« Poprzednie hasło: ŁOWIĄCY | Następne hasło: [ŁOWIĆ SIĘ] » |
ŁOWIĆ (180) vb impf
o jasne.
inf | łowić | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | łowię | łowimy, łowi(e)my | |||||
2 | łowisz | łowicie | |||||
3 | łowi | łowią |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | -m łowił | m pers | -chmy łowili |
f | łowiła | m an | ||
3 | m | łowił | m pers | łowili |
f | łowiła | m an | ||
n | łowiło | subst | łowiły |
fut | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | łowić będziesz, będziesz łowił | m pers | będziecie łowić |
3 | m | m pers | będą łowić |
imperativus | |
---|---|
sg | |
2 | ł(o)w |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bych łowił | m pers | bysmy łowili, bychmy łowili |
3 | m | by łowił | m pers | by łowili |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
ma być łowiono | ||||||
praet | łowi(o)n(o) | |||||
participia | ||||||
part praes act | łowiąc | |||||
inne formy | ||||||
pass inf - łowić się; pass praes pl 3 - łowią się; pass con pl 3 - by łowiły się |
inf łowić (43). ◊ praes 1 sg łowię (5) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg łowisz (3). ◊ 3 sg łowi (27). ◊ 1 pl łowimy (1) OrzQuin, łowi(e)my (1) SkarŻyw. ◊ 2 pl łowicie (1). ◊ 3 pl łowią (33). ◊ praet 1 sg m -m łowił (3). f łowiła (1). ◊ 3 sg m łowił (7). f łowiła (2). n łowiło (1). ◊ 1 pl m pers -chmy łowili (1). ◊ 3 pl m pers łowili (11). subst łowiły (1). ◊ fut 2 sg m łowić będziesz (4), będziesz łowił (1); łowić będziesz SkarŻyw, WujNT (2); łowić będziesz : będziesz łowił RejPos (1:1). ◊ 2 pl m pers będziecie łowić RejPos (2). ◊ 3 pl m pers będą łowić (3) Leop (2), SarnStat. ◊ imp 2 sg ł(o)w (1). ◊ con 1 sg m bych łowił (1) HistLan. ◊ 3 sg m by łowił (2) LibLeg, RejZwierz. ◊ 1 pl m pers bysmy łowili (1) OrzRozm, bychmy łowili (1) RejPos. ◊ 3 pl m pers by łowili (1) BibRadz. ◊ pass inf łowić się (3). ◊ praes 3 pl łowią się (1). ◊ con 3 pl by łowiły się (1). ◊ impers ma być łowiono (1). ◊ praet łowi(o)n(o) (1). ◊ part praes act łowiąc (15).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Starać się ująć, złapać, schwytać zwierzęta, ptaki, ryby różnymi sposobami; polować
(175)
- Przen
(3)
- a) O zabijaniu ludzi (1)
- b) Przyciągać, nęcić (1)
- c) Czyhać, nastawać na kogo, na co
(1)
- α. O figurze szachowej (1)
- a. O zwierzętach (4)
- Przen
(3)
- 2. W funkcji strony biernej; być łowionym (5)
łowić co (82): Ieden cżłowiek vbogi był/ Ien koniki polne łowił. BierEz F2v, Iv; FalZioł IV 7d, 31c, 32c [2 r.], 39d, 50v; SeklWyzn a4v; RejRozm 399; RejKup cc4v; BielKom C8; UstPraw Dv; RejFig Bb2; RejZwierz 87v; Perły z tego Kálekutu/ ktore łowią w wodzie w ſkorupách ktore zowiemy máćice perłowe. [...] idą z Fártyki. BielKron 268v, 446; ktory [książę] każdego dnia pewnych godźin drotem żelaznym kończaſtym/ muchy zwykł był goniąc lowić. KwiatKsiąż Gv; Mącz 50a, 126c, 379d; SienLek 243 [2 r.]; RejPos 49v; RejZwierc 274; WierKróc A4; GostGosp 100; KmitaSpit B3v, C6v; CzahTr I2; KlonWor 19, 35; Cf »łowić ptaki«, »łowić ryby«, »łowić zwierz«.
łowić czym (20): łowiec [...] ták go [orła] ku polu wpráwił/ Iż y záiące im łowił. BierEz Iv; BielKron 145; KwiatKsiąż Gv; Funda, Procá/ też ſák którym riby lowią. Mącz 139b, 194b. Cf »łowić brogiem«, »łowić pogonią«, »łowić sieciami«, »łowić wędą«.
