[zaloguj się]
[pdf]

GONIĆ (435) vb impf

W inf gonić (8), gónić (5); gonić Mącz (4), Oczko, KochFr; gónić KochTarn; gonić : gónić SarnStat (2 : 4). ◊ W formach imp góń, góń-. ◊ W pozostałych formach gon- (19), gón- (7); gon- MurzHist, Mącz (9), ZawJeft, GosłCast; gón- KochPs, KochPieś, KochFrag (2); gon- : gón- KochJez (2 : 1), SarnStat (5 : 2).

Fleksja
inf gonić
indicativus
praes
sg pl
1 gonię goni(e)my, gonimy
2 gonisz gonicie
3 goni gonią
praet
sg pl
1 m goniłem, -m gonił m pers gonilismy, -chmy gonili
2 m goniłeś, -ś gonił m pers
3 m gonił m pers gonili
f goniła m an gonili
n goniło subst goniły
fut
sg pl
1 m będę gonił, gonić będę m pers będzi(e)m gonić
2 m będziesz gonił, gonić będziesz m pers gonić będziecie, będziecie gonić
3 m będzie gonił, gonić będzie, będzie gonić, będzie gonił, gonić będzie m pers będą gonić, gonić będą
n będzie goniło subst
imperativus
sg pl
1 góńmy
2 góń góńcie
3 niechåj goni
conditionalis
sg pl
1 m bym gonił m pers bychmy gonili
3 m by gonił m pers by gonili
impersonalis
praet goniono
participia
part praes act goniąc, goniąć

inf gonić (87) [cf też GONIĆ SIĘ inf]. ◊ praes 1 sg gonię (10) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg gonisz (2). ◊ 3 sg goni (48). ◊ 1 pl goni(e)my (2) RejZwierz, KlonFlis, gonimy (1) RejWiz. ◊ 2 pl gonicie (1). ◊ 3 pl gonią (26). ◊ praet 1 sg m goniłem, -m gonił (9). ◊ 2 sg m goniłeś, -ś gonił (4). ◊ 3 sg m gonił (64). f goniła (6). n goniło (3). ◊ 1 pl m pers gonilismy (1) Leop, -chmy gonili (1) RejPos. ◊ 3 pl m pers gonili (69). m an gonili (2). subst goniły (2). ◊ fut 1 sg m będę gonił (3) LubPs, BielKron, KochPieś, gonić będę (3) BierEz, BudBib (2). ◊ 2 sg m będziesz gonił (2) BielSat, PaprPan, gonić będziesz (1) BudBib. ◊ 3 sg m będzie gonił (5), gonić będzie (2), będzie gonić (1) MetrKor; będzie gonił RejWiz, Leop, ModrzBaz, GrabowSet; gonić będzie RejZwierc; będzie gonił: gonić będzie BibRadz (1 : 1). n będzie goniło (3). ◊ 1 pl m pers będzi(e)m gonić (1). ◊ 2 pl m pers gonić będziecie BibRadz (2), będziecie gonić (1) KołakSzczęśl. ◊ 3 pl m pers będą gonić (3) Leop (2), BielSpr, gonić będą (1) BibRadz. ◊ imp 2 sg góń (7). ◊ 3 sg niechåj goni (1). ◊ 1 pl góńmy (1). ◊ 2 pl góńcie (3). ◊ con 1 sg m bym gonił (1). ◊ 3 sg m by gonił (9). ◊ 1 pl m pers bychmy gonili (1). ◊ 3 pl m pers by gonili (5). ◊ impers praet goniono (3); -ono (1), -(o)no (2). ◊ part praes act goniąc (37), goniąć (1) SeklKat.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Biec, podążać za kimś (lub za czymś), by go ująć lub stoczyć z nim bitwę; ścigać, zmuszać do ucieczki, tropić; prześladować; fugare Mącz, Calag; insequi, prosequi Mącz, Cn; sequi Calag, Cn; consectari Calep, Cn; vestigare Mącz; insectari Calep; consequi, persectari, sectari Cn (378): Leop Deut 1/44 [2 r.]; LIwius Házdrubalá/ gdy poráźił márnie/ Iáko záwżdy w pogonią/ wnet ſie káżdy gárnie. Ten ludzi záhámował/ áby nie gonili/ Mowiąc/ s kimżebychmy ſie potym záſię bili. RejZwierz 42; Mącz 138c, 490b; BielSpr 14v, 27 [4 r.]; Y przjſzedł Gideon do Iordaná przepráwić ſię ſam/ y trzyſtá mężow/ ktorzy znim/ á ſprácowáni (byli) goniąc. BudBib Iudic 8/4; Calag 297a, 358b; iuż go y bog (práwi) Opuścił: góńcie/ wiążćie: nikt go nie wybáwi. KochPs 103; SkarŻyw 358; KochTarn 76; Calep 245b, 542a; Nigdźiey miru nie máią/ nigdźiey ich nie táią: Wſzędy gonią y wiążą/ wſzędy ich śiepáią KlonWor 37.

