[zaloguj się]
[pdf]

OPRAWIĆ (120) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf oprawić
praet
sg pl
1 m -m oprawił m pers -m oprawili
3 m oprawił m pers oprawili
f oprawiła m an
plusq
sg
3 m był oprawił
imperativus
sg
2 opråẃ
conditionalis
sg pl
3 m by oprawił m pers by oprawili
impersonalis
oprawi(o)no
con by oprawi(o)no
participia
part praet act oprawiwszy

inf oprawić (39). ◊ fut 2 sg oprawisz (3). ◊ 3 sg oprawi (7). ◊ 1 pl oprawimy (1). ◊ 3 pl oprawią (1). ◊ praet 1 sg m -m oprawił (1). ◊ 3 sg m oprawił (34). f oprawiła (1). ◊ 1 pl m pers -m oprawili (1). ◊ 3 pl m pers oprawili (16). ◊ plusq 3 sg m był oprawił (3). ◊ imp 2 sg opråẃ (1). ◊ con 3 sg m by oprawił (3). ◊ 3 pl m pers by oprawili (1). ◊ impers oprawi(o)no (2). ◊ con by oprawi(o)no (2). ◊ part praet act oprawiwszy (4).

SI stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Naprawić, poprawić, wzmocnić, odnowić; munire Vulg, PolAnt; aedificare, fortificare, reparare PolAnt; interpolare Mącz (43): BibRadz Iudith 18/28; BielKron 163, 178v; Mącz 172d; Ták że théż kiedy kędy co zgnije w czás oprawić: ábowiém nie rzkąc drzewiáné/ ále mury kiedy ich nie przykryie/ wniwécz ſye obracáią. Strum Q4.

oprawić czego (4): ZapWar 1507 nr 1980; RejZwierz 138; Thego cżáſu kiedy niewola przypędźiłá Krákowá od Kleparzá opráwili Krákowſcy Ráyce/ ták wáłow iáko murow y wież. BielKron 399v; Ná Zimę piecow zewnątrz opráwić kędy trzebá: gliny też ná prozne mieyſcá przycżynić dáć/ dla popráwy piecow/ kominow/ y inſzych potrzeb GostGosp 66.

oprawić co (32): LibLeg 11/13; Bo on racżył okrąg ſwiátá ták mocnie tu opráwić/ Aby ſie ni w cżym nie zruſzył LubPs V5v; y wycżyśćił dom w kthorym były báłwany/ thoż [...] poſtánowił w nim męże ktorzyby zakon Boży cżynili á pełnili/ y opráwił ij Leop 1.Mach 13/48; BibRadz, I 238d marg, 2.Par 24 arg, 32/5; Opráwił tedy Neemiaſz mury Ierozolimſkie/ gdzye było potrzebá forty y ine obrony BielKron 96v, 90 [2 r.], 97, 149, 163 [2 r.] (15); BudBib c3 [2 r.], 1.Mach 9/52, 12/37; Strum M; CzechRozm 80v; SkarŻyw 497; y záraz miáſto y zamek Płock od Litwy ſpalony znowu opráwił/ przekopámi y wáłami otoczył y obwárował StryjKron 335; ZapKościer 1584/51; BielSjem 17; SarnStat 1029.

oprawić czego (po przeczeniu) (1): Lecż áż do dwudzieſtego y trzećiego roku krolá Iehoaſzá nie opráwili ofiárownicy (żadney) roſpádliny (onego) domu. BudBib 4.Reg 12/6.

W charakterystycznych połączeniach: oprawić dobrze (3), mocnie (3), ochędożnie. w czas, zasię (2), znamienicie, znowu (5).

Szeregi: [»obmurować a oprawić«: obmurował też á opráwił y miáſthá w Zydowſtwie [et munivit civitates Iudeae] Leop 1.Mach 14/33.]

[»oprawić a obwarować«: Tedy oni ſſedſſy/ opráwili á obwárowáli grob [munierunt sepulcrum]: zápiecżętowawſzy kámień/ y oſádziwſzy ſtrażą. Leop Matth 27/66.]

»oprawić i ochędożyć« (3): ćiáło Krolá Olbráchtá [...] pochowano pocżćiwie w káplicy S. Ianá Ewángieliſty ná práwey ſtronie kośćiołá/ ktorą káplicę iego mátká krolowa Elżbietá dáłá opráwić y ochędożyć BielKron 400v, 90, 399v.

