Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OPRAWION

Następne hasło: OPRAWKA »

OPRAWIONY (56) part praet pass pf

Oba o oraz a jasne, w -on wahania.

Fleksja

sg
m	N	oprawion, oprawiony	f	N	oprawiona	n	N	oprawion(e), oprawiono
	G	oprawion(e)go		G	oprawion(e)j, oprawiony		G	oprawion(e)go
	D			D	oprawion(e)j		D
	A	oprawiony		A	oprawioną		A	oprawion(e)
	I			I	oprawioną		I	oprawionym

pl
G		oprawionych
A	subst	oprawioné
inne formy
pl N subst m i f - oprawion(e); pl N subst n - oprawiony, oprawioné

sg m N oprawion (6), oprawiony (5); ~ (attrib) oprawiony (1); ~ (praed) oprawion (6), oprawiony (3); -on HistJóz, OrzList, SarnStat (2); -ony FalZioł, Leop; -on : -ony BielKron (2:1); ~ -on: -ón SarnStat (1:1); -(o)n (4). ◊ G oprawion(e)go (1). ◊ A oprawiony (5). ◊ f N (praed) oprawiona (1). ◊ G oprawion(e)j (2), oprawiony (1) ZapWar (2:1). ◊ [D oprawion(e)j.] ◊ A oprawioną (5) [w tym: -a (2)]. ◊ I oprawioną (1). ◊ n N oprawion(e) (4), oprawiono (3); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -o (3) DiarDop, RejZwierc, SarnStat; -(e) (3) RejWiz, BudBib, StryjKron. ◊ G oprawion(e)go (1). ◊ A oprawion(e) (1). ◊ I oprawionym (1). ◊ pl N subst m i f oprawion(e) (10). n (praed) oprawiony (1) RejPos, oprawioné (1) SarnStat. ◊ G oprawionych (2). ◊ A pl subst oprawioné (5); -é (2), -(e) (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: oprawiony przez kogo (1).

Sł stp s.v. oprawić, Cn brak, Linde XVI w. s.v. oprawić; poza tym XIX w. bez cytatu s.v. oprawny.

Znaczenia

1. Naprawiony, poprawiony, wzmocniony, odnowiony (6)
2. Ufortyfikowany (4)
- W przen (2)
3. Otoczony opieką, wypielęgnowany (1)
4. Umocowany, otoczony, ozdobiony, wysadzony, wyłożony (31)
5. praw. Zabezpieczony (10)
6. Wynagrodzony, wyrównany (2)
7. Przygotowany do gotowania, oskubany, wypatroszony i oczyszczony (1)
8. Wykastrowany (1)

1. Naprawiony, poprawiony, wzmocniony, odnowiony (6): Sławá moiá záwżdy będzie odnowioná/ á łuk moy w ręce moiey będzie opráwiony [instaurabitur]. Leop Iob 29/20; chcę być poſłuſzen poſtánowienia wiáry Konciliu^m Trydeńſkiego/ ktore ieſli będzie ſłuſzne/ litośćiwe/ wolne/ gdzieby nie tylko cżłonki ſámy ale y głowá były opráwione. BielKron 229v, 221; Y gdy onego zacnego domu Bożego będzie budowánie opráwione [aedificabitur] ná wiecżne cżáſy BudBib Tob 14/7; StryjKron 335 marg.

Szereg: »oprawion a odnowion« (1): prośili/ áby Senat ſądu Ceſarſkiego był opráwion á odnowion BielKron 221.

2. Ufortyfikowany (4): Potym Cyrus dobywſzy miáſtá Bábiloná/ dziwnym obycżáiem opráwionego/ rzeką Eufrátes klikiem potokow obiegłe/ á thák odiąwſzy rzekę/ przyſzło mu ſnádniey do miáſtá przydź BielKron 112.

oprawion(y) czym (3): Bo áczkolwiek ſą twárde mieſcá rozlicznemi gorámi/ albo inſſemi przypráwami opráwiony/ á wſſákoż to ſnadz ieſt nápewnieyſſa rzecz gdzie pan bog ſam ráczy ſtać wpośrodku ludu ſwego RejPs 193, 140; OrzList d3.

W przen (2): RejPs 140; Kthory Koſćioł iáko Mur/ ták ieſt opráwion świątoſćiámi: przes ktore Dyabli niemogą nas doleſć. OrzList d3.

3. Otoczony opieką, wypielęgnowany (1): A możym bacżyć y po młodym drzewie/ ktore im nalepiey vſzcżepiono á opráwiono będzie tym narychley y vroſcie RejZwierc 7v.

