[zaloguj się]
[pdf]

OBWAROWAĆ (87) vb pf

Oba o oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf obwarować
praet
sg pl
1 m obwarowåłem m pers
2 m obwarowåłeś, -eś obwarowåł m pers
3 m obwarowåł m pers obwarowali
f obwarowała m an
n obwarowało subst
imperativus
sg pl
2 obwaruj obwarujcie
conditionalis
sg pl
1 m m pers byśmy obwarowali
3 m by obwarowåł m pers
con praet
sg pl
3 m by był obwarowåł m pers by byli obwarowali
impersonalis
praet obwarowåno
participia
part praet act obwarowåwszy

inf obwarować (19). ◊ fut 2 sg obwarujesz (3). ◊ 3 sg obwaruje (3). ◊ [1 pl obwaruj(e)my.] ◊ 2 pl obwarujecie (1). ◊ 3 pl obwarują (1). ◊ praet 1 sg m obwarowåłem (1). ◊ 2 sg m obwarowåłeś, -eś obwarowåł (2). ◊ 3 sg m obwarowåł (22). f obwarowała (2). n obwarowało (1). ◊ 3 pl m pers obwarowali (10). ◊ imp 2 sg obwaruj (2). ◊ 2 pl obwarujcie (1). ◊ con 3 sg m by obwarowåł (6). ◊ 1 pl m pers byśmy obwarowali (1). ◊ con praet 3 sg m by był obwarowåł (1). ◊ 3 pl m pers by byli obwarowali (1). ◊ impers praet obwarowåno (4). ◊ part praet act obwarowåwszy (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Zabezpieczyć, dać ochronę; munire PolAnt, Calag, Cn; communire, praemunire Calag, Cn; custodire Vulg; permunire, saepire, supermunire, vallare Cn (39): Powiedźiał im Piłat/ Máćie ſtraż/ idźcie obwáruyćie iáko vmiećie. BibRadz Matth 27/65; Calag 62b.

obwarować co (15): FalZioł I 70c; BibRadz Matth 27/64, 66; BielSpr 21v; KochMon 31; [wody] máią być támże przy źrzódle ćiepliczném bráné: bo ktoby ie dáleko wiéść/ á po godźinách kilku vżywáć chćiał/ trudno ie ták obwárowáć może/ áby nie wietrzáły Oczko 21; MWilkHist B3; Belizáryuſz Iuſtinianow Hetman do Rzymá wiechał: y on pilnie obwárował. CzechEp 379; LatHar 703; WujNT 120 marg, Matth 27/66; GrabPospR N2. Cf obwarować co od kogo, od czego, »drogę obwarować prześpieczną«.

obwarować co od kogo, od czego (2): [Holha] Páńſtwá Ruſkie [...] wzięłá w ſwoię ſpráwę/ ktora [...] iáko nayporządnieyſzy Monarcha rządziłá y ze wſzyſtkich ſtron od naiázdow nieprzyiaćielſkich Aſadmowi y Cieltowi [...] vkrayne obrony zlećiwſzy obwárowáłá. StryjKron 122. Cf »[od kogo] obwarować granice«.

obwarować kim, czym (5): BielSpr 21v; A Paris ku przyszłemu boju się gotował: Naprzod nakolankami nogi obwarował KochMon 31; GrabPospR N2. Cf »obwarować ludem«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: (a)by (3), iżby (1)] (4): podſtaw pod nos Alembikow ſkleńcze czoby do niey ſzło/ ale aby obwarował iżby nie wywietrzało/ á to będzie wodka barzo dobra cżaſu zarażenia powietrzem morowem FalZioł V 70; GórnDworz P6; Gdy iuż pod mur przyidzieſz/ obwáruy by z wierzchu co nie pádáło BielSpr 63; Oczko 21.

W charakterystycznych połączeniach: obwarować chytrze, pilnie, rychło, trudno.

Zwroty: »drogę obwarować prześpieczną« (1): náſzy thák prośći byli/ iż ſobie drogi iádąc w źiemię nie obwárowáli prześpiecżney. BielKron 398v.

»[od kogo] obwarować granice« (1): á wy czemu ſię wſtydźić máćie poſłáć do cudżych źiem ludźi doyrżáłe żeby wam z támtąd nie tylko rádę ná to prżynieśli/ iáko od Tátar obwárowáć gránice/ ále y to żebyśćie beśpiecznie w domách ſwych żyli GórnRozm D3v.

»obwarować ludem« (2): BielSpr 21v; Besetzen. Obwárowáć/ et opátrzyć Ludem. Munire, communire Calag 78b.