gonić kogo, co (252): a nym gonyl pod danych Crolia iego mylosczi sbronya ostra zmyeczem dobythem mayącz wrąkv syekierką ZapWar 1531 nr 2434, 1503 nr 1925, nr 1926, nr 1927, 1510 nr 2079, 1537 nr 2495, 1538 nr 2577; March1 A3; BierEz L, O3v; March3 T8v; proſchil go o pomocz abi mu pomogl gonicz ſlodziey czo mu pienyandze pobrali LibMal 1543/67; RejJóz Q3v; SeklKat H3v; HistAl I2v, M3; GliczKsiąż Iv; LubPs E2, gg2v; GroicPorz mmv; W nocy chłopá goniono á on łamał kraty/ Gdzye widzyał rozwieſzone ony pſtre kábaty. RejWiz 12; Leop Gen 31/23, Ex 14/4, 8, 17, 23 (12); Komu koń álbo co inſzego vkrádną/ tedy ma wnet ſąſiad wezwáć/ áby s nim złodzyeiá gonili UstPraw I3; RejFig Dd4; RejZwierz 21v, 40v [2 r.], 102v, 125; A nieprzyiaćioły ſwe gonić będźiećie/ y poráźićie przez miecz. BibRadz Lev 26/7; Rozbiłeś namiot gniewu/ á goniłeś nas mordowałeś nic nie przepuſzcżáiąc. BibRadz Thren 3/43, Gen 14/14, 15, 31/23, 36, Ex 14/4 (28); Młodzyeniec ſyn krolowey goniąc Cyruſá/ nádiechał mieyſce gdzye woyſko leżáło Cyruſowo BielKron 112v, 15v, 16, 17v, 20v, 30v (95); Nullo impellente cadebant, Pádáli ácz ich nikt nie gonił. Mącz 287b, 138d, 385c, 386a [2 r.]; RejPos B, 141; Albo puść ná nie ſtrzelbę/ dziáłá/ árkabuzy/ Będzieſz gonił po leſie ony Gáłáguzy. BielSat M4; Przecż ſie fráſowáć co iuż s cżáſem zginie/ Trudno to gonić co z wodą vpłynie. RejZwierc 230, 64v, 256, 257, 262v; BielSpr 7, 17v, 30v, 36, 42v (9); BudBib Iudic 4/22, 1.Reg 7/11, Thren 3/43, 1.Mach 2/24, 15/11; Ale ći ktorzi go gonili/ náſzedſzi ná on dom/ á rozegnawſzy wſzytki ktorzi śię chćieli záſtáwić/ vderzili ná onego nędzniká ModrzBaz 31, 78v [2 r.], 111, 113v; KochPs 25; Poſłał wnet Maurus gonić S. Benedictá SkarŻyw 251, 348, 392, 473 [2 r.], 481, 503, 509, 544; StryjKron 66, 305, 310, 406, 442 (12); KochJez A2v; GostGosp 169; KochFrag 19; KołakCath A4v [2 r.]; KołakSzczęśl B, Bv; WYrozumieliſmy/ iż Piotr goniąc Máćieiá/ bárzo go ná vlicy ránił SarnStat 620, 150, 620, 648 [4 r.], 699 [2 r.], 1112; Byś tu ták v nas widźiał śmiałbyś ſię/ lecż oni Nie śmieią ſię/ gdy cżęſto Zoraẃ chłopá goni. KmitaSpit A2, B4, C; PowodPr 10; My głodne Niemce po wodźie goniemy Z ſwym właſnym zbożem/ y cżęſto toniemy. KlonFlis D3v; KlonWor 21. Cf Zwroty.

