![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: OPATRZYCIELKA | Następne hasło: OPATRZYĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
OPATRZYĆ (569) vb pf
opatrzyć (568), opatryć (1); opatrzyć : opatryć BielSpr (6:1).
o oraz a jasne (w tym w a 7 r. błędne znakowanie).
| inf | opatrzyć |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m opatrzył | m pers | my opatrzyli |
| 2 | m | -ś opatrzył | m pers | |
| 3 | m | opatrzył, opatrzył jest | m pers | opatrzyli, opatrz(e)li |
| f | opatrzyła, opatrz(e)ła | m an | ||
| n | opatrzyło | subst | opatrzyły | |
| plusq | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | był opatrzył, opatrzył był | m pers | byli opatrzyli, opatrzyli byli |
| imperativus | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| sg | pl | ||||
| 1 | opatrzmy | ||||
| 2 | opatrz | opatrzcie | |||
| 3 | niechåj, niech opatrzy | niech opatrzą | |||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych opatrzył | m pers | bysmy opatrzyli, bysmy opatrz(e)li |
| 2 | m | byś opatrzył, by opatrzył | m pers | byście opatrzyli |
| 3 | m | by opatrzył | m pers | by opatrzyli |
| f | by opatrzyła | m an | ||
| n | subst | by opatrzyły | ||
| con praet | ||
|---|---|---|
| pl | ||
| 3 | m pers | by byli opatrzyli |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ma, może być opatrzono | ||||||
| praet | opatrzono, opatrzono jest | |||||
| con | by opatrz(o)no, by się opatrzyło | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | opatrzywszy | |||||
inf opatrzyć (225) [w tym: -ić (56)]. ◊ fut 1 sg opatrzę (11). ◊ 2 sg opatrzysz (4). ◊ 3 sg opatrzy (25). ◊ 1 pl opatrzymy (2) [w tym: -imy (1)] LibLeg, BielKom, opatrzemy SarnStat (2). ◊ 3 pl opatrzą (6). ◊ praet 1 sg m -m opatrzył (6) [w tym: -ił (2)]. ◊ 2 sg m -ś opatrzył (3) [w tym: -ił (1)]. ◊ 3 sg m opatrzył (86) [w tym: -ił (1)], opatrzył jest (1) BielKom. f opatrzyła (6), opatrz(e)ła (1) KrowObr. n opatrzyło (5). ◊ 1 pl m pers my opatrzyli (1). ◊ 3 pl m pers opatrzyli (13), opatrz(e)li (1) MycPrz. subst opatrzyły (1). ◊ plusq 3 sg m był opatrzył (3) KromRozm I, RejPos, PowodPr, opatrzył był (2) BielKron, WerGośc. ◊ 3 pl m pers byli opatrzyli (1) BielKron, opatrzyli byli (1) KochWr. ◊ imp 2 sg opatrz (25). ◊ 3 sg niechåj, niech opatrzy (7). ◊ 1 pl opatrzmy (2). ◊ 2 pl opatrzcie (3). ◊ 3 pl niech opatrzą (2). ◊ con 1 sg m bych opatrzył (1). ◊ 2 sg m byś opatrzył (7), by opatrzył (1) BierEz. ◊ 3 sg m by opatrzył (24) [w tym: -ił (1)]. f by opatrzyła (1). ◊ 1 pl m pers bysmy opatrzyli (4), bysmy opatrz(e)li (1) PaprUp. ◊ 2 pl m pers byście opatrzyli (1). ◊ 3 pl m pers by opatrzyli (5) [w tym: -ili (1)]. subst by opatrzyły (1) [zapis: -iły]. ◊ con praet 3 pl m pers by byli opatrzyli (1). ◊ impers ma, może być opatrzono (4). ◊ praet opatrzono, opatrzono jest (13). ◊ con by opatrz(o)no (7), by się opatrzyło (1) GórnRozm. ◊ part praet act opatrzywszy (52).
