[zaloguj się]
[pdf]

POKRYĆ (91) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf pokryć
praet
sg pl
2 m pokryłeś m pers
3 m pokrył m pers pokryli, byli pokryli
f pokryła m an
n subst pokryły
plusq
sg
3 m był pokrył
imperativus
sg pl
2 pokryj pokryjcie
3 niech, niechåj pokryje
conditionalis
sg pl
1 f bych pokryła m an
2 m byś pokrył m pers
3 m by pokrył m pers
f by pokryła m an
n subst by pokryły

inf pokryć (29). ◊ fut 1 sg pokryję (1). ◊ 3 sg pokryje (10). ◊ 3 pl pokryją (2). ◊ praet 2 sg m pokryłeś (2). ◊ 3 sg m pokrył (12). f pokryła (5). ◊ 3 pl m pers pokryli (4). subst pokryły (7). ◊ plusq 3 sg m był pokrył (1). ◊ 3 pl m pers byli pokryli (1). ◊ imp 2 sg pokryj (3). ◊ 3 sg niech, niechåj pokryje (3). ◊ [2 pl pokryjcie.] ◊ con 1 sg f bych pokryła (1). ◊ 2 sg m byś pokrył (1). ◊ 3 sg m by pokrył (3). f by pokryła (2). ◊ 3 pl subst by pokryły (1). ◊ part praet act pokrywszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Okryć, nakryć, przykryć; vestire Mącz; operire PolAnt [w tym: kogo (11), co (30)] (41):
A. Położyć na czymś warstwę czegoś [z podmiotem osobowym; w tym: czym (18)] (22):
Przen (7): Bo pokrył was Iehowá duchem ſnu twárdego/ y zátkał ocży wáſze BudBib Is 29/10; WierKróc Av; Wſtyd opuśćiwſzy [dusza] ſproſność vlubiłá/ Grzech popełniwſzy/ więtſzym go pokryłá. GrabowSet M2v.
a) Zawrzeć w czymś jakąś treść (1): ácżkolwiek [Bóg] mi przez proroki y Ewánieliſty/ piſmo ktorym ſłowo ſwoie pokrył/ zoſtáwić racżył SkarJedn 43.
b) O wcieleniu Chrystusa (2): Wſzędy á wſzędy to okázuiąc/ iż on [Chrystus] [...] iedynego Boſtwá [...] vżywa z Bogiem Oycem y z Duchem ſwiętym ſwoim: ácżkolwiek to był pokrył ſwiętym cżłowiecżeńſtwem ſwoim. RejPos 294v.

W porównaniu (2): Potwarz to tedy ieſt ná Bogá/ y ná ſyná iego Iezuſá Meſyaſzá/ żeby on áż zdrádą y fortelem/ oſzukáć y vłowić miał ſzátáná/ pokrywſzy cżłowiecżeńſtwem/ iáko wędę chrobacżkiem/ Boſtwo CzechEp 205, 174.

a. Położyć na czymś tkaninę (6): biegay po ten płaſzcż/ ktory maſz od Athánázego Biſkupá/ żebyś im to moie ćiáło ku pogrzebu pokrył. SkarŻyw 51; ktorzy [synowie] bácznieyſzy ná vcżćiwość oycowſką będąc: odwroćili ocży od ſromoty oycá ſwego: y wſpák idąc/ pokryli ſzátą cżłonki iego SkarŻyw 271, 52, 271; Synu/ powiáda/ nád vmárłym płácz/ [...] y wedle rozſądku y baczenia pokryi ćiáło iego SkarKaz 386a.
Przen (1):
Zwrot: »pokryć płaszczykiem [czego]« = nadać lepsze pozory [Cf znacz. 3.a.] (1): dźiśia ſię [papieże] ſtáráią o tákowe forytarze/ ktorzyby tę ich niezbożność pokryć/ nieiákim domniemánym płaſzcżykiem ſpráwiedliwośći [mogli] NiemObr 65.
b. Odziać, ubrać kogoś a. ubrać się (6): Niektorzy też zacnych y Kſiążęcych domow ludźie oſtrym worem twarzy ſwoie/ áby widźiáne nie były/ pokrywſzy/ do Pánow rozmáitych/ [...] chodząc iáłmużny proſili ReszHoz 126.
Zwroty: »ciało pokryć« (1): vyrzáłá ſzátę piękną przed ſobą położoną. Ktorą gdy ćiáło ſwe pokryłá/ [...] zá nię oblubieńcowi ſwemu [tj. Chrystusowi] dziękowáłá SkarŻyw 69.

