[zaloguj się]
[pdf]

OBTOCZYĆ (80) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf obtoczyć
praet
sg pl
1 m obtoczyłem m pers
2 m obtoczyłeś m pers
f obtoczyłaś m an
3 m obtoczył m pers obtoczyli
f obtoczyła m an obtoczyli
n obtoczyło subst obtoczyły
plusq
sg pl
3 m był obtoczył m pers byli obtoczyli
imperativus
pl
1 obtoczmy
2 obtoczcie
conditionalis
pl
3 m pers by obtoczyli

inf obtoczyć (10). ◊ fut 2 sg obtoczysz (1). ◊ 3 pl obtoczą (3). ◊ praet 1 sg m obtoczyłem (1). ◊ 2 sg m obtoczyłeś (1). f obtoczyłaś (1). ◊ 3 sg m obtoczył (15). f obtoczyła (3). n obtoczyło (4). ◊ 3 pl m pers obtoczyli (22). m an obtoczyli (1) [cum N: cielcowie]. subst obtoczyły (6). ◊ plusq 3 sg m był obtoczył (1). ◊ 3 pl m pers byli obtoczyli (2). ◊ imp 1 pl obtoczmy (2). ◊ 2 pl obtoczcie (1). ◊ con 3 pl m pers by obtoczyli (1). ◊ part praet act obtoczywszy (5).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI(XVIII) – XVII w.

1. Oblec wojskiem w celu zdobycia, wzięcia w niewolę; circuire Vulg, PolAnt; circumdare Vulg, Calag; oppugnare, vallare Miech; succingere Vulg; circumvenire Mącz [w tym: kogo, co (37)] (38): Tatarzy po bitwie v Chmielnika przijechali do Krakowa [...] koſcioły y domy popalili, á koſcioł ſwiętego Andrzeia ktory ieſzcże za murem mieſczkiem był obtocżyli MiechGlab 8, 9; Wnet obtocżywſzy onę wieżę [Sychem]/ podpaliłi [!] ią Leop Iudic 9/49; BibRadz 4.Esdr 15/42 [44]; Wnet Przemyſław przyiechał/ ſnádnie dziewki obthocżywſzy pomordowáli BielKron 320v; ZawJeft 31; WujNT Apoc 20/8.

obtoczyć kim, czym (4): Przyćiągnęli potym ći co byli zwyćiężyli [...] Y obtocżyli miáſta proczárzmy [circundata est civitas a fundibulariis]/ á wielką cżęść go zburzyli. Leop 4.Reg 3/25; WujNT Luc 19/43. Cf »obtoczyć obozem«, »obtoczyć wojskiem«.

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem przyidą ná ćię [Jeruzalem] dni: kiedy ćię obtoczą nieprzyiaćiele twoi wáłem: y oblegą ćię/ y śćiſną ćię ze wſząd [circumdabunt te inimici tui vallo et circumdabunt te et coangustabunt te undique] WujNT Luc 19/43.

W przeciwstawieniu »obtoczyć ... wyzwolić« (1): Obtocżyli kośćioł żołnierze: ále go [Julijana Apostatę] Bog wyzwolił SkarŻyw 392.

W charakterystycznych połączeniach: obtoczyć dziewki, kościoł (2), miasto, miasto albo zamek, oboz (2), ojczyznę, wieżę, zamek.

Zwroty: »obtoczyć obozem, z obozem« (1:1): Tychże dni przyćiągnął z woyſkiem Simon do Gazy/ y obtocżył á obiegł ie z obozem [circumdedit eam castris]: pocżynił theż ſtrzelbę y záſádził ie przećiw miáſthu Leop 1.Mach 13/43; BibRadz Ez 4/2.

»obtoczyć wkoło (wszędzie)« [szyk zmienny] (2): [król Bolesław ciągnął do Halicza] gdzie ſie tám iuż byli záſádzili nań kſiążętá Ruſkie [...] y obtocżyli go w koło. BielKron 353v; BielSpr 63v.

»obtoczyć wojskiem« (1): Signa patriae inferre. Odpowiedzieć/ obledz y obtoczić woyskiem oycziznę. Mącz 123c.

»z czoła i z tyłu, wprzód i w tył obtoczyć« [szyk zmienny] (1:1): MiechGlab 12; Ale Ieroboám roſkazał hufcom áby im záćiągnęli ćicho z tyłu/ y obtoczyli Iudę ták wprzod iáko y wtył [Et essent ante Iehudah et insidiae a tergo eorum]. BibRadz 2.Par 13/13.

Szeregi: »obtoczyć a (i) oblec« [szyk 1:1] (2): Leop 1.Mach 13/43 cf »obtoczyć z obozem«; Mącz 123c cf »obtoczyć wojskiem«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obtoczyć, (a) ogarnąć« [szyk 2:1] (3): Vſlyſſą to Chánáneycżykowie/ vſlyſſą wſſyſtcy obywátele tey źiemie/ tedy ſie ſpołecżnie wſſyſtcy zebrawſſy/ obtocżą á ogárną nas [et pariter conglobati circumdabunt nos]/ y wygládzą imię náſſe z źiemie Leop Ios 7/9; Mącz 482c; Calep 518a.