Sł stp notuje, Cn s.v. obwarować co, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Zaopatrzyć w celu zaspokojenia czyich potrzeb; obdarzyć, wzbogacić, wyposażyć
(245)
- a. Wynagrodzić, opłacić (16)
- 2. Zaopiekować się, zatroszczyć o coś, o kogoś; przypilnować, zarządzić, załatwić
(168)
- a. Pielęgnować w chorobie; zrobić opatrunek
(39)
- W przen (10)
- b. Pogrzebać (1)
- a. Pielęgnować w chorobie; zrobić opatrunek
(39)
- 3. Umocnić, zabezpieczyć przed czym (74)
- 4. Przyjrzeć się, sprawdzić; rozważyć
(43)
- a. Przewidzieć (6)
- b. Wybrać, upatrzyć sobie (5)
- 5. Dbać o zapewnienie tego co potrzebne, zgromadzić, dostarczyć (26)
- 6. Zapobiec czemu; usunąć (13)
opatrzyć czego [= czym] (1): iż on záwżdy chce/ oprocż wſzech godnośći twych/ opátrzyć a náſyćić cie dziwnych dobrodzieyſtw y hoynego miłoſierdzia ſwego RejPos 184v.
opatrzyć z czego (4): Mieſzcżány vbogie opátrzył s krolewſkiey cżęśći. BielKron 101, 101v, 379v; nie dufamy práwie iemu [Bogu] [...] iákoby on nie był wſzechmogący opátrzyć nas z nierozmierzonych ſkárbow bogáctwá ſwe. RejAp 149v.
opatrzyć w co (1): Siárka to ſámá ieſt/ w którą náturá źiemné meaty/ y kruſzcowé potrzeby opátrzyłá Oczko 6v.
opatrzyć kim, czym (155): MetrKor 37/4; LibMal 1547/128; opátrzył ye liſty przeſpyeczeńſtwá/ álbo gletem [!] KromRozm III O5v; BielKom G6v; co zá wychowánye im [rodzice dzieciom] dáć/ á yákyemby ćwicżenyem ony opátrzyć GliczKsiąż B; Dla cżego mátce kożdey przydał pyersi/ y záraz pokármem opatrzył GliczKsiąż D2v, C, Cv, C3v, C5, H5v, M7; Opowiedáiąc dziwne dáry Boſtwá twego/ Ktoremiś mię opátrził s twej ſzcżodrobliwośći LubPs Cv; Opátrzćieſz mię thedy iákim dobrym Hárffiſtą/ á przywiedźćie go do mnie. Leop 1.Reg 16/17; RejZwierz 17v, 52, 56v, 73v; BibRadz 2.Reg 9/3, 1.Mach 14/10, 32; Niechay Pan Bog opátrzy ten lud cżłowiekiem ſpráwnym/ ktoryby gi przywiodł do zyemie obiecáney BielKron 43v; Skánderbeg dobrze opátrzył Kroią/ ták ludem iáko ſpiżą BielKron 257; proſił krolá o łáſkę/ áby go Krol opátrzył iáką żywnością do śmierći BielKron 352v, 13, 21, 52v, 58 [2 r.], 72v, 84v (31); Tibi dabo puellam lepidam quam tu facile ames, Opatrzęcie dzieweczką którać ſie będzie podobáła Mącz [114]a; Sedem et domicilium praebere, Mieſzkániem opátrzić. Mącz 378c, 368b; SienLek 3v; Pan wedle obietnic ſwoich pocżćiwoſciámi y doſtátkiem opátrzyć racżył dom ich RejPos 296v, A3, 20v, 183, 183v [2 r.], 186 (10); BielSat L4v; kthorego Pan y rozumem/ y máiętnoſcią opátrzył. RejZwierc 111v; wołay s Sálomonem ku Pánu/ áby cie mądroſcią niebieſką z łáſki ſwey opátrzyć racżył