Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYODZIANIE

Następne hasło: PRZYODZIENIE »

PRZYODZIANY (38) part praet pass pf

przyodziany (31), przyodzian (7).

o jasne; w formach złożonych -ån- (17) OpecŻyw (2), RejAp (5), KmitaPsal, LatHar (4), WujNT, WitosłLut, SapEpit, ZbylPrzyg, SzarzRyt, -an- (13) HistAl, RejWiz, Mącz (2), HistRzym (2), KochPs, KochJez, KochSob, PudłFr, GórnTroas, KochFrag (2); w formach niezłożonych -ån(-).

Fleksja

sg
m	N	przyodziåny, przyodziån	f	N	przyodziånå, przyodziåna	n	N	przyodziån(e), przyodziåno
	G	przyodziån(e)go		G			G
	A	przyodziånégo		A	przyodziåną		A	przyodziån(e)
	I	przyodziånym		I			I

pl
N	m pers	przyodziåni
N	subst	przyodziåné
A	m pers	przyodziån(e)
A	subst	przyodziåné

sg m N przyodziåny (8), przyodziån (5); ~ (attrib) -åny (4); ~ (praed) -ån (5) MurzNT, BibRadz, RejAp, RejPos, KochPhaen, -åny (3) HistAl, HistRzym, LatHar. ◊ G przyodziån(e)go (1). ◊ A przyodziånégo (2). ◊ [I przyodziånym.] ◊ f N (attrib) przyodziånå (4), (praed) przyodziåna (1). ◊ A przyodziåną (4). ◊ n N (praed) przyodziån(e) (1) RejAp, przyodziåno (1) LubPs. ◊ A przyodziån(e) (1). ◊ pl N m pers przyodziåni (3). subst przyodziåné (4); -é (1), -(e) (3). ◊ A m pers przyodziån(e) (1). subst przyodziåné (2); -é (1), -(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: przyodzian(y) od kogo (2).

Sł stp s.v. przyodziać, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. przyodziać.

Znaczenia

1. Ubrany, odziany (20)
- Przen (3)
2. Okryty z wierzchu, pokryty, zakryty (8)
- Przen (2)
- a. O terenie: pokryty roślinnością (1)
- b. O roślinach: pokryty liśćmi (2)
- c. O zwierzętach: pokryty wełną (2)
3. Otoczony (2)
4. Przybrany, przystrojony, ozdobiony (8)
- Przen (2)
  - a) W opisie gwiazdozbioru Łabędź (1)
  - b) [O cnotach]

1. Ubrany, odziany; vestitus Mącz [w tym: czym (13)] (20): Mącz 205c; A około onego máyeſthatu ſtolcow dwádzieſciá y cżterzy/ á ná onych ſtolcoch widziałem dwádzieściá y cżterzy ſtárſzich ſiedzących/ przyodziane ſtołámi białemi/ á mieli ná głowach ſwoich korony złote. RejAp 47, 65v, 160v; Y pocżął myſlić ſam w ſobie rzekąc: Ieſt nie dáleko od tąd iedno kſiążę moy pan rádny/ Poydę ku niemu á powiem iemu thę wſzyſthkę ſwą przygodę/ ábych od niego był przyodziány/ y ná ſwoy páłac przywrocony. HistRzym 42v; [Jan Chrzciciel] Iedno tylko był przyodzian ſkorą źwirzęcą á ſierſcią wielbłądową RejPos 13; KochPs 67; Ornat/ ábo po Láćinie caſſula, znákiem ieſt páwłoki/ ktorą Pan twoy w domu Piłatowym z pośmiewiſkiem ieſt przyodźiany. LatHar 81; [Kśiądz ieden vbogi ſtał wzdycháiąc á dziwuiąc ſie onym ſkárbom/ co gdy Krolá doſzło/ pátrząc nań że był nie bárzo przyodźiany/ rzekł mu [...]/ nábierz oto ſobie co możeſz zánieść pieniędzy/ á porátuy chudoby ſwey. PaprHerby ***2 (Linde s.v. przyodziać); W ten czás Choreus przedtym Cibeli doſtoyny Kápłan/ w Troiáńſkiéy zbroi łſnił ſie zdála zbroyny [...]/ ná głowie ſzyſzak pozłocony/ Więc fałdy nádętémi ſzorc złoty śćięgniony W złoto zebrał/ wzorzyſtym dźiéłem wyſzywáne Száty/ y drogiem ſtroiem nogi przyodźiáne [pictus ... barbara tegmina crurum XI 777]. VergKoch 334, 263].