»obwarować sobie« = zabezpieczyć się (1): máłpá [...] widząc że mu iuż met iednym ſtąpieniem dáć miáłá/ chytrze obwárowáłá ſobie áby ią po wtore nie boláło GórnDworz P6.

W przen [kogo, co] (5):
Zwroty: »cześć swoję obwarować« [w tym: od kogo (1)] (3): Y owſzem tákże tu Syn ſwoię cżeść bez pochyby obwárował od cudzych bogow iáko y Ociec SarnUzn C8v, D3v [2 r.].

»[co] strażą obwarować« (1): Drogi me/ w łáſce ſwoiey/ wyproſtuie/ A ich beſpiecżność/ ſtrażą obwáruie. GrabowSet Q3.

»jako tarczą obwarować« (1): Bo ty vbłogosłáwiſz ſpráwiedliwego Iehowo/ iáko tarczą dobrowoleńſtwem obwárowałeś go [ut scuto voluntate coronabis eum]. BudBib Ps 5/12[13].

a. Umocnić (o wykopach, brzegach zbiorników wodnych, groblach, budynkach itp.) [co] (9): Ezechiaſz [...] Obwárował tedy wzdroie przed miáſtem pirwey y potoki/ áby ciekły do ſtawku nizſzego BielKron 89v; Strum I2, L3, Mv, M4; [Więc ten rzemieſlnik/ á za nam máło dáie/ gdy dom náſz/ który ſie wáli ták obwáruie/ iż vpáść nie będźie mogł? SenekaGórn 287].

obwarować czym (3): BielKron 35lv; náwieź ónę Vpuſtę źiemią dobrą/ wedle potrzeby/ y obwáruy dobrze ſáſowánim iákómci iuż o tym piſał. Strum M4, H3v.

W charakterystycznych połączeniach: obwarować brzeg, policzki abo ściany, upust, wzdroje i potoki, wzięcia wody; obwarować dobrze (4), nalepięj, co namocniej, niedobrze, źle; obwarować drzewem, gnojem, fasowanim, tarasem.

Szeregi: »potwierdzić i obwarować« (1): [Głogowianie] to vſłyſzawſzy oſadzili mury/ potwierdzili y obwarowáli dobrze gnoiem/ drzewem BielKron 351v.

»zamknąć a obwarować« (1): byłá we śrzodku miáſtá wieżá wyſocka/ do ktorey ſie byli zbiegli mężowie poſpolu y niewiáſty/ y wſſyſcy ſtárſſy onego miáſtá/ zámknąwſſy á obwárowawſſy drzwi co namocniey [clausa firmissime ianua] Leop Iudic 9/51.

b. Opatrzyć umocnieniem, zbudować fortyfikacje [co czym] (4): Ian Tarnowſki Hetman/ [...] położył ſię z ſześcią tyſięcy żołnierzow ſwoich v Obertiná ná mieyſcu obronnym/ obwárowawſzy oboz dobrze páſiekámi/ y wozámi zprzężonymi. StryjKron 757.

W charakterystycznych połączeniach: obwarować oboz, miasto, Tabor, zamek (2); obwarować chędogo, dobrze (2); obwarować murem, pasiekami, przekopami, strzelbą, wałami, wozami.

Szeregi: »obwarować i okopać« (1): [Niemcy] Gdy w Taborze leżą/ dobrze ſtrzelbą obwáruią Tabor y okopáią/ trudno ich ma kto pożyć. BielSpr 65v.

»otoczyć i obwarować« (1): Boleſław Pius Xiążę Káliſkie [...] miáſto y zamek Płock od Litwy ſpalony znowu opráwił/ przekopámi y wáłámi otoczył y obwárował StryjKron 335.

»chędogo zbudować i obwarować« (1): [Alexander Koriatowic] oſſádził Polakámi Lucko/ y Włodimirz/ potym zamek Włodimirſki/ ktory był przedtym drzewiány/ murem ceglánym chędogo zbudował/ y wieżámi obwarował StryjKron 447.

