[zaloguj się]
[pdf]

OZDOBIĆ (206) vb pſ

Oba o jasne.

Fleksja
inf ozdobić
praet
sg pl
1 m m pers -smy ozdobili
2 m -eś, -ś ozdobił m pers ozdobiliści, -ście ozdobili
3 m ozdobił m pers ozdobili
f ozdobiła m an
n ozdobi(e)ło subst ozdobiły
plusq
sg
3 m ozdobił był
imperativus
sg pl
2 ozd(ob) ozd(ob)cie
3 niech, niechże ozdobią
conditionalis
sg pl
1 m bych ozdobił m pers bysmy ozdobili
n subst bysmy ozdobiły
2 m byś ozdobił m pers
3 m by ozdobił m pers by ozdobili
n by ozdobiło subst by ozdobiły
impersonalis
praet ozdobióno
participia
part praet act ozdobiwszy
inne formy
fut sg 1 - ozdobię; fut sg 2 - ozdobisz; fut sg 3 - ozdobi; fut pl 1 - ozdobimy

inf ozdobić (88). ◊ fut 1 sg ozdobię (1). ◊ 2 sg ozdobisz (5). ◊ 3 sg ozdobi (14). ◊ 1 pl ozdobimy (2). ◊ praet 2 sg m -eś, -ś ozdobił (2). ◊ 3 sg m ozdobił (40). f ozdobiła (6). n ozdobi(e)ło (1). ◊ 1 pl m pers -smy ozdobili (1). ◊ 2 pl m pers ozdobiliście, -ście ozdobili (2). ◊ 3 pl m pers ozdobili (7). subst ozdobiły (1). ◊ plusq 3 sg m ozdobił był (1). ◊ imp 2 sg ozd(ob) (4). ◊ 2 pl ozd(ob)cie (1). ◊ 3 pl niech, niechże ozdobią (2). ◊ con 1 sg m bych ozdobił (1). 2 sg m byś ozdobił (2). ◊ 3 sg m by ozdobił (7). n by ozdobiło (1). ◊ 1 pl m pers bysmy ozdobili (4). subst bysmy ozdobiły (1). ◊ 3 pl m pers by ozdobili (2). subst by ozdobiły (1). ◊ impers praet ozdobióno (4); -óno (1), -(o)no (3). ◊ part praet act ozdobiwszy (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

1. Przystroić, upiększyć, udoskonalić człowieka, jego postępowanie i właściwości w sensie fizycznym i duchowym; ornare Calag (100): Zieren. Ochędożyć. Ozdobić. Ornare. Calag 583b.
a. Przystroić przez dodanie urody, pięknego wyglądu; fulcire, ornare Vulg [kogo, co] (18): RejZwierz 141; roſkazáli Bogowie Prometheuſzowi/ y Epimetheuſzowi/ żeby oni káżdy rodzay prżyſtoynie ozdobili/ y iákimkolwiek właſnym prżymiotem/ ták obwárowáli/ iakoby trwáć mogl GórnRozm N; Iákom rzekłá/ ten vbiór iuż ſproſny ná ſtronę/ Weźmi ten co ozdobić ma królewſką żonę. GórnTroas 58; GosłCast 4; Głádką głowkę Pánienko maſz ſwoię ozdobić/ [...] kſztałtną tkaneczkę niechći matká wdźieie/ Z rożey ábo fiiołkow wianeczek vwiie. ZbylPrzyg B3v.

ozdobić czym (6): Ozdobćie mię kwiećiem/ oſypćie mie iábłki/ boć od miłośći mdleię. Leop Cant 2/5; SkarŻyw 68; Wieńcem ozdob mirtowym; iey nadobne ſkronie Ozdob rożą/ kwiatkámi/ ktore w Helikonie Roſtą SapEpit B3v; Słuchayćieſz/ czym przyſtroić głowę vmuſkáną/ Słuchayćie/ czym ozdobić twárzyczkę rumiáną. ZbylPrzyg B3v. Cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobić kwiatkami, kwieciem, nausznicami, rożą, tkaneczką, wieńcem; ozdobić głow(k)ę (2), lice, skronie, twarzyczkę; ozdobić fraucymer, służebne panny; ozdobić przystojnie.

