« Poprzednie hasło: NADANINA | Następne hasło: [NADAREMNY] » |
NADANY (102) part praet pass pf
Pierwsze a jasne, drugie w formach złożonych jasne, w formach niezłożonych pochylone.
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | nadany, nadån | f | N | nadanå, nadåna | n | N | nadåno, nadan(e) |
G | nadan(e)go | G | nadanéj | G | nadanégo | |||
A | nadany, nadan(e)go | A | nadaną | A | nadan(e) | |||
I | nadanym | I | nadaną | I | ||||
L | L | nadan(e)j | L |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | nadani |
G | nadanych | |
D | nadanym | |
A | subst | nadané, nadany |
I | m | nadanémi |
n | nadan(e)mi | |
L | nadanych | |
inne formy | ||
pl N subst m i f - nadané; pl N subst n - nadané, nadany |
sg m N (praed) nadany (14), nadån (3) RejPos (2), ZapKościer. ◊ G nadan(e)go (9). ◊ A nadany (1), nadan(e)go (1). ◊ I nadanym (2). ◊ f N (praed) nadanå (4), nadåna (3); -å RejPos, SkarKaz; -å :-a RejWiz (2:3). ◊ G nadanéj (6); -éj (1), -(e)j (5). ◊ A nadaną (10). ◊ I nadaną (2). ◊ L nadan(e)j (2). ◊ n N (praed) nadåno (3), nadan(e) (2); -o PowodPr, SarnStat; -o : -(e) RejPos (1:2). ◊ G nadanégo (19); -égo (3), -(e)go (16). ◊ A nadan(e) (4). ◊ pl N m pers nadani (3). subst m i f nadané (19); -é (10), -(e) (9). n nadané (9), nadany (1) Diar; -é (5), -(e) (4); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -é (8), -y (1). ◊ G nadanych (29). ◊ D nadanym (1). ◊ A subst nadané (36), nadany (1) RejKup; ~ -é (15), -(e) (21). ◊ I m nadanémi (3); -émi (2), -(e)mi (1). n nadan(e)mi (2). ◊ L nadanych (3).
Składnia dopełnienia sprawcy: nadany od kogo (59), przez kogo (9).
Sł stp s.v. nadać, Cn brak, Linde XVI – XVIII w. s.v. nadać.
- 1. Dany, darowany aktem prawnym albo aktem łaski
(168)
- a. O dobrach ziemskich i dochodach (15)
- b. O przywilejach
(63)
- α. O herbach i tytułach (3)
- c. O łaskach bożych (82)
- d. Powołany, wyznaczony (3)
- 2. Ten, ktorego obdarowano na mocy aktu prawnego lub aktu łaski
(24)
- a. O uposażeniu kościołów, klasztorów itp. (16)
- b. O łaskach bożych (8)
nadany komu (2): Niemoże być ſzpátńieyſza rzecz nád tę/ iż on chleb świety [!] ku żywnośći vbogich ludźi/ Kápłanom nádány/ [...] ná pſotę ſye po wielkiey częśći obraca. OrzRozm H3v. Cf Wyrażenie,
nadany komu ku czemu (1): OrzRozm H3v cf nadany komu.
W porównaniu (1): Podawayże też s tych zyarnek nádánych tobie/ iáko tá lilia/ pomoc/ rátunk/ iáko lekárſtwá potrzebuiącemu bliźniemu ſwoiemu. RejPos 220.
nadany komu (3): SarnStat 1190; PowodPr 49; wydźieránie imion/ dochodow/ y dźieśięćin P. Bogu nádánych/ iáką ma ſpráwiedliwość? SkarKazSej 703b.
nadany na co (1): Powiadaliśmy, [...] aby dobra kościelne to jest Rzeczypospolitej krześcijańskiej w Polscze takiem porządkiem szafowani byli, na co są nadani Diar 69.
nadany za co (1): [majętności ziemskie] zá vczćiwé poſługi nádáné máią [niektórzy] SarnStat 1199.
