[zaloguj się]
[pdf]

OBEGNAĆ (83) vb pf

o oraz a jasne; e (4) Mącz, é (2) KochPs.

Fleksja
inf obegnać
praet
sg pl
3 m obegnåł m pers obegnali
f obegnała m an
n subst obegnały
plusq
pl
3 m pers byli obegnali
impersonalis
praet obegnåno
participia
part praet act obegnåwszy

inf obegnać (13). ◊ [fut 1 sg obegnę.] ◊ praet 3 sg m obegnåł (49). ◊ f obegnała (1). ◊ 3 pl m pers obegnali (19). ◊ subst obegnały (1). ◊ plusq 3 pl m pers byli obegnali (3). ◊ impers praet obegnåno (3). ◊ part praet act obegnåwszy (4).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Oblec, okrążyć zbrojnie; cingere, circumsidere Mącz; obsidere PolAnt [w tym: co (61), kogo (16)] (79): Aliatus kxiążę, miaſto Prienenſkie obegnał nadziewaiącz ſie że miał ie głodem wymorzyć BielŻyw 14; AGis Lácedemońſki/ gdy Greki poráźił/ [...] Pośilili ſie potym/ y nań ſie zebráli/ Y z máłym pocztem ludzi/ wnet go obegnáli. RejZwierz 38; Potym ſnádnie Troiáńſkie woyſko poráźili y gonili/ obegnáli miáſto iż s Troiey nie mogli nigdzyey wynidź. BielKron 59v; Było miáſtecżko máłe/ á w nim też máło ludzi/ ktore obegnał wielki á mocny krol/ y wieże przećiw iemu wielkie poſtáwił BielKron 81v; A gdy mocnie á ſtale obegnali [krzyżowcy] Ieruzálem/ zwiedli bitwę s Sáráceny BielKron 178; [Soliman] obegnał miáſtecżko Gyns/ leżał około niego dni dwádzyeściá BielKron 190v; poſłáli przodkiem Balabaná obegnáć Kroią w ośmidzieſiąt tyſiąc ludu BielKron 257; Kroſno obegnawſzy wſzędzye w okolicy puſtoſzyli BielKron 395v; [Mistrz Pruski] Ornetę obegnał y ſtrzelał do miáſtá ogniſtymi kulámi BielKron 418, 47v, 119v, 146v, 158v, 179 (45); Urbem cingere copiis et militibus, Obledz álbo obegnáć miáſto. Mącz 54a, 379b; BielSpr 48, 48v, 65; A (ták) zwołał Saul wſzytek lud ku bitwie/ áby ſzli do Kiehile obegnáć Dawidá y męże iego BudBib 1.Reg 23/8; [Moskiewski ksiądz Wasił] Smoleńſki też Zamek [...] nád Dnieprem leżący wielką mocą obegnał 1514. Máiá 16. dniá StryjKron 737, 427, 472; BielSjem 7; [Obganiam/ Cingo, circundo, obsideo. In praet: obegnałem/ In fut: obegnę. Volck Nnn3].

obegnać kogo gdzie [na + nazwa miejscowa] (8): Iáko go [króla Matyjasza] byli obegnáli ná Wrocłáwiu Krol Polſki á Cżeſki/ będzie przy Polſkiey kronice. BielKron 305, 312, 350, 352v, 354v, 362, 395; Xiążętá Swatopelk y Vłodimir Monomach/ pirwey ná Olechá niż ná Połowce woynę podnieſli/ y obegnáli go ná Starodubiu ſturmuiąc 32. dni do zamku. StryjKron 195.

W charakterystycznych połączeniach: obegnać miasto (miasteczko) (10), wojsko (2), zamek (8); obegnać + nazwa miejscowa (40), obegnać + nazwa osobowa (4).

Zwroty: »ze czterzech, ze wszystkich stron obegnać« (1:1): Soczáwę ſtołeczny Zamek ze czterzech ſtron obegnał/ y mocno ſtrzelbą mury tłukąc dobywał StryjKron 672, 497.

»obegnać w koło« (4): drudzy ie [Turki] rádzili obegnáć w koło á głodem wymorzyć. BielKron 257; BielSpr 40, 69, 69v.

»obegnać wojskiem, obozem« = obsidium facere Mącz [szyk zmienny] (1:1): Mącz 380a; Gedimin wielki Xiądz [...] obegnawſzy mocnym woyſkiem ony dwá Zamki nowe/ Fridburg y Beier/ dobywał ich przez dwádzieśćiá y dwá dni vſtáwicznymi ſzturmámi StryjKron 410.

Szeregi: »obegnać i doby(wa)ć« (2): Kázimierz [...] ćiągnął z woyſkiem przećiw Henrykowi kſiążęćiu Zegáneńskiemu/ do Sląſká Wſzową obegnał y dobył BielKron 374, 423v.

»obegnać a (i) (po)jąć« (2): Ruſkie kſiążęthá [...] látá Páńſkiego 1262 obegnáli Semowitá y poimáli ná Iázdowie ná dzień S. Iana krzćićielá BielKron 362; HistRzym 98v.

Przen (2): Záſkoczyłá mię wśćiekłych pſów gromádá/ Obégnáłá mię niecnotliwa rádá [concilium malignantium obsedit me Vulg Ps 21/17]. KochPs 31.
Zwrot: »zewsząd obegnać« (1): Wielki lud mię był oblégł: ále proſząc bogá/ Nie vſzłá ich áni nogá. Zewſząd mię byli práwie/ zewſząd obegnali [circumdantes circumdederunt me Vulg Ps 117/11]/ Bóg mi zdárzył/ że przegráli. KochPs 177.
2. Zbudować co wokół czego, otoczyć [w tym: co czym (3)] (4): Też Alexander powiada że Virgilius ogrod nie ruſzaiącim wiatrem miaſto muru obegnał á moſt z wiatru vdziałał, po ktorim miaſto krotochwile chadzał. BielŻyw 123; BielKron 369v; Castra vallo cingere, Obóz wáłem obegnáć. Mącz 54a.
Przen (1):

W porównaniu (1): ſtráchy Boiáźnią nápełniáią/ mych przybytkow/ gmáchy/ Iák wodą/ ze wſzytkich ſtron/ trwogi obegnáły GrabowSet H3v.

Zwrot: »ze wszytkich stron obegnać« (1): GrabowSet H3v cf W porównaniu.

Synonimy: 1., 2. obtoczyć, okrążyć, otoczyć; 1. oblec.

Formacje współrdzenne cf GNAĆ.

Cf OBEGNAN, OBEGNANIE, [OGNAĆ]

LW