[zaloguj się]
[pdf]

ŁŻYWY (36) ai

Fleksja
sg
mNłżywy fN nNłżyw(e)
Głżywégo G Głżyw(e)go
Ałżyw(e)go Ałżywą A
Iłżywym I I
Lłżywym Lłżyw(e)j L
V Vłżywå V
pl
N m pers łżywi
subst łżyw(e)
G łżywych
A m pers łżyw(e)
subst łżyw(e)
I m łżywymi

sg m N łżywy (14). ◊ G łżywégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ A łżyw(e)go (1). ◊ I łżywym (2). ◊ L łżywym (1). ◊ f A łżywą (1). ◊ L łżyw(e)j (2). ◊ V łżywå (1). ◊ n N łżyw(e) (1). ◊ G łżyw(e)go (1). ◊ pl N m pers łżywi (4). subst łżyw(e) (1). ◊ G łżywych (2). ◊ A m pers łżyw(e) (1). subst łżyw(e) (1). ◊ I m łżywymi (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

Świadomie mowiący nieprawdę, wprowadzający w błąd, kłamliwy; calumniosus, contumeliosus, fabulosus, falsididicus, inficialis, mendax, nugatorius, pseudoloquus, vanus Mącz; falsiloquus Calep (36): Chroń ſie cżłowieká łżywego/ Szkodneć towárzyſtwo iego BierEz F4v; Lákomi ſą łżywi. BierEz L2; Stąd możeſz obátzyć [...] iż [Durandus] od Pogánow/ y od Zydow łżywych przykłády przywodzi. KrowObr 102, 24; Nec aram nec fidem habet, Nie tylko zły ale też y łżywy. Mącz 13d; Nugatorius, Łżywy/ Baśniámi ſie pętáyący. Mącz 252d; Nullum deprecor snpplicium si mendax inveniar, Nie chcę ſie przećiwić/ żadnemu karániu yeſli będę łżywim náleźion. Mącz 320b, 32b, 64b, 113b, 115c, 117a (9); (did) Pleban. (‒) Máłochmy my pánie krzywi/ Więcey náſzy ſtárſzy łżywi RejZwierc 234; RejPos 321 v; BYli záś y fałſzywi prorocy w ludu/ iáko y w was będą łżywi vcżyćielowie BudNT 2.Petr 2/1; Calep 406a; JanNKar G2v.

W połączeniach szeregowych (2): A kto vohramuie znałogu, bywa łżywy/ fałſzywy obłudny/ niecznota, przechyra, czudzęgo[!] żądliwy, wſzakoż ku wſzitkim rzecżam ſkłonny y richły ku namowieniu. GlabGad P7v; O beanie niecnotliwy Pśie piekielny/ ſzpetny/ łżywy. Mocnieyſzy Bog niż twe wrotá Ktoreć wnet złamie doſzcżętá. MWilkHist E2.

W charakterystycznych połączeniach: łżywy człowiek (2), doktor, uczyciel.

Zwrot: bibl. »dać ducha łżywego w usta [czyje]« = uczynić kłamcą (1): dał Pan Bog teraz duchá łżywego w vſtá twych prorokow/ ktorzy cię záwiodą [dedit Dominus spiritum mendacii in ore omnium prophetarum Vulg 3.Reg 22/23] BielKron [842].
Wyrażenia: »łżywy oszust« (1): Nie ſzydź z ludźi/ nie mrugay powieką nieſzcżerą/ Nie bądź łżywym oſzuſtem/ obłudnym przecherą. KlonWor 41.

»świadek łżywy« (1): Nieday mię duſzy ſprzećiwnikow moich/ bo powſtáli ná mię świádkowie łżywi/ [testes mendaces]/ y mowiący krzywdę. BudBib Ps 26/12.

Szeregi: »łżywy i mowiący krzywdę« (1): BudBib Ps 26/12 cf »świadek łżywy«.

»obłędny a łżywy« (1): obáczmy ſye wczás moy miły Pánie Stádnicki/ á ty obłędne á łżywe Doktory pierwey niż z gruntu zginiemy odpądźmy co rychley od ſyebie OrzList i.

»łżywy obłudny« (1): KlonWor 41 cf »łżywy oszust«.

»omylny a łżywy« (1): Pátrz iż w omylney á we łżywey zgrái/ Zadna ſie ſpráwá nigdy nie zátái. RejZwierc 216.

W przen (3): Acż ieſt miła ſwobodá/ lecż w pracy pocżćiwey/ Rychley ſławy doſtánie/ niż w prożnoſći łżywey. RejZwierz 71v; To ſie tám rozum oſtrzy/ á wſzytko ſie ſporzy/ To ſie iuż tám wierna myſl/ káżdego otworzy. Iuż więc tám ſtroną miyay/ pánie Symulacie/ Bo cie pewnie poznáią/ po łżywym kábacie. RejZwierz 134v; Przyidźie vboſtwo łżywe/ vboſtwo ruchliwe: Mizerya niecżyſta/ wiotchy niedoſtátek; Ná podśieniu goſpodá/ w gnoiu ná oſtátek. KlonWor 34.
Przen (2):
Wyrażenia: »łżywy język« = kłamliwość, obłudność (1): Y coż wżdy tobye dobrego łżywy ięzyk ſpráwi/ Izaż on w chytrośći ſwoyey chwałę twą obyáwi LubPs cc2.

»nadzieja łżywa« = próżna, zawodna nadzieja (1): O nędzna obłudnośći/ o nádzyeio łżywa/ Iákaſz tu ieſt twa ſpráwá omylna fáłſzywa. Rownie by cżacżkiem dzyeći ták nas wſzytki łudziſz RejWiz 83.

α. W funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »poczciwy ... łżywy« (1): Stáray ſie káżdy/ Być dobrym záwżdy. Dzierz ſie poććiwych/ A ſtrzeż ſie łżywych. RejZwierc 239.

a. Wynikający z intencji wprowadzenia w błąd, fałszywy, niezgodny z prawdą (4): Przetoż ku pokoiu ktory w ſobie nic łżywego niema przimawiać ſie mamy. BielŻyw 118.

W przeciwstawieniu: »prawdziwy ... łżywy« (1): Zechmy go my nieſluchaly A zynad rad nabywaly. A iego rádę prawdzywą Mielichmy prawie załżywą. RejKup m4.

Wyrażenie: »łżywe plotki« [szyk 1:1] (2): Tedym wiecz wám gaſył knotki Słyſſąć waſſe łżiwe płotky Kiedy lyedą czo bajali RejKup cc4v, c8v.

Synonimy: czczy, fałszywy, kłamliwy, obłudny, omylny, potwarzysty, zawodny; a. fałszywy, nieprawdziwy.

TK