RejZwierc 146, 37v, 100; opátrył go tedy Ceſarz doſtátkiem iż mogł zawżdy ſługi mieć. BielSpr 47, 47v; BudBib 1.Mach 9/52; Strum Q4v; PaprPan F2, M4; KarnNap E2, F2; ModrzBaz 94; KochOdpr D; Opátrz mię zdrowiem/ bych długo twoie chował práwá KochPs 184; Lud wybrány opátrzył Pan Bog práwem y porządkiem. SkarŻyw 481 marg, 260 [2 r.], 396, 403, 500; StryjKron 165, 220; CzechEpPOrz **; KochFr 112; BielSjem 28; ArtKanc M19; ActReg 132; GostGosp 84, 146; KochFrag 48; OrzJan 60; Opátrzę ćię rozumem/ y náukę damći ná tey drodze/ ktorą ſię vdaſz LatHar 161; racz mię też tákim błogoſławieńſtwem opátrzyć iákimeś trzy krole obdárzył LatHar 222; rácż też [...] dárem poſtępku w cnotách/ y wytrwánia w powołániu ich/ y dobrych vcżynkách/ miłośćiwie ie opátrzyć. LatHar 628, 31, 32 [2 r.], 33 [2 r.], 102, 148 (37); WujNT 608; SarnStat 591, 637, 1214; PowodPr 21; SkarKaz )(2, 453a, 456b; CzahTr K4; SkarKazSej 678a. Cf opatrzyć kim, czym na co, »opatrzyć porządkiem«, »opatrzyć potrzebami«, »Sakramentem opatrzyć«.
opatrzyć kim, czym na co (2): Pánowye [...] wolą komu inſſemu [...] dáć/ dárowáć/ náłożyć/ niż kthorego młodzyeńcá ná náuki wychowániem yákiem opátrzyć. GliczKsiąż M7v; PAnie BOże/ ktoryś raczył Kośćioł twoy ná wykłád piſmá S. bárzo znácznym Doktorem błogoſłáwionym Hieronymem opátrzyć LatHar 451.
opatrzyć w czym (5): RejJóz G4; KromRozm II ſv; Zadnego tákowego przyiaćielá nie mam ku ktoremu bych ſie miał vćiec/ iedno ku towárzyſzowi [...] memv/ ktoregom ia vcżynił bogátym/ á on mie opátrzy w mym vboſtwie. HistRzym 85; Gdzież ten ieſt ktoryby [...] álbo tułaká opátrzył w nędzy iego? ábo z ochotą nędznikowi vłomił chlebá ſwego? RejZwierc 190. Cf »opatrzyć w potrzebach«.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): iż bog yáko żydy był opátrzył/ czego ſye dźyerżeć myeli/ [...] táko y nas krzeſciyánow wtey myerze nye opuſcił. KromRozm II ſ2.
W połączeniach szeregowych (5): kościoł ſwięty y duchowne ozdobił/ nádał/ y opátrzył BielKron 156; Gdyż Pan obiecał vbłogoſláwić/ y káżdą pocżćiwoſcią opátrzyć dom káżdego wiernego ſwoiego RejPos 159v, 175v, 184, 285v.
W charakterystycznych połączeniach: barzo opatrzyć, dobrze (lepiej) (12), hojnie (8), leda jako, litościwie, z łaski (3), miłościwie (5), mocno, nieźle, obficie, poczciwie, uczciwie; opatrzyć błogoławieństwem (4), dary (7), dobrodziejstwem (5), dochody (4), dostatkiem (3), łaską (9), majętnością (4), mienim (2), miłosierdziem (4), pociechą (2), pokojem (4), przywilejmi (2), rozumem (4), spiżą (2), upominki (2), zacnością (2), zdrowiem (4). żywnością (18).
