[zaloguj się]
[pdf]

OCHĘDOŻYĆ (99) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf ochędożyć
praet
sg pl
2 m ochędożyłeś, -ś ochędożył m pers
3 m ochędożył m pers ochędożyli
f ochędożyła m an
n subst ochędożyły
imperativus
sg pl
2 ochęd(o)ż ochęd(o)żcie
3 niechåj ochędożą
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy ochędożyli
2 m byś ochędożył m pers byście ochędożyli
3 m by ochędożył m pers by ochędożyli
impersonalis
praet ochędoż(o)no
participia
part praet act ochędożywszy

inf ochędożyć (34). ◊ fut 1 sg ochędożę (1). ◊ 2 sg ochędożysz (2). ◊ 3 sg ochędoży (4). ◊ 1 pl ochędożymy (2). ◊ 3 pl ochędożą (1). ◊ praet 2 sg m ochędożyłeś, -ś ochędożył (7). ◊ 3 sg m ochędożył (19). f ochędożyła (1). ◊ 3 pl m pers ochędożyli (4). subst ochędożyły (2). ◊ imp 2 sg ochęd(o)ż (2). ◊ 2 pl ochęd(o)żcie (3). ◊ 3 pl niechåj ochędożą (1). ◊ con 2 sg m byś ochędożył (1). ◊ 3 sg m by ochędożył (5). ◊ 1 pl m pers bychmy ochędożyli (1). ◊ 2 pl m pers byście ochędożyli (1). ◊ 3 pl m pers by ochędożyli (1). ◊ impers praet ochędoż(o)no (2). ◊ part praet act ochędożywszy (5).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Oczyścić, uporządkować; ornare PolAnt, Vulg; emundare, lavare, mundare, purgare Vulg; ablure, aptare, praeparare PolAnt; repurgare Modrz [w tym: kogo, co = kto, co jest oczyszczony(-e) (45)] (53): niechay ochędożą odzienie ſwoie/ áby byli gotowi ná trzeci dzień Leop Ex 19/11[10], Ex 19/14; Idźmyż thedy w przód przed twą żoną á ochędożymy dom. BibRadz Tob 11/2; SienLek 68v; KuczbKat 265; Nuż też ćwikiełki w piec námiotawſzy/ á dobrze przypiekſzy nadobnie ochędożyć/ w tálerzyki nákráiáć/ tákże w fáſecżkę vłożyć RejZwierc 110v; BudBib Ex 30/7, Tob 11/2; Tedy wſtały wſzytkie dziewice one/ y ochędozyły kaganki ſwe. BudNT Matth 25/7; kráie ćiáłá/ á iákoby włoſy y páznogćie ochędożyć chceſz/ á o głowę/ y ocży/ y ręce/ choćiaſię źle máią/ nie niedbaſz. ModrzBaz 99v; áby [król] [...] Cieplice ochędożyć/ á do vżywánia lepſzégo nápráwić roſkazał Oczko A4; WujNT Matth 25/7.

ochędożyć z czego (1): podniosſzy mu [koniowi] nogę/ z gnoiu álbo z błotá ochędoż SienLek 177v.

W charakterystycznych połączeniach: ochędożyć ciało, cieplice, dom (2), kaganki (kagańce), lampy, odzienie (2), paznogcie, szaty, włosy; ochędożyć nadobnie; ochędożyć z biota, z gnoiu.

Zwrot: »ochędożyć w wodzie« (1): wymyie ſzáty ſwoie/ y ochędoży ćiáło ſwoie w wodzie [et abluet carnem suam in aquis] BudBib Lev 16/28.
Szeregi: »omyć, ochędożyć« (1): Byli przyięći iáko inſzy pielgrzymowie ze wſzeláką ludzkośćią/ vſłużono im/ omyto/ ochędożono ReszHoz 125.

»ostrzyc i ochędożyć« (1): Kazał go Krol wypuśćić/ oſtrzygſzy y ochędożywſzy go dano mu ſzáty pocżćiwe BielKron 17.