Fraza: »nie ozdobi szata« [szyk zmienny] (2): Wyſtroy ſie ty iáko chceſz/ ále ieſliś świniá/ Nie ozdobi cie ſzátá iście ni rodziná. RejWiz 100v, 46v.
Zwrot: »[czym] pięknie ozdobić« (1): Gdyż wſzyſtkiey rumiennośći/ ná licu nie mamy/ Przeto z wielką pilnośćią/ o to ſie ſtáraymy. Cżymbyſmy lice ſwoie/ pięknie ozdobiły PaxLiz D2.
Szereg: »przybrać i ozdobić« (1): Y roſkazał [król] komornikowi/ [...] á żeby thák ſámę [Esterę]/ iáko fraucymer/ ábo ſlużebne pánny iey/ przybrał y ozdobił [et tam ipsam quam pedisequas eius ornaret atque excoleret] Leop Esth 2/9.
W przen (5): Iuſz moy oblubieniec [Jezus] [...] obręcżámi żłotemi [!] okráśył ręce moie/ y twarz moię nauſznicámi ozdobił/ y złotym odzienim pokrył mię. SkarŻyw 68; vprzedził ćie iuſz do mnie [św. Jagnieszki] inny/ ktory [Chrystus] mię ſobie lepiey ozdobił/ y ſwym pierśćieniem záręcżył SkarŻyw 68.

ozdobić się w co (1): Tych Liſowi chytremu możeſz przypodobić, I w Podolski zawoiek możeſz ich ozdobić. KlonWor **.

W przeciwstawieniu: »ozdobić ... spluskać« (1): Prawdá káżdego ozdobi by złotem/ Leż bárzyey ſpluſka niż śmierdzącym błotem. RejZwierc 216.

Zwrot: »niedostatek ozdobić« (1): Więc by miał y pod ſkorą thedy muśi dobyć/ A przedſię niedoſtátek przy drugich ozdobić. RejWiz 72.
b. Upiększyć, udoskonalić walory moralne, cnoty, męstwo, kunszt językowy; ornare Modrz [kogo, co] (32): A żadna rzecż więcey nigdy ozdobić nie może ſtanu káżdego nayzacnieyſzego/ iedno prawdá. RejPos 251v; Wolę tego pilnowáć zá żywotá ſwego/ Co mię może ozdobić iáko poććiwego. RejZwierc 271, 85, 104, 112v, 146, 223v, 268v, 271.

ozdobić czym (14): A tu ſie iuż pocżną Wtore Kſięgi żywotá pocżćiwego cżłowieká/ [...] iáko w śrzedniem wieku ma pocżćiwie ſthanu ſwego vżywáć/ y cżym gi ozdobić/ y iáko ma vważáć co ieſt przyſtoynego á co ieſt ſzkodliwego iemu. RejZwierc 29; Bo chocbyś ſobie wſpomniał iż cie kiedy młodość twa vnośiłá/ nic ſie przed tym nie trwoż/ [...] wſzytko ſie to zátrze á zápomni gdy to ozdobiſz ná ſtárość poććiwym á ſławnym żywotem twoim. RejZwierc 137; Nie ozdobiſzli nátury ćwicżeniem/ Pewnieć zoſtánie s cielęcem bacżeniem. RejZwierc 221, 167; ieſli vcżynkámi Bogu przyiemnemi żywotá náſzego nieozdobimy/ żadney nádźieie możemy niemieć o zwyćięſtwie. ModrzBaz 108v; Święty Rupertus/ z narodu Rrolow [!] Fráncuſkich idący/ Biſkupſtwo [...] ſpráwuiąc/ świecką y krolewſką zacność/ wiárą y mocną ku Pánu Bogu miłośćią y wzgárdą ſamego ſiebie/ ozdobił. SkarŻyw 230. Cf Zwroty.

W połączeniu szeregowym (1): ludzie mieli ná ſwiát wywodzić potomſtwo/ ktoreby chwałę Bożą/ cżesć/ y ſławę wynosiło/ ozdobiło/ á znáło. GliczKsiąż A3.

W przeciwstawieniu: »oszpecić ... ozdobić« (1): RejZwierc 148 cf »ozdobić albo oślachcić«.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobić każdego (poćciwego człowieka) (3), miasta, przyrodzenie, staniczek swoj, świecką i krolewską zacność, umysł; ozdobić poćciwym a sławnym żywotem swoim, uczynkami, wiarą i mocną ku Bogu miłością, wzgardą samego siebie.

Fraza: »ozdobi cnota« [szyk zmienny] (3): Tá [cnota] káżdego ozdobi/ więcey niż klenoty [...]. Bowiem s tego pocżćiwość/ s tego ſławá roſcie RejZwierz 141; GórnDworz Ff; Napięknieyſzy ſtroy nádewſzyſtki złotá/ Kogo ozdobi s poććiwoſcią cnotá. RejZwierc 211v.
Zwroty: »ozdobić cnotą (cnotami)« [szyk zmienny] (5): Gdy iuż moy Dworzánin ozdobi vmyſł ſwoy cnotą/ po cnocie/ nie zda mi ſie áby go w co piękniey przybráć mogł GórnDworz G3; RejZwierc 115v; że wielką pilnośćią/ [...] ono ſwoie dźikie przyrodzenie okroćili/ á wielkiemi y rozmáitemi cnotámi ozdobili [et magis virtutibus ornasse]. ModrzBaz 9; Rácż mię ocżyśćić y wolnym vcżynić od káżdego grzechu [...]. Rácż ozdobić vbogą duſzę moię/ twemi zaſługámi y cnotámi LatHar 28; y nie rozłącżay duſze moiey z grzeſznym ćiáłem moim/ áż wżdy ią przyſtoynie/ przez święte Sákrámentá y świątośći twoie omyię/ poświęcę/ cnotámi ozdobię/ y iákokolwiek zá grzechy moię vcżynię doſyć LatHar 146.

