Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBWAROWANIE

Następne hasło: [OBWAROWNOŚĆ] »

OBWAROWANY (47) part praet pass pf

obwarowany (28), obwarowan (19).

Oba o oraz pierwsze a jasne. ◊ W formach złożonych: -any. ◊ W formach niezłożonych: -ån, -åno.

Fleksja

sg
m	N	obwarowany, obwarowån	f	N	obwarowanå	n	N	obwarowåno, obwarowané
	D	obwarowanému		D			D
	A	obwarowany		A			A
	I	obwarowanym		I			I
	L			L	obwarowan(e)j		L	obwarowanym

pl
N	m pers	obwarowani
N	subst	obwarowané

sg m N obwarowany (5), obwarowån (1); ~ (attrib) obwarowany (1); ~ (praed) obwarowany (4) OrzRozm (2), KwiatOpis, StryjKron, obwarowån (1) ModrzBaz. ◊ D obwarowanému (1). ◊ A obwarowany (1). ◊ I obwarowanym (1). ◊ f N obwarowanå (2). ◊ L obwarowan(e)j (1). ◊ n N (praed) obwarowåno (18) Diar, RejAp, ModrzBaz, CzechEp (2), GórnRozm, ActReg, SarnStat (11), obwarowané (2) OrzJan, GrabPospR; é (1), -(e) (1). ◊ L obwarowanym (1). ◊ pl N m pers obwarowani (1). subst obwarowané (13); e (o), -(e) (7).

Składnia dopełnienia sprawcy: obwutowany przez kogo (1).

Sł stp, Cn brak [!], Linde XVII (z Cn [!], XVIII) w. s.v. obwarowć.

Znaczenia

1. Zabezpieczony, mający ochronę (19)
- W przen (4)
- a. Umocniony (11)
  - W przen (1)
  - α. Ufortyfikowany (3)
2. Zagwarantowany; zastrzeżony (przeważnie prawem, ustawą) (27)
3. Opatrzony, obdarowany; przen (1)

1. Zabezpieczony, mający ochronę; tectus Modrz; munitus PolAnt; communitus Calep (19): Communitus – Obwarowanij, oppatrzonij. Calep 224b.

obwarowany przeciwko czemu (2): żadna rzecż ták zle obwárowána nie ieſt/ przećiwko rázowi/ á vderzeniu/ iáko głowá. GórnDworz I; ModrzBaz 84.

obwarowany od kogo [= przeciw komu] czym (1): Nád to ieſcze/ ći ktorży w Mieśćie śiedzą/ będą od nieprżyiáćielá obwárowáni/ y murem/ álbo párkanem y wyćieczką GórnRozm M2.

W przen (4): A ieſliż ty iedne kśięgi/ choćiaż pod dźiwnymi podobieńſtwy nápiſáne/ ták ſą obwárowáne/ á coż o inſzych otworzyśćie wydánych rzecżemy? CzechEp 126.

obwarowany czym od czego [= przeciw czemu] (1): Bo ſię godźi áby ſędźia y máieſtatem vrzędu ſwego/ y práwy ſámemi/ od wſzelkiego gwałtu był obwárowań [Decet enim iudicem [...] ab omni vi tectum esse] ModrzBaz 95.

Wyrażenia: »statutami obwarowany« (1): PRzydaymy też nieco o poiedynkowych bitwách [...] ktorych też w Rzecżypoſpolitey Státutámi obwárowáney [in re publica legibus constituta] zábronić trzebá. ModrzBaz 62.

»ze wszystkich stron obwarowany« (1): [pokój] Ołtarzem/ Kápłanem/ Krolem/ ze wſzyſtkich ſtron obwárowany ieſt. OrzRozm E2v.

a. Umocniony; munitus Modrz (11): BielSpr 75; wſzákże y Policzki tákże máią być z Gruntu dobrze obwárowáné/ iáko y Vpuſtowé/ Progi Strum L3, H4; Krol August w moſt obwárowány/ Viął grzbiet Wiślny niepohámowány. GrochKal 4.

obwarowany czym (2): Strum G4; káżdy mieſzcżánin niech ſię ſtára o to/ áby piece/ kominy/ ogniſká/ y wſzytkie mieyſcá do palenia ogniá vcżynione/ były gliną/ y inſzemi rzecżámi dobrze obwárowáne [argilla et rebus aliis probe munita]. ModrzBaz 83v.

Wyrażenie: »wszelaką obroną obwarowany« (1): áby ná wſzytkich gránicách zamki były dobrze zbudowáne: y wſzeláką obroną obwárowane/ y żywnośćią náſpiżowáne [arces ... muniatur et rebus necessariis tum ad victum, tum ad hostes repellendos instruantur]. ModrzBaz 103.

W przen (1): Bo dam ćię ludowi te^mu murem miedzianym/ obwárowánym [dabo te populo huic murum aeneum, munitum]/ y będą walcżyć ná ćię BudBib Ier 15/20.