łowić gdzie (24): Iakom ya [...] nyelovyl w szthavye pana pawla Russyeczkyego anym oddalyl vszythkow yako dwye kopye Thako my bog pomoszy. ZapWar 1513 nr 2145, 1521 nr 2220, 1527 nr 2350, 1550 nr 2671; LibLeg 7/69; łowią go [smoka morzkiego] w Egipcie, ieſt podobny ku Iaſzcżorcze. FalZioł IV 39d; SeklWyzn a4v; RejRozm 399; BielKom C8; RejZwierz 89v; niekthorzy Ziemiánie [...] cudá cżynili Kuglárſkim obycżáiem/ [...] ryby łowili w káłuży [...] wſadźiwſzy ie tám pierwey BielKron 420 [idem WerGośc], 268v, 446; Strum N2; ModrzBaz 110; WerGośc 216; ZapKościer 1580/11; Vrzędnik [...] ná ſwey wodźie nie ma dáć łowić cudzemu rybakowi bez naymu y pożytku. GostGosp 100, 166; WujNT 299; wśi Háldenhorff y Alepin [...] będą mieć wolność w ieźierze Druſſen ryby łowić SarnStat 1090, 466. Cf »na cudzej dziedzinie łowić«, »na powietrzu łowić«.
W charakterystycznych połączeniach: łowić bobry (2), drob, dutki (4), jastrzęba (2), jelenie, koniki polne, muchy, myszy, psy, świnie, wrony, zające (3), źrzobki; łowić w chroście, na (w) jezierze (3), w kałuży (2), w lesie, pod lodem, w morzu, w polu, w potoku, w rzece (rzeczysku) (2), w stawie (2), w (na) wodzie (4), za wiechą (3).
RejPos 49v; Acż biádá ty kokoſzy ná ktory więc łowią/ Iáſtrzębá CzahTr I2.
Táć ieſt Práktyká oná Pánie miły/ która ná kożdym Seymie w Polſzce łowi węgorze. OrzQuin C2v, C2 [3 r.], C4v, D4. [Ogółem 6 r.].
Cervus canes trahit, Proverb. Yelień pſy łowi Mącz 50a.
Aureo piscari hamo, Złotą wędą łowić/ to yeſt/ dla máłego pożitku wielki nákład vczinić. Mącz 21c; OrzRozm S4v.
»na cudzej dziedzinie łowić« (1): Obawiáiąc ſię ſzkod w żyćiech vſtáwiliſmy áby żaden nieśmiał ná cudzey dźiedzinie łowić záiący UstPraw Dv.
»pogonią łowić« (1): Tego to Herbu Kſiążętá/ Dzierżą ſie Słuckie Paniętá Ktory Herb Pogonią zową/ Od pogoni ktorą łowią. GliczKsiąż Av.
»na powietrzu łowić« (1): Piscari in aere proverbium, Ná powietrzu łowić/ to yeſt tám ſzukáć gdźie niemáſz nic. Mącz 301a.
»ptaki łowić« = aucupari Calag, Calep [szyk 5:1] (6): Ptaki rozmáite łowiąc: Zá ćietrzewiem wzgorę [ptasznik] pátrzał/ By mu śidło ná ſzyię wdział. BierEz K2v; FalZioł V 49v; SIemuſzowſki [...] Zda mi ſie w káżdym polu/ káżdyby ptak łowił. RejZwierz 89v; Mącz 276b; Calag 541b; Calep 113a.
»ryby łowić« = piscari Mącz, Calag, Calep, Vulg; capere a. venari pisces Mącz [szyk 26:12] (38): ZapWar 1521 nr 2220, 1527 nr 2350, 1550 nr 2671; BierEz I3; OpecŻyw 39v; KrowObr 233v; OrzRozm S4v; BielKron 145, 182v, 294v, 420, 452v; Vno genere capere pisces Yedńákiem obyczáyem łowić riby. Mącz 143c, 139b, 194b, 301a, 483c; HistRzym 11v, 33v, 38v, 81v; RejPos 176v, 277v; Strum E4; Calag 194a; SkarŻyw 595, 599; ZapKościer 1582/40v; Sieći z iedwabiu drugie z ciągnionego złotá/ kazał czynić/ á záraz ledá gdzie do błotá/ Przyſzedwſzy ryby łowił choć ich tám nie było/ Byle ſie woley doſić Tyrańſkiey pełniło. StryjKron 51; WerGośc 216; Calep 185a, 808b; GostGosp 62, 166; [apostołowie] byli w łodzi/ y łowili ryby ná iezierze Genezáretſkim WujNT 299, Ioann 21/3; SarnStat 682, 1090.