»ozdobić łaską« (1): Iezu/ [...] vczyń [...] duchowny kośćioł z ſplugáwionego ſercá mego: ſam ie rácz ozdobić łáſką twą y poświęćić LatHar 216.

»[czym] ozdobić w sobie« [szyk zmienny] (2): Wżdyć też trzebá dobrą myſl cżym ozdobić w ſobie/ A nie wſzytko zá piecem we łbie ſkrobáć ſobie. [...] A iużby to obycżay ſnadź był práwie krowi RejWiz 16; RejZwierc 20v.

Szeregi: »ozdobić albo oślachcić« (1): Bo ieſli tę [duszę] oſzpećiſz nie mnimay áby cie ciáło ozdobić álbo oſláchćić miáło? RejZwierc 148.

»ozdobić a wypolorować« (1): Szukay co narychley takiego towárzyſtwá y tákich náuk/ cżymbyś ony ſwe záboláłe á nikcżemne obycżáie co narychley w ſobie ozdobić á wypolorowáć mogł RejZwierc 20v.

α. Udoskonalić, powiększyć posiadane talenty (1): żeby káżdy to ſobie rozmyślał/ iáko mu wiele Bog dał/ áby v śiebie vważał miárkę dáru ſwego/ żeby go dobrze vżywał y ozdobił go ModrzBaz 45v.
β. Udoskonalić język, wymowę, posłużyć się elokwencją (3): áby ſie tobą cieſzyli/ gdy obacżą że wżdy vmieſz o tym y mowić coś widział/ y piękne ſpráwy w ſobie okázáć/ y to nadobnie ozdobić/ że ſie wżdy będą s tego cieſzyli żeś wżdy nie dármobith do domu przyiechał/ á iżeś ſie nie dármo włocżył po ſwiátu. RejZwierc 24.
Zwroty: »słowy ozdobić« (1): Ták tu żyią ná świećie/ gdy kto prawdźiwémi Słowy chce ſpráwiedliwość tu ozdobić ſwémi. Wnet go ów wykrętniczek przekinie przez nogę [...]. (–) Iam zá iedno niewinność z wymownośćią/ miáłá GosłCast 70.

»wywijanki ozdobić« (1): (nagł) Prawdá kto ią chce farbowáć. (–) NIewiem co to pomaga/ iż kto wywijánki/ Vmie ſwą rzecż ozdobić/ iákoby wił wianki. RejZwierz 133v.

c. Przysporzyć sławy, splendoru, chluby, czci, bogactwa człowiekowi; przedstawić jego postępki jako sławne, uczynić go sławnym, pełnym chwały; ornare Vulg [w tym: kogo, co (43)] (49): Iedno zacna pocżćiwość to piękna kárwatká/ Tá káżdego ozdobi ták y bez kábatká. RejWiz 16; Práwie ſtany duchowne/ ozdobił był wſzytki. Ze iego [infułata Tomickiego] ſpráwy y dziś/ pámiętne w Koronie RejZwierz 55v, 42; RejZwierc 272v; BudBib 1.Mach 15/9; Lecz ieſli żoná mężá nieozdobi/ Mąż prózno robi. KochPieś 42; ActReg 77; nie oſzukawáiąc/ ále we wſzytkim dobrą wierność pokázuiąc: áby v wſzech ozdobili náukę zbáwićielá náſzego Bogá. WujNT Tit 2/10.

ozdobić czym (7): Iáko otrzymawſzy wielką ſławę ſwięći mieli ozdobić kroleſtwo Páná Kriſtuſowe s. ſłowem iego LubPs P5 marg; RejZwierz 67; GórnDworz Dd7; Ieſli woła Nie pożąday żadney rzecży twego bliźniego/ tedyć zá tho obiecuie bogactwem á poććiwoſciámi dom twoy ozdobić/ á dármo nápełnić wſzytki kąty twoie. RejZwierc 256v, 136v; SarnStat 196. Cf »męstwem ozdobić«.

