Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POKRYTSTWO

Następne hasło: POKRYWACZ »

POKRYTY (91) part praet pass pf

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	pokryty	f	N	pokrytå, pokryt(a)	n	N	pokryto, pokryt(e)
	G	pokryt(e)go		G	pokryt(e)j		G	pokryt(e)go
	D	pokryt(e)mu		D			D
	A	pokryty		A	pokrytą		A	pokryt(e)
	I	pokrytym		I	pokrytą		I	pokrytym
	V	pokryty		V			V

pl
N	m pers	pokryci
N	subst	pokryté
G		pokrytych
D		pokrytym
I	m	pokryt(e)mi
L		pokrytych
V	m pers	pokryci
inne formy
pl A - pokryté

sg m N pokryty (11). ◊ G pokryt(e)go (4). ◊ [D pokryt(e)mu.] ◊ A pokryty (3). ◊ I pokrytym (2). ◊ V pokryty (2). ◊ f N pokrytå (8), pokryt(a) (1). ◊ G pokryt(e)j (1). ◊ A pokrytą (2). ◊ I pokrytą (8). ◊ n N (praed) pokryto (3), (attrib) pokryt(e) (1). ◊ G pokryt(e)go (2). ◊ A pokryt(e) (2). ◊ [I pokrytym.] ◊ pl N m pers pokryci (4). subst pokryté (18); -é (1), -(e) (17). ◊ G pokrytych (7). ◊ D pokrytym (2). ◊ A pokryté (5); -é (1), -(e) (4). ◊ I m pokryt(e)mi (2). ◊ L pokrytych (1). ◊ V m pers pokryci (2).

Sł stp s.v. pokryć, Cn notuje, Linde XVI i XIX w.; poza tym XVIII w. s.v. pokryć.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (55)
- 1. Na którym coś jest: okryty, nakryty, przykryty (18)
  - Przen (9)
  - a. Na którym położono tkaninę (4)
    - Przen (1)
  - b. Przykryty odzieżą, odziany (3)
    - Przen (2)
  - c. Na którym naszyto inną tkaninę (1)
  - d. Mający coś w rodzaju dachu (1)
- 2. Ukryty przed czyimś wzrokiem, schowany, zamaskowany, niewidoczny (5)
  - Przen (1)
  - a. Podziemny (1)
  - b. Pochowany, pogrzebany (1)
- 3. Skrywany przed wiadomością innych, zatajony, trzymany w tajemnicy, tajemny (23)
- 4. Wybaczony, odpuszczony (9)
II. W funkcji przymiotnika: Obłudny, fałszywy, kłamliwy, podstępny (36)
- a. O człowieku (21)
  - α. W funkcji rzeczownika (1)
- b. O postępowaniu (15)

I. W funkcji właściwej (55):

1. Na którym coś jest: okryty, nakryty, przykryty; tectus BartBydg, Vulg, Cn; operculatus, opertus Cn [w tym: czym (16)] (18):

Przen (9): gory prozne zákwitnęły potrzebnemi zioły ſwemi/ y zwierzętá pokryte roſkoſſami ſwemi wołáią wyznawáiąc dobrodzieyſtwá twoie. RejPs 94v.

W porównaniach (3): CzechRozm 87v; Bog nie boiąc ſię nic ſzátáná/ áni go też oſzukawáiąc/ y chytrze iáko rybę wędą pokrytą chrobakiem łowiąc/ otworzyśćie mu záraz po iego zdrádźie groźił CzechEp 204, 204.

Wyrażenie: »zasłoną [czego] pokryty« (1): CzechRozm 87v cf Szereg.