Przen [kogo, co] (18): Nyeprzyacyele duſſę mą ſrodze obtocżyli [Inimici mei anima meam circumdederunt Vulg Ps 16/9] LubPs D4; Boleśći piekielne obthocżyły mię [dolores inferni circumdederunt me]: y záſkocżyły mie ſidłá ſmierći. Leop Ps 17/6, Ps 16/9, 11; LatHar 161, 587; JanNKar G4v.

obtoczyć czym (5): przeſládowáli mię nieprzyiaćiele mogi. A práwie piekielnemi ſidły obtoczyli byli mię [dolores inferni circumdederunt me Vulg Ps 17/6] RejPs 23v; Mowili przećiwko mnie zdradnym ięzykiem/ y powieśćiámi nienawiśći obtocżyły mię [sermonibus odii circumdederunt me] Leop Ps 108/3, Iob 38/10; SkarŻyw 372; GrabowSet F3.

W porównaniach (4): LubPs bbv, F2; iáko kraniec około ſzyie obthocżyli mię [quasi capitio tunicae succinxerunt me]. Leop Iob 30/18; Właſnie iáko pśi wśćiekli, iuſz byli wichrowie Okręt náſz obtoczyli. CiekPotr 63.

Zwroty: »wkoło obtoczyć« (1): pśi mnie obſkocżyli/ A złoſni/ ſwoią rádą/ w koło obtocżyli. GrabowSet F3.

»zewsząd obtoczyć« [szyk zmienny] (2): Obtocżyli myę zewſſąd yák buyni cyelcowye [circumdederunt me vituli multi, tauri pingues obsederunt me Vulg Ps 21/13]/ Nyeprzyacyele moi yák tłuśći bykowye LubPs F2; LatHar 587.

Szeregi: »obskoczyć, obtoczyć« (1): GrabowSet F3 cf »wkoło obtoczyć«.

»obtoczyć, (i) okrążyć« [szyk 1:1] (2): SienLek T4v; Swiát záſię zewſząd okrążył/ y obtocżył mię LatHar 587.

a. [O łowieniu ptaka [co]: [czyż] Lata po leśiech y w polu go zocżyſz: Nas ſie w tym poradź wnetki go obtocżyſz. CygMyśl By.]
2. Skupić się, zebrać się, zgromadzić się wokół [co] (1):
Zwrot: »obtoczyć wkoło« (1): Obtocżćie w koło gorę Syon/y chwyććie ſlę iey/ wyſławiayćie ią po wieżách iey. LatHar 369.
3. Zbudować, usypać lub posadzić coś wokół czego [w tym: kogo, co (20), czym (20)] (21): [wſzytko mieśce roley okopánim rowow álbo płotem z ćiernia źielonego álbo z inſzych drzewek obtocżyć Cresc 1571 502.]
a. Zbudować umocnienia, obwarować; vallare Vulg; cingere, circumdare, munire Mącz; convallare Calep (21):

W charakterystycznych połączeniach: obtoczyć Krakow, miasto [w tym z nazwą miejscową (3)] (6), miejsce [czego], oboz, zamek Moskwę, źwierzyniec.

Zwroty: »obtoczyć murem (a. (trzemi a. wysokiemi) mury a. murami)« = vallare Vulg; cingere muro, circumdare moenibus Mącz [szyk zmienny] (16): BielŻyw 124; Leop 2.Par 14/7; [Salomon umyślił] miáſto Ieruzálem trzemi mury obtocżyć BielKron 76; [papież Mikołaj III] też w Rzymie źwierzyniec wyſokiemi mury obtoczył BielKron 184v; Ten też Krol Wacſław murem obtocżył Krákow BielKron 368v, 3, 10v, 55, 171, 365v (10); Mącz 54a, 92a; SkarŻyw 396; SkarKazSej 666b.

»obtoczyć przekopem, przekopą« (1:1): Vallo et Fossa castra munire, Wáłem y przekopem obós obtoczić. Mącz 132c; Leop 2.Reg 5/9.

»wałem obtoczyć« (3): Leſtko cżarny [...] miaſtho ich murem y wáłem obtocżył/ y obrony pocżynił BielKron 365v; Calep 255b; Mącz 132c.

»obtoczyć wkoło« (2): Y mieſſkał Dawid ná zamku Syon/ á názwał gy miáſtem Dawidowym: y obtocżył ij w koło przykopą we wnątrz [aedificavit per gyrum]. Leop 2.Reg 5/9; BielKron 35v.