»nagość (ciała) pokryć« [szyk zmienny] (3): Bo wnet/ z iey [św. Agnieszki] włoſow od głowy/ [Bóg] ták gęſtą zaſłonę vcżynić rácżył/ y ták ią obtocżył/ iſz żadna ſuknia podćiwiey nágośći iey pokryć nie mogłá. SkarŻyw 69, 262; Przecż żem przyſzedł dźiś znácżnie pocżćiwie do tego/ Ze ledwie mam cżym pokryć nágość ćiáłá mego. CzahTr Iv.

»odzienim pokryć« (1): Iuſz moy oblubieniec włożył drogą tkánicę ná ſzyię moię [...] y złotym odzienim pokrył mię. SkarŻyw 68.

c. Obić czymś (1): Vestire parietes tabulis, Tárćicámi ściány pokrić. Mącz 490c.
d. Przysypać (1): przenáśládownicy wiáry/ ná więtſzą zelżywość y zgubę imieniá Chryſtuſowego: mieyſce ono grobu Bożego zámiotáli: y wáły pokryli SkarŻyw 396.
e. Zatopić (1): Y rzekł [Bóg]/ wſtąpię/ (á) pokryię ziemię/ wygubię miáſto BudBib Ier 46/8.
B. Być tym, co pokrywa, znaleźć się na czymś warstwą (19):
a. Zasłonić, zakryć (2):

[pokryć od czego: Mowią gorąm y ſkaląm Padnycze na nąſſ a pokrycze nąſſ odoblycznoſzczi [...] ſzedzacego na maieſtacze TomZbrudzAp 6/16.]

W porównaniu (1): A ś. Piotr ná modlitwę vpadwſzy/ ziednał obłok v Páná Bogá: ktory wnet iáko piękne drzewo wſzytko ono zebránie pokrył. SkarŻyw 372.

Przen: Stać się czyimś udziałem (1): Vyzrzy też nieprzyiaćiołká moiá/ y pokryie ią wſtyd BudBib Mich 7/10.
b. Zasypać (7): Otworzyła ſię [errata dodaje: ziemia] á pozárła Dathaná/ y pokryłá zbor Awirámow. BudBib Ps 105/17.
Fraza: »niech ziemia pokryje« (1): Niechay nas Syrus áni Amon ſrogi Niekarze [...]. Ráczéy ogniſty piorun nas niech bije: Albo w przepáśći ſwé źiemiá pokrije. ZawJeft 10.
Przen (1):
Fraza: »pokryje zapomnienie« (1): A was którzy ſye kochaćie W świećie: Ni ſłodkośći znáćie Wiecznéy ſławy: was pokryie Zápomnienié ZawJeft 46.
α. Pogrzebać (3):
Frazy: »mogiły pokryły« (1): Dármo nieſzcżeſna ná krwáwe mogiły Poglądaſz/ ſynyć twe właſne pokryły. GrochKal 24.

»pokryła ziemia« (1): Wy [męczennicy] ieſteśćie gwiazdy świátá tego/ kwiáty kośćielne/ was niepokryłá ziemiá/ ále przyięło niebo SkarŻyw 209.

Zwrot: »pokryć [czyje] kości« (1): O niepłodna Ithako/ pełna wſzytkich złośći/ Wątpię byś miáłá źiemie zto [!]/ pokryć mé kośći. GórnTroas 65.
β. Przysypać cienką warstwą (1):
Fraza: »popioł twarz pokrył« = na znak żałoby po zmarłych (1): włoſy potárgáné/ w żalu zmárłych iuż wiſzą rozwiązáné: Nád oczy wiſzą drugié: á gorący Popiół twarz pokrył/ y włos niegdy łſknący. GórnTroas 13.
c. Zalać, zatopić (3): Wozy Fáráonowe y woyſko iego wbił do morzá [...]. Głębokośći pokryły ich/ poſzli ná głębią iáko kámień. BudBib Ex 15/5, Ps 105/11.
Przen (1): Toć to ieſt on korab [tj. Panna Maria]/ ktorego burzliwe nawáłnośći świátá tego nie pokryły LatHar 477.
d. Spowić, ogarnąć (4): Abowiemći idzie iáſność twoiá [Jeruzalem]/ á wzeydzie nád tobą Chwałá Páńſka. Ponieważ pokriją źiemię ćiemnośći/ á gęſta ćiemność ludźi CzechRozm 120, 134v; Temiż cżáſy/ przez trzy niemal godźiny/ cudowne ćięmnośći świát wſzyſtek pokryły. LatHar 320, 700.
e. Znaleźć się na czymś w wielkiej ilości (3): Coż obrzydły á niepożytecżny cżłowiek? [...] Poſpołu w prochu ſpáć będą/ á cżerw pokryie ie. BudBib Iob 21/26.
Zwrot: »pokryć ziemię (a. oblicze ziemi)« = operire superficiem terrae PolAnt (2): Oto lud wyſzedł z Micraimá/ oto pokrył oblicże ziemie BudBib Num 22/5; Potym w oſmey pladze vderzył Moyżeſz laſką w ziemię/ y powſtał wiátr y przypędził wielkie woyſká iáko obłoki ſzáráńcżey/ iſz pokryły ziemię wſzytkę SkarŻyw 480.
2. Spowodować, żeby ktoś czegoś lub kogoś nie znalazł, ukryć, schować wiele, wielu; abscondere Vulg, PolAnt [w tym: kogo, co (pl) (5)] (7): Leop 4.Reg 7/8; Krol roſkazał Ieremiaſzowi [...] y Sáráiaſzowi [...] áby poimáli Báruchá piſárzá/ y Ieremiaſzá Proroka: Ale ie Pan pokrył. BibRadz Ier 36/26, 4.Reg 7/8.