W charakterystycznych połączeniach: dóbra nadane (4), dochody, dożywocia (2), dwory, dziesięciny, grunty, imiona (2), wsie, wysługi, zamiany, zamki (2), ziemie.
»obficie nadany« (1): Drugi ſpoſob augmentácyey tego ſkárbu Rzeczyp: niechayby Ich M. Pánowie Duchowni z beneficyi tych/ ktore od Rzeczypoſp: mátki nas wſzech obfićie nádáne máią/ poſtąpili VotSzl Dv.
nadany z czego (1): SarnStat 87 cf »prawem dziedzicznym nadany«.
nadany z czego komu (1): z dóbr wſzelákich ſzlácheckich oſob/ bez przekázy wolnośći y ſwobod/ iákąkolwiek władzą komużkolwiek nádánych/ tych ktorzyby zátrzymáli táki podatek/ Stárośćie onego mieyſcá deferuię. SarnStat 347.
nadany komu (32): Ruś z práwá iednégo Polakom nádánégo ma ſie weſelić. SarnStat 1045; [umocniamy] przywileie ná Vniiéy im nádáné ze wſzyſtkiémi ártykuły/ y ze wſzyſtkiémi ſwobodámi y wolnośćiámi SarnStat 1182, 46, 244, 284, 400, 881 (30); ſpolne práwá y wolnośći: iákoż ſię dźielić iemi możećie? Zgodnym ſą nádáne. SkarKazSej 673a. Cf nadany z czego komu.
nadany na kogo (3): gdźie [doktorowie] máią bydź przez nową fundácią ná nie nádáną ſtáwieni SarnStat 180, 197, 923.
nadany na co (3): tego roku ie [wojstwa] powinni obiecháć/ y zrewidowáć Podkomorzowie/ Chorążowie/ Woyſcy/ w ſwoich Woiewództwách. A niżli [...] wyiádą/ [...] máią to publikowáć cztéry niedźiele przed wyiázdem ſwym: áby każdy ſtáwił ſie przed nimi z liſty ſwémi ná cło nádánémi SarnStat 234, 401, 1229.
nadany za co (2): [listy i przywileje] zá wierné ſłużby nádáné oſobam iákiégóżkolwiek ſtanu y powołánia będącym/ [zachować chcemy] SarnStat 1061, 1190.
W charakterystycznych połączeniach: dobra nadane, egzempcyje, feuda, fundacyje (3), lenna, listy (8), mostowe, prerogatywy, składy (miejskie) (3); od (arcy)biskupow nadany (2), od krolow (5), od książąt, od mistrzow, od przedkow (6); z dóbr [czyich] nadany; duchownym nadany, każdemu (2), Kijowianom, komużkolwiek (2), kościołom, krolestwu, miastom (7), obywatelom (3), osobom (2), państwom, Polakom, przodkom, świetckim, wielkiemu książęciu, wszem wobec, wszystkim, zgodnym, Żydom; na cło nadany, na ine rzeczy, na składy; przez ojca nadany (2), przez pany, przez przodki; służby nadany.
»pismem nadany« (1): áby Iego Królewſka M. [...] wſzelákim piſmem nádáne [Koronie i Litwie] Przywileie y Práwá [...] zachował SarnStat 1021.
»prawem dziedzicznym nadany« (1): obiecuiemy/ iż wykłádów nie przepuśćimy/ [...] áni dániny z Przodków náſzych dóbr práwem dźiedźicznym nádánych/ miáły bydź zá Lenná poczytáné: tylko ná którychby ſtało miánowićie/ że ſą nádáné Iure feudali. SarnStat 87.
»prawo nadane« = ius concessus JanStat (10): Ktoryby Zyemiánin álbo która wieś máiąc práwo Niemieckie nádáne/ vżywáłáby w niektorych rzeczách práwá Polſkiego: táka wieś iż nie używa práwá ſwego nádánego/ tráći ie UstPraw G2v; tym Zydóm nie dopuſczamy práwá vżywáć/ przez nas y przodki náſzé nádánego SarnStat 265, 46, 881, 1021 [2r.], 1045, 1211; SkarKazSej 673a.