»potrzebami, w potrzebach opatrzyć« = expensis providere JanStat [szyk 3:3] (5:1): Diar 81; RejZwierz 13v; Conducere praebenda magistratibus, Náyąć y tę pracę ná ſię wziąć/ wſziſtkimi potrzebámi opátrzić. Mącz 316d; [niektory człowiek] záwżdy ſie modlił pánu Bogu áby go racżył opátrzyć w iego potrzebách/ ten nálasł iego [rycerza] pieniądze HistRzym 88v; SarnStat 840, 934.
»Sakramentem Ciała Pańskiego i Ostatniego Pomazania opatrzyć« (1): więc Sákrámentem Ciáłá Páńſkiego/ y oſtátniego pomázánia/ zwłáſzcżá/ ieſli chory tego żąda y prośi/ wedle Kośćielnego zwycżáiu opátrzyć. WujJud 199v.
»na wszytkim, na wszem opatrzyć« (2:1): S kárcżmarzem ſie pobráciemy/ Ná wſzytkim go opátrzymy BielKom E7; gdyż Pan Bog ſwe wierne/ Náwſzem dziwnie opátrzył RejWiz 18; RejZwierz 54.
»opatrzyć a (i) nasycić« [szyk 4:1] (5): gdzie był tákież racżył opátrzyć á náſyćić pięć tyſięcy ludzi/ tylko pięciorgiem chlebá ięcżmiennego/ á dwiemá rybkomá. RejPos 183, 183 [2 r.J, 184, 184v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»obdarzyć (a. obdarować) a opatrzyć« [szyk 1:1] (2): chociay drugyego hoynie y obficie obdárzyć á opátrzyć racżył. RejPos 280, A3.
»ozdobić i opatrzyć« [szyk 1:1] (2): y ſam głowę ſwoię znákiem onym [krzyżem] ozdobił y opátrzył. SkarŻyw 396; LatHar 33. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»postanowić, (i) opatrzyć« (2): Poſtánowiwſzy/ opátrzywſzy/ żonę/ dzieći/ ſługi/ [...] vmárł BielKron 376, 156v.
»opatrzyć i powyszszyć« (1): Augere et ornare aliquem Opátrzić y powyſzſzić kogo. Mącz 20b.
»opatrzyć a pożywić« (1): Iż kto może temu doſyć vcżynić/ áby mogł opátrzyć á pożywić táką wielkość ná tey puſzcży? RejPos 183v.
»opatrzyć a rozhojnić« (1): Bo bogáctwy/ obſitoſciámi/ opátrzył á rozhoynił ſtoł twoy/ y káżdego ſwego wiernego RejPos 341v.
»ubłogosławić abo opatrzyć« (1): Ktory nie tylko áby cie inemi błogoſłáwieńſtwy vbłogoſłáwić ábo opátrzyć miał/ ále ſam chce ſłużyć tobie v ſtołu twoiego RejPos 346. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»opatrzyć i udarować« (1): prżypátrżyſz ſię/ y oſądźiſz/ ieſli ia dobrże/ ábo źle káżdy rodzay źwierżąt opátrżę y vdáruię. GórnRozm N.
opatrzyć z czego (2): vſtáwił w ſwey źiemi cżterzech ſędziow/ kthore datkiem y żywnośćią z ſkárbu poſpolitego opátrzył BielKron 321v; SarnStat 103.
opatrzyć za co (4): za ych wyerną poſluge ktorą ony vczinyly koſzdegom ſnich dobrze opatrzil LibLeg 10/148; Krol [...] Przyiechawſzy do domu rycerzá proſthego dobrze opátrzył zá iego dobrodzieyſtwo BielKron 353v, 448v; prośili Apolliná áby ie też wżdy zá onę ich pracą y zá on koſztowny nakład cżym opátrzył. RejZwierc 168v.
