[zaloguj się]
[pdf]

OPATRZONY (229) part praet pass pf

opatrzony (159), opatrzon (70).

Pierwsze o oraz a jasne. ◊ W formach złożonych drugie o jasne; w formach niezłożonych -ón (4), -on (2); -ón Mącz (2); -ón : -on SarnStat (2:2).

Fleksja
sg
mNopatrzony, opatrzón fNopatrzona, opatrzonå, opatrzon(a) nNopatrzono, opatrzon(e)
Gopatrzon(e)go Gopatrzonéj G
Aopatrzon(e)go, opatrzony Aopatrzoną Aopatrzoné
L L Lopatrzonym
V Vopatrzonå V
pl
N m pers opatrzeni
m an opatrz(e)ni
subst opatrzoné, opatrzony
D opatrzonym
A m pers opatrzon(e)
subst opatrzon(e)
I m opatrzonémi, opatrzeniemi
L opatrzonych

sg m N opatrzony (38), opatrzón (35); -ón (4), -on (2), -(o)n (29); -ón Mącz (2); -ón : -on SarnStat (2: 2); ~ (praed) opatrzon (33), opatrzony (17); -on MetrKor (3), LibLeg, RejWiz, BielKron (8), Mącz (2), RejPos (8), BielSpr (3), KochDz, GostGosp; -ony RejAp, RejZwierc, BudBib, SkarŻyw, ActReg, Phil, OrzJan, LatHar (4), GrabPospR, -on : -ony WujNT (1:4), SarnStat (4:1); ~ (attrib) opatrzony (11) GroicPorz, Mącz (4), SkarŻyw, StryjKron, KochPieś, LatHar (3); opatrzon BielKron (2). ◊ G opatrzon(e)go (1). ◊ A opatrzon(e)go (3), opatrzony (1). ◊ f N opatrzona (11), opatrzonå (4), opatrzon(a) (6); ~ (attrib) -å (2); ~ (praed) -a (11), -å (1), LatHar (2:1); ~ -å Mącz, SkarŻyw; -a : -å LatHar (2:2).◊ G opatrzonéj (1). ◊ A opatrzoną (1). ◊ V opatrzonå (1). ◊ n N opatrzono (23), opatrzon(e) (10); ~ (attrib) -e (2); ~ (praed) -o (23), -e (8); ~ -e RejPs, BibRadz, BielSpr, SkarJedn, SkarŻyw, LatHar (2); -o : -e MycPrz (1:1). ◊ A opatrzoné (4); -é (1), -(e) (3). ◊ L opatrzonym (1). ◊ pl N m pers opatrzeni (38); -eni (6), -(e)ni (32). subst opatrzoné (36), opatrzony (1); -é (8), -(e) (28); ~ (attrib) -é (6); ~ (praed) -é (30), -y (1) RejZwierc. m an opatrz(e)ni (cum sb robacy) (1). ◊ D opatrzonym (1). ◊ A m pers opatrzon(e) (3). subst opatrzon(e) (5). ◊ I m opatrzonémi (1) SarnStat, opatrzeniemi (1) ZapKościer 27v; -émi (1), -(e)mi (1). ◊ L opatrzonych (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: opatrzony od kogo (16), przez kogo (1).

Sł stp s.v. opatrzyć, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. opatrzyć.