»łowić sieciami, watami, kłomiami, brodnią, klepami« [szyk 9:2] (6:2:1:1:1): Iako my othym wiemy iss on nyelovil ryb pospolithych Sczuk linow y karassiow wsthawie [...] Siecziami vathami y klomiami przes ssia y przes sluzebniki iego ZapWar 1550 nr 2671, 1527 nr 2350; BielKron 452v; Mącz 276b; ZapKościer 1580/11; nie płoty/ ále śiećiámi ma bydź łowiono iáko zwyczay ieſt. SarnStat 917, 682; KmitaSpit C6v; Gdy kto oklep ogłowią/ y łycżáną brodnią Lowi źrzobki/ trzymáiąc v Neſtru przewodnią/ Bierze kozły/ bárány/ y co ſię náwinie KlonWor 19.
»staw łowić« = opróżniać staw z ryb (1): to ieſt wielka praca/ kiedy Staw łowić/ dopiéro łowiſko chędożyć. Strum F.
»wędą łowić« = piscari hamo Mącz (3): Hamiota. eyner der mit dem angel fiſchet. Ktory wędam łowy. Murm 94; OrzRozm S4v; Mącz 21c.
»łowić źwierz (a. zwierzę)« [szyk zmienny] (4): BielKron 293v, 445; Vt venatores solent indagare feram, Lowić zwierzę/ oſládą dochodźić. Mącz 168b; Twárdźiſmy z rodu ludźie/ Syn [...] ſkoro podrośćie/ Lowi źwierz rozmáity pilno w dźikiem chrośćie ModrzBaz 110.
»łowić albo strzelbą dostawać« (1): Figere cervos, Yelienie łowić álbo ſtrzelbą ich doſtáwáć. Mącz 126c.
»porywać i łowić« (1): Pantheron sive Pantherum, Poniek/ yeſt nieyáka śiadká którą ptaki poriwáyą y łowią. Mącz 276b.
łowić kogo, co (44): MurzHist L3v; LubPs ee4; Pyękny też owo Pſtrążek coś go owo widzyał/ A też ſnadź powiedáią by przy złocie bywał/ A wżdy widziſz nieborak iż był wnet ná wędzye/ Tákći nas to łákomſtwo márnie łowi wſzędzye. RejWiz 72v; Otho ia poſlę wiele rybitwow/ mowi Pan/ y będą ie łowić [piscabuntur eos]: á po tym poſlę im [venabuntur eos] wiele myſliwcow/ y będą ie łowić po wſſelkiey gorze/ y po wſſelkim pagorku/ y ze wſſech iáſkiń ſkálnych. Leop Ier 16/16; BibRadz Ier 16/16, Thren 3/52; Chce mie wziąć Menelaus do domu swojego, Dlategoś ty [Helena do Wenus] tu przyszła, łowiąc mie niebogę? KochMon 33; BudBib 4.Reg 5/7; Thren 3/52; Po śmierćiách ſtąpam/ á przedśię twóy zakón wyznawam/ Zli mię łowią/ ia przedsię twych vſtaw nie zoſtawam. KochPs 183; Ani tuſzę by co ták wdzięcżnego było/ [...] Cżęſto widzieć gdy śmierć wielu nagle łowi/ Niedbáiąć choć byli ieſzcże nie gotowi. WisznTr 33; Lowic ón [szatan] nas kſztałtem dźiwnym/ krążąc iáko Lew ſrogi/ Ale my ſtárániem pilnym/ nie daymy ſię zwieść z drogi ArtKanc L19v; GórnRozm A4; GrabowSet G2; SkarKaz 3. Cf Fraza, Zwroty.
łowić czym (6): Trzemá rzecżámi [rozkoszą, zyskiem, świecką sławą] ludźie łowią. LatHar 580 marg. Cf »chytrą mową łowić«, »sakiem łowić«, »siatką łowić«.
W przeciwstawieniu: »rozpłaszać ... łowić« (1): [o kaznodziejach dusze ludzkie łowiących] Zniebácżnośći á nieumiejętnośći rychley rozpłaſzamy niſzli łowiemy SkarŻyw 312.
W połączeniu szeregowym (1): Ták wy [papieżnicy] teſz to tzynićie/ y tym cukrem trućinę poſypánym/ ludzi proſte truiećie/ łowićie/ y ná potępienie wietzne s ſobą prowádzićie. KrowObr 219.