gonić za kim, za czym (18): MetrKor 34/134v, 40/825; LubPs gg5, hh4; Pámięthayćie iáko oycowie náſzy byli wybáwieni w morzu czerwonym/ gdy Fárao gonił zá nimi z woyſkiem twym. BibRadz 1.Mach 4/9, Ex 14/23, Eccli 27/21 [22]; ty wezmi sługi paná twego/ á goń zá nim/ áby nie doſtał ſobie miaſt zámknionych BudBib 2. Reg 20/6, Gen 44/4, Iudic 1/6, 4/16, 8/5, 12 (10); StryjKron 752.

gonić po kim (1): á Filon Kmitá Stároſtá Orſenſki z Oſcikiem Iurgim Woiewodą Mſciſławſkim nie máiąc więcey dwu tyſiącu Rycerſtwá po nich gonili z okrzykiem bijąc/ ſiekąc/ y imáiąc StryjKron 772.

gonić dokąd [do czego (26), na co (4), pod co (2); w co (1)] (32): anym thobye rany krwavey narącze lyevey zadal gwalthem anym czyebye gonyl doyszby ZapWar 1503 nr 1927; Ci poráźili one/ y gonili aż do Sydonu wielkiego/ y do wod Máſsereffot/ y ná polá Másfe Leop Ios 11/8, 2.Reg 11/23; RejZwierz 21v; Y gonili zá nimi Egiptcyánie áż do śrzod morzá BibRadz Ex 14/23; á Dawid mieſzkał ná puſzczy/ y dowiedźiał ſie iż go Saul gonił áż ná puſzczą. BibRadz 1.Reg 26/3, Gen 14/14, 15, 1.Mach 11/73; poráźił ie y odiął wſzytek lud y łup/ y gonił áż do zyemie Dámáſzku BielKron 11v; Poráźiwſży Troiany Grekowie/ gonili ie áż pod ſáme mury/ y pobili ich wiele gdy ſie do miáſtá w bronę ćiſnęli. BielKron 59; poráźili Tátáry/ zwłaſzcżá iezdni ktorzy ie gonili: dáleko ná błotá. BielKron 406v, 20v, 40v, 58, 63v, 65v (18); Tákież Pelopidás Tebáńſki w Grecyey/ rozumieiąc iż go nieprzyiaćiel miał gonić do Rzeki/ nákładł drew w koło w thyle woyſká nád rzeką/ przepráwił ſie przes rzekę BielSpr 44v; BudBib Iudic 4/16; StryjKron 390; Ktory też zá PRypiećią Tátáry pogromił/ Gdy z Litewſkim Hetmánem áż ich w Hordę gonił. KołakCath A4v. Cf gonić odkąd dokąd.

gonić odkąd dokąd (1): Ktorego [Serona] od pagorku Betorona/ áſz do polá gonili/ poráziwſzy z nich około ośmiſet mężow BudBib 1.Mach 3/24.

W przeciwstawieniach: »gonić ... uciekać (a. uciec) (60), pierzchać (a. pierzchnąć) (6), ubieżeć (a. ubiec) (3)« (69): March1 A3; BierEz O3v; March3 T8v; SeklKat H3v; VCieka bezbożny/ gdy go nikt nie goni Leop Prov 28/1, Iudic 9/40, 2.Reg 24/13; BibRadz Gen 31/23, Lev 26/17, Iudic 9/40, Eccli 27/21 [22]; Látyny ſtrách ogárnął/ pocżęli vciekáć/ á Rzymiánie ie gonili bijąc. BielKron 120; pocżęli Wołoſzy pierzcháć á náſzy ie gonili y zábijáli/ drugie poimáli BielKron 407; ledwie drudzy vćiekli do okrętow/ y to ie w pław gonili ſtrzeláiąc z łukow á kiymi ćiſkáiąc BielKron 444v, 45, 50, 54v, 58, 63v (37); Fugax contra insequentes Crocodillus. Prętko vcieka gdy go gonią. Mącz 138d; A choć was nikt gonić nie będzie vciekáć będziecie. RejZwierc 256, 64v, 262v; BielSpr 54, 66v; A gdy go gonił Krol Antyoch/ tedy vćiekł do Dory miáſtá nád morzem leżącego. BudBib 1.Mach 15/11, Iudic 1/6, 8/12; ModrzBaz 113v; SkarŻyw 544; ácz go kilko ſet Litwy goniło/ vbieżał. StryjKron 406, 255, 305, 310, 442, 642, 757; Vciékł/ á nikt go niegónił. KochFrag 19; KołakSzczęśl B, Bv.