1. Który dostał, został zaopatrzony w to co mu potrzeba: w dobra materialne lub duchowe; instructus Mącz, Modrz, JanStat, Cn; sortitus PolAnt; communitus, provisus JanStat (144): Diar 32, 37; KrowObr 150v [2 r.], Vv v; Ceſarz záſię Metym [...] miáſto obiegł dniá 22 Páździernika/ ále był dobrze opátrzon od Gálikow/ przetho muſieli odćiągnąć gdy źimná záſzły. BielKron 237; [miasto Kroja] była opátrzoná dobrze przez Skánderbergá BielKron 249; [w Szkocyjej] Trzy Arcibiſkupſthwá dobrze nádáne. Trzy Akádemie dobrze opáthrzone/ tám vcżenie iáko y w Angliey známienite. BielKron 277v, 228v, 286, 311v, 367v, 423a; Iż áby żebrak á niedoſtátecżny nie był miedzy wámi/ á był opátrzon według ſtanu ſwego. RejPos 68, 183v [2 r.], 243v, 264; MycPrz II Dv; ktorzi ſą prawdźiwie vbogiemi/ á ſchodźi im y ná śiłách y ná żywnośći/ máią być opátrzeni ModrzBaz 37v; SkarŻyw 271; ReszHoz 133; Iż nálaſł/ áno ine źwierżętá wſzyſtkie ſą dobrże opatrżone/ iedno człowiek ſam nagi ſtoi/ nie obuty/ nie odźiány/ bez żadney broni GórnRozm N2, N2; ActReg 25, 44; Kośćioł Rzymski oſobliwie od Bogá opátrzony. WujNT 505 marg, Bbbbbb3v; Mniſzki [...] iż nie ſą wſzędy ſłuſznie opátrzoné/ y dozwolono im z łáſki ſtolice Apoſtolſkiéy/ áby mogły w dobrá máćierzyſté y oycżyſté/ któré ná nie przypádną/ wſtępowáć SarnStat 208, 39; Iurisdicye zle opátrzone/ rozerwáne/ y rozmnożone, iedná drugiey przeſzkadza SkarKazSej 699b, 660a.

opatrzony z czego (1): prosieli ztych [600 000 florenów] zeby y zamki te opatrzone były ActReg 26.

opatrzony na co (1): Acż byłá Duchem Bożym ná wſzytki poſtępki ſwoie opátrzona SkarŻyw 582.

opatrzony w co (9): Instructus paterfamilias, We wſzelki rzeczy dobre opátrzony goſpodarz. Mącz 423a, 423a; KochDz 109; Cf »w potrzeby opatrzony«.

opatrzony czym (77): LibLeg 11/187, 187v; Sſą nadniemi przełożeny A prawie nato ſtworzeny: I Bogacztwi opatṙzeny By ċzinili rząd na Ziemy. RejKup o5; GroicPorz f4v; Przepátruy przyſzłe rzecży á wiáruy ſie złego / Gdyś rozumem opátrzon RejWiz 32; kośćioł záłożyłá y zmurowáłá ná kſtałt Ierozolimſkiego/ potym dobrze opátrzon imienim y zakonniki. BielKron 283v; iż Sáchmát vćiekł do Litwy/ á tám był opáthrzon żywnośćią. BielKron 391, 187v, 242, 287, 306, 373 (10); Bene moratae et institutae civitates, Dobremi obyczáymi y práwy opátrzone. Mącz 233c, 299c; RejAp 34v [2 r.]; pocżćiwoſciámi [...] będzye ze wſząd ſtanik twoy opátrzon od niego RejPos 297, 23, 185, 313; RejZwierc 106v; A byłem dziećiątkiem zacnym rozumem w młodośći ozdobiony/ y dobrym przyrodzeniem opatrzony. BudBib Sap 8/19; że żadne Páńſtwo w Sẃiećie nie było thák wolnośćiami opáthrzone/ iáko náſzá Koroná Polſka MycPrz II A2; CzechRozm 87v; ModrzBaz 19, [38]; Lecż Chryzoſtom náukámi świeckimi opátrzony/ vdał ſię ná żywot Anielſki SkarŻyw 86; aſz ná tego trzećiego tráfił/ cżłeká Duchem Bożym opátrzonego/ ktory iego práwym lekárzem zoſtał. SkarŻyw 165; A będąc Duchem Bożym y mądrośćią wielką/ iákiey żaden cżłek ná świećie niemiał/ od Bogá opátrzony: ſłuchał iednák rády Ietrá świekrá ſwego SkarŻyw 484, 143, 543, 582; przeſtrzegáć potrzebá/ áby ći ktorzy więtſzymi dáry opátrzeni ſą/ nie nádymáli ſię NiemObr 45; KochPhaen 15; BielSen 8; KochPieś 54; Calep 341b, 835b; GostGosp 8; OrzJan 81; mogłem potym przyść ná one/ miáry y końcá nie máiące/ y doſtátkiem wſzelkim opátrzone niebieſkie gody twoie LatHar 396, 69, 93, 278, 461, 477, 505 (18); WujNT 563; choćby téż w tym przywileymi náſzémi ábo náſzych przodków byli opátrzeni: któré ile ku téy ſpráwie iáko obłędliwé pſuiemy SarnStat 580, 62, 134, 954; Y roża y lilia y chwiołki złocone/ Tymby cudnieyſzą bárwą były opátrzone. WitosłLut A5v; SkarKaz 245b; Gdyż inſzemi prowenty y máiętnośćiámi hoynie ſą od Rzeczypoſpolitey opátrzeni. VotSzl D2, C2v; SkarKazSej 682a. Cf »potrzebami opatrzony«.