opatrzyć czym (10): GliczKsiąż N4; BielKron 321v, 448v; RejZwierc 168v; Báſzowie y inni przełożeni będą ſwe vpomináć áby ſobie dobrze á mężnie pocżynáli/ obiecuiąc káżdego dobrym dárem opátrzyć BielSpr 54v; BudBib 1.Mach 10/88; PaprPan O; Cżeladź zapłátą/ przyodźiewániem/ dobrze opatrzyć GostGosp 82, 154; páchołku też ſtráwnych potrzeb z domu dawſzy á kilká kop ná inſze potrzeby/ tem go dośić opátrzy/ ſuchedni páchołku tákże zápłáći iáko zwykł domá płáćić. GrabPospR N4v.
opatrzyć około kogo, czego (2): ále yeſſcże y cos inſſego [oprócz zdrowia] ſnadź potrzebá rodzicom około dzyecyęcyá opátrzyć wyętſſego. GliczKsiąż D; WierKróc B2v.
opatrzyć czym [= za pomocą czego] (2): Bo mogłćiby też Pan ſam cżyſcie możnoſcią á oną nieogárnioną mądroſcią ſwoią/ á opátrznoſcią ſwoią opátrzyć wſzytek okrąg zyemie/ á wżdy ná nim poſtánowił y rozſzáfował dziwne ſtany á rozne przełożeńſtwá/ rozlicżne á możne krole y kſiążętá RejPos 330; GostGosp 10.
opatrzyć z kim (1): nikt ſię na tey Mátce miłoſierdzia nigdy nieomylił: ztą dobrze ſwą młodość opátrzyſz SkarŻyw 460.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem to (31); aby (27), jakoby (7), iż (6), żeby (3), zaimek pytajny (2), by (1), iżby (1), że (1)] (49): proſzy yego Cro M. aby V.C.M. tho opatrzycz racził aby they rzeczy rychły konyecz bicz mogl LibLeg 7/33, 7/32v, 35v, 11/187; Diar 81; DiarDop 109; będzie ná woli náſzey opátrzyć/ iákoby ſię káżda potrzebá ſtátecznie odpráwiłá [erit id in libero arbitrio nostro providere ut ... JanStat 693]. UstPraw K3 [idem SarnStat 117]; Munire viam, Nápráwić drógę/ Opátrzić by nie były dziury w mośćynách. Mącz 237a, 80a, 237a, 244c; BielSpr 8; BudBib Sap 13/16; Około praw pototznych/ to możem opátrzyć/ Inſtigatory w źiemi/ iuż w káżdey ſpoſobić. WierKróc B2v; To też trzebá pilnie opátrzyć/ áby od proznowánia nie znikcżemnieli vbodzy ModrzBaz [38]v, 50, 103; Y opátrzył to dawno ſyn pięknéy Látony/ Ze moich kośći popiół nie będźie wzgárdzony. KochMuza 25; ták to [Bóg] opátrżył/ iż w tym iego domu/ ktory okrążyło niebo/ zgodá ieſt miedzy bárżo rżeczámi rożnemi GórnRozm E2, A3v, H2; Opátrzyli to byli dobrze przodkowie náſzy/ áby tempore interregni przećię rzeczpoſpolita wporządku byłá: vczynili primatem Arcybiſkupá Gniéźniéńſkiégo KochWr 36; ActReg 70, 141; Vrzędnik ma to opátrzyć/ kiedy Páńſki właſny rzemieſłnik álbo chłop robi w ktorym inſzym imieniu GostGosp 12, 12, 16, 58, 68, 106; OrzJan 99, 133; LatHar 664; Doſtátku y okwitośći wſzelákich rzeczy w powiećiéch po Woiewództwách áby doſtawáło, Wowodowie [!] máią opátrzyć. SarnStat 278, 117, 207, 249, 350, 387 (15); PowodPr 82.
W połączeniach szeregowych (7): KromRozm II v4; RejAp 178v; á vciekaycie ſie do mnie w káżdym ociążeniu ſwoim/ á ia was opátrzę/ ochłodzę/ vlecżę/ y vzdrowię. RejPos 205, 218, 287, [292]; RejZwierc 198.