W przeciwstawieniu: »zelżyć ... ozdobić« (3): ſą rzecży lekkie/ prożne/ á hneth cżłowieká ktory oſobę iáką więtſzą ná ſobie nośi rychley zelżyć/ niż ozdobić mogą GórnDworz Ee2; Pothomek zacny ozdobi ſwe przodki/ Wſzetecżny zelży y rodzone ciotki. RejZwierc 219v, 38.

Frazy: »cnota ozdobi(ła) (a. ma ozdobić)« [szyk zmienny] (5): Nadobnie zacna cnotá ozdobiłá wſzytki. RejWiz 99v; Cnotá ieſt klenot nie oſzácowány/ Bo thá ozdobi vbogie y pány. RejZwierc 211, 211; KochJez A4v; KochEpit A3.

»zacność ozdobiła« (2): Ale RADZIWILA Nie tylko iego przodków zacność ozdobiłá/ Ozdobiłá go cnotá y ſpráwy vczćiwé/ Y przy męſkiéy vrodźi ſerce nielękliwé. KochJez A4v [idem] KochEpit A3.

Zwroty: »cnotę a sławę ozdobić« (1): nie możeſz mieć nigdj pięknieyſzych znákow ná ſwey twarzy iedno ty [szramy] ktore twą cnotę á ſławę ozdobiły. RejZwierc 100.

»męstwem ozdobić« (1): IAGIELLO Litwin/ z iedną w Małżeńſtwo wſtąpiwſzy: Polſkę męſtwem ozdobił KlonKr A4.

Szeregi: »i ozdobić i znacznym uczynić« (1): Abowiem myſl wſpaniła záwżdy káżdego cżłowieká wſzędy y ozdobić y znácżnym vcżynić muśi. RejZwierc 85v.

»ozdobić i wystawić« (1): niemoże práwi nic náleść w nim oſobnego cżymby go ozdobić/ j wyſtáwić mogł. GórnDworz Dd7.

»ozdobić a zafarbować« (1): Abowiem co ciáło iednemu ozdobić może á záfárbowáć ſwiátá tego przypadki/ toć iuż od Fortuny á od przypadku cżáſow przyść może. RejZwierc 22.

»ozdobić a zahaftować« (1): nic ſie nie trwoż/ tylko ſie o to ſtáray ábyś iuż poććiwoſcią ozdobił á záháftował ty oſtátecżniejſze cżáſy ſwoie. RejZwierc 136v.

α. Zaszczycić, wyróżnić, nagrodzić (11):

ozdobić kim, czym (9): BielKom B3v; Iż ktożkolwiek ieſt namnieyſzy w kroleſtwie iego/ to ieſt/ ktory w proſtocie ſercá ſwoiego [...] mocno wierzy y dufa iemu/ tedy go tymi doſtoieńſtwy y przywileymi ozdobić [...] racżył RejPos [323]v; SkarŻyw 396; W. M. też ktorego zá zdánim ludzkim Pan BOg nieiáką godnośćią w tám tym Powiećie ozdobił poſłáć mi ſię teráznieyſze piſánie zdáło WerGośc 204; rácż nákoniec P. Iezu Chryſte/ y łáſką twoią opátrzyć/ y potym koroną chwały y nieśmiertelnośći ozdobić ſługę twego LatHar 242, 419; Pokornie á vniżenie proſząc/ áby tę vbogą pracą y dar moy málucżki [...] przyiąć y łáſką ſwą Páńſką ozdobić racżył. KołakSzczęśl A2v; SarnStat 956; Ia/ ktorego Bog ſławą y páńſtwem ozdobił/ Pomnię iże moy oćiec z gliny gárnce robił. SzarzRyt D3.

W przeciwstawieniach: »skarać, tłumić ... ozdobić« (2): Ten rzekł/ to ieſt wſzytek grunt/ ozdobić dobrego/ A tłumić ná wſze ſtrony/ záwżdy wſzetecżnego. RejZwierz 1v; ten wſzytko wie widzi vpátruie/ iáko złego ma ſkáráć/ iáko dobrego ma ozdobić RejZwierc 97v.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobić dostojeństwy i przywilejmi, godnością, łaską, [jaką] osobą.

Szeregi: »ozdobić i opatrzyć« (1): kazał do wſzytkich chorągwi krzyże przypráwowáć/ y ſam głowę ſwoię znákiem onym ozdobił y opátrzył. SkarŻyw 396.

»ozdobić i ukoronować« (1): O Corki narodu Polſkiego/ podźćież á oglądayćie męcżenniká y Biſkupá S. Stániſłáwá/ w koronie ktorą go P. Bog ozdobił y vkoronował LatHar 419.