4. Umocowany, otoczony, ozdobiony, wysadzony, wyłożony; caelatus, circumdatus PolAnt (31): A ono [źródło] opráwione dziwnym kſtałtem nowym. Skrzyniá około niego piękna mármurowa/ A rurá s pozłoceniem w niey álábáſtrowa. RejWiz 34; Poſłał też papież Krolowi Schockiemu poſwiącány miecż ſpoſzwą złotą miſternie opráwiony BielKron 215v; [Nigrytowie] bráli od nas záſię noże/ igły/ źwierćiádłá dzwonki/ obraſki/ ſklenice opráwione ochędożnie/ y ine rzecży ktorych tám nie máſz. BielKron 451v, 328v, 346v; RejZwierc 98.

oprawion(y) czym (26): Iakom ya nyewssial [...] plascza czarnego ostrodomskiego yaxamytem opravyonego ZapWar 1542 nr 2556, 1523 nr 2296, 1542 nr 2557, 1545 nr 2634; pirwy pałac był barzo cudny oprawyon po ſcyanam ſlotem drogym kamyenim HistJóz B3, B3v; BielŻyw 114; LibMal 1545/99v, 102, 1553/176; RejWiz 25; WyprKr 20v; Ktemu wygotowáli kámienie Onychiny/ opráwione złotem oſádzeniem [palis aureis caelatos caelaturis] BibRadz Ex 39/6, 75v 39/13; otworzon z grobu koſztownego Tomas Kántuáryenſis/ (ktorego ieſzcże y dziś mniſzy ſwięcą) ták yż iego ſkrzyniá byłá ſrebrná/ grob złotem á perłámi opráwiony. BielKron 217, 452; Mącz 124d, 276c; RejPos 251; SkarŻyw 74, 133 marg, 397; Gdy z przytuloną do pierśi tyś ſię porozumiał Lutnią/ ſłoniem opráwioną KlonŻal B2v; nie pámiętaſz wyrwy Onego, ktory tu był z Krákowá przyiáchał [...] miał teſz kśiąſzki opráwione Kámieńmi CiekPotr 34.

oprawiony w co (1): [krol Kazimierz] vcżynił táki teſtáment [...]. Item monſtráncyą srebrną kośćiołowi Gnieznieńſkiemu. Ite^m Poznáńſkiemu rámię s Kozmy w ſrebro opráwione. BielKron 376.

W charakterystycznych połączeniach: oprawiony chędogo, drogo, kosztownie, misternie, ochędożnie, pięknie (2); oprawiony aksamitem (4), (drogim) kamieniem (4), gardłami kunimi, perłami, słoniem (= kością słoniową) (2), srebrem (w srebro) (5), złotem (osadzeniem) (8), żelazem.

Szereg: »oprawiony, obity« (1): Ferratus, Zelázny álbo żelázem opráwiony/ obity. Mącz 124d.

5. praw. Zabezpieczony; reformatus JanStat (10): nie omieszkiwamy też pilnemi prośbami swemi u WKM się starać, aby to wszytko wedle prawa pisanego oprawiono było DiarDop 108; iż od tych czáſów poſag/ który nie będźie przed námi álbo w kśięgách/ álbo w Aktćiéch zápiſan/ álbo iáko wedle porządku práwá y ſtárégo zwyczáiu opráwion/ nie ma bydź żadnéy mocy áni władze. SarnStat 632 [idem 936] 633 [2 r.], 936.

oprawion(y) komu (2): nyeswal [lege: nie wziął] yemv skrzynky yego [...] svmą pyadzdzeszyath kop grosschy wpolgrosczech wszobye mayanczą oprawyonya nyegdy szlachathnyemv Stanisławowy Russzynyowy ZapWar 1513 nr 2063; dźierżenié dóbr onych/ ná których żywiącéy żenie było oprawiono/ któré zá żywota mąż dźierżał. SarnStat 633, 1177.

oprawiony na czym (2): ze ssya iei dossycz stało za czterzistha slothych czerwonych wagierskich oth tego tho philipa Trczyenskiego woyewodzycza Rawskiego zapissanych oprawionych na wssy na lyssowei voly ZapWar 1548 nr 2667; SarnStat 633; [ku sumye glowney [...] Na ymyenyu kolanowcze [...] oprawyoney ZapKrakBiec 1543 9/244].

Szereg: »zapisany i oprawiony« (1): wiáno/ ábo wiáná/ mogą bydź wyſwobodzoné y wykupioné od bliżſzych y dźiedźiców właſnych tych którzy tákowé wiáná przerzeczonéy wdowie ábo Pániéy ſzláchetckiéy przez męże ich były zápiſané y opráwioné ná dobrách ſwych SarnStat 1177.

6. Wynagrodzony, wyrównany (2): A wſchakoſch thak yakobi y thi lyekkoſczy naſche y ſkodi poddanich naſchich bili oprawyone LibLeg 11/161.

oprawiony komu (1): ze bi bili ſkodi poddanim naſchem oprawyone. LibLeg 11/141v.

7. Przygotowany do gotowania, oskubany, wypatroszony i oczyszczony (1): zabiwſzy wołu odrą ſkorę ſniego/ wywnątrzą chędo^go/ włożą weń báráná takież odártego y wypráwionego w báráná záſię włożą kurá álbo kokoſz też opráwioną BielKron 260.

8. Wykastrowany (1):

Szereg: »okapłoniony albo oprawiony« (1): A IEſth rzecżony kamień kokoſzy/ albo kurowy [...]. Gdy kogut po trzech leciech bywa okapłoniony/ albo oprawiony/ á po okapłonieniu gdiby przez ſiedḿ lat był żyw FalZioł IV 47d.

Synonimy: 1. odnowiony, opatrzony; 2. opatrzony, umocniony; 3., 5. opatrzony; 6. nagrodzony, odpłacony, zapłacony; 7. obłupiony, odarty; 8. okapłoniony, uwałaszony, wyczyszczony.

Cf OPRAWIĆ, OPRAWNY