Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. PRZYBRANIE

Następne hasło: [PRZYBRUNATNIEJSZY] »

PRZYBRANY (50) part praet pass pf

-any, -ån (w tym w -any 1 r. błędne znakowanie).

comp przybrańszy (1) SkarŻyw.

Fleksja

sg
m	N	przybrany, przybrån	f	N	przybranå, przybrańszå	n	N	przybran(e)
	G			G	przybran(e)j		G
	D	przybran(e)mu		D			D
	A	przybran(e)go		A	przybraną		A
	I	przybranym		I			I

pl
N	m pers	przybrani, przybran(e)
N	subst	przybrané
G		przybranych
A	subst	przybran(e), przybrańsz(e)
I	m	przybranymi

sg m N przybrany (11), przybrån (1); ~ (attrib) -any (5); ~ (praed) -any (3), -ån (1); -any SkarJedn, WujNT; -any : -ån KrowObr (1:1). ◊ D przybran(e)mu (1). ◊ A przybran(e)go (5). ◊ I przybranym (1). ◊ f N przybranå, [przybrańszå] (6). ◊ G przybran(e)j (1). ◊ A przybraną (5). ◊ n N przybran(e) (1). ◊ pl N m pers przybrani (3), przybran(e) (1); -i : -(e) SkarŻyw (1:1). subst przybrané (3); -é (1); -(e) (2). ◊ G przybranych (7). ◊ A subst przybran(e), przybrańsz(e) (3). ◊ I m przybranymi (1).

[Składnia comp: przybrańszy jako co].

Sł stp brak, Cn s.v. koń przybrany, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w. s.v. przybrać.

Znaczenia

1. Ubrany w coś; wystrojony (38)
- Przen (1)
- a. Uzbrojony (1)
2. Ozdobiony, przystrojony, upiększony (10)
- Przen (4)
3. Wybrany (1)
4. W funkcji czynnej: Przystępujący (1)

1. Ubrany w coś; wystrojony; ornatus HistAl, Mącz; amictus HistAl; instratus Mącz; coopertus Vulg; phaleratus Cn [w tym: z przysłówkiem jakościowym (15)] (38): Aleć ták przybráne^go chćiał Pan Bog okázáć Papieżá Antykryſtá KrowObr 27v; Przyſzłey thedy nocy/ Krolowa przyſzłá do mnie s fraucymerem pięknie przybránym BielKron 458v; Mącz [269]b; Arcybiſkup Gneźnieńſki dwieſcie iezdnych ſtroynie Po vſárſku naprzod wiodł przybránych ták hoynie. StryjWjaz B2, B2v [3 r.]; SkarŻyw 52, 171, 414, 491; Calep 445b; WujNT Matth 6/29; [A powiádam wam/ iż áni Sálomon we wſzytkiey ozdobie ſwey nie bywał ták przybrány/ iáko iedná z tych [lilij] SkarKaz 374 (Linde s.v. przybrać)].

przybrany ku czemu (1): Iſz ſię to iśći/ co/ o nich [kacermistrzach] w oſobie nierządnice/ ku cudzołoſtwu przybráney/ piſmo mowi. SkarŻyw 59.

przybran(y) w co (15): Thedy Alexander ſam ná on dom wſtąpił w zbroię przybrány [armis fulcitus]/ á przykazał vffom ſwym áby ſie gotowáli ku walce HistAl C, H3; Aleć ták przybráne^go chćiał Pan Bog okázáć Papieżá Antykryſtá/ onę niewiáſtę nietzyſtą przybraną w Złoto KrowObr 27v, 106, 129, 132v; StryjWjaz B3; StryjKron 667; Pokaż twarz twoię/ pokaż pożądáne Páńſkie ſwe ſkronie/ w koronę przybráne. GrochKal 27. Cf Wyrażenie.

przybrany w czym (1): prośćie Páná Bogá/ áby wam kiedy z wáſzych otzu łuſkę z iął/ iákobyśćie przeyrzeli [...]. Abyśćie ſie tylko ſámego Páná Iezu Kryſtá nágiego rozmiłowáli/ á tego wmáſſkárách przybránego s Kośćiołow wáſzych wyrzućili KrowObr 107v.

W połączeniu szeregowym (1): Aſz náoſtátek widząc vnich białe głowy vrodziwſze/ roſkoſznieyſze/ przybráńſze/ y w rozmowie łágodnieyſze [...]/ ztowárzyſzyli ſię z onymi ludzmi świeckimi SkarŻyw 269.

W charakterystycznych połączeniach: biało przybran(y), bogato, hojnie (2), najgorzej, pięknie (2), popędliwie, przeważnie, świetno, wielmożnie, wszetecznie; w czapkę przybran(y), w koronę, w ornat, w purpurę, w szarłaty, w zbroję, w złoto; w maszkarach przybrany; z wielkim kosztem przybrany.