pokryć przed kim (1): tá niewiáſtá byłá żoná Abdyaſza Proroká/ ktory Proroki Páńſkie pokrył przed Iezábelą BibRadz I 203c marg.

pokryć gdzie [w tym: w co (2), w czym (1)] (3): gdy zábijałá Iezabel Krolowa proroki Páńſkie/ on zebrawſzy ich ſto/ pokrył ie w iáſkiniach Leop 3.Reg 18/4; WIédzże potym/ opáćie/ iáko gráć z biſkupy/ Bo bacząc/ żeć wygránéy vbywáło kupy/ Pokryłeś dudki w gębę/ czyniąc tę poſtáwę Ześ przegrał KochFr 100. Cf Zwrot.

Zwrot: »w ziemię pokryć« = zakopać (1): ktorzy iż ſkarby byli w ziemię pokryli [in terra suffoderant] ktorych Tatarzy żądali, dla tego wſzytczy [...] bez żadney lutoſci byli pobici. MiechGlab 17.
3. Nie dopuścić, żeby ktoś się o czymś dowiedział, zataić, zachować w tajemnicy; zamaskować, zatuszować [w tym: co (26)] (27): RejWiz 189; Iáko ieden z náſzych/ [...] rad bárzo po Vſárſku/ á długo chodzi: á to dla tego áby pokrył nieforemność nieiáką nog ſwoich GórnDworz N5v; Iulius Ceſar będąc łyſym/ rad bárzo chadzał w ſwoim zwyciężnym wieńcu/ áby pokrył onę łyśinę. GórnDworz N6; A dla tego káżdy ſie o to ſtára/ áby pokrył niedoſtátek ieſli iáki ma ná ciele/ ábo ná vmyſle GórnDworz Ee8v, E7v [2 r.], K8, V8v, Aa4v, Mm4; CzechEp 415; CzechEpPOrz *4; NiemObr 157; Czáſem bych rádá żáłość ſwą pokryłá/ A ná lepſzą ſie poſtáwę zdobyłá KochFrag 25.

pokryć czym (1): Zdobywáiąć ſię oni [papieże] ná to/ cżymby tę znácżną niezbożność pokryć y przyfárbowáć mogli. NiemObr 65.

pokryć czym [= za pomocą czego] (2): Iakożby go [króla] miał káráć gdyż on praktikámi/ Pokryie wſzyſtki błędy MycPrz I B3v; CzechEp 325.

W przeciwstawieniach: »pokryć ... pokazać, wynorzyć« (2): będzie tho wielki rozum dworzáninow/ kiedy tho/ w cżym ſie dobrze cżuie/ [...] pokaże ludziom nieznácżnie/ á pokryie/ ieſli co zna nie bárzo trefnego w ſobie. GórnDworz N5v; pokryć to lepiey/ niż wynorzyć/ co ſie kiedy komu trefiło. GórnDworz Dd.

Zwrot: »pokryć od [czyjej] wiadomości« (1): Ach wſzechmogąci panie [...] Patrzącz tu na ſwe błazny zas ſie za nię nie wſtydzyſz Ktorzy chczą wſzytko pokryć od twey wiadomoſći RejJóz Gv.
Szeregi: »pokryć i (abo) pofarbować (a. przyfarbować)« (2): nie godźi ſię mym zdániem/ te też milcżeniem opuśćić: co więc też poſpolićie niektorzy przedśię biorą: á to/ chcąc iáko mogą pokryć/ ábo więcey pofárbowáć ſzkárádą ſproſność CzechEp 46; NiemObr 65.