W charakterystycznych połączeniach: opatrzyć dobrze (9), lepiej, najlepiej, najwarowniej, nieźle, osobliwie, pilnie, porządnie, w czas, zawżdy, źle.
»opatrzyć a polepszyć« (1): Providere conditionem civium, Opátrzić a polepſzić ſtanu mieyskiego. Mącz 63a.
»opatrzyć a postanowić« (1): iż prze goſpodárſtwá ſwe/ prze pilnośći á prácowánia ſwe/ mamy wſzytko opátrzyć á poſtánowić/ y żony/ y potomſtwá ſwoie RejPos 159v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»sprawić a opatrzyć« (1): gdyż on ſam dobrze wſzytko ſpráwić á opátrzyć mogł/ bez rády á bez pomocy zwolenników ſwych. RejPos 183v.
»opatrzyć a zrządzić« (1): tedy on proſzącz aby ſwe domoſtwo opatrzić á zrządzić mogł pirwey niżby miał ſtraczon być BielŻyw 30.
opatrzyć czym (5): RejPos 211v, 309v, 326v; ále przedtym j wnętrznémi lékárſtwy/ y niemniéy zwierzchnémi opátrzyć ie trzebá Oczko 13v, 28v.
W połączeniu szeregowym (1): On káżdego doyrzał/ opátrzył/ ieść cżynił/ plugáſtwá wynośił/ kápłany iednał/ grzebł/ y bez odpocżnienia/ wednie y wnocy robił SkarŻyw 461.
W charakterystycznych połączeniach: bolączkę opatrzyć, ranę (3), wrzód; z dostatkiem opatrzyć, pilnie, wczas (3).
»opatrzyć a (i) uleczyć« [szyk: 1:1] (2): iż woła ná wſzytki tákie chore á vpádłe w grzechu ſwoim/ áby do niego ſzli wſzyſcy/ á on káżdego opátrzyć á vlecżyć obiecuie. RejPos 309v, 326v.
»zawiązać (a. zwięzać) a opatrzyć« [szyk 2:1] (3): Iż go nálazł Sámáritan [...] y opátrzył á záwiązał rány iego/ nálawſzy do nich winá y oleiu. RejPos 210v, 211v, 299v.
W połączeniu szeregowym (1): áby ſie zmiłował nád tobą/ y nad tą nędzną duſzą twą/ á vzdrowił ią/ á opátrzył/ y náwroćił ią k ſobie RejPos 76.
opatrzyć od czego (2): Ab hyeme protegere, Opátrzić od źimna. Mącz 442b, 237a.
opatrzyć kim, czym (16): aby glowa a kark yeden kazdy ſznych ſzobye opatrzil plechem a Bernyenyem MetrKor 26/62; miáſto dobrą ſpráwą opátrzył BielKron 121; kazał mię ſtrażą opátrzyć wielką na Rathuſzu BielKron 458, 55, 146; Firmissimis praesidiis castra adornare, Dobrze mocnemi obronámi obóz opátrzić. Mącz [269]c, 309d; GórnDworz Aa2v; BielSat N; BielSpr 48; Calag 78b; ná ktorym ſię z żoną y z dziećmi záwárł/ błanki y wieże Rycerſtwem y ſtrzelbą porządnie opátrzywſzy. StryjKron 497; KochSz C2; BielSjem 36; áby chłodne piwo do ſtołu przy Pánie bywáło/ żeby to wcżás lodem opátrzył. GostGosp 56, 146.
W charakterystycznych połączeniach: bernieniem opatrzyć, broniami, budowaniem, dobrą sprawą (3), ludem, obroną (3), plechem, rycerstwem, sługami, strażą (a. strożą) (3), strzelbą, zbroją; opatrzyć dobrze (10), mocnie (a. mocno) (3), wczas, zawsze.