»chwałę łowić« (1): moy vmyſł [...] ieſt ná tym wſzytek/ Aby y chwałá Boża y ludzki pożytek/ Záwżdy ſie z mey ácż z máłey pracey pokázował/ Nie iżbych ia ſtąd prożney chwały potrzebował. Ktorey ieſlibych ſobie tu ná ſwiecie łowił/ Zápomniałbych ſłow ktore ieden zacny mowił HistLan F5v.
»dusze łowić« (1): Mądrość káznodzieyſka ná tym náleży/ áby rzemiesło to krorym [!] duſze łowią/ vmiał. SkarŻyw 312.
»korzyść łowić« (1): á co zá pożytek owych máſzkárnikow/ ktorzi gdy niechcą áby ie poznano/ biegáią po vlicách y poprzecżnicách: ná cudze domy náchodzą/ á tym obycżáiem [...] iáką korziść łowią [praedae aliquid venantur] poſzeptem/ ábo milcżkiem koſtkámi gráiąc ModrzBaz 36.
»kryjomką łowić jako nocne sowy« (1): Bo tám [pachołki] chodzą sámopáſz pod Zamkiem w Krákowie/ Czáſem idą zá nimi dla rządu Pánowie. Nie boia [!] ſię choć widzą Korczaká bez głowy/ Bo też kryiomką łowią iáko nocne Sowy. Prot C4.
bibl. »łowić ludzi« = homines capere Vulg [szyk zmienny] (8): iuż ia was vcżynię rybitwy tákiemi/ kthorzy iuż nie będzyecie od tych cżáſow ryb łowić/ ále będzyecie łowić ludzi. RejPos 277v, 174, 176v; Podzćie zá mną: náucżę was ludzi łowić. SkarŻyw 596, 597; WujNT Luc 5/10, s. 212 [2 r.].
»ludzi łowić« [szyk zmienny] (5): Zaden tego nie wyſłowi/ Iáko ten ſwiát ludzi łowi. BielKom D6v; O chytrośći y obłudnośći Szátańſka? Tákći łowi ludzi Antykryſt w poſtáwie Anielſkiey. KrowObr 6v, 219; LatHar 580 marg; owy zákryte ſercá y obłudne/ ktore ćicho ludźie łowią/ á z máłych przyczyn y podeyrzánia niepewnego/ złe ſerce ku drugiemu biorą [...] pokoiu nigdy práwego z bliźnim nie máią/ y zgodźić ſię z nim nie mogą. SkarKazSej 675a.
»dobre mienie łowić« (1): Oni ludziom pochlebuiąc ſwey v nich sławy y podwyſzſzenia nád kápłaná ſię naywyſzſzego podnoſząc/ ſzukáli: ták y dziśieyſzy ſwey woley wſzytkiey ludziom pochlebnie dopuſzcżáiąc/ sławę ſwoię y dobremienie [!] łowią SkarŻyw 493.
»młodzieńce łowić« (1): Táis chytra kurwá byłá/ Ktora młodzieńce łowiłá BierEz R.
»w morzu łowić« (1): káżdemu wolno w Morzu łowić/ to ieſt trapić ludzi gdyż ſię żaden zá nim nie záſtáwi. BibRadz I 471a marg.
»chytrą mową łowić« (1): Baczę że mię tą twoią chytrą mową łowiſz GórnRozm A4.
»nowinki łowić« (1): co ſie gdźie po świećie dźieie/ to poſpolićie niewiemy/ choć v dworu/ w ziázdy/ y Seymy/ co ſie známi w náſzey źiemi dźieie: nowinek roznych y cżáſem Koronie zelżywych [...] po vlicach łowiąc: z wielkim obcego ludu tu będącego pośmiewſtwem. PowodPr 73.
»o płatne łowić« = nie na żarty, lecz naprawdę (1): IAko ogień á wodá rózno śiebie chodzą/ Ták miłosć/ á powagá nigdy ſię niezgodzą. Dobrze by ſię niekłániáć nieprziiaćielowi/ Ale tym ſákiem miłosć iuż o płátné łowi. KochFr 109.
»pociechy łowić« (1): Co łez moich prágną/ iuż ná śmiech gotowi/ Ieſli mi ſię nogá/ ku dołu powinie/ W tobie/ ma nádźieiá/ że ich rádość minie/ Proſzę/ niech mym ſmutkiem/ zły/ poćiech nie łowi. GrabowSet G2v.
»łowić [kogo] jako ptaka« (2): Nieprzyiaćiele moi ſrodze mię przeſládowáli/ łowiąc mię iáko ptaká bez przyczyny [Venatione ceperunt me quasi avem] BibRadz Thren 3/52; BudBib Thren 3/52.