Szereg: »pokryty i zasłoniony« (1): Ktora rzecż iż w nich byłá [...] práwie iáko iedną zaſłoną pożądliwośći ćieleſnych/ w ich potym potomſtwie/ pokryta y záſłoniona: przeto [...] CzechRozm 87v.

a) Występujący w jakiejś formie, pod jakąś postacią (2): Tákże też myſl wſpaniła cżłowieká pocżćiwego gdy będzie brudną ponuroſcią á tępoſcią pokryta/ thákże też sſzpetnieć y znikcżemnieć muśi. RejZwierc 54; CzechEp 223; [gdy ich kto podáruie ſtem złotych áby mu tyśiącá pożyczyli: á tákie podárki ſą pokrytą lichwą/ ſłowem tylko nie rzeczą od lichwy rozne. ŚmiglLichwa 27].

b) Zawierający się w czyichś słowach (1): Ale máło było ná tym/ iż ſię to Słowo głoſem Ianowym pokryte oświádczyło y oznaymiło: ſłyſzećieſmy o nim mogli/ áleſmy ná nie pátrzyć [...] nie mogli SkarKaz 487a.

c) O wcieleniu Chrystusa (2): Ktemu [Chrystus] nie przyſzedł áby ſzátáná przez boſtwo pokryte cżłowiecżeńſtwem iáko wędą z ieźiorá piekielnego wyćiągnął CzechEp 150.

W porównaniu (1): A oznaymiał tak/ nie boſtwo iákie cżłowiecżeńſtwem/ iáko wędę chrobacżkiem/ pokryte: ále cżłowieká prawdźiwego CzechEp 204.

a. Na którym położono tkaninę (4): ſzedł przed iey ćiałem pocżet ludzi zacnych/ á máry złotem pokryte były SkarŻyw 195; wnet záchorzawſzy iedną tylko kobiercżyną pokryty leżąc/ oley S. dać ſobie kazał. SkarŻyw 473, 141.

Przen (1):

W porównaniu (1): A gdy to [tj. szczerość i prawda] ieſzcże będzie ſtáłoſcią iáko pięknym płaſzcżem pokryto/ iuż táki cżłowiek może ſie práwie błogoſłáwionym zwáć RejZwierc 84v.

b. Przykryty odzieżą, odziany (3): á on [pies] ćiáło cáłe zoſtáwuiąc/ ſzáty na nim [św. Piotrze] ták poſzárpał/ iſz iednego cżłonká pokrytego/ ná nim nie było. SkarŻyw 436.

Przen (2):

Wyrażenia: »nagość pokryta« (1): gdy [Bóg] báránimi kożuſzkámi wyganiáiąc ie [Adama i Ewę] z Ráiu/ nágość ich pokrył: dał im nádzieię/ iſz ich duſzna nágość pokryta/ á ſukniá niewinnośći [...] ſtrácona/ wroćić ſię im miáłá. SkarŻyw 262.

»płaszczem pokryty« (1): przywárá/ tedy tym ſláchetnym płaſzcżem s ſławney prawdy vrobionym ſnádnie záwżdy może być pokryta RejZwierc 83.

c. Na którym naszyto inną tkaninę (1): Na niei [szacie] bram zlotoglowowi. sczerwonem Iadwabiem ſzeroki v dołu, Axamitem zielonem wzorziſto rzezanem pokrithj WyprKr 72.

d. Mający coś w rodzaju dachu (1): Carpentum, est vehiculum panno tectum ad pompam sedentium in eo, rydvan, poklyad, pokriti vosz BartBydg 23b.

2. Ukryty przed czyimś wzrokiem, schowany, zamaskowany, niewidoczny [niektóre użycia bliskie funkcji przymiotnikowej] (5): PaprUp Av; niechaiżeby ye [pan poddanych] w dobre zwycżáie záprawił/ á od złych odwiodł zwłaſzcżá od tych ktore ſie znienagłá w ludzie wkradáią/ bo te ſą iáko iad pokryty/ [...] gdyż ták niewidomie zábijáią ludzie GórnDworz Hh8v.

Przen (1): Wegnałeś nas w dół pokryty/ Włożyłeś ćiężar nie zbyty Ná grzbiet náſz vprácowány KochPs 95.

a. Podziemny (1): Táki więc przez dáchówkę wpadſzy piorun ſlepy/ Wſzyſtkié gmáchy pobiega y pokryté ſklepy. KochJez A3.

b. Pochowany, pogrzebany (1):

Wyrażenie: »pokryty w trunę«: ſzukáć ich [pogrzebanych ciał] w ziemi duchowni/ áby ie lepiey vcżćili/ pocżęli. y rzecż dziwna/ iſz ie nálezli pokryte w truny mármoru biáłego SkarŻyw 487.