»osadzić a opatrzyć« (1): Oſádziwſzy á opátrzywſzy miáſtho y zamek Krákowſki/ [...] iecháli záſię do Probuſá BielKron 366v.
»umocnić a opatrzyć« (1): ktora [matka nieczystości] pánowánie ſwoie vmocniłá y opátrzełá ćieleſną mądrośćią/ mocą/ chytrośćią/ y przewrotnośćią KrowObr 241v.
»zahamować i opatrzyć« (1): Gdy złodźiey ná imiènie co przywiedźie/ [...] nie odeymowáć od niego do kilá dni/ áby to przy nim iśćiec záſtał/ y łácwiey go obieśił: wſzákoż go záhámować y opátrzyć dobrze. GostGosp 12.
opatrzyć około czego (1): Około ſprzężáiá przy wytecży y załog ma bydź opátrzono tym ſpoſobem: záśiawſzy chłop nie ma zaśiewku vżynáć áż będźie miał ſprzężay GostGosp 162.
opatrzyć przeciw czemu (1): Godźi ſię też ſtan ludźi vbogich przećiwko niebezpiecżnem wſzytkich możnośćiam opátrzyć y obwárowáć ModrzBaz 95.
opatrzyć czym (9): DiarDop 115; LeszczRzecz A3; Accusatorem armare omnibus rebus, Powodną ſtronę potrzebnemi rzeczámi ku práwu opátrzić. Mącz 16b; racżył to przeźrzeć y opátrzyć to piſmem ſwięthym/ przez Duchá s. ſpráwionym/ á ſzcżyremi ſłowy ſwoimi/ ták z nowego iáko y s ſtárego zakonu RejPos 148v; Ono też práwy Rzymſkiemi opátrzono/ áby tákowi ſędźiowie złożywſzy vrząd z śiebie/ ná onem mieyſcu pięćdźieśiąt dni mieſzkáli ModrzBaz 75, 126; v Attheńcżykow Solon opátrzył to był práwem poſpolitym WerGośc 264; SarnStat 76, 897.
opatrzyć w czym (1): Dáleko więcey opátrzył to Syn Boży/ w ſámey iuż prawdźie á viſzcżeniu Zakonu nowego PowodPr 40.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (3); aby (4), iż (2), żeby (1)] (7): Ma theſſ bydz opatrzono aby any yego K.M. any poddany yego K.M. oboyga ſthanu Zamky oſadzone niebyli lyudzmi ktorzy mayą dobra maiętnoſć ConPiotr 32, 33; SarnStat 289, 818, 971, 1148; Zá czym potrzebáby to dobrze et ſacroſancte opátrzyć/ żeby ludzie Rycerſcy/ defenſores patriae y wſzytkich w niey będących kleynotow/ to ieſt/ rodzicow/ dziatek/ wolności/ máiętnośći náſzych [...] od Krolá I.M. opátrowáni/ [...] byli. VotSzl C2.
W charakterystycznych połączeniach: pismem (2) opatrzyć, prawem (3), statutem; opatrzyć dobrze (3), więcej.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (1); zaimek względny (4), aby (4), jeśli (2), -li (1)] (11): by ty był rozum miał/ W ſtudnią by był nie wſtępował: Ażeby pierwey opátrzył/ Kędyby záśię wyſkocżył. BierEz H3v; [aby Król] raczill thak y karacz y opatrzycz. abi na pothim thakye rzeczi nyeprziſthoyne na granyczi ſſye nyedzyali. LibLeg 11/134v, 11/56v; HistAl H2v; Potym [kapłan] wnidzye á opátrzy ieſli ieſt zarázá trądowa ná domu BielKron 37; opátrz gdzye lega iákoby cię nikt nie widział BielKron 53; Ale opátrzmy mali bliznę ná głowie ktora ſie mu przygodźiłá ná walce/ tedy ten ieſt. HistRzym 130; tákież chłopy co wieżdżáią ná targ opátrz ieſli ſą znáiomi ſąſiádom. BielSpr 36v; A gdy trwogá vſtánie/ opátrzyć kto ſie ſtáwił/ kto nieſtáwił GostGosp 144, 22, 26.