W charakterystycznych połączeniach: gonić gałaguzy, łotrzyki, mężobojcę, nieprzyjaciela (19), złoczyńce (3), złodzieja (6); gonić za szkodą (2), za towarem, za wojskiem, za wozmi; gonić bijąc (17).

Przysłowia: Tákże záwżdy ná wzaiem/cżárt iwáná goni/ A obádwá ni wzwiedzą/ kiedy będą w toni. RejZwierz 125.

Rad zły vcyeka choć go nikt niegoni. March1 A3 [idem] March3 T8v.

Zwroty: praw. »gorąco gonić« = ścigać, tropić w czasie dokonywania przestępstwa lub natychmiast po jego dokonaniu (1): A gdy yego szyemya Bądzye puſtha thedy then czlowyek ktho gorączo gony ma obwyeſczycz ymyenye na blyſſze od onego myescza czo gony slyad MetrKor 34/134v.

»gonić [kogo] śladem« = persequi vestigia Vulg (2): Leop Ex 14/9; Iáko gdy ie krol z woyſki ſwemi gonić chciał onym ſládem ich/ iáko ſie o nim Morze záwárło y záthopiło go ze wſzyſtkiemi woyſki iego. RejZwierc 204.

praw. »ślad, śladem gonić« = per vestigia sequi JanStat [szyk zmienny] (6 : 1): Item ktho bądzye ſlyad gonycz za zwem thowarem albo za kthorą skodą y przydzye ſlyad na thą strona dnyeſtrv rzeky, thedy on ma stapycz trzy stopyenye od brzegv kthorego pana zyemya bądzye MetrKor 34/134v; abowyem. then. ktory goni ſlad wiſchey dzyeſzyąnczi thowarow vkradzyonego, powynyen ſąm gnacz ze wſſyamy. odewſſi dowſſy, aſz do oſthateczny wſſy. MetrKor 40/813, 34/134v, 40/812 [2 r.], 825; áby ſzládem tegóż złodźieiá chćieli z nim gonić SarnStat 699.

»uciekającego gonić« = fugientem insequi Modrz, Cn; fugientem sequi Cn (2): bo vćiekáiących Litwá áż do Okmieny rzeki goniłá/ bijąc/ koląc/ ſiekąc/ topiąc/ y imáiąc StryjKron 390; ModrzBaz 31.

»gonić [kogo] jako zbiega« [szyk zmienny] (2): á ktore z prośbą byli wyrzućili/ te iáko zbiegi gonili [hos tanquam fugitivos persequebantur]. Leop Sap 19/3; SkarŻyw 347.

Szeregi: »gonić i (aż) dogonić« = (per)sequi et apprehendere a. assequi a. attingere a. comprehendere PolAnt (5): BibRadz Gen 31/23, Ex 14/9; Lecż pan (onego miáſtą [!]) Wezeká vćiekl/ y gonili zá nim áſz go dogonili BudBib Iudic 1/6, Ier 52/8; Goniłem nieprzyiaćielá/ y dogoniłem KochPs 25. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].

»gonić albo łapać« (1): Dla tego vſtáwiamy: iż którykolwiek z ſług zá roſkazániem páńſkim złodźiei álbo złoczyńców którychkolwiek gonić álbo łápáć [insequi et apprehendere JanStat 582] niechćiał/ tákowy ná wieki niech będźie bezecny SarnStat 648.

»gonić, pobrać« (1): y poimał iednego Kroliká/ drudzy vćiekli/ ktore vmyſlił gonić/ pobráć/ y poſłáć do Hiſzpániey BielKron 442v.

»gonić i (albo, aza) poimać« = persequi et attingere a. capere PolAnt; insequi ac capere Modrz (6): BibRadz Ier 52/8; á ſkoro brony zámkniono wyſzli precż fortą/ gońcie ie rychło áza ie poimacie. BielKron 46v; BudBib Iudic 8/12; ModrzBaz 31; SkarŻyw 473 marg; á którzyby tym/ którzy gonili álbo poymáli [insequentibus et apprehentibus JanStat 582]/ bezecność zádawáli/ w tęż winę bezecnośći zárázem niech wpádną. SarnStat 648. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 2 r.].