3. Skrywany przed wiadomością innych, zatajony, trzymany w tajemnicy, tajemny [niektóre użycia bliskie funkcji przymiotnikowej] (23): A ty moy pánie iednák pokrytą opátrznoſćią twoią/ ze złoſći mych raczyſz mnie wyrwáć RejPs 46v; A iż onych nyewyernikow hárde myſli pokrythe/ Nye mogą w namnyeyſzym kąſku być przed tobą zákryte. LubPs R4v; RejAp 112v; Podźmyſz záś do owce/ do gołębiá/ thám ſzcżyrą á proſtą widzimy niewinność: á w Liſzcze/ w wilku złość pokrytą. GórnDworz Ll5; RejPos 29v, 30v.

pokryty czym (2): Iákoż te głupie poſtępki cżęſtokroć bywáią cżymśi pokrite/ iż ich ten ſam nie obacży/ kogo vwiodą GórnDworz I4; CzechRozm 159.

W przeciwstawieniu: »być pokryte ... na jaśnią wyniść« (1): Zá cżym on nieboracżek zniewolony miłoſcią/ muśi ták wiele cżynić/ thák znácżnie popiſowáć ſie s ſwoią chęcią/ iż ono/ co zbytnie pokryte być miáło/ ná iáſnią wynidzie. GórnDworz Dd3v.

Wyrażenia: »łeż pokryta« (1): Trzebá mądremu przeſtrzygawáć ſłowá/ Gdzie łeż pokryta gdzie prawdziwa mowá. RejZwierc 216v.

»pokryta obłuda« (1): Bo ponieważ ſie tákich rzeczy przećiw oſobie twéy [Turczyn] waży/ któré vpadek y zginienié króleſtwu temu przynoſzą/ któż tákowi ieſt/ któryby to wáſzé przymiérze rádniéy przymiérzem názwáć miał/ niżeli pokrytą obłudą OrzJan 113.

»tajemnice pokryte« [szyk 2:1] (3): RejPs 206v; iż ſam wykłádácż tych táiemnic pokrytych Duchá ſwego ſwięthego powiedáć racży/ iż ſie tho dzieie dla wiernych y niewiernych. RejAp 128v; RejZwierc 95.

a. Wyrażony nie wprost, metaforycznie, symbolicznie (4): iż też s thákiemi pokrytemi ludźmi [Pan] nie chce mieć iedno pokryte ſpráwy ſwoie. Iáko y s thym Nykodemem nie mowił iedno w przypowieſciach RejPos 152.

pokryt czym (1): iż co ſie kolwiek dzyało w ſtárym zakonie/ to ſie wſzytko działo dziwną ſpráwą Páńſką/ á było to pokryto figurámi/ iż ſie to wſzytko wypełnić miáło/ ácż inym kſtałtem RejPos 34.

Wyrażenie: »pokryte tajemnice« [szyk 1:1] (2): A tym ktorzy v ſiebye poważyli ſwięte Boſtwo iego/ [...] obiecał dáń Duchá ſwego ſwiętego: ták iż nieomylnie záwżdy mieli wyrozumieć táiemnice pokryte/ przypowieśći/ y wſzytki ſpráwy iego. RejPos 191v, 191v.

b. Zawarty, utajony w tekście (2): rzadko ſie to ma trefić/ áby [człowiek, który sam nie pisał] mogł doſkonále poznáć/ vmyſł/ praczą/ rozum tego kto piſał [...] y obacżyć the kuńſzty/ ktore w ſtárych Authorzech cżęſto bywáią pokryte. GórnDworz G6; Ieſt y to trefne rzecżęnie/ ktore ma w ſobie pokryty ſmiech GórnDworz R6.

