[zaloguj się]
[pdf]

GNAĆ (51) vb impf

Fleksja
inf gnać
indicativus
praes
sg pl
1 żonę
3 żenie żoną
praet
sg pl
1 m -m gn(a)ł m pers
3 m gnåł m pers gnali
imperativus
sg
3 niech żenie
conditionalis
sg
3 m by gnåł
impersonalis
praet gnåno

inf gnać (12) (w tym 1 r. błędne znakowanie). ◊ praes 1 sg żonę (1). ◊ 3 sg żenie (11); żenie (4), ż(e)nie (7). ◊ 3 pl żoną (1). ◊ praet 1 sg m -m gn(a)ł (1). ◊ 3 sg m gnåł (9). ◊ 3 pl m pers gnali (5). ◊ imp 3 sg niech żenie (2); żenie (1), ż(e)nie (1). ◊ con 3 sg m by gnåł (3). ◊ impers praet gnåno (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Pędzić przed sobą, poganiać; ducere PolAnt, JanStat; minare Vulg, Cn; agere, pellere JanStat, Cn; sequi Vulg; agitare, comminare, prominare Cn (43): Będąc Moiżeſz v świekrá ſwego Ietrá/ páſł owce v niego. Iednego cżáſu gnał dáleko w puſzcżą áż do gory Pańſkiey Oreb BielKron 28v.

gnać kogo, co (29): ZapWar 1503 nr 1948, 1534 nr 2410; A yeſly żeby ktho lysthv thakiego nymyal, agnal czo albo myal czo vyanczey nysz na lyſczie sthoy Thedy thaky ma bicz powſczyagnyon przes stharoſthą LibLeg 6/117; Leop Ex 3/1; UstPraw Ev, F; RejZwierz 107; A gdy ſie vprzeſpiecżyli/ zebrali ſie ná nie Rzymiánie rozgromieni/ śćigáli ie/ y tráfili ná plon kthory gnáli BielKron 338v, 310; Niech ślizáwice/ y ćmy nieſpędzoné Ich drogi będą: á ony ſtrwożoné Anyoł niech żenie. KochPs 48; GrabowSet H3; OrzJan 45; áby ták przerzeczony naiemnik zapuſtu álbo láſu przerzeczoné świnie álbo wieprze przez ſzkody/ álbo obrázy iego mógł gnáć. SarnStat 671, 670 [2 r.], 676; KlonWor 32. Cf gnać co od czego; co z czego; co na co; co przez co; co za co; co przed kim; co za kim; Zwrot.

gnać co od czego (1): Iakom ya proszyną [!] swego yaną nyeodbyl crzerech [!] woloph gdy gye gnal od koph czeladnyk moy marczyn ZapWar 1513 nr 2144.

gnać co z czego (2): Nabrał białych y cżarnych owiec, kthore gdy z miaſta ku ofiarowaniu gnał y patrzył gdzie ſie ktora ſkłoniła tam bogu nie znaiomemu ofiarowana była BielŻyw 25; MiechGlab 74.

gnać co na co (2): Ieſliby kto chćiał wieprze gnáć ná żyr [...] tedy to może vczynić drógą záymuiąe z obu ſtrón drógi ná trzydźieśći łokiet. SarnStat 676, 1232.

gnać co przez co (3): y okazowal tho Borzoboathi doſtatecznimy wiwodi yſz zidzy v pana Woyewodi thi woli kvpyly. [...] Zidzy ye przeſz Corone gnaly. LibLeg 11/137v; UstPraw F; RejZwierz 37.

gnać co za co (1): A Moiżeſz paſł droby Ithroná świekra ſwego ofiárowniká Midyańſkiego: y gnał droby zá puſzcżą BudBib Ex 3/1.

gnać co przed kim (1): A przeto do złodźieyſtwá tylko to należy [...] Co przed ſobą gnać może y wieść ná koleśie. KlonWor 4.

gnać co za kim (1): á niemieli wody w woyſku/ áni bydłu ktore zá nimi gnano. Leop 4.Reg 3/9.

gnać do czego (10): ZapWar 1503 nr 1947, 1534 nr 2410; UstPraw F; BielKron 310; GostGosp 108; Y przetóż w oblężeniu wielu mieyśc doznano [...]/ że ie kiymi pod mury przymuſzano/ gwałtem biiąc ie do ſzańców gnano. OrzJan 45; SarnStat 670 [2 r.], 676, 1239.

gnać w co (2): KochTr 13; Lecż zá káżdą nogę Záprzężono po koniu/ gnano w rożną drogę. KlonWor 32.

W charakterystycznych połączeniach: gnać droby, konie, plon (2), stada, świnie (3), wieprze (4), woły (3), zajem.

Zwroty: »bydło gnać« (2): Aby żaden do Węgier álbo do Sląſká kupi woźić álbo Wołów álbo bydłá gnáć [boves aut iumenta agere JanStat 72] niezápłáćiwſzy cłá przez kaźni nie mógł SarnStat 1239.