α. Ufortyfikowany (3): Miſtrz go wielką mocą dobywał/ lecz [...] był Zamek [nad Dźwiną] dobrze obwárowány/ y położenim mieyſcá obronny StryjKron 767.

obwarowany czym (2): KwiatOpis B4v; kráie ze wſzech ſtron w ſwoiey ſpráwie mocno ſtały/ Tharcżámi y drzewy obwárowáne BielSpr 31.

Szereg: »obtoczony i obwarowany« (1): gwałtownym wáłem Miáſto [Ryga] y Zamek obtoczony y dobrze obwárowany. KwiatOpis B4v.

2. Zagwarantowany; zastrzeżony (przeważnie prawem, ustawą); cautus, constitutus Modrz (27): Tom ostatni respons wziął od Im P. Kanclerza aby P. Gniezninski podał drogę iakoby to obwarowano bydz mogło. ActReg 107, 107; GrabPospR K2; iż krol po królu do tego czáſu nie vſtał/ iż doſtoyność ich dobrze obwárowána ieſt: Iż po dźiś dźień pátrzyćie ná pány y krole ſwoie SkarKazSej 666a.

obwarowany około czego (2): OKoło gránic náſzéy ſzláchty ták bydź chcemy obwárowano [taliter duximus providendum JanStat 420] [...] iż ten który ſie o gránice práwuie/ zágrániczné znáki pokazał SarnStat 464, 157.

obwarowany czym (17): Prywileie Koronne/ ktoremi ieſt obwárowány Máieſtat Arcybiſkupi/ y władza iego OrzRozm K2v; CzechEp 135; Téż áby wſzyſtki przerzeczoné rzeczy pewnieyſzym vmocnieniém ná wieki obwárowáne były [vt omnia praemissa certiori cautela munita iugiter permaneant JanStat 898] [...] vſtáwiamy SarnStat 1114, 18. Cf Wyrażenia.

obwarowany o czym (2): o tákowym vprzeſpieczeniu [poddanych] przez Miſtrzá y Zakon w święto Gromnic blyſko [!] przyſzłé ma bydź obwárowano [debet eiusdem provideri JanStat 857] SarnStat 1080, 1021.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (2); aby (2), iż (2), że (2)] (6): ModrzBaz 88: żeby to w piśmie ś. nie miáło być wyráźnie obwárowano/ iż ná nim ſámym przeſtawáć mamy/ á oprocż niego nic ſię nie ważyć. CzechEp 111; MA to bydź obwárowano [Notandum JanStat 438]: áby którzy ná ſądźie śiedzą pilnie oględowáli y przypátrowáli ſie oſobie/ która czyni iáki zapis SarnStat 758, 464, 791, 813.

W połączeniu szeregowym (1): nie ná mieyſcu vprzywileiowánym/ obwołánym/ opiſánym/ okopem náznáczonym/ y pokoiem poſpolitym obwárowánym/ to ſie sſtáło SarnStat 18.

W charakterystycznych połączeniach: obwarowany dobrze (3), dostateczniej, na wieki, wyraźnie.

Wyrażenia: »pismem (i świadki) obwarowany« (2): Aby ſpraw zá czáſu náſzégo przypádłych ſtárość nie zátłumiłá/ ználźiono to ieſt: áby dla pámięći potomnéy piſmem y świádki obwárowáné były [literarum apicibus, et testium annotatione deducantur JanStat 755]. SarnStat 997, 1210.

»statutem (a. statutami), prawem, konstytucyją, dekretem obwarowany« (4:3:2:1): abyś WKM ni ku czemu takowemu nas cisnąć nie raczył, co nie jest prawem pospolitem obwarowano Diar 60; Ano cżárowáć nie trzebá/ złego nigdy złe nie minie á dobrego dobre/ bo dekretem Páńſkim dawno ieſt obwárowano. RejAp 180; Y ma to być ſtátutem obwárowano/ áby żadnych dárów niebráli [Idque omnino legibus cavendum esset, ne quid in muneribus acciperent] ModrzBaz 88; GórnRozm D2v; SarnStat 301, 360, 736, 791, 813, 1041.

Szeregi: »opisan i obwarowan« (2): A Sądy Ziemſkié w ſwych Powiećiéch [...] iáko ieſt Práwem opiſano y obwárowano/ máią bydź odpráwowáné. SarnStat 1041, 1021.

»obwarowany i podparty« (1): áby to co chcemy mieć ná potomné czáſy pámiętne/ piſmem było obwárowano y podpárto. SarnStat 1210.

»postanowiony i obwarowany« (1): A té wſzyſtkié rzeczy tu poſtánowioné y obwárowáné [...] wieczné/ cáłé/ y mocné záchowáné bydź máią. SarnStat 1025.

3. Opatrzony, obdarowany; przen [czym] (1): ćiężkié [jest] żołniérſtwo/ ále záś zacnośćią okazáłé: nie znáczné kápłáńſtwo/ ále pokoiem obwárowáné. OrzJan 52.

Synonim: 1. obtoczony.

Cf [NIEOBWAROWANY], OBWAROWAĆ