»przywilej nadany« (15): Przywileie ſtárjch Królów ták duchownym iáko świetckim nádáne Król chowáć ma. SarnStat 893 marg; Wſzyſtkié [przywileje] któré od Arcybiſkupów/ Biſkupów/ y Miſtrzów nádáne ſą/ áż do Gwilhelmá Margrábie Arcybiſkupá Ryſkiego vtwierdzamy. SarnStat 1206, 908, 909, 969, 983, 998 (15).
»szczodrobliwie nadany« (1): SarnStat 998 cf »nadanie nadane«.
»na wieki nadany« (1): Polacy od Káźimirzá wielkiego/ od Włádyſłáwá Iágełá/ y od inſzych Krolow Polſkich y Kſyążąt/ [mają prawa swoje, statuta i przywileje] ná wieki nádáne. GroicPorz a4.
»wolności, swobody nadane« [szyk 21:1] (17:5): RejZwierc 45v; káżdy/ ſtoiąc przy ſwey wierze/ weſelił ſię z wolnośći ſwey od ſławney pámięći Krolow dawnych nádáney. CzechEpPOrz **; A komużkolwiek przez nas ſą nádáne liſty/ wolnośći do ſzynków piw tákowych/ tákié vchwałą Séymową podnośimy y káźimy. SarnStat 284; Przywiléy Lodwiká Krolá, którym potwiérdza wſzyſtki liſty, práwá y ſwobody, przez przodki iego obywátelom Króleſtwá Polskiego nádáné. SarnStat 881, 46 [2r.], 244, 347 [2r.], 400, 961 (18); SkarKazSej 673a, 692a marg.
»nadany i potwierdzony« (3): będźiemy ie powinni záchowáć [...] wedle przywileiów [...] pod pieczęćią náſzą Koronną/ ábo Wielkich Kśiążąt Litewſkich im nádánych y potwierdzonych. SarnStat 1060, 969, 1189.
»uczyniony i nadany« (1): té lenna vczynioné y nádáné ſą zdawná. SarnStat 84.
»nadane prawo« (1): Roch [= figura szachowa] ma tę wolność/ y nádáne práwo/ Przodkiem y zádkiem/ w lewo bić y w práwo. KochSz A3.
nadany komu (2): Także Pány/ Szláchtę/ y Boiáry Ziem náſzych Litewſkich [...] którym ſą nádáne Herby [quibus clenodia sunt concessa JanStat 745]/ niech ſie z nich weſelą/ vczeſtnicy będą/ y ich vżywáią SarnStat 988; IAm ieſt on Kázimierz tu wielkim názwány, Ten Tytuł ieſt mi przez Lechy nádány. KlonKr E2.
nadany komu (39), czemu (2): GroicPorz kv; Ieſli on ſkarb niebyeſki co Mądrością zową/ Nie będzye nam nádány/ ſłábo z náſzą głową. RejWiz 62v, 32, 50v, 107, 125, 136v, 148, 187; RejAp 153; O wielkąſz to moc/ o wielkieſz to dáry Bogá Oycá wſzechmogącego tym páſterzom iego nádáne RejPos 123; ten rozum/ y to podobieńſtwo ták wielkie iemu [przyrodzeniu ludzkiemu] nádáne/ nicby mu było nie pomogło/ gdyż iáko Filozophowie piſzą/ iż ſie rodzi iáko tablicá gołá RejPos 337v, 24v, 42v, 74v, 79v, 123v (27); A to ieſt praedeſtinatio, co zowiemy przeyrzenie Páńſkie/ onym mocnym dekrethem Páńſkiem raz vcżynione/ iż ſie cżłowiek nędzny z oney raz nádánej onym roznym płánetam mocy rodzi ábo zły ábo dobry/ ták iáko máło nie w káżdym rozne przyrodzenia widamy. RejZwierc 3, 99, 139.