Wyrażenie: »w [jakie] odzienie, szaty, ubiory; [jakim] odzieniem, strojem przybran(y)« = amictus vestimentis HistAl [szyk 6:4] (3:3:1;2:1): á gdzie ſie kolwiek ich [bojarów] zaſtęp położy/ poſlemy do nich ſto y oſmdzieſiąt dziewek przybránych w vbiory złote [ornamentis aureis ornatas] HistAl F7v, G4; był Pan Kryſtus w Purpurę y w białłe odzienie obletzon y przybran KrowObr 106v; ná ktorych [okrętach] było doſyć ludźi świethno przybránych w iedwábne ſzáty BielKron 459v; Paludamentum, Iezdeczka ſuknia/ żołnierski á zwłaſzczá Hetmáński vbiór/ też káwtanik álbo páncerz który pod zbroyę kłádą. [...] Paludatus, W tákowe odźienie przibrány. Mącz 274c, 415a; Y coſcie ſie wyſzli dziwowáć cżłowiekowi w miękkie odzienie przybránemu RejPos 10v; SkarŻyw [237], 251; gdzie [w Krakowie] więkſzą część pocztow panięcych iáko Ioſtus Decius piſze/ Lituanico ritu inſtructa, Litewſkim álbo Kozáckim ſtroiem z wielkim koſztem przybrána byłá. StryjKron 707.

Szeregi: »obleczon(y) i przybran(y)« (2): Abowiem tu przypiſuieſz obronę Ornatom/ y tym inſzym Appáratom/ iákoby kxiądz w Ornat obletzony y przybrány/ miał ſobie przes to od Dijabelſkiego pokuſzenia/ zaſlużyć obronę. KrowObr 106, 106v.

»przybrany i upiękrzony« (1): drugi raz także/ iedna páni popędliwie przybrána y vpiękrzona/ rozmawiáłá znim [św. Brunonem] doſyć nieſkromnie SkarŻyw 292.

Przen (1): Przywiodłemći Zuzánnę [tj. utwór pod tym tytułem] po proſtu przybraną/ Dokąd iey koſztownieyſzey ſzáty nie doſtáną. KochZuz ktv.

a. Uzbrojony (1): A huffy ſye pozornie przybráné świéćiły/ Zelázem iuż dobytém/ ſzyſzaki/ y zbroią ZawJeft 12.

2. Ozdobiony, przystrojony, upiększony; ornatus Mącz (10): Mącz [269]b; [Zadna komorá przybráńſza być nie ma: iáko ta w ktorey ſam krol mieſzka. SkarKaz 477b].

przybrany czym (2): Puella bene gemmata, Pánná dobrze perłámi przibrána. To yeſt/ Kleinoty ynſzemi nie tilko perłámi. Mącz 143b; SkarJedn 90.

Wyrażenie: »nadobnie, pięknie przybrany« (1:1): Swiećiły w gmáchach ſciány nádobnie przybráne StryjWjaz B2; WysKaz 44.

Szereg: »ochędożony i przybrany« (1): A iáko Ceſárſtwo y pánowánie náſze ieſt doſtoieńſtwem y Rycerſthwem ochędożono/ ták theż Kxięża Rzymſkiego kośćiołá máią być ochędożeni y przybráni KrowObr 27.

Przen (4):

przybrany w co (3): SkarJedn 370; Gęſty/ co ſłowy zdobi/ ſwą ochotę/ Gęſty/ w przyięmną poſtáwę/ odźiány/ Trudno o ſcżyrość przybráną w proſtotę. GrabowSet Y, Sv.

przybrany czym (2): SkarJedn 370; W klaſztorze onym było bráćiey cżterdzieśći oſob/ ludzi mądrośćią y wſzelką cnotą przybráne SkarŻyw 183.

W porównaniu (1): Bo Kośćioł Boży rozlicżnośćią (bez ſprzećiwnośći) przybrány ieſt iáko Krolowa/ w fárby ſzat y kámieni á pereł rozmáitych. SkarJedn 370.

3. Wybrany [na co] (1): Tá nowa Iewá mátką żywotá názwána ieſt/ y rozmáitośćią ieſt przybrána ná pierwiaſtki żywotá nieśmiertelnego wſzytkich żywiących. SkarŻyw 393.

4. W funkcji czynnej: Przystępujący [do kogo] (1): Teſz y ofiárownicy przybráni do Iehowy [Sacerdotes qui accedunt ad DOMINUM] niech ſię poświęcą/ áby ich nie rozſypał Iehowáh. BudBib Ex 19/22.

Synonimy: 1. obleczony, odziany, okryty, przyobleczony, przyodziany, ubrany; a. uzbrojony; 2. ochędożony, ozdobiony, przystrojony, upiększony, upstrzony, wystrychniony; 3. wybrany.

Cf NIEPRZYBRANY, PRZYBRAĆ

ALKa