β. Ubogacić; obdarować (10): bych zá miſtrzá robił/ A ſwe poććiwe ſpráwy tám [w niebie] ná wſzem ozdobił. RejZwierc 271v, 269v.

ozdobić czym (8): [Tamerlan] kthory wſzytkę niemal Azyą vſkromiwſzy [...] z woyſkiem ſwoim wroćił ſie do ſwey źiemie y miáſto wielkie záłożył/ więźniami oſádził/ y łupy ozdobił BielKron 240v; GórnDworz K8v; RejPos Ooo2v [2 r.]; Ano rozum s chytroſcią rozny ieſt z dáleká/ Bowiem ten iáko złotem ozdobi cżłowieká. RejZwierc 240v; StryjKron 165; GrabowSet P4. Cf Zwrot.

Zwrot: peryfr. »rzecz groszem ozdobić« = wzbogacić się (1): A gdy ſię żytá właſnego dorobiſz/ A rzecż ſwą groſzem/ nie ſłowy/ ozdobiſz: Spraw dubas ábo pułſkutecżek rowny Nie názbyt głowny. KlonFlis E.
Szereg: »nadarzyć a ozdobić« (1): kiedy go [dworzanina] pan cżym pocżći/ niechay ſie iákoby troſzkę zbrania/ pokázuiącz iż tho zá wielką rzecż v ſiebie pocżyta/ cżym go pan nádárzyć/ á ozdobić chce GórnDworz K8v.
W przen (1): NApełni vſtá me/ Pánie/ twoią chwałą/ A wárgi ozdobić/ rádośćią rácż trwáłą/ Zebym twoie imię ſławił nie przeſtáiąc GrabowSet P4.
2. Uświetnić, dodać wspaniałości, piękna, bogactwa, zaszczytu rzeczom, krajom, instytucjom, zdarzeniom, obrzędom [kogo, co] (57): O iákośćie wiele wież poświęćili: iákośćie [św. Piotr i Paweł] wiele łáncuchow ozdobili SkarŻyw 595.

ozdobić czym (6): BielKron 178; SkarJedn 325; Wodne Naiades niech záwſze źieloną Trawą/ ozdobią tę wodę ſtudźioną. KlonŻal D2v; NIechcąc zátłumić świętéy vſtáwy/ ále chcąc ią więtſzą łáſką náſzą ozdobić/ ſkázuiemy [...] SarnStat 709. Cf Zwrot.

W porównaniu (1): á tą vnią ktora ſię ná nim ſtáłá gárdziſz/ obácż iákiemi cudy/ iáko cżterzmi drogiemi kámieńmi ten Synod P. Bog ozdobić racżył. SkarJedn 325.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobić grob Pana Krystusa nabożeństwem, synod cudy, wiarę łaską, wodę trawą; ozdobić prywatną rzecz [= prywatę]; na wszem ozdobić.

Fraza: »sława wieczna ozdobi« (1): Abowiem ſławá wiecżna ktora ieſt kwiát cnoty/ Piękniey twoy ſtan ozdobi niż złote forboty. RejZwierc B4.
Zwrot: »[czym] Kościoł ozdobić« (2): NIe tylko żywotá świątobliwośćią: ále teſz y piſmem á náuką kośćioł Boży S. Anzelmus ozdobił SkarŻyw 336, 278.
Szeregi: »ozdobić a ochędożyć« (1): Ieruzálem zá trzećim ſzturmem wzyęli [...]/ tám wielką rádoſcią á nabożeńſtwem pocżćiwie grob Páná Kryſtuſá ozdobili á ochędożyli BielKron 178.

»ozdobić i oślachcić« (1): A do tego iuż y ine cznoty ſnádnie przypaść będą mogły/ ktore káżdy ſtan ná wſzem nadobnie ozdobić y oſláchćić mogą. RejZwierc 15.

»ubogacić i ozdobić« (1): tego tylko ſámégo ſzukamy/ iákobyſmy vbogáćili/ y ozdobili priwatną rzecz ſwoię? czym záprawdę poſpolita rzecz dobrze ſtać nie może. OrzJan 48.

Przen [czym] (1): Niechże [pszczoły] nowy gay ozdobią z ochotą Nową robotą. KlonŻal D2v.
a. Upiększyć zdobniczymi elementami, przybrać (14):

ozdobić czym (5): RejWiz 7v; Vbiorem drogiem ozdobić Pan Bog kápłáńſtwo kazał. SkarŻyw 491 marg; OrzJan 99; dźiwnie drogiemi ochędoſtwy domy Bożé [!] ozdobili SkarKaz 456b; Z tych rozmáitych ladrow ten trzos vrobiono: Y frámzą około ſtron cudnie ozdobiono. KlonWor **v.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobić ochędostwy, ubiorem drogim, zlotem; ozdobić rozmaicie.