W charakterystycznych połączeniach: dary nadane(-a, -y) (6), dobro (17), dobrodziejstwa (15), duch, kaźń, klenot [= o duszy], mądrość, moc (12), możność, przywileje (2), skarby pańskie (kościelne) (2), smysl, światłość (2); dusza (duszyczka) (jest) nadana (2); od książąt kapłańskich nadany, od starszych; nadane pasterzom (3), planetam (2), światu.
»darmo nadany« (3): Więc z onego dobrego dármoć nádánego/ Wſpomagay kędy możeſz wżdy też y drugiego. RejWiz 187; RejAp 153; RejZwierc 139.
»hojnie nadany« [szyk 6:1] (7): Ieſliś ná co przełożon vżywayże miáry/ Abyś mądrze ſzáfował ony Boſkie dáry. Ktoreć tu ſą nádáne hoynie z łáſki iego RejWiz 50v; RejPos 163, 185v; Iuż wſzytki Boże ine dáry ktore hoynie nád ine źwirzętá nádáne mamy władzey ſwey áni vrzędu ſwego żadnym obycżáiem vżywáć nie mogą RejZwierc 75v, 99, 139, 156v.
»z łaski nadany« [szyk 3:2] (5): Ktore [gwiazdy] iuż iákoś ſłyſzał/ rozne mocy máią/ Nádáne s Páńſkiey łáſki/ ktore tu zyawiáią. RejWiz 151v, 50v, 190v; Y Coż wżdy wy cżynicie/ vbodzy nędzarze/ Práwie was Pan poſádził/ káżdemu na wſparze. By ſie wámi karáli/ á dobrá ſwoiego/ Vżywáli pobożnie/ z łáſki nádánego. RejZwierz 124v; RejPos 42v.
»z miłosierdzia nadany« (1): Pan temu kochániu ſwemu/ [...] rozną ſwiátłość ku pocieſze iemu [narodowi]/ podawáć racży/ przyrodzóną/ przypráwną/ á przytym nád naywyſzſze/ onę od niego z miłoſierdzya iego nam nádáną. RejPos 337.
»z nieba (a. z wysokości niebieskich itp.) nadany« (3): Ale ty gdyżći z niebá ieſt duſzá nádaná/ Pytayże ſie gdzye możeſz co tám maſz zá Páná. RejWiz 107; A wżdy ieſt ták iádowite przyrodzenie iego [człowieka]/ iż y tego ták wielkiego klenothu/ iemu z dworu niebieſkiego nádánego/ oney duſzycżki ſwey odſtąpi/ w vporze á w rozgniewániu ſwoim. RejPos 247, 335.
»od Pana (Boga) (a. Boga, a. Chrystusa) nadany« [szyk 11:11] (22): Bo to ieſt nieiákie okazánie niewdźięcznoſći/ [...] gdy kto [...] dobrodźieyſtwá nádánego ſobie od Páná ſwego/ nieużywa. GroicPorz kv; A ták duſzá ieſt to duch od Bogá nádány/ Iáko ogyeń do lámpy gdy będzye przydány. RejWiz 119v, A7v, 32, 136v, 148; BibRadz I 2c marg; RejPos 74v, 76v, 79v, 162, 165, 201v, 207; RejZwierc 51v, 139v, 143v, [193]v, 231; A ták pięć ſmyſłow maiąc od Bogá nádánych/ Vżywaymy ich teras żá [!] czáſow potrzebnych. MycPrz I C3v; SkarJedn 400; gdybychmy lepiey [Gdańska] záżywáć/ á dárow od Páná Bogá nádánych vżywáć vmieli / dáleko drożey moglibychmy towáry ſwe przedáwáć ludziom zamorſkim VotSzl D3.