»gonić i poścignąć« = persequi et comprehendere Vulg (1): On wziąwſſy bráćią ſwoię/ gonił gi przez ſiedm dni: y pośćignął ná gorze Gáláád. Leop Gen 31/23.

»prześladować albo gonić« (1): Kogo przeſláduieſz álbo goniſz? pſá zdechłego? cży? komorá żywego? BielKron 67.

»gonić abo uchodzić« (1): Záś iáko huffy ábo ſtoiące powroćić/ ábo pomieſzáne ſpráwić á záſtánowić: ktemu też iáko nieprzyiaćielá gonić/ ábo też przed nim vchodźić [vel hostes insequendi, vel terga vertenda sint] ModrzBaz 111.

W przen [kogo, co] (9): Ale miła niecnotá/ y niewinne goni. RejZwierz 21v; RejPos A5; BudBib Thren 3/65; A przewrotné złe ludźi ćicha pómſta goni. KochPs 3; Iák teſkne vboſtwo/ ktore wielu goni/ Drugi do Indyſkich kráiow przed nim ſtroni. WisznTr 33; Ia wierzę/ że ieſt dźikié [szczęście]/ bo ſye ludźi chroni/ Y nieśćignióné wiátry ſwymi ſkrzydły goni. ZawJeft 28; By nie wiedźiał/ iák długo żal go będźie gonił GrabowSet B4; LatHar 578.
Zwrot: »gonić wiatr po lesie« = na próżno ścigać (1): Potymby z koniem piérzchnął: góńże wiátr po leśie WyprPl A2v.
Przen: Następować szybko po sobie [co] (5): Ieden kłopot drugi goni BielKom A4; Iego porząkiem [!] Láto Wioſnę góni KochFrag 16; Wał więtſzy/ mnieyſzy goniąc/ á kruſząc go pſuie GosłCast 42; Potym nádeydą kępy w teyże toni/ Gdźie naprzod Drwálſka Nieznáchowſką goni KlonFlis F4v; Bo ná morzu przygodá iedná drugą goni. PudłDydo A2.
a. Ścigać, tropić zwierzynę, polować, łowić; sectari Cn (67): Lowiec miał chártá rychłego/ Vganiał nim záiącá kożdego: Poki iedno dobrze gonił/ Poty był ſwemu Pánu mił. BierEz N2, N2; A thak bandzie zandal aby thego pan Markrabya, czo yesth stharadawna naſſe bronycz nyekazal. yowſzem yem zakazal gonycz w lyeſzyech naſſych LibLeg 7/69V; RejRozpr C3, F3v, H2v; RejWiz 78v; Iſzpan tego nie rozumieiącz pytał/ coby ſie wyżeł rozumiał/ tákież y ogarz/ powiedział p. Woiewodá/ Tegoli práẃi w. m. chceſz ktory náyduie/ cży tego ktory goni. GórnDworz S2.

gonić co (47): Widząc Wenus iey nieſtátki/ Iż niechce być cżłowiek z kotki: Záſię iey twarz przemieniłá/ W ktorey myſzy w przed goniłá. BierEz I3v, S; Gonią Liſa niedla mięſa ale dla ſkory FalZioł IV 14a, IV 3c, 6b, 7d; Od dziſiadniá do iutrá/ woł záiącá goni/ á wżdy go niemoże doſćignąć/ vgonić. March3 X; BielKom E6; LubPs F; Iáſtrząb goni Cietrzewie á Lis płoſza kury RejWiz 102, 42, 45, 68v, 77, 89v, 138; RejZwierz 42v, 78v, 119, 120, 125, 129v [2 r.]; ći myſliwcy nie ptakow áni záięcy gonią/ ále złośći ludźiem rozmáite wyrządzáią BielKron 467, 375v; KwiatKsiąż Gv; ták iż dla niego Krol Polſki w leśie mieſzkáć muſiał/ w ktorym źwierzá goniąc/ nogę ſobie był złamał. LeovPrzep A3; HistRzym 115, 115v, 127; Rybitw goni ſzcżukę/ ſzcżuká okuniá/ okuń też / dławi nędzną płoćicżkę kędy może wedle woley ſwoiey. RejPos 331, 247; RejZwierc 77v, 143, 146v, [213]v, 221; BielSpr 37; BudBib 1.Reg 26/20; PaprPan V2v; Cżáſow też pewnych niechby [...] źwierz po bezdrożnych puſzcżách gonili ModrzBaz 110v; KochDryas [A3]; KochOdpr B3v; Oczko 28; SkarŻyw 519; KochJez A2; KlonFlis F3.