opatrzony na czym (2): zebi y. m. pewnich rzeczi za niepewne pvsczacz nie raczila a poky wrękv [...] miecz ye bedzie. tego na czim bi stan yey m. y sina yey M. mogl bicz ſluſznie opatrzon [...] zebi s mieſcza na ktorim yeſth niezyezdzyla LibLeg 11/42; RejPos 183.

W połączeniu szeregowym (1): Ktorego to ſkárbu Rzeczypoſp: ták záłożonego/ pomnożonego y opátrzonego/ tedyby były znáczne/ á wielkie da Pan Bog pożytki. VotSzl E2.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze (17) opatrzony, dostatecznie, hojnie (4), miłościwie, osobliwie (2), słusznie (3), szczodrze, wedle potrzeby, źle; opatrzony błogosławieństwem, bogactwy (2), chwałą (2), dary (4), dobrami, dobrodziejstwy, dochodem (2), dostatkiem (5), dostojeństwem (2), Duchem (Bożym) (4), dzierżawą, imieniem, łaską (4), majętnością (2), mądrością (2), modlitwami, naukami, panowaniem, państwem (2), posagiem (2), pożytkami, prawy, prerogatywą, prowenty, przywilejem (5), rolą, rozumem (2), szczęściem (2), wolnościami, żywnością (3).

Wyrażenia: »porządkiem opatrzon« = uporządkowany (1): Przeto dla tákowego nieporządku/ odwlokło ſye do ták długiégo czáſu/ iż ich niechćiano imprymowáć/ áżby były ſłuſznym porządkiem opátrzóné: áby Czytelnik/ á owſzem w potrzebie/ tym ſpieſzniéy náleść mógł SienLek a4.

»potrzebami, w potrzeby opatrzony« = rebus necessariis instructus Modrz [szyk 7:3] (6:4): Ornatissimus fundus, Grunt álbo ziemiá wſzelákiemi potrzebámi dobrze opátrzona. Mącz [269]c, 35d; ModrzBaz 20v, 90v; Sámo to ieſt miáſto murem mocnym/ obtocżone/ y wſzelákimi do boiu duchownego potrzebámi y żywnośćią opátrzone SkarJedn 2; ReszHoz 126; Viaticatus ‒ W potrzebi na drogę opatrzoni. Calep 1120b; Iáko Poſpolite ruſzenie ćwicżone do boiu/ y opátrzone w potrzeby boiowe vcżynić. GrabPospR ktv, K2 [2 r.].

Szeregi: »nadany i opatrzony« (1): Ma Hiſzpánia [...] prełátury dobrze nádáne y opátrzone. BielKron 279v.

»nadarzony i opatrzony« (1): Wyymuiąc ty Cechy s tego porządku/ ktorzy oſobliwą prerogátywą y Przywileiem od przodkow Iego K.M. [...] ſą nádárzeni y opátrzeni. GroicPorz f4v.

»nasycony i opatrzony« (1): A nielza iedno iż muſzę záwżdy pilność á opáthrzność ſwą mieć nád nimi/ áby byli ná wſzem z łáſki moiey náſyceni y opátrzeni. RejPos 183.

»obdarzon a opatrzon« (1): będzye przeſtroną mową a prędkiemi ſłowy obdárzon á opátrzon káżdy wierny iego. RejPos 313.

»przeźrzany a opatrzony« (1): Cżemu nie pomniſz iż ći przeźrzeni á opátrzeni od niego [Boga]/ iuż máło potrzebuią pomocy twoiey. RejPos 243.