2. Zagwarantować, zapewnić coś komuś, ochronić prawnie, zastrzec; providere Modrz, JanStat; consulere Mącz; cavere Modrz; salvare JanStat [w tym: co (34), kogo (2)] (44): Posłowie zieḿ Mazoweczkich pokornie są prosili [...] abysmi the rzecz obvarowali iakobi na potomne czasi naiazdi voienne thakowe niezwikle w xiasthwie Mazoweczkim bili zachowani ZapWar 1545 nr 2646; KromRozm II g; BiałKaz M2v; Trżebáby náprżod Senatory/ potym Stároſty/ Sędźie wyiąć z tey rownośći/ y obwárowáć ich żywoty/ bo iáko ſłyſzę/ ták pierwey było. GórnRozm D2v; ActReg 106; Król [...] oko ſobie dał wyłupić iedno á ſynowi drugié, dosyć czyniąc miłośierdźiu iáko oyćiec, y Ediktowi ſwému áby obwárował zwiérzchnośći ſwéy authoritatem. SarnStat 1263, 1267; [A ták oto záraz wſtąpmy z nim w targ [o imienie]/ á iutro zátrzemy/ y obwáruiemy wzdánie. HistFort G8v].

obwarować komu [w tym: sobie (4)] (7): ModrzBaz 42; CzechEp 413; ieſli ten/ który pieniędzy pożyczył to ſobie obwárował przy pozyczániu pieniędzy któréby były wietſzéy álbo mnieyſzéy cény/ ieſli zá mnieyſzé pieniądze rzeczy zaſtáwné ſprzeda/ álbo oddali. SarnStat 692, 1103, 1271. Cf obwarować komu u kogo, »prawem obwarować«.

obwarować komu u kogo (1): To iedno ſobie obwárowáć v Ich Miłośći muſzę/ áby nie cżekáli odemnie wſzytkiego tego/ co by zupełną doſkonáłość Dworzáninowę zámykało GórnDworz Eev.

obwarować przeciw czemu (1): Godżi ſię też ſtan ludźi vbogich przećiwko niebezpiecżnem wſzytkich możnośćiam opátrzyć y obwárowáć [Decet conditioni hominum ... contra periculosissimas omnium potentias consulere ac providere] ModrzBaz 95.

obwarować czym (14): A iżby potwiérdzenia/ y przeſtrogi przerzeczoné tym więtſzą wźięły moc/ kazáliſmy pieczęći náſzych przyłożeniem to obwárowáć [fecimus Sigillorum nostrorum munimine roborari JanStat 758]. SarnStat 999. Cf Zwroty.

obwarować o kimś (1): [Chrystus dał nam takie ludzie posłańce swoje] O ktorych nas vpewnił y obwárował/ iż ich ſłucháiąc ſamego Chrystusa ſłuchamy. SkarJedn 45.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tak (2), to (12); (a)by (13), iż (5), że (3), jakoby (2), iżby (1), żeby (1)] (25): ZapWar 1545 nr 2646; I prawo Korony tej pospolite mocn[i]e to obwarowało, iż żadna konstytucyja bez posłów ziemskich uchwalona być nie może Diar 59; Mącz 77d; GórnDworz Eev, Hh; KuczbKat 215; CzechRozm 180v; Archidyakonow vrząd známienity ieſt/ y áż do náſzych cżáſow ieſt w vżywániu. [...] A przetoż też to práwem obwárowano [Itaque etiam legibus cavetur]/ áby żaden tego vrzędu nietrzymał/ iedno ten/ ktoryby od ſzkoł iáwne świádectwo o náuce y cnoćie miał. ModrzBaz 132, 85 [2 r.]; SkarJedn 45; [Bóg] to obwárował/ áby zábijáiąc zwierzętá/ y nieiákie nád nimi okrućieńſtwo cżyniąc [...] áby ſię ludzi y towárzyſzow ſwoich [...] zábijáć nieprzyucżyli SkarŻyw 271; StryjKron 512; CzechEp 208; GórnRozm Fv, K3v; PaprUp E4v; ZawJeft 33; ActReg 76, 133, 139; SarnStat 144, 367, 1101, 1103.

W połączeniu szeregowym (1): Ponieważ zá to co oyćiec vżywał pieniędzy, wtóré y trzéćié dźieći muſzą płat od nich dáwáć, y poſágu ſwégo vtráćić: o co zmowy nie były między niémi: y owſzem mąż káżdéy z nich zápiſał, viśćił, obwárował SarnStat 1271.

W charakterystycznych połączeniach: obwarować bez pochyby, dobrze (2), lepiej, mocnie, na krotce, pilniej, srogo.

Zwroty: »pewnością obwarować« (1): piękne obietnice wáſze ſą y wierzymy ſłowom/ ále wżdy lepiey to pewnoſcią obwárowáć dla nektotych [!] tyránnow. BielKron 108v.

»pismem obwarować« (1): [posłowie mówili] bo to mamy z poruczenia braciej swej, aby to tak WM pismem RP opatrzyć a obwarować raczyli, jakoby nie to przywilejom na potym nie szkodziło DiarDop 115.