Przen: Oczyścić z grzechu (28): RejPs 147v; RejKup r4v; ſtháray ſie ábyś zá cżáſu żywotá ſwego ochędożył odzienie ſwoie/ ábyś bezpiecżnie ſzedł á w rádośći ſwoiey [do nieba] RejAp 184; Iáko ſwoy przybythek ochędożyć ku przyśćiu páná ſwoiego. RejPos 144v marg, 79, 143v, 181, 341v.

ochędożyć od czego (2): PatKaz I 17v; iuż ono przymierze kthore záſlubił Abráámowi/ wiecżnie s káżdym tákim dzyerżeć powinien/ kto mu ták ochędoży od káżdey zmázy złośćiwey ſerce á vmyſł ſwoy wierny RejPos 34.

ochędożyć komu [= dla kogo] (5): RejAp 8v; Proſzę was moi mili brácia ábyſcie obrzezáli á ochędożyli ſercá wáſze Pánu ſwoyemu RejPos 32v, 34, 145; gdzyeż ten ieſt ktoryby w niewinnośći ſwoiey ochędożył ręce ſwoie iemu? RejZwierc 190.

ochędożyć komu [sobie = cos swego] (1): ochędożcie ſobie iedno złość ſercá á vmyſłu złośćiwego wáſzego RejPos 342.

ochędożyć co [= z czego] (4): proſſę moy pánie ochędożywſſyzłoſć [!] moię zgładz grzech moy RejPs 76v; RejPos 216, 342; NiemObr 157.

ochędożyć przez co (1): ochędozywſſy nas przez łaskę ſwoię zazywotow naſſych racz miłoſciwie godnemi nas vczynic abych my teſz tam ciebie naſladowali RejPs 99v.

ochędożyć czym (6): áby on [Bóg] prziſſedwſſy zebrał zniſſczoną tę winnicę ludu krzeſćyiáńſkiego á ochędożył ią okazániem oblicza ſwego. RejPs 119v, 195; RejAp 8, 8v, 9v; RejPos 279v.

W połączeniu szeregowym (1): Pátrz by ná duſzy więcey/ brudu nie przywrzáło. [...] Tákże pirwey ochędoż/ tám płocż/ tám wycieray RejZwierz 142.

W charakterystycznych połączeniach: ochędożyć ciało, kościoł, myśli (4), nędzny stan swoj, niesprawiedliwość człowieczą, odzienie, pałac przybytku serca, przybytek (3), ręce (2), serce (4), umysł, wierne, winnicę, zarażenie trędu, złość (serca i umysłu) (2); ochędożyć od zarażenia, od zmazy złościwej; ochędożyć przez łaskę; ochędożyć krwią (4), okazaniem oblicza, śmiercią.

Szeregi: »obrzezać a ochędożyć« (3): A on dla tego chce obrzezáć á ochędożyć ſercá wáſze/ ábyſcie go imi w cżyſtośći miłowáli. RejPos 32v, 32v, 34v.

»ochędożyć i oczyścić« (1): Ochędożćie ręce/ grzeſznicy: y oczyśććie ſercá [Emundate manus, peccatores; et purificate corda] WujNT Iac 4/8.

»omyć a ochędożyć« (3): ſłyſzyſz/ iż nas y krwią ſwą omył á ochędożył ná wiecżne kroleſtwo y kápłáńſtwo Bogu Oycu ſwemu. RejAp 8v, 9v; RejPos 216.

a. O zabiegach pielęgnacyjnych przy roślinach (5): RejZwierc 107; á wſzelką [latorośl] ktora rodźi owoc/ tę ochędoży/ áby obwitſzy owoc przynośiłá. WujNT Ioann 15/2.
Szereg: »wypleć i ochędożyć« (1): Bo to záſię kiedy wzeydzie/ tedy to y pánienki/ [...] mogą wypleć y ochędożyć. RejZwierc 107v.
Przen (2): [syn człowieczy] gdy przydzie goſpodarſtwem będzie chćiał ochędożyć ią [winnicę pańską] RejPs 120v.

