejRozm 397; LubPs Mv; Iedno go do tegodniá/ być mu záſię we wśi/ Bieży á błoto pierzcha/ ſzcżekáią zá nim pśi RejWiz 41, 73; RejZwierz 21v, 46v, 129; BielKron 101v, 106; GórnDworz Z5v; HistRzym 67, 127; SkarŻyw 412; Węgrowie w gory bieżą tarczámi ſię ſczycząc. StryjKron 255; GrabowSet Q4v.

bieżeć z kim: A przeto krom wſſégo omieſſkaniá do Eijptu z żaloſcią wielką s nijm biegla OpecŻyw 28v.

Przysłowie: Y przeto chcąc vść onych iádowitych ſłow: Pátryárſze ćicho podziękowawſzy/ bieżał tám gdzie go ocży nioſły. SkarŻyw 167.
Zwroty: »precz bieżeć« [szyk zmienny] (14): BierEz C2v, E2v; bo bylo przykázáno w ſtarym zákonie/ aby to iagnię iedziono/ obuwſſy ſie/ ſtoiątz/ [...] iakoby mieli natychmiáſt precż bieżetz. OpecŻyw 90v, 113v; HistJóz A3v; RejRozpr Dv; RejKup h6, p3; Iedno wſzytko iáko pies pod iátkámi leży/ A gdy mu kość wyrzuċą porwawſzy precż bieży. RejWiz 28v, 53, 130v; BielKron 72v; HistRzym 10, 129; SkarŻyw 459.

»bieżeć by wściekły« (2): Bochmy ie mężnie koflem áż w rynek wyſiekli/ Zaden ſie nie obeźrzał byeżeli by wſciekli. RejWiz 97v, 130v.

4. Atakować, napadać, gonić nieprzyjaciela; tropić; fugare Calag (32): KochSz B3v; Pop woła bieżąc łápay RejFig Cc8v.

bieżeć przeciw komu (2): a zmocniwſzy ſie przećiw iemu [...] nieprzyaćielskim obyczáiem biegł przećiw krolowi. HistAl B4; pocżęło z láſow wychodzić niezlicżona wielkoſć ſloniow/ á okrutnie biegli przećiw mężom. HistAl I2.

bieżeć na kogo (2): HistAl H6v; Zápalczywy ná mężá Mąż vpornie bieżał StryjKron 255.

bieżeć po kim (3): wiele bithew ſthacżał z Pogány: y ſthárći byli á poráżeni Pogáni [...] y bieżał [et persecutus est eos] po nich áż do brony Ptolomaidy. Leop 1.Mach 5/21; BielSpr 44; GosłCast 48.

bieżeć z kim, z czym (2): MetrKor 40/812; vyźrzawſzy źe lew nioſl dziećię: bieźeli [!] zá nim ze pſy; HistRzym 129.

bieżeć za kim, za czym (9): LibLeg 6/156v; MetrKor 40/812; za Tatari ktorzi w panstwach naſchich szkodj czinyly byezeli. LibLeg 11/28v; Alexander tedy y rycerſtwo iego bieżąc zá nimi pobili ich ſzeſć ſet trzydzieſći y cżterzy HistAl K6; BielKron 76; HistRzym 129; SkarŻyw 284, 487; KlonWor 37.

Zwroty: »jako opętany bieżeć« : OrzJan 21 cf »oślep bieżeć«.

»oślep bieżeć«: kray oſtátni świátá tego [...] iáko ieſt tá wſzyſtkiégo cnotliwégo żyćia odchłani przepáść: która oślep bez wſtydu iáko opętána niehámownie ták bieży OrzJan 21.

»bieżeć w pogonią« (3): LibLeg 6/156v; Calag 297b; y miał wnet ná trzyſtá y ośmnaśćie mężow do boiu: y bieżał w pogonią zá krolmi onymi. SkarŻyw 284. Cf »śladem bieżeć«.

»(gorącym) śladem (za śladem) bieżeć« [szyk zmienny] (7): thedy then ktho za ſzlyadem byezi zoną obczyzną MetrKor 40/812, 40/812, 813 [2 r.]; Item Gdy by ktho byegl sladem w pogonyą za sbyegy albo za dobythky swoyemy LibLeg 6/156v, 118v; GosłCast 48.

»zbrojną ręką bieżeć«: Ale lud ſię z Gelle obacżył y zbroyną ręką zá nimi bieżał. SkarŻyw 487.

a. Polować, tropić, gonić za zwierzyną; pervenari Mącz (7):

bieżeć na co: sagax canis, Cziſty łowcá/ który bieży ná ptaká yáko ſtrzelił. Mącz 364a.

bieżeć za czym (6): BierEz K2v; Potym bieżąc zá Záiącem padł z nim koń BielKron 178v; Pervenor, Lowię/ zá zwierzem bieżę/ ośládą zwierzu dochodzę. Mącz 483c; HistRzym, 127; RejZwierc 115; SkarŻyw 508.

