Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBTOCZON

Następne hasło: OBTOCZYĆ »

OBTOCZONY (38) part praet pass pf

obtoczony (35), obtoczon (2), obtoczony a. obtoczon (1).

Pierwsze i drugie o jasne. ◊ W formach złożonych -on-. ◊ Formy niezłożone z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

sg
m	N	obtoczony, obtoczon	f	N	obtoczonå, obtoczon(a)	n	N	obtoczon(e)
	A			A	obtoczoną		A	obtoczon(e)

pl
N	m pers	obtoczeni
N	subst	obtoczon(e)
D		obtocznym

sg m N obtoczony (10), obtoczon (2); ~ (attrib) obtoczony (8); ~ (praed) obtoczony (2) SkarŻyw, GrabowSet, obtoczon (2) MiechGlab, BielKron. ◊ sg f N obtoczonå (5), obtoczon(a) (1). ◊ A obtoczoną (1). ◊ n N obtoczon(e) (12). ◊ A obtoczon(e) (1). ◊ pl N m pers obtoczeni (3). subst obtoczon(e) (2). ◊ D obtocznym (1).

Składnia dopełnienia sprawcy, obtoczony od kogo (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. otoczyć.

Znaczenia

1. Oblężony, okrążony przez wojsko nieprzyjaciela (4)
- Przen (2)
2. Wokół którego się skupiono, zebrano, zgromadzono (7)
3. Obwarowany, otoczony umocnieniami (15)
- Przen (3)
4. Wokół którego coś się znajduje (9)
- Przen (4)
- a. O ziemi, którą opływają wody (2)
5. Ograniczony, określony (1)
6. Skupiony, zebrany, zgromadzony w pobliżu lub wokół czegoś (1)
7. Pokryty ze wszystkich stron (1)

1. Oblężony, okrążony przez wojsko nieprzyjaciela; circumdatus Vulg (4): na ktorego [konia] gdy wſiadł kxiąd [!] Henrik po trzecie był od Tatarów obtocżon [et tertio circumvaliant] Miech 12.

Wyrażenie: »wojskiem obtoczony« (1): A gdy vyźrzyćie Ieruzálem woyſkiem obtoczone [cum autem videritis circumdari ab exereitu Ierusalem]: tedy wiedzćie żeć fię przybliżyło ſpuſtoſzenie iego. WujNT Luc 21/20.

[»wokoło [czym] obtoczony«: Zastałem zamek wokoło od nieprzyjaciela tak wodą, jako i lądem obtoczony.RelacSzwec 677.]

Przen [czym] (2): Byś pomnieć racżył/ żem z źiemie ſtworzony/ A ſzátáńſkimi śidły obtocżony. GrabowSet S3v.

Wyrażenie: »zewsząd obtoczony« (1): Pałáło ſerce/ gdy mrozy trzáſkáły/ Ogniem piekielnym/ zewſząd obtocżone/ Gnuſność ſpoł máiąc/ á z nim proznowanie. GrabowSet Ov.

2. Wokół którego się skupiono, zebrano, zgromadzono; circumiectus Calep [w tym: kim (5)] (7): Krolowie woyſki y zbroynym ludem obtocżeni/ niezbroynych Mnichow bać ſię/ y pádáć do nog ich muſieli. SkarŻyw 511, 567; Calep 198a; Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały w wielką Sobotę/ z wſławieniem wielmożnośći twey/ ſtrażą v grobu twego obtocżony. LatHar 545, 232.

Wyrażenia: »wkoło obtoczony« (1): Y ták miedzy owcámi ſwemi wkoło obtocżony/ w Bogu záſnął w wielką śrzode [!] SkarŻyw 336.

»zewsząd obtoczony« (1): A widząc woyſko pogańſkie barzo mocne y zbroyne/ y zewſząd iezdnemi obtocżone [equitatum circueuntem ipsa]/ y theż w rzecżách woiennych ćwicżone. BibRadz 1.Mach 4/7.