ochędożyć komu (1): A ochędożyłeś ią [winnicę czyli naród wybrany] ſobie wyrzućiwſſy ſniey wſſytki płone rzeczy RejPs 120.

b. O zabiegach lekarsko-kosmetycznych [z czego] (1): [Cieplice] po wiérzchu twarz/ lepiéy niż Pomatá/ álbo inſzé łoyki/ z króſt/ z wągrów/ z iágiełek/ z liſzáiów/ z grubośći płći/ cudnie ochędożą. Oczko 14v.
c. Pozbawić niepotrzebnych części; co [= z czego] (1): Drágmę korzonków ćiemierzyce czarney/ ochędożywſzy zwierzchnią ſkorę we dżdżowey wodźie moczyć SienLek 50v.
d. O oczyszczeniu rytualnym (2):
Szereg: »ochędożyć i oczyścić« (1): A wziąwſſy ze krwie iego [cielca]/ położyſz ná cżterzech rogach iego [ołtarza]/ y ná cżtherzech węgłach brzegu/ y ná wieńcu wkoło: á ochędożyſz ij/ y ocżyſzćiſz [et mundabis illud et expiabis]. Leop Ez 43/20.
Przen [komu] (1): Y theraz ieſt iſtotnie z námi Chryſtus/ kthóry ón ſtół náſz nam ochędożył piérwéy BiałKat 321.
2. Upiększyć, ozdobić, przybrać; ornare Mącz, PolAnt, Calag; glorificare PolAnt [w tym: kogo, co (35)] (37): BibRadz 1.Mach 14/15; Potym Semiramis Bábilonią ochędożyłá wielkim nakłádem. BielKron 7v; BudBib 1.Esdr 7/27; Calag 583b; áby tám kośćioł ochędożyć ná święto ono [...] kazáłá SkarŻyw 571; Iż Pyrrhus chce/ żeby mu zá małżónkę dano/ Cną Polyxenę/ któréy głowę ochędożyć Mam/ y Theſálſki vbiór ná ćiáło iéy włożyć! GórnTroas 57.

ochędożyć komu (1): A gdyż to ták bydlętom y źwirzętom ſpráwić racżył tákie ochędoſtwá á takie roſkoſzy/ [...] Coż rozumieſz iáko Máieſtat ſwoy/ á ſtolec wielmożnośći ſwoiey/ ſobie ſpráwić á poſtánowić á ochędożyć racżył? RejPos 341v.

ochędożyć czym (5): Ochędożcye kwyatkámi wdzyęcżny ołtarz yego LubPs aa4; Też kośćioł wielki ná zamku Krákowſkim dał położyć bláchámi/ Kor á weśrodku gwiazdámi złotemi ochędożyć. BielKron 376; BudBib 2.Mach 9/16; Calag 351b. Cf Zwrot.

W połączeniu szeregowym (1): RejPos 341v cf ochędożyć komu.

Zwrot: »pięknie ochędożyć [czym]« (1): Pyęknie ochędożono y łáwy y ſciány. Spálermi/ połáwniki RejWiz 109.
Szereg: »ozdobić a (i) ochędożyć« (2): moy miły Florian [...] około tego tako pilnował, Iakoby [...] ty Polſkie kxięgi ozdobił y ochędożył. FalZioł +2; BielKron 178.
Przen (10):

ochędożyć czym (7): ochędożyłeś ſłowá iego [króla] koroną ze złotá náiáſnieyſſego. RejPs 29v, 199v [2 r.]; LubPs O5; Gdyż on [...] Dom á Rodźice moie zacną vcżćiwośćią ſtanu Slácheckiego ochędożył BibRadz *2; Ornare munus verbis, Dar słówy ochędożić/ To yeſt chwalić. Mącz 269b. Cf ochędożyć komu czym.

ochędożyć komu czym (1): RejPos 351v cf »obić i ochędożyć«.

