Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OPRAWNIE]

Następne hasło: OPRAWOWAĆ »

OPRAWNY (6) ai

o oraz a jasne.

Fleksja

sg
m	N		f	N	oprawn(a)	n	N	oprawn(e)
	G	oprawnégo		G			G	oprawn(e)go
	A			A			A	oprawne(e)
	L			L			L	oprawnym

pl
G		oprawnych
A	subst	oprawné

sg m G oprawnégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ [f N oprawn(a).] ◊ n N oprawn(e) (1). ◊ [G oprawn(e)go. ◊ A oprawne(e).] ◊ L oprawnym (1). ◊ pl G oprawnych (1). ◊ A subst oprawné (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia

1. Ufortyfikowany (1)
2. Ozdobiony (1)
3. praw. Związany z zabezpieczeniem (3)
4. Przygotowany do gotowania, taki, z którego zdarto skórę lub oskubano pierze; wypatroszony i oczyszczony (1)
5. [Taki, na którym wykonuje się egzekucje]
6. [W funkcji rzeczownika, rodzaj podatku: »oprawne«]

1. Ufortyfikowany; munitus Vulg (1):

[oprawny czym: Patrz na Tarnów, [...] jako oprawne jest miasto wałmi, mury, sklepy, strzelbą ku obronie? OrzŻyw 271.]

Wyrażenie: »oprawny ku obronie« (1): [Damaszek] Miáſto známienićie opráwne ku obronie y ſtrażą oſádzone BielKron 456; [OrzŻyw 271].

[Szereg: »zamkniony i oprawny«: A Ierycho ná ten cżás zámknione y opráwne było [clausa erat atque munita]/ dla ſtráchu ſynow Iſráelſkich Leop Ios 6/1 (Linde).]

2. Ozdobiony (1): támże obruſá doſtáli/ ná ktorym Pan Kryſtus z Apoſtoły ſwoiemi wiecżerzął/ koſztownie opráwnego. BielKron 178v.

3. praw. Związany z zabezpieczeniem; reformationis, reformatorius JanStat (3):

Wyrażenia: »dobra oprawne« (1): tedy ſąd onému/ który odkupuie/ da onéy dobrá opráwné [bona illa reformatoria JanStat 577] w dźierżenié SarnStat 634.

»oprawne prawo« (1): iedno tylko dowiedźiawſzy ſie o opráwnym práwie [de iure reformationis JanStat 571]/ y o dźierżeniu [...] áby było dáné dźierżenié tym/ którym ieſt powinné wrócenié poſágu. SarnStat 633.

»zapis oprawny« (1): Sąd [...] pieniądze/ któré należą ku wykupnu/ wedle zámknienia w ſobie zapiſu opráwnégo [inscriptionis reformatoriae JanStat 577] chował [...] będźie. SarnStat 634.

4. Przygotowany do gotowania, taki, z którego zdarto skórę lub oskubano pierze; wypatroszony i oczyszczony (1): Dawamy wam mocno ná przykazánie/ áby wſzelki z was nam zgotował skor/ zwierząt pobitych dobrze opráwnych tyſiąc [pelles animalium mortuorum mille profectas] HistAl E7; [Rzeczy niżej opisane oszacowane, które przekupnie, przekupki nie drożej przedawać mają pod winą urzędową: gęś dobra oprawna tłusta gr 4 OpisyPozn 1598 nr 22].

5. [Taki, na którym wykonuje się egzekucje: Potem, abi [Jezus] zedwiema lotroma namyasto oprawną [!] wiedzion a possrod nych vkrzizowan, abi snymy pospołu vmarl. SprChęd 81.]

6. [W funkcji rzeczownika, rodzaj podatku: »oprawne«: Item oprawnego pendit gr. 26 sed advocatus ratione servitii sui tollit. RachBonera 1545 19; LustrKrak I 68, 70, 92, 98, 99; Oprawnego każdy z placu swego [daje] per den. 12 LustrSand 6, 8, 112.]

Synonimy: 2. ochędożony, ozdobiony, przybrany; 4. obłupiony, odarty.

Cf [NIEOPRAWNY], OPRAWIONY