3. Obwarowany, otoczony umocnieniami; muris circumsaeptus PolAnt; moenibus circumdatus Mącz [czym] (15): Cavaedium – Sąla abo dwor pod nie bem [!] gmachamij obtoczonij. Calep 173b.

W charakterystycznych połączeniach: obtoczony(-a, -e) dom, miasto [w tym: + n-loc (1)] (5), miasto i zamek, miejsce, mieścina, sala abo dwor.

Wyrażenia: »murem obtoczon(y)« = muris circumsaeptus PolAnt; circumdatus moenibus Mącz [szyk 8:1] (9): BibRadz 2.Mach 12/13; [Mourowie] oſkocżyli dom o nas ktory był wyſoko murem tocżon BielKron 454, 432v; Circus, Kres/ Okrąg/ też/ mieyſce płotem álbo murem obtoczone/ yáko w Rzymie było mieyſce do ſzirmowánia. Mącz 54c, 229a; BudBib 2.Mach 12/13; SkarŻyw 500; Calep 170b; Phil B3.

»wałem obtoczony« (2): Obiectae vallo munitiones, Mury wáłem obtoczone. Mącz 162c; KwiatOpis B4v.

Szereg: »obtoczony i obwarowany« (1): Rigá. Miáſto mocne y wielkie/ gwałtownym wáłem Miáſto y Zamek obtoczony y dobrze obwarowány. KwiatOpis B4v.

Przen (3): SkarŻyw 408; My ktorzy zbroią ſpráwiedliwego pánowánia záwżdy obtoczeni ieſteſmy/ gdy do kośćiołá wchodźimy/ oręże przed kośćiołem zoſtáwuiemy SkarKazSej 680b.

Szereg: »obtoczony i opatrzony« (1): Sámo to ieſt miáſto murem mocnym/ obtocżone/ y wſzelákimi do boiu duchowne^go potrzebámi y żywnośćią opátrzone SkarJedn 2.

4. Wokół którego coś się znajduje; cinctus Calep [czym] (9): źiemie nie mogli doyźrzeć ále obacżyłi nie iáką odnogę obtocżoną brzegiem [sinum vero quendam considerabant habentem litus]/ do kthorey myſlili ieſliby iáko mogli wbić okręt. Leop Act 27/39; [Pan Bóg] vcżynił mu [Mojżeszowi] kredens v wſzytkich/ puſzcżáiąc go pod obłok ktorym byłá gorá oná obtocżona. SkarŻyw 481; Calep 195a.

Przen (4): Nyechby ſproſnym wſtydem obtocżeni byli/ Ci ktorzy w złoſciach ſwych ná myę lie zburzyli LubPs Q3; Day áby cżułá twoy ogień grzeiący/ Co lodem obtocżona Duſzá wyſtępna GrabowSet G, Nv; A ktoż mię ſtámtąd wyprowádźił/ gdźiem był vśiadł ślepotą záráżony/ ćieniem śmierći obtocżony? LatHar 568.

a. O ziemi, którą opływają wody; circumsaeptus Miech (2): Litwie Hilſlantom y Pruſſom pogranicna, około ſiebie laſſi, pagorki maiąc, rzekami też obtocżona. MiechGlab [88]; Nie ták po ſwym Alcaeuśie/ morzem obtocżona Lezbos/ łzámi zmocżona. KlonŻal C.

5. Ograniczony, określony [czym] (1): MOy wiek/ cżáſem krotkim/ iák ſznurem zmierzony/ A iáko gránicą pewną obtocżony GrabowSet B2.

6. Skupiony, zebrany, zgromadzony w pobliżu lub wokół czegoś [około czego] (1): Gdy święte iey ćiáło gorącżką vſuſzone było: około łoſzká obtocżonym przyiaćiołom/ ty oſtátnie ſłowá mowiłá SkarŻyw 195.

7. Pokryty ze wszystkich stron [czym] (1): Ames – Ticz ptaſzniczą, lepem obtoczoną. Calep 60b.

Synonimy: 1. oblężony, obwarowany, okrążony.

Cf OBTOCZYĆ