W przen (2): zá ktoregoby Páná tá zdrobniáłość wſzech ſtanow opátrzoná być mogłá iáko zá Moſkiewſkiego MycPrz II Dv; O Márya rozgo Aaronowá/ cudownym owocem opátrzona/ modl ſię zá. LatHar 505.
a. Który został za coś wynagrodzony; provisus Mącz; dotatus JanStat (17): iż więtſzey ſą ważnoſci j lepiey bywaią opatrzeni pochlebci, wiłowie, paſorzytowie [...] niż ludzie godni, ku czci y poſłudze poſpolitey. MiechGlab *2v; Diar 32; professoribus linguarum et Philospohiae scholae Argentinensis ampla praemia sunt proposita, Dobrze ſą Opatrzeni naucziciele ſzkoły Argentińskiey/ id est, Magniſica honorifica, Máyą wielkie y poczciwe płáty. Mącz 8b, 347b; cżynili śmiele z nieprzyiaćielem/ [...] kthory ſie w tym lepiey okazał/ ten lepiey był opátrzon. BielSpr 4v, 16; Senatorowie y Poslowie Zięmscy W.X.Lo Gospodarze złe anie wedla Condicyi opatrzeni bywaią ActReg 41.

opatrzony z czego (2): po ktorymby iaką godność oſobną poználi/ áby był opátrzon s ſkárbu poſpolitego álbo vrzędem poććiwym. BielSpr 26; BielSjem 25.

opatrzony czym (8): BielSpr 26; ModrzBaz 39; z táką od niego [od Cesarza] pochwałą do Polſki ſie wróćił/ że też od wielkiégo Królá Zygmuntá wielkiémi y zacnémi vrzędy był opátrzony. OrzJan 66; LatHar +5; Iż ponieważ Stároſtowie náſzy płacámi y dochody oſobnémi [...] ſą wſzędźie opátrzeni SarnStat 547 [idem] 937. Cf opatrzony za co czym.

opatrzony za co czym (2): gdźie y vſczerbienié zdrowia ſwégo odnioſł z ran. Zá co ácz zárázem támże ná woynie pod Lukámi dożywoćiém ieſt opátrzon wioſką Serkowczyzną SarnStat 1209 [idem] 450.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze (lepiej) (4) opatrzony, źle.

Wyrażenie: »opatrzony na strawę« (1): Aż przeto słali z pośrodka siebie ku panom, opowiedając im iż wedle zwyczaju pospolitego nie są opatrzeni na strawę od KJM. Diar 32.
W przen (1): á przetoż ſámá cnotá naywięcey ma być w vcżćiwośći mianá/ y doſtoieńſtwem opátrzoná. ModrzBaz 39.
b. Któremu coś zlecono, przekazano rozkazy (3): a tham ſthanawſchy nyechczą ſgycz [...] sthego myeſcza, gdzye krol yego myloſcz nathen czaſz bycz raczy pokand bych dalyey nyebyl opatrzon, wedlye wolyey a roſkazanya yego krolyewſkyey myloſczy MetrKor 37/2v, 34/268.

opatrzon czym (1): nyemąm thego slyvbu proſzen bycz [...] lyedz bych pyerwey przeſz krolya yego myloſcz [...] zuſth wvſzy a raką danyem przepuſczon, albo dalſzym rokyem opatrzon był MetrKor 37/2v.

2. Któremu udzielono pomocy lekarskiej, którego opatrzono (7): Ieſtliby takowe nie ſpanie przychodziło Dziecięciu z niecżyſthego mleka/ kthore wyſyſa z mamki, Tedy ma być mamka przemieniona, albo opatrzona FalZioł V 42; ConPiotr 32; BielKron 125v; Mącz 80a; iżby ſie z nowu nie dáli odnáwiáć ránom onym twoim/ iuż opátrzonym od niego RejPos 211; Pátrzayże w co cie.záſię ránił/ á w co cie vkąśił then nieſláchetny morderz [...] boć nie i w nogę áni w rękę twoię/ gdyżby ieſzcże lżey tá rzecż mogłá być opátrzoná RejPos 326v; gdybyś przez mię był pilnie opátrzony/ y s tych ran wylecżony Phil K2.
3. Który został zabezpieczony, przypilnowany, utwierdzony; curatus Mącz, Calep; circumsaeptus Vulg; communitus, permunitus Calep; firmus, munitus Cn (62): LibLeg 11/135; Wſádzony do kaźni opátrzony dobrze gdyby ſye wyłamał/ [...] znák ieſt pewny ku zdániu ná męki. GroicPorz hh4; Mącz 73b; gdzie ſie zamki puſte pobudowáły/ ábo gdzie mieyſczá niebeſpiecżne opátrzone/ y gránicá w lepſzey ſpráwie RejZwierc 186, 110; Znaiąc iż mamy wolność dobrze opatrzoną/ Ktorey gdy ſtrzec będziemy nie będzie ſkażon⟨ą⟩. MycPrz I B4, II C2v; któ chce mieć Staw/ á wody do niego wielkié przychodzą/ [...] Potrzebá Vpuſty dobrze opátrzónéy Strum L2, Kv; Curatus Cum diligentia et cura factus. – Oppatrzenij. Calep 279b; Permunitus – Dobrze opatrzoni omurowani. Calep 786a, 224b, 421a; którégo Turczyn na dobrze opátrzonym mieyſcu w żeláznych okowách chowa OrzJan 39.