przyodzian(y) w co (3): W koſſtowne yą [córkę króla] ſobye kazał przybráć złotohłáwy/ A z wirzchu yeſt przyodzyaná w rozlicżne przypráwy. LubPs M3; BibRadz I 2d marg; Abył [!] przyodzian w ſzáthę krwią ſkropioną. A było zwano imię iego/ Słowo Boże. RejAp 160.

przyodziany w czym (1): Ano piękne pánienki koſztownie vbráne/ W rozlicznych złotohławiech z wirzchu przyodzyáne. Przechodzą ſie ſpiewáiąc miedzy kwiatecżkámi RejWiz 24.

Wyrażenie: »odzienim, szatą przyodziany« [szyk 3:2] (3:2): [niewiasty zobaczyły odwalony kamień] a wſſedſſy do grobu vzrzaly mlodzieńtza ſiedzącé^go na prawicy przyodziáneégo biálym odzienijm [iuvenem ... coopertum stola candida Vulg Mar 16/5]/ ij zlękly ſie. OpecŻyw 165, 47v; Gdy wſzedł Alexander s Kxiążęty ſwemi w on páłac/ nalezli cżłowieká leżącego ná onym łożu złotym ktory był przyodziány ſzátą vtkáną ze złotá [aureo pallio textillorum ornato] HistAl Lv; HistRzym 52; LatHar 318; [VergKoch 78].

Przen (3): Więc przed Hetmáńſki namiót więźnie przywodzono/ Y korzyść z nieprzyiaćiół pobitych kłádźiono. Tám kiedyś y ty ſtánął w pośrzód wielkiéy kupy Rycérſkiéy/ przyodźiány Moſkiewſkiemi łupy/ Oćiec twóy ták cię witał KochJez A2v; Wſtąń á náwiąż ią [lutnię] znowu oto maſz y ſtrony/ Ktoremi ſam Apollo ſwoy pálec ćwicżony Báwi: Kiedy beż łuku y ſtrzał vbłágány W pośrzodku nas táńcuie Słońcem przyodźiany. WitosłLut A2v.

Wyrażenie: »szatą przyodziany« (1): Y ieſliś przed tym miły P. Bogu był/ przeto żeś w iego łáſce świętey żył y mieſzkał/ tą ſzátą przyodziany (bo ten Sákráment do drogiey á świetney ſzáty/ przyrownał ś. Chryzoſtom Hom:14.op.imp.) iżći okráſy y ochędoſtwá duchownego przybywa/ przyięmnieyſzym ſię ocżom Máieſtatu Bożego sſtawaſz. LatHar 204.

2. Okryty z wierzchu, pokryty, zakryty; indutus Vulg [w tym: czym (7)] (8): Napierwey głowę mieway pięknie vmuſkaną/ A przyſtoynym zákryćiem záwſze przyodźianą. Kiedy domá/ ſtátecznym czepcem ią okryway/ A w kuchni y ná dworze czapkę ná niey mieway. ZbylPrzyg Bv.

Przen (2): BIédné moié Troiánki/ przécz tárgaćie włoſy/ Zbićiem pierśi/ płáczliwé podnośićie głoſy? Czemu ták bárzo licá łzámi przyodźiáné/ A koſy niegdy śliczné/ teraz poſzárpáné? GórnTroas 32; Przeto choć zorza rożána Promienne ſłońce przywodżi [!]/ Choć mgłą ćiemną przyodźiana Noc z ćiemnośćiámi przychadza/ Narodowi wybránemu Niech wątpienie nie przeſzkadza Smiele vfáć Pánu ſwemu. SzarzRyt B2.

a. O terenie: pokryty roślinnością (1): Convestiuntur herbis prata, Ląki bywáyą ziołámi prziodziáne. Mącz 490d.

b. O roślinach: pokryty liśćmi (2): Czeka ćię ſad źielonym liśćiém przyodźiány. W nim trawá doſyć buyna/ gdźie w południé czyśćie Spáć: á od ſłońcá/ z drzewá vbronią ćię liśćie. PudłFr 12; [Gdźie śliczny Eridanus przez gay przyodźiány Leie ſowity z góry [unde superne plurimus Eridani per silvam volvitur amnis VI 659] VergKoch 174; ZbylWieś 32].