Szeregi: »ozdobić a wywyższyć« (1): Ceſarz/ Krol/ Kſiążę/ yákoby máyeſtat ſwoy okázáć y wyſtáwić mogł/ dwor ſwoy/ ktoremby ſpoſobem ozdobił á wywyſzſſył/ yeſliby nye myał w imyenyu rzemyęsnikow/ ktorzy do tego wſſytkyego potrzebni ſą. GliczKsiąż G5v.

»zbudować i ozdobić« (1): Przenioſł [Konstantyn] ſtolec Ceſárſki z Rzymá do Bizáncyum/ gdzye tám kościoły y páłace rozmáicie zbudował y ozdobił BielKron 156.

α. Ulepszyć, udoskonalić tekst [czym] (7): Bo w Krákowie drugi raz ią Drukowano/ y Obraſkiem ią ozdobióno/ któréy QVINCUNX imię dano. OrzQuin B3v; tedy ieſt potrzebá tego/ ábyſmy ozdobili to mieśce niektorymi Piſmá Bożego świádectwy/ y przykłády ludzkimi KuczbKat 415; CzechRozm 64; CzechEp 194.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobić nowymi literami i cudnymi figurami, loiką, obrazkiem, Pismo Boże świadectwy.

Zwrot: »nadobnym przykładem ozdobić« (1): tho nie ieſt alienum od cnoty [...] vmieć ſie zdrády drugiego vſtrzedz [...]. Co nadobnym przykłádem ozdobił Kárneades Philozoph w ty ſłowá Phil D2.
Szeregi: »ozdobić i ochędożyć« (1): tako pilnował, Iakoby na ſnadniey/ na lepiey/ na chedożey nowemi Literami/ y czudnemi Figurami ty Polſkie kxięgi ozdobił y ochędozył. FalZioł +2.

»ozdobić i utwierdzić« (1): piſárzow/ ktorych [ks. Powodowski] piſmy chce ozdobić y vtwierdźić rzecż ſwoię złą y niezbożną. CzechEp 139.

b. Uświetnić, przysporzyć sławy (miastu, państwu, narodowi, Kościołowi) (21): ten pocżćiwy cżłek/ by też Polakiem był/ Radby ten ſławny narod/ ná wſzytkim ozdobił. RejZwierz 76; Toż też rozumiem y o inych wſzythkich przymiociech/ á godnoſciach cżłowiecżych/ iż iedná/ drugą/ wieldze ozdobić może. GórnDworz I5v; RejZwierc [283]v; SkarJedn 179; Fosis ozdobiliście Imię Polskie byliście terrori nieprzyiaciołom ActReg 22; GostGospSieb + 3; GrochKal 28; KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY/ prośbą przywiedźiony/ Páńſtwo rządźił: ozdobił práwie z káżdey ſtrony. KlonKr wstęp A3v.

ozdobić kim, czym (8): á záſtháwowali ſię nieprzyiaćiołom narodu ſwego/ [...] y thenże narod wielką ſławą ozdobili [et gloria magna florificaverunt gentem suam]. BibRadz 1.Mach 14/29; BielKron 333v, 363; BiałKaz K3; SkarŻyw 355; Ták tym ſławnym zwycięſtwem ozdobić Polaki/ Y Litwę Bog ſam raczył/ iż zbili Krzyżaki StryjKron 532. Cf Zwroty.

ozdobić przez co (1): To cne kroleſtwo wziąwſzy [Bolesław IV] w rządy ſwoie, Vmyślił Polſkę ozdobić przez zbroie. KlonKr D.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobić głowę państwa, imię [czyje], miasto, narod (sławą) (2), ojczyznę a miejsce urodzenia swego; ozdobić dobrym rządem, koroną; ozdobić wieldze, na wszytkim.

Zwroty: »[czym] Kościoł Boży ozdobić« (1): y piſmem ſwym bárzo mądrym/ przećiw kácerſtwom kośćioł Boży ozdobił SkarŻyw 455.

»swą osobą ozdobić« (1): Krolá Artáxerxeſá práwie właſne plemię/ A barzo ſwą oſobą ozdobił tę zyemię. PaprPan V4v.

Szereg: »i ozdobić i oślachcić« (1): ſowićie nágrodźił [zmarły król swe winy] dobrodźieyſtwy/ temu Kroleſtwu ucżynionymi/ ktorymi go nád inſze przodki ſwe/ y ozdobił/ y oſláchćił. BiałKaz K3.

Iron. (1): Terazechmy porządek vcżynili nowy/ Iedno niewiem káżdemu ieſli będzie zdrowy. Ták páńſtwá wyciągnęli/ ták poſzácowáli/ Ledwe Wroble od tego iż wolni zoſtáli. [...] Y nie zle ozdobili tę ſławną Koronę. RejZwierc 245.