c. Który należy odgadnąć (1):

Wyrażenie: »gadki pokryte« = zagadki: Skoro téż śiéw odpráwiemy/ Komin w koło obśiędźiemy. Tám iuż pieśni rozmáité/ Tám będą gadki pokrité KochPieś 70.

d. O człowieku: trzymający coś w tajemnicy, nie zdradzający się z czymś (2):

Wyrażenie: »w sądziech pokryty« (1): my ták głupiémi/ Ráczéy zoſtańmy niewybádánémi: Niż mamy wſtrząſáć páńſkimi dekrety: Pan ſpráwiedliwy/ w ſądźiéch ſwych pokryty. GosłCast 70.

Szereg: »i jawny, i pokryty« (1): Azaż też y ſam Pan Chriſtus nie miał ná ſię wiele y iáwnych y pokrytych nieprzyiaćioł y przeſládownikow? CzechEp 17.

4. Wybaczony, odpuszczony (9):

pokryt czym (1): Tedy y to drugie cochmy powinni bliźniemu ſwemu/ ieſliby w cżym wykrocżyło cżłowiecżeńſtwo náſze/ tym pokryto będzie/ á będzie ogárniono tym ſwiętym miłoſierdziem iego. RejPos 84v.

Wyrażenie: »grzech(y) (jest, są) pokryty(-e)« = tecta sunt peccata Vulg [szyk 5:3] (8): Szcżęſliwy ten ktoremu wyſtępek ieſt odpuſzcżony/ ktorego grzech ieſt pokryty. CzechRozm 116, 116, 207; Nie ták rozumiey co powiedział/ grzechy pokryte ſą: iákoby tám ieſzcze były y żyły: ále iż ich Bog więcey nie widzi/ áni karze/ áni pomni. WujNT 537, Rom 4/7, s. 537 [3 r.].

Szeregi: »odpuszczony i pokryty« (1): Nie mowi żeby ten był ſzcżęſliwy ktoryby nie grzeſzył/ ále ktoremu iáko grzeſznikowi grzechy odpuſzcżone/ y pokryte [...] bywáią. CzechRozm 116.

»pokryty, zgładzony« (1): Ktorych práwi [św. Augustyn]/ pokryte ſą grzechy: to ieſt/ ktorych grzechow Bog więcey nie pámięta: pokryte ſą/ zgłádzone ſą. WujNT 537.

II. W funkcji przymiotnika: Obłudny, fałszywy, kłamliwy, podstępny; impius PolAnt; bilinguis, duplex, insincerus, personatus, sub persona vivens Cn (36):

a. O człowieku (21): Bo ſłuchay co tu Pan tym pokrytym kuśicielom ſwoim powiedáć racży RejPos 252; [WerReguła 7].

W przeciwstawieniach: »(wiernie) pokutujący (2), wierny ... pokryty« (3): Drugye wyobráżenye/ yáko máią być rozeznáni ludzie pokryći od wyernie pokuthuiących LubPs H3v marg; BibRadz Iob 13 arg, Is 1 arg.

Wyrażenia: »pokryty(-ci) człowiek, ludzie« = hypocrita Vulg, PolAnt, Cn; (homo) impius PolAnt [szyk 13:5] (9:9): LubPs H3v marg; Ale pobacżywſſy Ieſus obłudność ich/ rzekł im: Cżemu mie kuſićie pokryći ludzie? Leop Matth 22/18, Iob 8/13, Is 9/17; Bo iż Kain był cżłowiek pokrythy/ tylko zwierzchownie Bogu ofiárę cżynił/ á nie wnętrznie w duchu BibRadz I 3a marg; A gdy pośćićie nie bądźcie iáko pokryći ludźie ſmęthney twarzy: Abowiem oni twarzy ſwoie odmieniáią áby ſię ludźiom zdáło iż poſzcżą BibRadz Matth 6/16, Iob 13 arg, 16, 20/5, 34/30, Is 1 arg (10); RejPos 152, 170, 250; Bo nie ma przyść przed oblicżność Boſką [...] żaden obłudny cżłowiek: y nádźieiá pokrytego cżłowieká zginie. LatHar 136; [WerReguła 7].