gonić z kim, z czym (2): Azaſz niewieſz iż lepyey s cnotliwym ſąſiádem. Niż z owym co ſie z woźnym á s pozwy z nim łomić/ Albo cżáſem po polu iáko z wilkiem gonić. RejWiz 99; Ieſt tám Ogarz Cerberus/ co ich dawno cżeka/ Iedno iż milcżkiem kąſa/ á nigdy nie ſzcżeka. [...] A gdyby ſie iął gonić/ to pewnie do iámy/ Ale iście nie z Liſem/ lecż s ſámymi pány. RejWiz 162v.

gonić za czym (1): Tego z dawná vcżyli zá Záiącem gonić RejZwierz 41.

W przeciwstawieniu: »uciekać ... gonić« (1): Y polné vćiekáią ſtádá: ten ſwéy bróni Ieſzcze niepráwie świádom/ bez obrázy góni KochJez A2.

W charakterystycznych połączeniach: gonić cietrzewie, gołębia (2), jastrząba, jelenia (3), koguta, kozy, kuropatwę, lisa, muchy (3), myszy, owieczki, płociczkę, psy (3), ptaki (2), pustołki, sarnę, szczukę, świnic, zając(a) (zajączka) (6), zwierz(a) (4).

Szereg: »nie łowić ani gonić« (1): y thego mv bronyą, aby on w lyeſzyech thych kthore ſzą wpanysthwye naſſyem nyelovil any gonyl. LibLeg 7/69. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].
W przen (6): Ták też nędzne robacżki/ po ſwiátu goniemy/ A gdy nas też połápyą/ áni ſámi wzwiemy. RejZwierz 130.

gonić co (5): RejWiz 65; Muchy gonić chceſz/ nic potym/ iákobyś niewiáſty niewidział. SkarŻyw 581. Cf Zwroty.

Zwroty: peryfr. »motyla gonić« = ubiegać się o rzecz nieistotną, nieważną (2): A kto ma motylá gonić Woli ſie z iáſtrząbem łomić RejRozpr F4; RejKup m4.

peryfr. »gonić skowronka na grudzie« = uganiać się za rzeczą nieosiągalną (1): Bo dziś práwie proſći ludzie Gonią ſkowronká ná grodzie [!] RejRozpr A4.

Przen (1):
Zwroty: »orłem gonić« = posługiwać się przekupstwem (1): Bom widzyał iedno kſiążę tu pod zamkiem w polu/ Ano ſie zá nim włocży dziwnego kąkolu. Podobno ći co ſie to ták włocżą zá dworem/ Co wſzytko orłem gonią á drugie też worem. RejWiz 75v.

»gonić worem« = kraść (1): RejWiz 75v cf »orłem gonić«.

b. O ptaku w okresie popędu płciowego (1): Gżegżelicá Ieſt v ptáſtwá leśnego iáwna wſzetécżnicá. Sámá goni po leśie Sámcżyki waśniwe KlonWor 60.
2. Pędzić przed sobą, gnać; popędzać, poganiać; zmuszać do szybkiego biegu; pellere JanStat (6): chłopi iáko pſá wśćiekłego po wśi gonili [plebana] OrzRozm H2v.

gonić kogo, co (4): Na dychawiczę barzo dobre, vtucżywſzy Kura ſtharego/ y dać go gonić aże ſie vkona/ potym zciąwſzy mu ſziję: wywnęthrzyć FalZioł IV 18d; Iáko gdy go dzieći goniły wołáiącz zá nim łyſy idzie łyſy idzie/ iáko wnet kilká niedźwiedzi przybieżawſzy [...] ony dzieći podrapáły. RejZwierc 125; iżeś ty ſzlák/ gdźie konie álbo woły goniono z Korony/ nád Dekret królewſki vganiał. SarnStat 142, 398.