α. Sprawić zaszczyt, zaszczycić [czym] (3): ktorzi te doſtoieńſtwá nádáli/ á ktorzi ten ſtan/ y zapłátą y cżćią wielką ozdobili [honoribus amplissimis decorarunt] ModrzBaz 132; ktorego [Pipinusa] cnoty y zaſługi/ ku kośćiołowi Bożemu Papieſz Zácháryaſz widząc/ krolewſką go doſtoynośćią ozdobił/ iſz pierwſzym Krolem Fráncuſkim [...1 koronowány był. SkarŻyw 519; NiemObr 31.
c. Uposażyć, przysporzyć majątku (3): Ceſarz on ſzpital/ z łupow Aſſyryyſkich (ktore był Hetman iego [...] Belliſaryuſz/ bárzo hoyne przywiozł) ozdobił: y dochody ná wſzytki potrzeby vbogich/ y lekárze nádał. SkarŻyw 593.

ozdobić czym (1): BiałKaz 13 cf Szereg.

W połączeniu szeregowym (1): KOnſtántyn wielki [...] koſcioł ſwięty y duchowne ozdobił/ nádał/ y opátrzył BielKron 156.

Szereg: »ozdobić i nadać« (1): świátcżąm to Polſkie kośćioły/ klaſztory/ y ſzpitale [...] ktore wielkim nádánim/ ochędoſtwem kośćielnym/ wielkimi dobrodźieyſtwy ozdobili/ y nádáli. BiałKaz I3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
d. W odniesieniu do obrzędów religijnych i weselnych (8): A ták ſię tobie/ Narodzie Ruſki/ o twoie nabożeńſtwá y obrządki Greckie bać nic nie trzebá: w tym ziednocżeniu z kośćiołem Bożym nie vtráćiſz ich/ ále ie ozdobiſz SkarJedn 373; PaxLiz A2.

ozdobić kim, czym (6): Ná twą prośbę vcżynił wino z ſzcżerey wody/ Pierwſzym cudem ozdobić chcąc małżeńſkie gody. LatHar 519, 190, 550. Cf Zwroty.

Zwroty: »bytnością swą ozdobić« (1): máiąc tę wolą W. M. ákt zacny Sákrámentu Małżeńſtwá świętego/ bytnośćią ſwą ozdobić WerKaz 267.

»osobą [czyją] ozdobić« (2): Pan Chriſtus też Weſele Małżeńſkie álbo Gody oſobą ſwoią ozdobić racżył KuczbKat 250; WerKaz 279.

3. O działaniu Boga – twórcy piękna i rozmaitości świata, a także obdarzającego człowieka łaskami i doskonałością; decorare Vulg; ornare PolAnt [kogo, co] (49): Wielkośći mądrośći ſwoiey ozdobił/ kthory ieſth przed wieki Leop Eccli 42/21; Ozdobił ſprawy ſwe aż ná wieki BibRadz Eccli 16/26; SkarŻyw 262; Ty/ z wſzelkiey doległośći/ Możeſz/ lud tobie miły/ Wyrwáć/ y mieć w rádośći/ Y ozdobić ich śiły GrabowSet H2.

ozdobić kim, czym (39): On [Bóg] cye miłoſyerdzim ſwym ozdobił z litośći LubPs X4v; Lucyfer bacżąc do ſiebie ty dáry Boſkie ktorymi go ozdobił ná przodku/ wpadł w pychę BielKron 467; RejAp 24v, 189; iáko widuiemy drugie ludzi/ ktorzy nie zdadzą ſie/ áby byli porodzeni/ ále iż ie Bog ſwemi właſnemi rękomá w formie vlał/ y ozdobił/ rozumem/ wymową/ vrodą/ kſthałtem/ wdzięcżnoſcią/ y ſzcżęſciem do ludzi GórnDworz D2; RejPos 218, 222, [292], 343; Ale dla tego też oſobliwie wychwalamy wolą Bożą/ iż on niebieſką świątobliwośćią nas ozdobił. KuczbKat 400, 20, 380; IEſliby cie theż Pan Bog iáką powagą/ álbo wſpaniłoſcią iáką/ álbo doſtoieńſtwy iákiemi ozdobić racżył/ vżywayże tego roſtropnie RejZwierc 146v, A2, A3, A5, 4, 14v (11); Powietrze teſz ozdobił/ rozmáitemi ptaki/ z pierzym pięknym/ z fárbámi/ głoſy/ y śpiewánim roznym/ ku ochłodzie ludzkiey SkarŻyw 259; BielSjem 11; Tákową go Bog ozdobi mądrośćią/Y táką vcżći ſwą ſpráwiedliwośćią/ Ze drugi pátrząc ná ſądowe ſpráwy/ Muśi/ rad nie rad/ drugiemu bydź práwy. GrochKal 12; GrabowSet P2v, V4v [2 r.]; Ozdobił duſzę twoię łáſką ſwą niebieſką LatHar 676, 32, 33, 230; SiebRozmyśl Dv; czemu źiemię Bog tobą lub ozdobił/ lubo ośieroćił SzarzRyt Dv. Cf Zwroty.

ozdobić w kim (2): Co ieſliże Pan Bog w oſobie W. M. ozdobić racżył/ ták tuſzę iż y w tym obacżeniu W. T. opuśćić nie będzye racżył RejWiz A3v; RejZwierc [283]v.