[»pokryty faryzeusz«: [Chrystus] iáwnie ná on cżás poſromoćił ono omylne á ſlepe o tym rozumienie [...] onych pokritych Fárizeuſzow WergerRej D3.]

»obłudnik pokryty« (1): Bo ſzkáráda rzecz ieſt/ y obłudnikiem pokrytym táki ieſt/ ktory ſam złym będąc drugiego karze. SkarKaz 279b.

Szereg: »pokryty i złościwy« (1): Y będą y ći ktorzy vbłogoſláwiáią lud ten zwodząc/ y ći ktorzy bywaią vbłogoſláwieni/ ſtrączeni ná duł. [...] bo kożdy pokrytym cżłowiekiem ieſt y złośćiwym [hypocrita est et nequam] Leop Is 9/17.

α. W funkcji rzeczownika (1): Bacżmyſz tu naprzod s tey náuki Páná náſzego/ iż on s pokrytemi/ á s thymi ktorzy nie dowierzáią iemu/ y dziś y záwżdy/ też pokrycie mowi RejPos [154].

b. O postępowaniu (15): GórnDworz Kkv; Bo káżdy ſnádnie obacży pochlebſtwo twoie/ á ony pokrythe pokłony twoie/ iż ich, nie cżyniſz s ſercá á s práwey myſli RejPos 243; A ták nie doſyćći tylko ná tym/ iż kto ſam ſpokoiem ſiedzi [...] ále rádá iego/ na mowy iego/ poſtępki pokryte iego/ nierowno więtſze rofterki/ więtſze kłopoty/ vmnożyć mogą miedzy wiernymi Páńſkiemi RejPos 266, 314, 339v; BiałKat 216; PaprPan Ff; Calep 982a; [Józef] vmyślnie vczynił/ By mię światu vkazał/ do ludźi obwinił. Swoię ſtałość pokrytą górą wynaſzáiąc GosłCast 61.

W połączeniu szeregowym (1): gdyż ſą dziwne. chytre/ á pokryte ſpráwy iego [szatana] około cżłowieká nędznego. RejPos 116.

W porównaniu (1): Pokryte ſłowá by w Roży żagáwká RejZwierc 216.

Wyrażenia: »chytrość pokryta« (2): BibRadz I 186a marg; [Bóg] Od chytrośći pokrytych/ Swiátá złośnego/ y ludzi fałſzywych/ [...] Obron dodawa. GrabowSet V2.

»chytrze pokryty« (1): Abowiem ſerce wſpaniłe [...]/ gdy ſie w nim poważnie okaże/ á iż nadobnemi cnothámi będzie ozdobiono/ iuż ieſt wielki znák iż tám nie máſz nic ponurego áni chytrze pokrytego RejZwierc 104.

Szeregi: [»obłudny albo pokryty«: iż káżdy człowiek/ kthory ſláchetnym ſercem/ [...] nie obłudnym/ álbo pokrythym/ będźie chćiał weyźrzeć/ á przeczytáć tę ſucceſſią [...] będźie mogł rozeznáć/ y oſądźić/ ktorzy ſą prawdźiwi ſynowie wiernego koſćiołá krzeſćiáńſkiego RodzajLutera B2.]

»tajemny a pokryty« (1): miły pánie [...] zákriy mię wpochronki ſwoie/ áby mi nic nieſkodzyły táiemne á pokryte rády ich [przeciwników]. RejPs 92v.

Synonimy: I.1.b. obleczony, odziany, ogarniony, przyobleczony, ubrany, uszacony; 2. niewidoczny, schowany; a. podziemny; b. pochowany, pogrzebiony; 3. zamilczany, zatajony; 4. odpuszczony; II. chytry, dwoisty, fałszywy, kłamliwy, licemiernicki, łżywy, obłudny, omylny, sztuczny.

Cf NIEPOKRYTY, POKRYĆ, [POKRYĆKI]

LWil