»oprawić a (i) osadzić« (2): LibLeg 11/13; też był klaſztor murowány kthory opráwił y oſádzył ſtrzelbą [...] ſkąd cżynił Ferdynándowi krolowi Rzymſkiemu ſzkody. BielKron 308v.

»oprawić i obronę postanowić« (1): przywiodł mieſzcżány záſię do Rzymá ktorzy ſie byli rozbiegli/ prętko miáſto opráwili y obronę poſtánowili. BielKron 163.

2. Ufortyfikować, obwarować, stworzyć możliwości obrony; aedificare murum, firmare, fortificare, innovare PolAnt [co] (16): viecháli do Betbázyn ktore ieſt ná puſzcży/ y pobudował mury około niego poborzone/ y mocnie ie opráwił. BibRadz 1.Mach 9/62, 2.Par 32/5; Vmyſlił thedy miáſto Illium opráwić/ áby był beſpiecżen od nieprzyiacioł [...]. Opráwił miáſto/ mury drugiemi obtocżył á drugich podnioſł/ w okrąg trzy dni chodu. BielKron 55; Ten wyſep [Rodys] oſiedli byli Rycerze Bożogrobſcy/ y ochędożnie opráwili/ obronę dobrą vcżyniwſzy. BielKron 269v, 55; Tákże Agezilaus Lácedemońſki krol gdy pánowie prośili áby Spártę dał opráwić/ kazał wyniść wſzytkim Spárthánom przed miáſto we zbroi/ y vkazał ie pánom onym ſwoim/ powiedáiąc im: ázaſz to nie ſą mocne mury RejZwierc 45v, 45; Ten ludu ſwego pilnie przeſtrzegał od vpadku/ y miáſto opráwił dla oblężenia. BudBib Eccli 50/4.

oprawić czym (6): BibRadz 1.Mach 1/35; BielKron 48v, 103; Potym miáſto Dawidowe opráwili murem wielkim y mocnym BudBib 1.Mach 1/35, 1.Mach 9/50, 12/38.

W charakterystycznych połączeniach: miasto oprawić (8); mocnie (mocno) oprawić (4).

Szeregi: »osieść i oprawić« (1): Tego cżáſu Bożogrobſcy Rycerze oſiedli wyſep Rodys y opráwili/ s ktorego wiele ſzkody Turkom y Sárácenom Ierozolimſkim cżynili. BielKron 185v.

»wystawić i oprawić« (1): [Ozyjasz] mury y wieże miáſtá Ieruzálem záſię wyſtáwił y opráwił BielKron 87v.

3. Wykonać prace przy hodowli zwierząt lub roślin [co] (1): Bo iako ſie drżewkam przydawa: iakie z ziemie wyroſthą krzywe albo proſte/ tęż poſtawę gdy gich nie oprawią: y ſtare miewaią. FalZioł V 35.
4. Zrobić opatrunek (2):
Zwrot: »oprawić ranę« [szyk zmienny] (2): RejPos 309v; On rániony vćiekł zárázem do bálwierzá/ żeby ſobie ránę dał opráwić [vulneris obligandi causa]. ModrzBaz 31.
Szereg: »oprawić a opatrzyć« (1): on nie minie nigdy ciebye z miłoſierdzyem ſwoim/ á záwiąże/ záháwtuie/ y wſzytkimi potrzebámi opráwi á opátrzy ty márne rány thego nędznego á thák zránionego ſumnienia twego RejPos 309v.
W przen (1): RejPos 309v cf Szereg.
5. Umocować w czymś, dać jakąś ramę, pokryć czymś dla ozdoby lub ochrony; exstruere, implectare, operire, texere PolAnt [w tym: co (14)] (18): y vprośił ſobie v mátki y oycá/ iſz mu dáli pięknie nápiſać/ y koſztownie opráwić Ewángelią S. SkarŻyw 133.

oprawić czym (14): PAni pilnie ná cżapkę z zaponką pátrzáłá/ Ten rzekł/ ieſt záwieſzenie do niey byś widziáłá. Páni rzekłá/ á coż tám oſobnego będzie/ Ten rzekł iż białym ſmálcem opráwiono wſzędzie. RejFig Bb3v; Nád to opráwił Dom/ tramy/ podwoie/ ſćiány/ y drzwi iego złotem/ dáwſzy wyryć Cherubiny ná śćiánách. BibRadz 2.Par 3/7, Ex 28/17, 3.Reg 6/20, 22, 28, 30 (12); ſámego potym Kures Piecżynigow Kſiążę zábił potáiemnie/ á z iego głowy kośći/ cżáſzę vcżynił opráwiwſzy złotem ku pićiu BielKron 427v.

oprawić w co (2): dobywſzy grobu Skánderbegowego/ [Turcy] wybráli wſzythki kośći ſniego/ y wydzieráli ie ſobie/ ktory iákiego kęſá mogł doſtáć/ opráwił ſobie w Złoto álbo w Srebro BielKron 258v, 344.