W połączeniu szeregowym (1): iż ſam Pan [...] thę ſwiętą pánnę z dawná przeźrzeć/ ozdobić/ y vbłogoſłáwić racżył. RejPos 304.

W charakterystycznych połączeniach: Bog ozdobi(ł) niebo duchy chwalebnymi, duszę łaską, powietrze rozmaitemi ptaki, wielkimi dary, kształtem, wdzięcznością i szczęściem do ludzi, mądrością, miłosierdzim, naukami, poczciwościami (dostojeństwy, błogosławieństwem) (dom) wiernego (4), rozumem (i (wy)mową) (4), rozumem i poćciwym baczeniem, poćciwymi sprawami i sławnemi żywoty, zdrowiem i mocą i rozumem i dzielnością.

Zwroty: »ochędostwem ozdobić« (1): Zaden ſie tu nye obrał coćby rádził ná to/ Iákiemeś ochędoſtwem myał ozdobić láto LubPs R3.

»osobę [czym] ozdobić« (1): to iuż ia twemu bacżeniu/ kthorym Pan Bog niepodle W. M. oſobę ozdobić racżył/ ná rozeznánie porucżam. RejWiz A3v.

»osobami ozdobić« (1): byłyby kſięgi niemáłe kthoby chćiał doſtátecżnie wſzytko wypiſáć/ iákimi oſobámi Pan Bog tám thę ſtronę źimną ozdobił. BielKron 295v.

»[czym] pięknie ozdobić« (2): Zwłaſzcżá gdy cie rozumem ták pięknie ozdobił/ Práwie iáko ſwiętego ná wſzytkim ſpoſobił. RejWiz 134; ArtKanc I3.

Szeregi: »nadać i ozdobić« (1): Ieśli ták przyśionek ſwoy/ to ieſt niebá/ ſłońce/ gwiazdy/ morze/ ziemię/ nádał y ozdobił: dáleko więcey ſwoy pokoy y páłac [...] vbogáćił/ y więtſze ná nim miſterſtwo pokazał. SkarŻyw A3.

»opatrzyć i ozdobić« (1): ábyś [...] od wſzelkiey przećiwnośći y niebeſpiecżeńſtwá duſznego y ćieleſnego dobrotliwie mię obronił/ y łáſką twą rozlicżną opátrzył/ y ozdobił. LatHar 33.

»ozdobić i oślachcić« (1): ktore [anjoły] też potym ozdobił y oſláchćił/ oſobliwym á dźiwnym mocy y łáſki ſwoiey dárem. KuczbKat 20.

»ozdobić i postanowić« (1): Tu záſię trzebá máło o thym pomowić/ ieſliże go iuż Pan Bog ták ozdobić y poſtánowić będzie racżił/ iáko y tych cnot y tych [...] poſtępkow ſwoich ſpokoynie/ pobożnie/ á záwżdy z weſołym vmyſłem y vżywáć ma/ y w tym iáko ſie záchowáć ma. RejZwierc 106v.

»ozdobić i ubłogosławić« [szyk 1:1] (2): Thuć do tych Pan woła kto zwycięży á wytrwa ſrogość á nawáłnośći burzliwe tego ſwiátá/ iákiemi doſtoieńſtwy/ iákiemi błogoſłáwieńſtwy chce vbłogoſłáwić y ozdobić káżdego tákiego ſwego wiernego. RejAp 24v; RejZwierc A3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»utwirdzić a ozdobić« (1): Co w tobie rácż vtwirdzić á ozdobić Bog Ociec Syn y Duch s. RejZwierc [283]v.

W przen (1):

W porównaniu (1): Vćieſzył mię dniá dźiśieyſzego miłośierdźiem ſwoim/ y rozlicżnośćią litośći ſwoich ozdobił mię/ iáko prześlicżną koroną LatHar 230.

Synonimy: 1.a. ochędożyć, okrasić, przybrać, upiększyć; b. oślachcić, wypolerować; c. wystawić, zafarbować, zahaftować; α. opatrzyć; 2. ochędożyć, ubogacić, wywyższyć; a.α. ochędożyć, utwierdzić; 3. opatrzyć, oślachcić, postanowić, ubłogosławić, utwierdzić.

Formacje współrdzenne cf ZDOBIĆ.

Cf OZDOBIENIE, OZDOBIONY

IM