Szeregi: »obić i ochędożyć« (1): iáko cie piſmo zowie/ iżeś ieſt koſcioł á przybytek Duchá ſwiętego. A tu ſle vcż iáko mafz ten koſcioł á ten przybytek obić y ochędożyć iemu/ iż nie świecżkámi áni krzyżyki RejPos 351v.

»ochędożyć i przyprawić« (1): trzeba ſie dobrze rozmyſlić/ [...] iákoby thy przybytki ochędożyć/ y iákoby ye przypráwić/ gdzyeby ták zacne goſcie [tj. Chrystusa i apostołów] záchowáć miał. RejPos 143.

a) Prawdopodobnie: Ucywilizować (2): coś [...] lud Lithewſki niewdzyęcżny ochędożył y rozmnożył. BielKron 392v [idem] PaprUp F.
a. O stworzonym przez Boga pięknie świata (12): Boś ty náwiedziwfſy ziemię dziwnieś raczył ochędożyć ią nápełniwſſy ią rozmáytemi rzekámi RejPs 94; RejAp 177.

ochędożyć czym (10): takież ziemię ſwego czáſu zimą á ſwego czáſu pięknem látem ochędożyć raczyłeś. RejPs 109, 94v; LubPs R3 [2 r.]; áliż dniá cżwartego/ Toż niebo ochędożył ſwiátłoſciámi iego. RejWiz 144v; Leop Gen 1 arg; BielKron 1; GrzegRóżn N4v; KuczbKat 20; BOG gdy Niebo, Ziemię ſtworzył/ Roźlicżnie ie przyozdobił; Niebo Słońcem y gwiazdámi/ Mieśiącem, y Plánetami. A źiemię záśię źiołámi/ Trawą, kwieciem, y drzewámi; Rozmáicie ochędożył ArtKanc V2.

W porównaniach (2): A iako pięknem wiencem wſſędziſz [!] ſwiát ochędożył RejPs 94v; On [...] niebo gwiazdámi Iáſnemi ochędożył/ iáko oponami GrzegRóżn N4v.

Zwrot: »pięknie ochędożyć« (1): Y yákoś też tu źimę dziwnye racżył ſtworzyć/ A byałoſcyą ſnyegow twych pyęknye ochędożyć. LubPs R3.
Szereg: »przyodziać i ochędożyć« (1): Potym nietylko ią [ziemię] przyodźiał y ochędożył drzewy/ y wſzeláką źioł y kwiećia rozmáitośćią/ ále ią też niezlicżnymi rodzáymi źwierząt [...] nápełnił. KuczbKat 20.
b. Stanowić ozdobę; przen (1):
Przysłowie: nie mieyſce cżłowieká poświąca/ ále człowiek świętym będąc mieyſce ochędożyć może. NiemObr 157.
3. Zaopatrzyć, wyposażyć [co] (9): zamki/ miáſtá pomurowáli/ y ochędożyli ku oſobliwemu mięſzkaniu y obronie Ceſárſkiey BielKron 231v, 156.

ochędożyć w co (1): ATeńſkie miáſto [...] Cekrops [...] ochędożył w obycżáie chędogość y doſtátek BielKron 27.

ochędożyć czym (1): Biskup Wrocłáwſki/ [...] kośćioł Wrocſłáwſki ochędożył murem BielKron 378v.

W połączeniach szeregowych (3): kościołów vpádłych w Rzymie wiele znápráwiał/ nádał y ochędożył. BielKron 167, 376, 399v.

Szereg: »oprawić i ochędożyć« (2): Potym vmyſł ſwoy obroćił áby miáſto Ieruzálem opráwił y ochędożył. BielKron 90, 400v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Synonimy: 1. obmyć, oczyścić, omyć; 2. okrasić, ozdobić, przybrać, przyprawić, upiększyć; 3. oprawić.

Formacje współrdzenne cf CHĘDOŻYĆ.

Cf OBCHĘDOŻYĆ, OCHĘDOŻENIE, OCHĘDOŻONY

MC