»gnać jako bydło« [szyk zmienny] (2): RejZwierz 107; W koło ich zágárnąwſzy/ wſzyſtkie poimáli/ Y ták do ſwego Krolá iáko bydło gnáli. KmitaSpit B2v.

»precz gnać« (1): Złodziey wźiąwſzy woły precż gnał BierEz G4v.

W przen [co] (2): Bym ſzedł w táiemne pokoie/ Gdzie bláde ćienie/ Smierć cżęſto żenie WisznTr 27.

gnać do czego (1): Wepchnionym ieſt/ w cogłębſze ieźioro/ y w ćienie/ Albo w mieścá/ do ktorych záięte śmierć żenie. GrabowSet H3.

a. Popychać w jakimś kierunku, do czegoś [kogo, co] (7): wielkim pędem iáko z gory oná wodá wſtecz bieżáłá/ [...] ieſzeze ią wiátr tym tężey gnał/ pędząc zá nią wodę z brzegu Anglickiego StryjKron 26.

gnać do czego (3): Niech wiátrowładny nas Aeolus żenie Do náſzey źiemie. KlonFlis H4, E4v, F.

gnać czym (1): Tenże rzéki oſuſza/ y zbiegłé ſtrumienie Nie wymácánym ponikiem żenie. KochPs 165.

Przen: Zachęcać, skłaniać [kogo do kogo, do czego] (2): [Pan Bóg] znaków też inſzych nie vżywa/ którémi nas do tego żenie/ ábyſmy ſie czego ważyli OrzJan 106.
Zwrot: »oślep gnać« (1): Ponieważ tedy zdrad tureckich zewſząd pełno/ y iuż tu do Polſki wſzyſtek nagląda: y żadna go rzecz niezátrzyma [...] y owſzem wſzytkié rzeczy ſą temu przećiwné/ któré go oślep do nas żoną OrzJan 89.
2. Gonić, ścigać (4):

gnać co (1): Iáki táki woźnicę żoraẃ z koni zwáli/ A ſam wśiadł/ śiłá tłumow/ śiłá kozłoẃ gnáli. KmitaSpit C2.

gnać do czego [= jak daleko] (3): Item ieſthli zeby theſz thilko yeden czlowyek. był we wſſy na ten czaſſ [...] ſlyad przygancz, y gnacz do wſzi oſzyadly bliſzey MetrKor 40/813. Cf gnać od czego do czego; za kim do czego.

gnać od czego do czego (1): abowyem. then. ktory goni ſlad wiſchey dzyeſzyąnczi thowarow vkradzyonego, powynyen ſąm gnacz ze wſſyamy. odewſſi dowſſy MetrKor 40/813.

gnać za kim do czego (1): yakoſſ gnano zanymy do moſthv kſamemv zamkv Colodenſkyemv. LibLeg 11/156v.

3. Wyganiać, wypędzać [co z czego] (2): Nie raz on wielkie woyſká z Ruſkich kráiow żenie. PaprPan Z4.
W przen (1):
Zwrot: »precz gnać« (1): Opádli duſzę mą/ pełni ochoty Nieprzyiaćiele: ten/ ow/ precż z niey żenie/ Dáry/ co miáły z nią trwáć GrabowSet Ov.
4. Zbierać zachłannie, gromadzić dla własnej korzyści [co] (1):
Zwrot: »k sobie gnać« (1): Każdy drze kto ſię nieleni. Wſytko tu mnich kſobie zenie Pana Boga niepſnomieuie [!]. RejKup c2v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Bo Greckie ſłowo Ago/ ktore tu Páweł położył nie iedno Láćinikom Arbitror/ á nam domnimam álbo pocżytam znácży/ ále y owſzem cżęśćiey známionuie/ żądam ćiągnę/ żonę albo pedzę BudNT Kk3.

Synonimy: 1. pędzić; 2. naśladować, pędzić, przeć, przenaśladować, prześladować, ścigać; 3. odpądzać, odpierać, spądzać; 4. garnąć.

Fomacje współrdzenne: dognać, nagnać, obegnać, odegnać, ognać się, pognać, pognać się, przegnać, przygnać, rozegnać, wegnać, wygnać, wygnać się, zagnać, zagnać się, zegnać; gonić, gonić się, dogonić, nagonić, nagonić się, pogonić, przygonić, ugonić, ugonić się, wygonić, zagonić się, zgonić; doganiać, nadganiać, naganiać, obganiać, odganiać, oganiać, oganiać się, podganiać, poganiać, powyganiać, przeganiać, rozganiać, uganiać, uganiać się, wganiać, wyganiać, wyganiać się, zaganiać, zganiać, zwyganiać.

Cf GNAN, [GNANIE]

MM