opatrzony od czego (1): pótrzebá/ áby [...] Rzeczpoſpolita od wſzech poſtronnych nieprzyiaćielſkich naiázdów y gwałtów byłá opátrzoná. SarnStat 133.

opatrzony czym (18): Diar 23; Náiáchał też záś y obległ iedno miáſtho obronne/ dobrze moſtámi y mury opátrzone Leop 2.Mach 12/13; Mącz 472a; RejZwierc 138v; BielSpr 58v; A gránice náſze niech będą iáko żołnierzmi/ ták inemi obronámi opátrzone [muniantur] ModrzBaz 103; ácz ſą brzegi morſkie groblámi wyſokimi z dawná opátrzone StryjKron 26, 737; [Jezus] kámieniem przyłożony/ Dużą ſtrażą opátrzony LatHar 361, 232, 407, 427, 432, 469; Piotr S. będąc głową innych/ był ſławnieyſzy nád inne/ y więtſzą ſtrażą opátrzon niżli inni WujNT 447, Aaaaaa4v; SarnStat 380. Cf »opatrzony bezpieczeństwem«.

opatrzony przed kim (1): BibRadz Ios 6/1 cf »zamkniony i opatrzony«.

W charakterystycznych połączeniach: opatrzony dobrze (7), pilnie (2), porządnie.

Wyrażenie: »opatrzony bezpieczeństwem« = zabezpieczony (1): aby [...] mieyſcze ku ſcziągnieniu naznaczone bylo opatrzono beſpieczenſtwem ConPiotr 33.
Szeregi: »opatrzony i naprawiony« (1): áby [te zamki] były iáko narychléy wedle potrzeby opátrzoné y nápráwioné. SarnStat 1183.

»opatrzony a zachowany« (1): á przyſzedłeś iuż ku záſtydłym cżáſom ieſiennym ſwoim/ gdzie iuż wſzytki rzecży pilnie opátrzony á zachowány być máią RejZwierc 136v.

»zamkniony i opatrzony« (1): Y Było Ierycho ták zamknione y opátrzone przed ſyny Izráelſkimi że żaden nie był coby zthámtąd wynidź/ ábo tám wnidź miał. BibRadz Ios 6/1.

W przen (1): O Pánie Iezu/ [...] widzęć ia to/ żeś ty [...] vcżynił mię duchownym grobem twoim; dayże mi to niewidomie y duchownie/ co miał on nowy grob twoy widomie. [...] niechay będźie piecżęćiámi opátrzone LatHar 232.
a. Zabezpieczony prawem, prawnie; provisus Mącz, JanStat (25): iż tym wolnośćiam náſzym ktore mamy/ inſzy wſzyſcy poſtronni ſie dźiwuią/ iáko ſą opátrzone y przywileymi vgruntowáne MycPrz II A2v; zá ſluſzną przyczyną ma bydź to opátrzono: iż vrząd Márſzałká [...] ma bydź ſprawcą y Miſtrzem wſzyſtkich Dworſkich cȩremoniy SarnStat 310; A Dekrétá tych wſzytkich ſądów/ [...] opátruiemy y vtwiérdzamy tákim wárunkiem/ iáko ſą opátrzoné ſądy nowé pro vna vice SarnStat 858, 360, 748, 780, 945; Rozgniewány źiemiánin/ ábo ſtároſtá krolewſki/ nie tylo złupi wſzytko co vbogi ma: ále y zábije kiedy chce (marg) Zle opátrzeni kmiotkowie w tey koronie. SkarKazSej 704a marg.