»prawem, konstytucja, statutem obwarować« = legibus cavere Modrz [w tym: sobie (1)] (5:1:1): OrzRozm M2v; [czterema rzeczami urodzony Polak] hárdym y wſpániłem człowiekiem [...] ieſt. Naprzód Mátką/ którą Státutem ſrogim de Turpiloqo, obwárował ſobie Polak/ pilnie ſtrzegąc niepokalánégo národzenia ſwégo. OrzQuin Q2v; Więc y to też ieſt powinność dobrego krolá/ [...] żeby ták práwem wſzytko obwárował/ iákoby poddáni/ cżáſu pokoiu pocżćiwie nábytego/ żyli we wſzelákim beſpiecżeńſtwie GórnDworz Hh; ModrzBaz 85, 132; ZawJeft 33; Conſtitucią obwárowano/ że on [Podskarbi] ſtróżem tego ſkárbu powinien bydź SarnStat 367.

»przysięgą obwarować« (1): [Dawid] y to przyſięgą ſwą obwárował: iż tenże potomek iego poſádzony po práwicy Bożey/ miał być Ofiárownikiem wedle porządku Melchiſedekowego. CzechRozm 180v.

»obwarować recesem« (1): Dlaczego od prawiwszy cobydz mogło zdało się Stanom oboiego narodu y obwarowali to Recessem, aby [...] potrzebom Rptey mogło się dogodzić ActReg 133.

»ze wszystkich stron obwarować« (1): Bo práwo piſáne choćia dla ſpráwiedliwośći ieſt wyráżone nie może tego ze wſzyſtkich ſtron obwárowáć/ iżby záwżdy tęn wygrał/ kto ma ſpráwiedliwą GórnRozm Fv.

»testamentem obwarować« (1): Bo choćia rodźicy wſzytkę máiętność ſwoię potomkom Teſtámentem dobrze obwárować [testamento cavere] mogą/ ále ſámey cnoty potomkom inácżey podáć niemogą/ iedno áby iey oni ſámi ſobie ſpráwámi ſwemi á potem doſtawáli. ModrzBaz 42.

»zapisem obwarować« (2): Krol Iágeło [...] do Litwy iechawſzy z Witołdem/ y z Pány Litewſkimi poſtánowienie vmowy/ y przymierze pierwſze imieniem Rad Koronnych odnowił/ [...] ſpolnymi zapiſſámi obwárował StryjKron 512; SarnStat 1271.

Szeregi: »opatrzyć i obwarować« = consulere ac providere Modrz; providere et etiam aute omnia salvare JanStat [szyk 3:2] (5): Mi the rzecz chczemi obvarowacz i opatrzicz abi thakowim naiazdom bila droga zamknioná. ZapWar 1545 nr 2646; DiarDop 115; ModrzBaz 95; W Sześćiorgu przykazániu Bożym ſześć rzeczy, któré ſą y máią bydź namilſzé człeku, Pan Bóg dobrotliwy obwárował, y opátrzyć raczył. SarnStat 1267, 1101.

»upewnić i obwarować« (1): SkarJedn 45 cſ obwarować o kim.

»obwarować i zapisać« (1): Aby ſie káżdy z ſwégo weſelił, á to co mu zapiſem obwárowano y zápiſano, żaden mu nie śmiał áni dźiećióm iego wydźiéráć. SarnStat 1271.

3. Wyposażyć w coś, zaopatrzyć [kogo, co czym] (4): LubPs gg3; Szczęśliwy to miedzy ſzczęśliwémi/ Kto ſwóy ſáydak ſtrzałámi tákiémi Obwárował KochPs 191; Przetóż y káżdy człowiek ma to z przyrodzenia/ Ze chćiw do towárzyſtwá/ y do zgromádzenia/ Czym/ by go był náprzodku bóg nie obwárował/ Zle by ſye był ſam dźikim źwiérzom odéymował. KochProp 16.
Szereg: »ozdobić i obwarować« (1): roſkazáli Bogowie Prometheuſzowi/ y Epimetheuſzowi/ żeby oni káżdy rodzay prżyſtoynie ozdobili/ y iákimkolwiek właſnym prżymiotem/ ták obwárowáli/ iakoby trwáć mogł GórnRozm N.

Synonimy: 1.a. potwierdzić; 2. opatrzyć, upewnić.

Formacje współrdzenne cf WAROWAĆ.

Cf OBWAROWANIE, OBWAROWANY

JR