5. (O ruchu przedmiotów martwych, zjawisk fizycznych, pojazdów itp.) poruszać się, posuwać się naprzód (65): Iedź prętko podle láſá/ będzyeć ſie thák zdáło/ Iżeby ono drzewo mimo cię byeżáło. RejWiz 112, 180v; Bowiem ten cżłonek ięzyk/ bárzo wolno bieży. RejZwierz 5v, 138v; Bieży wiátr ku południu/ y záſię bieży kołem ku pułnocy/ BibRadz Eccle 1/6; RejAp 79; GórnDworz H6; ćiągnął po źiemi Okręt [...] ták śpieſzno/ iáko kiedyby miał po wodźie bieżeć. GrzepGeom B.
W przen (1): Niech moiá łodź/ gdźie pędźi wola Boża/ bieży. Y przy brzegu ktory mi Bog náznáczył ſtánie/ Ieśli nie ieſt beſportne ludzkie żeglowánie. SzarzRyt C3v.
a. (O ciałach niebieskich) obracać się, krążyć (14): Iż ſie nigdy nie ruſza/ [Ziemia] iáko kámień leży/ Choć niebo vſtáwicżnie około niey bieży. RejWiz 149, 148v; KochPhaen 7, 9, 10, 12, 13 (9); poki to iáſne ſłońce bieży WisznTr 19; KochPieś 11; SzarzRyt A3v.
b. (O wodzie i cieczach) płynąć, ciec; alluere, vadere Mącz (41): ZapWar 1527 nr 2376 [2 r.]; FalZioł V 38; LibMal 1547/128v; Ty dwie rzece Tygrys y Eufraten bieżą przez Medią HistAl E3v, F; Szum okrutny po ſkáłach/ kędy wody bieżą/ Z oney gory wyſokiey RejWiz 177, 141v, 146 [2 r.], Dd4; KochZuz A2; BibRadz 1.Esdr 8/15, Eccle 1/7 [2 r.]; BielKron 283, 432, 433, 448; Albis: Rzeká w niemieckich ſtronách która też pod Wittemberg bieży. Mącz 6c; Istula alluit Cracoviam. Wisłá bieży mimo Krákow. Mącz 199d, 472c; SienLek 172v; GórnDworz Bbv [2 r.]; Oczko 11; KochJez B2v; KochFr 52; KlonŻal A3v; KochFrag 24, 28; JanNKar C3v; SarnStat 1179; WitosłLut A6; PaxLiz C4v; KlonFlis Gv; SapEpit [B2]; SzarzRyt D2v.
Zwrot: »pędem bieżeć«: wielkim pędem iáko z gory oná wodá wſtecz bieżáłá StryjKron 26.
W przen (2): boć mi też iuż było márkotno/ Iże pełne [kielichy] nie biegły/ do gęby ochotno. PaxLiz E3v.

»bieżeć pławem«: gdy źrzódłá nowégo iákiéyśi wody prágnieſz? nie/ widźiſz wdźięcznégo Który śrzód zamku bieży płáwem przeźrzoczyſtym? [mowa o Putyfarze] GosłCast 25.

6. (O drodze, granicy, płaszczyźnie itp.) ciągnąć się, prowadzić, rozprzestrzeniać się (20): na dobrowolney [...] drodze kthora byezy szwarschewy domokothowa ZapWar 1513 nr 2084, 1517 nr 2239, 1527 nr 2532; Sarmatia w Europie na wſchod, pocżynaſie od teyże rzeki Tanais, á bieży ku zachodu aż do ſamey Wiſły MiechGlab 1; Leop Ios 19/12, Tob 5/7, Ez 21/19; Y bieży gránicá ich do Tabor/ do Seheſimá BibRadz Ios 19/22, 13, 27, 32, Act 8/26; BielKron 289; Tyrrhenum mare, Morze ktore mimo Tuśćią bieży Mącz 471c; Nád morzem/ zkąd záś równia ku págorku bieży GórnTroas 72; WujNT Act 8/26; SarnStat 188.
Szereg: »bieżeć i ciągnąć się, ciągnąć się bieżąc« (3): Thá źiemiá od wſchodu słońcá bieży ku Perſyey/ y záſię ſye ćiągnie ku zachodowi aż do puſzczei Sur BibRadz Gen 2/11, Num 34/4, Ios 19/12.
7. (O czasie i zjawiskach rozwijających się w czasie) istnieć, przebiegać w czasie, mijać (27): [czas] Sirp w iedney ręce nieſie/ w drugiey ręce koło/ Znácżąc iáko marny ſwiát/ záwżdy bieży w koło. RejZwierz 114v.
Przysłowie: Do pułnocy gáchuie/ do południá leży: A w tym nieprzepłácony cżás iák ſtrzałá bieży. KlonWor 61.
Frazy: »czas bieży« (12): RejWiz 5v; RejZwierz 68v; RejAp Cc8v; RejZwierc 237v, 239, 253; cżás bieży á iáko wodá w byſtrey rzece vćieka SkarŻyw 4; A nań nie naydźie ná świećie obróny. [czas] Leći nie bieży/nie dośćigłym lotém GórnTroas 30; JanNKar A3v, D2v; WitosłLut A6; KlonWor 61. Cf Przysłowie, »jako woda bieżeć«.