»wielki ptak łowić« = zdobywać się na ambitne czyny (1): SWięćickich to buiáwe/ záwżdy gniazdo było/ Przedſię bez pomagáczá/ wielki ptak łowiło. Swieckimi ſie wykręty/ nigdy nie paráło/ Iedno tego pátrzáło/ co cnocie przyſtało. RejZwierz 83v.
»rozkosz łowić« (1): ktorzi dla zyſku koſtki graią/ tedyby mogli dla więtſzego pozytku/ ſprawy ſłuſznieyſze ſprawować: á ktorzi ſtamtąd roſkoſz nieiaką łowią/ takowi nierychli á gnuśnego dowcipu ſą KwiatKsiąż P3v.
»łowić (jako) ryby« [szyk zmienny] (2): Bog nie boiąc ſię nic ſzátáná/ áni go też oſzukawáiąc/ y chytrze iáko rybę wędą pokrytą chrobakiem łowiąc/ otworzyśćie mu záraz po iego zdrádźie groźił CzechEp 204; powołánie káżdego cżłowieká/ ieſt łodźią iego ná ktorey pływa/ y iáko rybitw iáki/ łowi ſobie ryby rozmáite w tym morzu: to ieſt żywnośći ſobie nábywa w głębokich toniach y śiećiámi dźiwnymi KlonFlis A4.
»sakiem łowić« (1): KochFr 109 cf »o płatne łowić«.
»siatką (a. sieciami, a. siatkami) łowić« (3): CzechRozm 69; Kuśił ſię oń mocnie ſzátan ná myśl mu/ dobrá świeckie/ ktore opuśćił przywodząc/ y pokutę onę ćięſzką mu cżyniąc/ y inymi go śiećiámi łowiąc. ále nic niewygrał v mocnego w Bogu żołnierzá. SkarŻyw 571; CzechEp 351.
»śledzie łowić« = bywać na morzu (1): O Szwedzie o Duńcżyku tám nie vmiem mowić/ Bom nie bywał ná morzu niechcę ſledzi łowić. RejZwierc 243.
»[kogo] na śmierć łowić« (1):proſtego á vprzeymego miedzy ludźmi nie náleść. ieden drugiego krwie prágnie: mąż brátá ſwego ná śmierć łowi. SkarKaz 3.
»na niepotrzebną wojnę łowić« = szukać zwady (1): Offerre se ultro praelio, S dobrą ſie chucią potikáć álbo na niepotrzebną woynę łowić. Mącz 123c.
»zdrowie [czyje] łowić« (1):Bo ná mię sidłá bez winy [prześladowce] ſtáwiáią/ Bez winy doły zdrádliwé kopáią/ Zdrowié mé łowiąc. KochPs 48.
»łowić a szukać« (1): [on sprosny wilk] krąży záwżdy iáko Lew/ łowiąc á ſzukáiąc/ áby ktorą [owieczkę] odłudził álbo odſtráſzył od ſtádá od onego/ á od oney ſpołecżney owcżarniey Páńſkiey RejPos 122v.
»łowić a sidła zastawić« (1): Ná they drodze com ſſedł dziwnye mye łowyono/ A ſkrycye mi ná nyey śidłá záſtáwyono. LubPs ee4.
[łowić na co: iedno podobno [Iwan Wasilewic] ná to [przymierze] łowił/ gdy myſlił ná Wielkie Xięſtwo Litewſkie woynę podnieść StryjKron 678 (Linde).]
łowić co (3): Paiąk biały [...] muſzki łowi FalZioł V 90. Cf Zwrot.
łowić się komu (1): chceſzli być ſye ryby pręthko łowiły/ pomázuy mátniey oleiem cegłowym SienLek 193.
łowić się czym (1): nie tylko ludzie nowi/ [...] nimi [siatkami antychrysta] ſie łowić nie dádzą: ále też y z ſtárádawná nimi połowieni/ vſtáwicżnie wielkim hurmem z nich ſie wydźieráią CzechRozm A7.
Synonimyi 1. chwytać, imać, łapać, polować.
Formacje współrdzenne: nałowić, obłowić, obłowić się, odłowić, połowić, połowić się, przełowić, ułowić, ułowić się, wyłowić, złowić, złowić się; ławiać, łowiać, obławiać, obławiać się, przeławiać, uławiać, wyławiać, załawiać.
Cf DUSZOŁOWNY, LUDOŁOWNY, ŁOWIĄCY, ŁOWIENIE, ŁOWION, RYBOŁOW, SUSZOŁOWNY, ZYSKOŁOWNY
KCh