W połączeniu szeregowym (1): Abowiem nietylko lepiey Biſkup álbo Papież wielkie rzecży rozeznáć/ oſądźić y opátrzyć może/ niżli proſty Kápłan WujJud 86.
»dojźrzeć, opatrzyć« (1): Viso est opus, Muśi ſie doyzrzeć/ opátrzić. Mącz 494b.
»obliczyć albo opatrzyć« (1): Słuchayże iáko thy [...] wywrotniki prawdy Páńſkiey Duch ſwięthy przyrownywa ſzáráńcżey [...] Co gdyby kto oblicżyć álbo opátrzyć chciał/ beſpiecżnie to zeznáć może RejAp 78.
»opatrzyć a radzić« (1): A przetoż wielcy Pánowie/ ieſli chcą ludzkie rzecży dobrze opátrzyć [volunt consultum rebus humanis]/ á o nich dobrze rádźić ModrzBaz 14v.
»opatrzyć i wejźrzeć« = considerare et inspectare JanStat (1): My tedy prawo ich pilnie opátrzywſzy/ y w nie weyźrzawſzy/ [...] pieczęć przykłádamy SarnStat 258.
»wybaczyć a opatrzyć« (1): Wſzyſtki tedy [członki ciała] y przednié/ y té/ co zá mniéy znáczné częśći mamy/ dobrze wybáczyć á opátrzyć trzebá Oczko 13.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): á to opátrzyć cżáſow proznych przeſzłych/ coby miáło [przy siewie] przeſzkodźić GostGosp 96.
opatrzyć z czego (2): WyprKr 118; Wiele by potrzeb ſtudentow opátrzyć możono z dochodow klaſztornych ModrzBaz 131.
opatrzyć komu (1): potrzeby ſwoie ſámy bez pomocy opátrzyć ſobie mogą. SkarKaz 633a.
opatrzyć przez kogo (1): Malucżko potrwáycie/ opatrzętz iá to [wino brakujące] przez ſynacżka mégo OpecŻyw 40v.
opatrzyć w czym (3): dla tego Król Iego M. zá ſłuſzną rzecz to bydź rozumiał: áby w tákowych rzeczách pożytki poddánych ſwych opátrzył. SarnStat 1235, 509, 705.
Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: to (1); zaimek względny (2)] (2): á ma mieć ſtátkow potrzebnych w domu doſtátek/ y to opátrzyć cżego dom doſtátecżny potrzebuie GostGosp 10, 88.
»przysporzyć i opatrzyć« (1): A hoynie chceſz przyſporzyć y opátrzyć wſzytki potrzeby náſze. RejPos [219]v.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): [Wolność] opátrzyć tego nie może z káżdey ſtrony/ iżby złoczińſtwá nie były GórnRozm A4v.
»opatrzyć a uskromić« (1): ſam obiecuie do ciebie przyść/ [...] á twoy błąd/ twą krnąbrność w tobie opátrzyć á vſkromić RejPos 143v.
Synonimy: 1. dawać, karmić, nadać, nasycić, obdarować, obdarzyć, ozdobić, posilić, postanowić, pożywić, rozhojnić, ubłogosławić, udarować, żywić; 2. baczyć, chować, dojrzeć, opiekać się, opiekować się, pilnować, postanowić, sprawić, starać się, strzec, zrządzić; a. uleczyć; b. pogrzebać; 3.a. obszańcować, osadzić, umocnić; α. schować; b. obwarować, 4. baczyć, dojźrzeć, oględać, postrzegać, wejźrzeć, wybaczyć; a. przeczuwać; 5. dostarczyć, przysporzyć, zapewnić; 6. uskromić.
Formacje wspólrdzenne cf PATRZYĆ.
AK