W przen [co] (1): Bys też nędzną muche zdłaċzył [!] Albo liehe zdziebłko złomił Czo je przedtem wicher gonił RejKup dd8.
3. Przepędzać, odpędzać, wypędzać (8): Powiedal thez ze ſtroni pozwane nieſtawali ale im trudno belo nietilko ſtanac ale ſie y glupie vkazac miedzi one Woiſka wciaſnich kaciech zaſadzone nadto ieſce oſadziwſzi podlug miſli ſwei gonic kazali PaprUp H4.

gonić kogo, co (7): yako mnye y kmyeczye moye zmychrowa yan (obolv) oborvlsky vmnyeyszyl wbydle zaymayacz y gonyacz ye ZapWar 1527 nr 2362; BierEz Ov. Cf gonić kogo, co od czego; kogo z czego.

gonić kogo, co od czego (3): Pśi to rádzi vcżynili/ Wilki od trzody gonili BierEz F2, M; Figá oná wſzędy ſie nád nią zyeleniáłá/ A ná gáłąſkach iágod pięknych doſyć miáłá. Rwąc ie ſobie młodzyeniec ná poły ią złomił/ Lękł ſie pátrząc áby go kto od niey nie gonił. RejWiz 34v.

gonić kogo z czego (2): a nath thy krzywdy Iam go szdomu yego nyegonyl ZapWar 1507 nr 1980; RejKup l2v.

4. Szybko biec, pędzić (2): á ieſt to táki pies by nie był poſtronny á niewiem zacżby ſthał/ bo ná kożdy dzień wyciecże/ to ták długo goni áż mu chłopięthá ledá s chárćiſkiem gdzye zábieżą RejZwierc 90.
a. Iść w zawody, ścigać się [co] (4): Bo co wcżorá pozdno iadł dawno zrzućił ſkwárnę/ A nie tylko Záiącá mogłby gonić Sárnę. RejWiz 31.
5. Brać udział w zawodach, w turnieju, potykać się; concurrere Mącz, Cn; decurrere Cn (17): RejFig Dd3v; BielKron 312v; Nuż Węgrzy ktorym to ieſt iáko rzecż przyrodzona/ zá tarcżą dobrze ſiedzieć/ y mężnie gonić/ niechaj y w tym moy Dworzánin Węgry przeydzie GórnDworz E3.

gonić do kogo (1): Iednego cżáſu przyſzli iáko wielkie woyſko iezdnych: y obſtąpili iego komorkę/ y cżynić igrzyſká pocżęli/ goniąc do ſiebie z drzewy SkarŻyw 167.

gonić z kim (2): BielKron 331; Dzierżą żeby ſie chłop bił/ y záwżdy tho bywa/ Ale z nim trudno gonić/ bo koniá nie miewa. RejZwierc 241v.

Zwroty: »z kopiją gonić« (1): á przez wierutne opilſtwo/ przyſzli do tákiey nędze y vboſtwá/ żeby mogł v drugiego był w mieſzku nawet z kopiją gonić WerGośc 215.

»na ostr(z)e gonić« = hastis concurrere Mącz; concurrere diris armis a. ferro Cn [szyk zmienny] (5): proſił Dobieſzá by mu ku poććiwośći ná oſtre gonił w weſele. BielKron 354v; Mącz 74a, 85a [2 r.]; A gdy záſię do wſpominánia gonitwy iákiey przydzie/ hnet ſie s thym wyrwie/ iáko raz goniąc ná oſtre przed krolem Lodwikiem/ áż go zá koń było wyſádzono. GórnDworz N4v.

»gonić do pierścienia« = decurrere Cn (1): A názaiutrz to ieſt dnia pierwſzego Grudniá/ gonili kſiążętá do pierśćieniá o niektore klenoty BielKron 331.

Szereg: »gonić a(l)bo szermować« [szyk 1 : 1] (2): iáko to iáſnie widuiemy/ gdi ſie dwá biją/ ábo gdy gonią/ ábo gdy ſzermuią/ gdzie ći/ kthorzy pátrzą/ beż żadney znácżney przicżyny/ iedni temu/ drudzy owemu dziwnie życżą GórnDworz D4v; BielSpr 5.

Iron (1):

gonić kogo za kim [= uciekać przed sprowokowanym do bójki] (1): Wſkrześ ktorego [Greka] á ſpuść go z Andrzeiem zápáſy/ By chciał Agámemnoná day im w ręce ſáſy/ Trudnolić tho vcżynić ſprobuy go ſam ſobą/ Ale go będzyeſz gonił prędzyuchno zá tobą. PaprPan P.