Zwrot: »oprawić po macedońsku« (1): kiedy Dárius/ rok przed tym/ niż potkę miał z wielkim Alexándrem krolem Mácedońſkim/ ſzáblę ſwoię Perſiáńſką dał opráwić po Mácedońſku GórnDworz L6v.
6. Zabezpieczyć, zapewnić, zagwarantować; dotare BartBydg, JanStat; munire Vulg (10): Dotare, vyanovacz, opravicz BartBydg 218b.

oprawić kogo, co (1): Iako oczyecz nash nyegdy Ian Szaleski skopaney nye wszyal dwvdzyestu kop ani wypozyczał v slachetnego Iana (zaleskyego) Iodvigowskyego ani mv ych myal xyągami zyemskyemi Tarczynskyemi opravicz yemv ZapWar 1532 nr 2541.

oprawić komu co (4): zeby myala opravycz vyano swe synovy svemv ZapWar 1528 nr 2466, 1524 nr 2297, 1548 nr 2667; GDy kto ſobie weźmie w małżeńſtwo Pánnę álbo dźiéwkę á vmrze nie opráwiwſzy iéy nie [dotem non reformando eidem uxori JanStat 570]: tedy [...] SarnStat 632.

oprawić komu czym (2): Iakos iey kolwiek był oprawyl wyanem darowissna y ktorem kolwiek obiczayem zapissal ZapWar 1548 nr 2667, 1532 nr 2541.

oprawić komu na czym (2): tedy ono imienie ma mąż trzymáć/ ná ktorym był żenie opráwił/ A przyiaćiele żenine/ máią práwem dochodzić wiáná. UstPraw B2v; SarnStat 1270.

Zwrot: »oprawić upadkiem« = zabezpieczyć na wypadek upadku (1): kthoryby myal był oprawycz vpathkiem Czascz mlyna swego naymyenyu zamocziech pothzakladem stem kop ZapWar [1547] nr 2641.
7. Zastrzec [komu [= sobie] ze zdaniem dopełnieniowym; zawsze: aby] (3): A ták Prokurator Powodney ſtrony po pierwſze to ſobie opráwi/ ieſli by rzeczy ſwego Páná do końcá przewieſć niemogł/ áby on przes wtorego/ trzećiego/ czwartego/ y tyle ile by było potrzebá Prokuratorá/ [...] rzecz ſwoię dokończyć/ y ku ſkuthkowi przywieſć mogł. GroicPorz v.
Szereg: »oprawić i przestrzec« [szyk 1:1] (2): Wtore tenże Prokurator przeſtrzeże y opráwi ſobie/ áby wedle ſwey potrzeby mogł mieć ſłuſzne odwłoki ku okazániu dowodow ſwoich GroicPorz v, v v.
8. Wynagrodzić krzywdy, uczynić zadość, wyrównać szkody, opłacić [w tym: co (11)] (19): Gdy ſie kto s kim poſwárzy á vderzy nie ſzkodliwie/ ma opráwić á żyw zoftáć winny/ á ieſli vmárł ma dáć gardło zań BielKron 44v, 44v.

oprawić kogo (1): á rozwiązań być [grzasznik] nie może/ poki ſie nie obacży w oney krnąbrnośći ſwoiey/ á w onym vporze ſwoim/ á nie opráwi/ á nie przeiedna onego obráżonego bráćiſzká ſwoiego. RejPos 120.

oprawić komu (10): BierEz S2v; LibLeg 7/68; náſádzili ſie ná mię/ á ſnadz ieſli nie vſmyerzyſz ſrogoſci ich áczem iem nic niewinien ſnadz będę muſiał ſowito opráwić. RejPs 100; GroicPorz k3v; UstPraw E4, I3v, I4; RejPos 302v; RejZwierc 27v, 56v.

oprawić czym (1): opráwi to [paranie się alchimiją] dzyeſiącią złotych cżyrwonych/ potym ſwoię máiętność onym dymem wykurzy/ náoſtátek tákim przychodzi/ álbo żebráć álbo mynicę bić ná proſtym págámencie. BielKron 26.