»(precz) bieżą lata« [szyk zmienny] (3): GórnDworz H5v; NAdobny ſobie kwiát Venus obráłá/ Kiedyby iego kraſá dłużéy trwáłá. [...] Rwi/ pánno/ różą zá nowégo kwiátá/ A pomni że ták bieżą twoie látá. KochFr 44; WisznTr 22. Cf »precz bieżeć«.

»rzeczy tok bieży«: Ták bowiém rzeczy tok bieży OrzJan 38.

»wiek bieży« (2): RejZwierc 136; Niech w niey/ moy krotki/ niech wiecżny wiek/ bieży. GrabowSet Tv. Cf »z wiatrem bieżeć«.

»żywot bieży« (2): LatHar 583; Ták żywot náſz vſtáwicżnie we dnie y w nocy do śmierći bieży WysKaz 45. Cf »płynąć i bieżeć«.

Zwroty: »pędem bieżeć«: Vyrzy że wſzytko pędem bieży z tego świátá WisznTr 22.

»precz bieżeć«: iż látá precż bieżąc/ biorą s ſobą wiele cżłowiecżego dobrego GórnDworz H5v.

»skokiem bieżeć«: A iż ſkokiem prętkoſć wieku bieży RejRozpr K3.

»z wiatrem (za wiatry) bieżeć« (2): ABowiem widziſz iż wiek twoy rownie z wiátrem bieży. RejZwierc 136; KochPieś 29.

»jako woda bieżeć«: A cżás márnie iáko wodá bieży. RejAp Cc 8v.

Szereg: »płynąć i bieżeć: iż żywot náſz nie ládá iáko płynie y biezy LatHar 583.
W przen (3): Iáko s cżáſy bieżymy. RejZwierc 159 [idem Aaa 4], 159, Aaa4.
8. praw. Mieć ważność, być w obiegu (4): DAwnośći Ziemſkié/ któré w innych źiemiách Króleſtwá náſzégo bieżą [currunt JanStat 790]/ téſz w źiemiách náſzych Ruſkich chcemy áby ſzły SarnStat 778.
Fraza: »moneta bieży« (3): áby [...] w Źiemiách Krákowſkiéy y Sędomiérſkiéy nie ina/ iedno tá monetá poſpolitá która w Króleſtwie bieży/ zá podatki náſzé byłá wyćiągána SarnStat 888, 350, 1055.
9. (W znaczeniu psychicznym a. moralnym a. woluntarnym) zwracać się, dążyć, starać się, iść za przykładem, być skłonnym; currere Vulg (59): RejPs 86v; RejKup ſ2v; Zmiłuię ſie nád thym ktorego mi litho: [...] Athák nie ná tym ieſt kto chce/ áni kto bieży/ ále ná Bogu ktory ſie zmiłuie. Leop Rom 9/16, *B2; SienLek 14v; RejZwierc 216v; RejPosRozpr b4v; BudNT Philipp 2/16; Y gdy nie tylo doroſłe/ ále y máłe dziatki/ y pánienki/ ná męcżeńſtwo zá wiárę świętą bieżáło SkarŻyw 130, 46, 193, 490; PudłFr 62; [Zuzanna] Złoſnym ſtárcom znáć dáłá/ Iż śmierć/ nád grzech/ woláłá/ Biegli/ chcąc by ſtąd/ śmierć y lekkość miáłá. GrabowSet B3v; Lecz fałſzywi prorocy bieżą/ choć ich Bog nie poſłał. WujNT s. 204, 90, 652, Gal 2/2, 5/7; SkarKaz 241a, 514a, 519a.

bieżeć ku komu: A ku Bogu wietznemu niech z Modlitwą bieży. WierKroc B3v.

bieżeć do kogo, do czego (10): Omnis hominum cursus est ad vos, [...] Káſzdy do was bieży. Mącz 73d; Wſzákoż niechcę/ áby [dworzanin] do tákowey poiedynkiem bitwy był chćiwy/ [...] kto do tego bez gwałtowney przycżyny ſkwápliwie byeży/ godzyen ieſt/ żeby ſie iego towárziſtwá pocżćiwi ludzie ſtrzegli. GórnDworz E2; Lecż ći obrotni wężowie [...] wnetże do kronik y Hiſtorykow bieżą/ prawdę im przyznawáiąc SkarJedn 85; SkarŻyw 249, 261; Bież tedy do Páná Bogá/ y otrzymay ſobie v niego łáſkę ReszPrz 52; GrabowSet T2v [2 r.]; LatHar 259; SkarKaz 423a.