Przen (1): y obtoczyłeś ie murem możnégo rámięniá ſwoiégo SiebRozmyśl E4v.
4. Być, znajdować się naokoło czegoś; ambire Vulg [w tym: co (10)] (11): poſtánowiono ieſt áby ty rzecży ſpiſawſzy/ wyſtáwiono/ ná tablicách miedziánych ná śćiénie/ ktora obtocżyłá mieyſce święte/ ná nazacnieyſznym mieyſcu. BudBib 1.Mach 14/48; mury Rzymſkie/ obtocżyły śiedḿ págorków NiemObr 173; Niż/ źiemię záwiſłą/ obtocżyły niebá/ Rzecżą ſámą/ iego lud poznał wybrány GrabowSet T4v.
W przen (1):
Zwrot: »obtoczyć wkoło« (1): [o Jerozolimie] A niebyłá Sodomá ſioſtrá twoiá ſlyſſaná z vſt twoich/ w dzień pychy thwoiey/ pierwey niż ſie obiáwilá złość twoiá: iáko thego cżaſu ná vrągánie corkam Syriyſkim/ y wſſem około ćiebie corkam Páleſtyńſkim/ ktore ćię obtocżyły wkoło [ambiunt te per gyrum]. Leop Ez 16/57.
Przen (2): trwogá burząca Przypádłá ná mię Pánie: ćięmność obtocżyłá/ Ozdobá potłomioná GrabowSet F2v; PowodPr 4.
a. O górach [co] (3): BibRadz 4.Esdr 6/51; Przyiecháliſmy do Mechy miáſtá dawnego y bogátego [...] nie máſz muru około miáſtá/ ále ie gory przyrodzone obtocżyły BielKron 457; BudBib 4.Esdr 6/51.
b. O wodach [co] (2): [Turcy ciągnęli potym do Biłagrodu] bo ieſt Biłágrod w dobrym mieyſcu [...]/ z iednę ſtronę ieźioro ie wielkie przyrodzone obtocżyło/ y przekop/ thakież trzy wáły vſypáne ſzeroko y wyſoko/ z drugą ſtronę Dunay. BielKron 316.
Zwrot: »zewsząd, [wszędy] obtoczyć« (1): Morze ktore zewſząd obtocżyło źiemię/ wypycha wodę ſwoię w źrodłá iey BibRadz I 346a marg; [Ukazawszy ten przywilej opowiedzieli się, iż za tak małą daniną nie mogą tak wielkiej rzeczy oprawować, bo groblą sypać daleko a ziemie nie masz skąd brać, muszą ją z daleka na woziech wozić więcej niż na stajanie, bo woda wszędy obtoczyła LustrDróg 13].
5. Uformować coś w kształt kolisty, zatoczyć (1):
Zwrot: »obtoczyć oboz« (1): ſzło przodkiem Węgrow trzydzieśći chorągwi [...]/ zá nimi Włoſzy/ náoſtátku ſzli Niemcy wáłnym vſem [...]/ gdzie obtocżyli oboz/ tedy Węgry á Włochy przed obozem pokłádáli/ iáko lekkie ludzi á prętkie ku pierwſzemu pátkaniu [!] BielKron 314.
6. Zasłonić, zakryć [kogo, co] (4): Bo wnet/ z iey włoſow od głowy/ ták gęſtą zaſłonę vcżynić rácżył/ y ták ią obtocżył/ iſz żadna ſuknia podćiwiey nágośći iey pokryć nie mogłá. SkarŻyw 69.

obtoczyć czym (1): mieyſce ono [górę Synaj] gromy/ łyſkáwicámi/ y ogniem/ y gęſtą mgłą obtocżył [Pan Bóg]/ tákże z Moyzeſzem mowic pocżął KuczbKat 265.

W przen [czym] (1): Iákoć Pan Bog w zágniewániu ſwym corkę Syon obtocżył mgłą ábo záćmieniem: y ſobie ták vlubioną/ z niebá áż ná źiemię vpuśćił. PowodPr 9.
Przen [czym] (1):
Zwrot: »obtoczyć ze wszech stron« (1): Abowiem ty ſnádnie możeſz obroćić wrádoſći nárzekánie moye/ á rozerwáć ná mnie płáchtę żáłoby moiey/ á obtoczyć mię zewſſech ſtron poćiechami rozlicznemi. RejPs 43.
7. Obwiązać [co czym] (3): A ieſliżeby vſzedł do kthorego miáſtá/ tedy my wſzytcy Izráelcżycy ono miáſto powrozmi obtoczywſzy wćiągiemy ie wrzekę [portabunt onmis Israel ad civitatem illam funes, et trahemus eam usque in torrentem] BibRadz 2.Reg 17/13: [panny] włoſy roſpuſzcżone miały ſznurámi głowy obtocżywſzy BielKron 443; przyiecháli kniemu [Kolumbusowi] w łodźi dwádźieśćiá y cżterzey młodźieńców z łuki á ſthrzałámi/ z włoſy długimi nágo/ tylko báwełniánemi ſzátámi łoná obtocżyli BielKron 443.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Circumvolvere – Obwić, obtoczi. Calep 200b.

Synonimy: 1. obegnać, oblec, okrążyć; a. osaczyć; 2. okolić, skupić się, zebrać się, zgromadzić się; 4.b. oblać; 5. okryć, pokryć, zakryć, zasłonić; 6. obwiązać, opasać, przepasać.

Formacje współrdzenne cf TOCZYĆ.

Cf OBTOCZENIE, OBTOCZONY

DJ