W porównaniu (1): Twoiá koſá rozczoſána/ Iáko brzozá przyodźiána: Twarz iáko kwiatki miéſzáné/ Leliowé/ y różáné. KochSob 68.

c. O zwierzętach: pokryty wełną (2): Induti ſunt arietes ouium [...] clamabunt etenim, hymnum dicent. Skopowie owiecż ſą przyodziani wełną [...]/ będą z radoſcią ſpiewać/ á chwałę panu bogu będą dawać. WróbŻołt 64/14; LubPs P3.

3. Otoczony (2): [Po nich wiedźie po łąkách wóz pálmą ozdobny Y konie vrodźiwe Awentyn podobny/ Syn cnego Herkuleſá/ nioſąc málowáną Tarcz ſtém wężów/ y wężmi Hidrę przyodźiáną [cinctamque gerit serpentibus hydram VII 658]/ Znák oycowſki VergKoch 208.]

Wyrażenie: bibl. »niewiasta przyodziana słońcem« (2): Koronká záſię tey Pánny/ przezwiſko ſwoie zdawná ma/ od korony/ drogimi kámieńmi oſádzoney/ ktorym tytułem/ y onę nam ná pámięć przywodzi niewiáſtę/ w kśięgách obiáwienia Ianá ś. ſłońcem przyodzianą [mulier amicta sole Vulg Apoc 12/1]/ á ná głowie koroną prześliczną z dwunaſtu gwiazd ozdobioną. LatHar 509; WujNT Apoc 12 arg.

4. Przybrany, przystrojony, ozdobiony [w tym: czym (6)] (8): MurzNT 23 marg; Biedá/ biedá miáſto ono wielkie kthoreś było przyodziane hátłaſem/ purpurą/ y ſzárłatem/ złotem kámieniem drogim/ y perłámi: iż w iedney godzinie ſpuſtoſzone ſą tákie bogáthwá [!] twoie. RejAp 151v, 22; Docżekałeś iuż Oycże poćiechy niemáłey/ Iżeś ſyná oglądał ná wyſokiem tronie/ Przyodźiane máiączy ſwoie złotem ſkronie Będźieſz ⟨w⟩ wiecżney moy Krolu ſtał rádośći trwáłey. KmitaPsal A3; Tám było widáć ſtoły z kámieniá ćioſáné/ Widáć y łáwy krętnym bluſczem przyodźiáné. KochFrag 28; SapEpit B4.

Przen (2): Tu śiedźi/ złotem/ cześć koronowána: Tu lekkim piórem ſławá przyodźiána: Tu chćiwość nieſczęśliwa Zbiéra/ á nie vżywa. KochFrag 14.

a) W opisie gwiazdozbioru Łabędź (1): TEn ptak ieſt łábęć biały/ nie práwie wielkimi Nie názbyt téż gwiazdámi przyodźian ćiemnimi. Práwé ſkrzydło przy práwéy ręce Cepheowéy/ A lewé źáś [!] przy nodze nieśie Pegázowéy KochPhaen 11.

b) [O cnotach: Już zatem przystąpimy ku drugiej sprawie, żebyśmy niektóre nauki/ zwłaszcza młodszym/ przełożyli. 1. O uczniów Krystusowych, skąd powód ich, a co jest być uczniem? 2. Czego się mają uczyć? 3. Które rzeczy mają odrzucić złe, a którymi być przyodziani? AktaSynod IV 37.]

Synonimy: 1. obleczony, ogarniony, okryty, ubrany, uszacony; 2. okryty, pokryty, przykryty; 3. okrążony, otoczony; 4. okraszony, ozdobiony, przybrany, przyochędożony, przyprawiony, przystrojony, upiększony.

Cf PRZYODZIAĆ

AĆ