bieżeć przed kogo: z tą niewiem iáką więzaniną ſwą przed Mścjwą Oſobę W. M. bieżę RybGęśli A2v.

bieżeć czym (2): MycPrz I C; áby zá mię do Chryſtuſá bieżeli modlitwą ſwoią SkarKaz 423a.

bieżeć z kim (3): Kiedys widział złodzieia bieżałes ſnim Pochlebowałes, nie karałes ſmiele tych ktorzy kradną WróbŻołt 49/18; Leop Ps 49/18; BibRadz Ps 49/18.

bieżeć za kim, za czym (6): KrowObr 135; Leop Philipp 3/12; á cieſz ſie tą nędzną pogánką/ á bież zá Pánem ſwym/ wziąwſzy przed ſię ſtałość wiáry ſwoiey o miłoſierdziu iego RejPos 75, 275, 325v; Duſzycżká miła tá bieży zá cnotą RejZwierc 116.

Przysłowie: Mowá twoiá górna/ á bárzo ſkora: z rzeczy w rzecz/ iáko ſtrzałá z łuku do cylá bieżąc/ niewiem iáko mi z oczu zniknęłá OrzQuin S4v.
Zwroty: »bieżeć do celu (ku końcu)« [szyk zmienny] (3): á do tych ſie rzecży ćiągnąc ktore ſą przedemną/ bieżę do pewnego celu Leop Philipp 3/13; OrzQuin S4v; GórnDworz I5. Cf Przysłowie.

»do kresu (ku krysowi, kres) bieżeć« [szyk zmienny] (8): RejPos B; Rádſzey ſie ſtáray iuż bieżąc ku kryſowi ſwemu o żywoth tháki [...] iákobyś ſie podobał ludziom RejZwierc 161v, 23v, 103, 130v; WisznTr 22; GrabowSet I2v, CzahTr C4v.

»pędem bieżeć« (2): KuczbKat 395; Bo duch twoy/ pędem do márnośći świeckich od ſámego práwie dźiecińſtwá bieży LatHar 259.

»by wściekły bieżeć«: [Turczyn tego pragnie, aby Polskę Turki osadził] baczyſz Wáſzá kró: M. iákim gniéwem zápalony/ by wśćiekły bieży ku nam? OrzJan 101.

Przen (2):
Zwroty: »do głowy bieżeć«: Pátrz kiedy vſnie ciáło/ iáko gliná leży/ A co we dnie widzyáło/ tho do głowy byeży. RejWiz 120.

»bieżeć myślami«: Karzmyſz ſie iuż cudzymi tymi przygodámi/ Nie bieząc [!] ták ſámo páſz ſwoimi myſlámi. MycPrz I C.

*** Bez wystarczającego kontekstu (9): Praeterfluo. Ciekę álbo byeżę. imo Mącz 132a; Meo. Ciekię/ bieżę. Mącz 217a; Lauffen. Bieżeć. Currere. Calag 325a; Rennen. Roſpuśćić. Bieżeć. Dare fraena. Calag 396b; Badizare ‒ Poskakuiąc bieżeć Calep 121b, 129a, 234b, 280a, 1031a.

Synonimy: 1. czosać, iść; 2. jechać; 3. uciec; 4. gonić; a. łowić; 5. a. obracać się, ruszać się, toczyć się; b. ciec, iść, płynąć, uciekać; 6. chylić się, ciągnąć się, iść; 7. lecieć, płynąć; 8. iść.

Formacje pochodne: dobieżeć, nabieżeć, nabieżeć się, nadbieżeć, obbieżeć, obieżeć, odbieżeć, pobieżeć, podbieżeć, przebieżeć, przybieżeć, rozbieżeć się, ubieżeć, ubieżeć się, wbieżeć, wybieżeć, zabieżeć, zabieżeć się, zbieżeć, zbieżeć się; pobiec, przybiec, ubiec, wybiec; biegać, dobiegać, nabiegać, nabiegać się, nadbiegać, obiegać, odbiegać, pobiegać, przebiegać, przebiegać się, przedbiegać, przybiegać, rozbiegać się, ubiegać, ubiegać się, wbiegać, wybiegać, wybiegać się, zabiegać, zabiegać się, zbiegać, zbiegać się; nabiegnąć, zabiegnąć, zbiegnąć się; ubiegiwać się.

Cf BIEGŁY, BIEŻĄCY, BIEŻENIE

ZZie