opatrzon z czego (1): ták záś z práwá to niech będźie ták opátrzono [...] iż oné dźieći dóbr ſwych nie máią przedáwáć. SarnStat 584.

opatrzony komu (2): DiarDop 115; A to ták doſkonálé białymgłowam w práwiéch Polſkich opátrzono ieſt SarnStat 1270.

opatrzony czym (12): RejPs 72; Czo theſch przimyerzem kthore s Czeſſarzem Tureczkym mami yeſth opatrzono LibLeg 11/159v; iáko to ieſt opátrzono Státutem Koronnym GroicPorz dd4v, k4; Provisum est hoc legibus, Opátrzono to yeſt práwy. Mącz 495b; WierKróc A4; a Generalstwo wziął comogłoby bydz Intercyzami azapisami od nich opatrzono. ActReg 80; SarnStat 180, 197, 1149; Iednego pánowánie dobrymi práwy opátrzone/ náde wſzytko nalepſze SkarKazSej 690b, 698b.

opatrzony w czym (2): iáko ieſt [Artykuł około warunku Egzekucyjej] opátrzony w ſpólnym ſpiſku y Przywileiu około Vniiéy między Narody Polſkiémi y Litewſkiémi SarnStat 1028, 1270.

Szereg: »ogrodzon to jest opatrzon« (1): Sepire se difficultate abrogationis lex dicitur, Státut być ogrodzón/ to yeſt/ opátrzón áby nie ták łatwie yáko ſie komu zda mógł być złaman. Mącz 383d.
b. Uwięziony (1): áby [Luter] pozoſtał ſwey pychy/ vporu/ á przeſtáł błędu rosſiewáć/ ieſli tego nieprzeſtánie / áby był opátrzon. BielKron 196.
4. Który został sprawdzony, rozważony; provisus Mącz (10): gdy będzie opatrzona obrona potoczna, tedy i o tej wnętrzney będzie radzono Diar 39, 31, 84; Liſty wykupná Kroleſtwá/ iáko máią być opátrzone [iáko liſty máią być rewidowáné; qualiter literae et inscriptiones revidendae JanStat 100]. UstPraw Hv, Hv; Provisus, Opátrzony/ też przeyzrzány. Mącz 495b; máią doglądáć/ iákoby w Zupách ſzkodá y ruina nie byłá/ y pericula praeſentia et futura były opátrzoné. SarnStat 339 [idem] 393, 393.
Szereg: »przeźrzan i opatrzon« (1): Abowiem iuż tákiego káżdego ſtan ieſt nieomylnie przeźrzan/ y opátrzon/ á minąć go nigdy nie może RejPos 315v.
5. Któremu zapobieżono, zaradzono (4): Poſłał przed tym Mędrce ze złotem y z inemi dáry/ áby był opátrzon niedoſtátek iego. RejPos 26v; iż iuż będą opátrzone wſzytki vpadki y przygody twoie RejPos 237, 204v.

opatrzon komu (1): iż káżdy niedoſtátek iego/ áni ſam wzwie/ ſkąd będzie opátrzon iemu RejPos 44v.

6. Który został zapewniony, dostarczony (1): Vrząd ſkupuie go [żyta] bárzo wiele/ [...] iż ieſliby byłá od nieprzyiaćielá niebezpiecżność/ ábo śię też ku iákiey drogośći ábo niedoſtátku zboża ſkłániáło/ záwżdy bywa dobrze opátrzoná żywność ludzka [prospectum fiat vitae hominum] ModrzBaz 33v.
7. Tytuł grzecznościowy stosowany wobec mieszczan piastujących godności: opatrzny (być może błąd rękopisu) (1): stala ſzyę yeſt recz przet opatrzenyemy ludzmy, Iako opatrzego [!] myesczanyna wdomu ymyenem Oyka Kofznyczfkego. ZapKościer 1582/27v.

Synonimy: 1. nadany, nadarzony, obdarzony; 2.a. ogrodzony, ugruntowany; 3. przeźrzan.

Cf NIEOPATRZONY, OPATRZNY, OPATRZYĆ

AK