W przen (1):
Zwrot: »gonić gonitwę« (1): Goń dobrą gonitwę wiáry [Certa pulchrum certamen fidei] BudNT 1.Tim 6/12.
6. Usilnie starać się o coś, dążyć do czegoś, usiłować; czyhać, dybać na coś; wywoływać coś, prowokować; domagać się czegoś, szukać; consectari, insistere, ruere Mącz; accersere, attrahere, mendicare, quaerere, serere Cn (22): Nie iżbym iuż wźiął/ ábo iuż doſkonáłym był: ále gonię/ owabym vchwyćił/ dla czegom ieſt od Chriſtuſá Ieſuſá vchwyconym. WujNT Philipp 3/12 [idem] s. 552.

gonić co (1): krótkié ludzkié látá. Gonić w nich wielkié rzeczy/ á dáć gotowému Vpływáć/ podobno to bárzo ſzalonému. KochFr 131.

gonić na co (18): BielKom nlb 6; Do ktorey nie przekaża/ więcey iedno zbytek/ Prze ktory ią tráćimy/ goniąc ná pożytek. RejZwierz 72; BielKron 410v; In perniciem suam ruere, Ná ſwą ſzkodę gonić. Mącz 361c, 385b, 397a; Broniłem ſię iákom mogł/ będąc ták w zley toni/ Ledwo teu [!] vydźie guzow ktory ná to goni. Prot A3v; MycPrz II Av; Tenli co prześláduie/ inſtyguie/ krwie prágnie bliźniego/ ná nię goni/ lży/ háńbi/ nienawidźi? CzechEp 25; RybGęśli B2. Cf Zwroty.

gonić czym (2): CzechRozm 112v; Co zá głupſtwo moy Boże/ ráną ná śmierć gonić/ Gdyż iádu iey krom tego nie możeſz ſię z chronić. RybGęśli B2.

Zwroty: »na gardło gonić« = dybać na życie (1): Potem gdy oni na iego ſprawie nie przeſtáwali/ ale mu na gardło gonili/ muśił ſobie proradźic [!] vcieczęnim z Biſkupſtwa MurzHist V2v.

»na guz gonić« = mendicare sibi malum Cn (3): ktoryby też rad ſie wádził á ná gus gonił/ áby tákyemu nye zlecał ſyná. GliczKsiąż L8v; CzechRozm 112v; Ná guzy niſkim nie gonię/ Lecż kto chce bić ſkory bronię RybGęśli B2v.

»na kata gonić« = wdawać się w niebezpieczeństwo (1): Gdyż vcżniowie prawdźiwi Chriſtuſowi/ będąc iáko owiecżki bes rogow/ ná kátá gonić/ áni ná powroz nie máią CzechRozm 248v.

»gonić na powroz« (1): CzechRozm 248v cf »na kata gonić«.

»restem [ = ostatkiem] gonić« (1): zrozumiałem iz Pan Gniezninski niezarzuca consilia tych ktorzy mu radzą, aby non per extrema rzeczy swe prowadzieł y to iedno tych sprawa ktorzi abo restem gonią, albo impetu non ratione regunt. ActReg 55.

peryfr. »na swe skrzydło gonić« = mieć na widoku własny interes (2): Podobno iáko y łoni Káżdy ná ſwe ſkrzydło goni Pewnie poſpolitey rzeczy Zadny tám niema ná pieczy RejRozpr Dv, F4.

»gonić na zwadę« = occasionem dare rixis, occasionem quaerere rixae Cn (1): á tę mu dał rádę/ By nigdy bez przycżyny/ nie gonił ná zwádę. RejZwierz 12v.

7. Prawdopodobnie wymiotować albo mieć biegunkę (1): Prózno mi ſkwárnę dawaſz: ia nie będę gónił/ Bych téż nabárźiéy piwá wczoráyſzégo zrónił. KochPieś 21.
*** Dubium (1): Więc tu chodźi iáko kurek Nátknął zá bieretek piorek Więc czapká máło nie wzleći Ale mieſſek bárzo ſnieći Ten przed ſie przez pioro goni Iákoż ſie obłamał łoni RejRozpr I3.

Synonimy: 1. bieżeć, naśladować, pędzić, przeć, przenaśladować, prześladować, ścigać; a. łowić; 2. pędzić; 3. odpądzać, odpierać, spądzać; 4. bieżeć; 5. bić się, potykać się, szermować, zawodować; 6. czyhać, godzić, szukać, załawiać.

Formacje współrdzenne cf GNAĆ.

Cf GONIĄCY, GONIENIE, GONIONY, [GONIPIENIĄDZ], GONIWIATR

ZZa