»na pomstę nadany« (1): Oſobna tho kaźń Boża ná pomſtę nádaná/ Iż ſwięta ſpráwiedliwość ieſt ták záwikłaná» RejWiz 124.
»rozlicznie nadany« (1): W ktorey [kronice świętej] rozſzyrzył á rozſławił [św. Jan] wſzytki możnośći iego/ y wſzytki dobredzyeyſtwá kthore ſą ſwiátu rozlicżnie nádáne/ przez przyſcie á zyáwienie iego. RejPos [278]v.
»nadany wiecznie« (1): RejPos 335 cf »nadany i poruczony«.
»stworzon a nadan« (1): Tákże też ty weſtchni weźrzawſzy w niebo w ſtolec Máyeſtatu Páná ſwego/ á ſpluń wſzythki gorzkośći á niepráwośći z ięzyká ſwego/ á dotkni go ſobie/ á vważ nacżći ieſt ſtworzon á nádan od Páná twoiego RejPos 207.
nadany komu (1): RejPos 40v cf Szereg.
nadany na co do czego [= komu] (1): Toć ieſt ſzáfarſtwo/ toć ieſt ten właſny chleb tych/ á ná to ieſt nadán do ſpołecżnośći Koſciołá ſwiętego. RejPos 23v.
nadany dla kogo (1): Ty ſwoie właſne tráćiſz/ ow cudzego prosi: Ty dáremny koſzt wiedźieſz/ ow piekło odnośi. Bowiem ſzpitale trawi nádáne dla godnych: Nie dla biegunow/ y nie dla włocżęgow głodnych. KlonWor 53.
nadany na co (1): A gdzieby to [ćwiczenie młodych ludzi] miáło ſłuſzniey [u nas] być? iedno v Bráćiſzkow Zakonnych w Klaſztorzech/ ktorych wiele ieſt ná tho nádánych BielSpr c.
W charakterystycznych połączeniach: arcybiskupstwa nadane(-y, -i), biskupstwa, klasztory (3), kolleija, kościoły (2), mistrzowie, prełatury, stan duchowny, szkoły, szpitale (2).
»z nadania nadany« (1): z ktorego nádánia Kolegia w Krákowie zacne/ y Szkoły Pułtowſkie widźimy być nádáne. OrzRozm Iv.
»płatem nadany« (1): Kośćioł w niey [we wsi] murowány: pewnym płátem nádány GostGospPon 169.
»zbudowany i nadany« (2): Nienaydziez w polſce zadnego Claſtoru/ albo koſcioła/ albo koſcioła/ oltarza/ y kaplice/ ktory by był ku chwale panu bogu zbudowan/ Ale ſą zbudowane y nadane ku chwale ſtworzenia iego SeklKat E2; SkarŻyw 231.
»hojnie nadany« (2): SkarKaz 577b cf »łaską bożą nadany«; GórnDworz D3 cf »od przyrodzenia nadany«.
»łaską bożą nadany« (1): [poświęceni w żywocie] łáſką Bożą ná wiárowánie śmiertelney zmázy/ hoynie nádáni ſą. SkarKaz 577b.
»nadany mocami abo cnotami Boga« (1): wywiodł produxit podobnego ſobie duchá/ ktory by był nádány mocámi ábo cnotámi Bogá oycá. CzechEp 258.
»od przyrodzenia nadany« (1): co ſie tycże ſzcżęſcia owych/ ktorzy ſie rodzą/ hoynie od przyrodzenia nádáni/ iákoś W.M. powiedział: prawdá to ieſt GórnDworz D3.
»przywilejem (łaski) nadany« (2): w kośćiele ſwym ma Pan Bog niektore mieścá przywileymi łáſki ſwey nádáne SkarKaz 41a, 577a.
»rozumem nadany« (1): NIego dźień tego ten świát záwikłány/ Aby miał ná nim rozumem nádány Człowiek polegáć KochPieś 48.
Synonimy: 1. darowan, ofiarowany; b. postanowiony, uchwalony, ustanowiony.
KCh