Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POGANIACZ

Następne hasło: POGANIAJĄCY »

POGANIAĆ (18) vb impf

o jasne; w inf -ga- (3) OrzQuin, KochMarsz, SkarKazSej, -gå- (1) GórnDworz; drugie a jasne; w pozostałych formach -gå- (11), -ga- (1) Mącz.

Fleksja

indicativus
inf	poganiać
praes
	sg
1	pogåniåm
3	pogåniå

praet
	sg
3	m	pogåniåł
3	n	pogåniało

imperativus
	sg
2	pogåniåj

conditionalis
	sg
3	m	by pogåniåł

impersonalis
praet		pogåniåno
participia
part praes act		pogåniając

inf poganiać (4). ◊ praes 1 sg pogåniåm (2). ◊ 3 sg pogåniå (3). ◊ praet 3 sg m pogåniåł (1). [n pogåniało.] ◊ imp 2 sg pogåniåj (5). ◊ con 3 sg m by pogåniåł (1). ◊ impers praet pogåniåno (1). ◊ part praes act pogåniając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.; poza tym w objaśnieniu s.v. poganiacz, poganiaczka.

Znaczenia

Skłaniać do posuwania się do przodu, zmuszać do udania się w określonym kierunku; przynaglać, popędzać [zwykle: zwierzęta pociągowe] (18)
- Przen (5)
- a. [Przeganiać skądś, skłaniać do opuszczenia jakiegoś miejsca]

Skłaniać do posuwania się do przodu, zmuszać do udania się w określonym kierunku; przynaglać, popędzać [zwykle: zwierzęta pociągowe]; propellere Mącz; exstimulare Calep; admonere flagello a. telo, agitare, cogere, exhortari, fatigare hasta, hortari, incitare currentem insonare flagello, prominare, stimulare, verbere Cn (18): GliczKsiąż O6; Mącz 287c; Owa pirwſzy ten páchołek/ ktory [...] po owies záiechał/ [...] nie mogącz ſie o owſie dowiedzieć/ do domu woźnicy náwroćić/ y poganiáć kazał GórnDworz S5v; Extimulo – Popichąm, popedząm, poganiąm. Calep 398a.

poganiać czego (żywotne) (1): Iugarius – wołownik ktori pogania wołow. Calep [570]a.

poganiać co (żywotne) (1): BierEz Hv; Abowiem ieſli w Sobotę vżywamy ku iákiey poſłudze bydlęćiá/ tedyć muśi być przy nim y cżłowiek/ ktoryby ie poganiał. KuczbKat 300; vyrzał cżłeká tego. Helizeuſzá/ ktory/ był ná iedney roli/ A orząc/ w dwunaſcie iarzm/ ſam poganiał woły. HistHel C4v; KochMarsz 155; KochMRot Cv; SkarKazSej 679b.

Zwrot: »poganiać biczem« [w tym: kogo (1)] [szyk zmienny] (2): Potym śię więc przygodziło/ Iż mulicy ćięſzko było: Gdy ná niey prędko bieżano/ Smágłym bicżem poganiano. BierEz K2v; Też obycżay w Indyey wſzędzie ná wſchod ſłońcá/ Zony rządzą/ á chłopi ſłużą im dokońcá: Y wożą ie ná woźie záprzągſzy ſie ſámi/ Siedząc bicżem ná woźie pogania ie Páni. BielSjem 8.

Przen (5): OrzQuin E2v; Acż ſą iednák niektórzy co to z Bogá máią/ Iż ſwą młodość w ſkromnośći pięknie wychowáią. Ale nigdy nie wádzą źrzebcowi oſtrogi/ Tákżeć w grozie pan młody nie ták bywa ſrogi. Pihet pihet poganiay. RejZwierc 28v; A ták cżytay ty kſiąſzki niemaſzli co dzyáłáć/ Poducżyſz ſie iáko maſz ſwą powinność chowáć. Y iáko maſz beſpiecżnie dufáć pánu ſwemu/ Y iáko maſz ſzedziwość ſwą záchowáć iemu. Poganiay poki cżás. RejZwierc 120v, 207v [2 r.].

a. [Przeganiać skądś, skłaniać do opuszczenia jakiegoś miejsca:

Zwrot: »[kogo] z miejsca na miejsce poganiać«: przypádły trwogi/ woyny/ y inſzé trudnośći/ áż ná oſtatek y to powietrze/ któré nas wſzyſtkich z mieyſcá ná mieyſce poganiáło JanWróż 3.]

Formacje wspólrdzenne cf GNAĆ.

Cf POGANIAJĄCY, POGANIANIE, POGANIANY

LWil