Zwroty: »szkodę oprawić« (8): MetrKor 34/134v; Owa gdy śię zgodá sſtáłá/ A wſzędy walká przeſtáłá: Szkody ſobie opráwili/ Przyiaćielmi záś ſobie byli. BierEz S2v; LibLeg 7/68, 11/93v; Abowiem kto ſtádem ſzkodę czyni/ tedy ią winien opráwić z winą iedney grzywny. UstPraw E4v; Gdy kto ná czyiey dzyedzinie [...] złodzyeyſtwo vczyni á będzye o to práwem zwyćiężon/ tedy ten złodzyey winien ſzkodę opráwić y zwiną pánu dzyedzicznemu. UstPraw I4, D3, E2, E4.

»wargielt oprawić« (1): A gdyby ktho kogo obráźił nie s przygody/ ále s chući á ze złoſći/ ten nietylko Wargielt námieniony ſtronie powinien opráwić/ ále też y lekárſtwá Bárwierzowi zápłáćić. GroicPorz k3v.

Szeregi: »nagrodzić a (abo) oprawić« [szyk 2:1] (3): RejPos 302v; A nálaſzſzy w ſobie iáką przewárę/ áby káżdemu nágrodził á opráwił/ á vſpokoił ſumnienie ſwoie RejZwierc 56v, 27v.

»oprawić a przejednać« (1): RejPos 120 cf oprawić kogo.

»oprawić i zapłacić« (1): a gdy by ktho [pan ziemi] thego slyadu [złodzieja] nyebądzye mocz odprawycz thedy thaky wſzyczka skodą ma opprawycz y zaplaczycz MetrKor 34/134v.

9. Przygotować do gotowania, obedrzeć ze skóry lub oskubać z pierza, wypatroszyć i oczyścić; deglubere, despoliare, excoriare Cn [co] (1): potym ono węgle ná proch vtłucz/ á ſtárą tłuſtą kokoſz opráwiwſzy iáko ſye godźi/ wſyp on proch w nię/ warz ia [!] całkiem w wodźie dżdżowey áż rozewre SienLek 101v.
10. Załatwić, wykonać [co] (7): iż Xántus ſlubował/ Iżby ſam morze wypić miał. Xánt ſie do ludzi obroćił/ Rzekąc/ prawdá żem to mowił: Ale pierwey niżli mam pić/ Ma to moy Sámpierz opráwić. Niechay záwrze rzecżne wchody By nieſzło nic w morze wody BierEz D4v; Niebóy ſie panno milá nicżego/ iużemci to wſſytko dobrze oprawił/ ijż ci onijm [Chrystusie] wſſytcy dobrze dzierżą ij téże mowią. OpecŻyw 85v; ta śię niemoc z źiemſkich lékarzow śmiała/ I nic tu lekarze nieoprawili MurzHist E2v; pomiernemi też ziołki [...] przypádłą chorobkę ſobie ſnádnie vlecżyli. Opráwiłá to bylicżká/ bukwicżká/ kopytnicżek/ podrożnicżek/ y inſze drobne ziółká. RejZwierc 60.

oprawić czym (2): RejRozpr H3; Choć ſie ná co złożymy gdzieſz ſie to podzieie/ Rozchwycą to po troſze náſzyſz dobrodzieie. [...] A chociay więc y nakład gdzie ná co vcżynią/ Coby workiem opráwił v nas muśi ſkrzynią. RejZwierc 248v.

oprawić z czym (1): Bo ſie łrzebá [!] wgębę ſpárzyć Kto gi [zająca] chce dobrze vwárzyć Nie opráwiſz tám nie z chrzanem Muſiſz ſie pobrátáć z kramem RejRozpr H2v.

11. [Wykastrować [co]: Kurcżętá młode ku pokármu barzo zdrowe/ á gdy ie opráwiſz będą z nich kápłuny/ ktore bárzo tyią/ y mięſem ſwym zdrowy bárżo y ſytnieyſzy nád inſze mięſo pokarm dawáią Cresc 1571 583 (Linde).]

Synonimy: 1. odnowić, opatrzyć, polepszyć; 2. opatrzyć, umocnić; 3., 4. opatrzyć; 8. »dosyć uczynić«, nagrodzić, odpłacić, zapłacić; 11. okapłunić, umniszyć, utrzebić, uwałaszyć, wyczyścić.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf OPRAWIENIE, OPRAWIONY

JB