»pokryć i zatynkować« (1): ktorego [bałwochwalstwa] pełne ieſt Papieſtwo/ że go żaden pokryć y zá tynkowáć ſwoim rozumem y Loiką nie może CzechEp 325.

W przen (1): iż áffektu ſwego przyiáznego zátáić miedzy ſobą nie mogą/ ále go miłym przyiaćiołom y powinnym rádźi pokázuią/ nic chęći ſwey zarzyſtey ná ſercu ſwym pokryć nie vmieiąc WerKaz 267.
a. Nadać lepsze pozory, pokazać w lepszym świetle [czym] (3):

W połączeniu szeregowym (1): Ale to przedśię przećiw prawdźie nic nie ieſt: tym tego nie zmáże: nie pokryie: nie przyſłodźi: Iuż i[á]d iádem przedśię zoſtánie CzechEp 123.

W przen (2):
Zwrot: »pokryć owczynką« [szyk zmienny] (2): Ale mi podobno rzecżećie X. K. [...] chcąc te kły/ tych wilkow iádowitych Kátholikow ſwych/ [...] owcżynką iáką pokryć/ [...] iż on nie gáni zgołá piſmá ś. CzechEp 122, 21.
b. Wyrazić coś w tekście nie wprost, lecz przy użyciu metafory, symbolu (2): CZytamy ony ſtáre páráboły ábo przypowieśći [...] iáko Ioáthán Sychimitom przekłádał/ gdy drzewá w leśie krolá obieráć chćiáły. y poważne bárzo rozumienie tám pokrył SkarKaz 80a.
Zwrot: »w ciemnych figurach pokryć« (1): Co w piſmie ſwoim Moyzeſz opowiedźiał/ co w ćiemnych figurách pokrył/ [...] to ſam oſobą ſwoią z otchłáni świętych oycow przyzwány/ zeznawa SkarKaz 117b.
4. Uzasadnić coś złego, wytłumaczyć, uwiarygodnić [co] (5):

pokryć z czego (1): Mowim ná ty co wſzytko do piſmá (z ktorego zle rozumiánego ſwe błędy pokryć chcą) vkázuią: iákoby kośćioł bez piſmá być niemogł SkarŻyw 364.

pokryć czym (4): [Grekowie] nálezli ſobie przycżyny/ ktorymi/ odſzcżepieńſtwo od iednośći kośćiołá Bożego/ y niepoſłuſzeńſtwo ſwoie/ przećiw ſtolicy Apoſtolſkiey/ pokryć chćieli. SkarJedn 231, 217, 277; Tákich rozlicżnośći w oblubiency Chryſtuſowey [tj. Kościele katolickim] wiele náyduiąc Heretycy ſwoie waśni/ roſterki/ y rozdzielenia pokryć/ tákim przykłádem chcą SkarŻyw 538.

5. W zwrocie: »pokryć grzechy (a. sprosność grzechow), złości, błędy, nieprawości, niedostatki« [szyk zmienny] [4:3:1:1:1] (10):
a. Wybaczyć, odpuścić (7):

W połączeniu szeregowym (1): A ták ie [grzechy] odpuſzcżáć będzie że ich iuż więcey pámiętáć nie będzie/ Nie iżby ich nie było/ ále iż choćiaby były/ on ie pokryie/ y onych nie przycżyta/ áni ich więcey pámiętáć będzie. CzechRozm 116v.

Zwrot: »pokryć miłosierdzim; miłosierdzie (a. miłość) pokryje« [szyk zmienny] (3;2): POkriy ſwym miłośierdźim/ pánie/ náſze złośći/ A rácz nam błogoſłáwić z oycowſkiéy miłośći KochPs 96, 127; KochFr 117; LatHar 220, 485.
Szereg: »ogarnąć i pokryć« (1): niechay ogárnie y pokryie niedoſtátki moie/ niewyſłowione miłośierdźie twoie. LatHar 220.
α. Uprosić przebaczenie (1): [nie wiemy] o wybránych y nápiſánych w kśięgách bożych/ ktorzy nam v ſędziego ſtráſzliwego pomogą/ á grzechy y niedbálſtwá náſze pokryią. SkarKaz )(3v.
b. Zadośćuczynić (3): SkarŻyw 183; Przełożyłći y zálećił cnoty rozmáite/ ktoreby ſproſność grzechow twoich/ świeżo álbo zdawná popełnionych/ pokryły LatHar 676; Teraż rozumieſz, że tym xtałtem blędy ſwoie Maſz pokryć? [...] (Rádzęć) vymi ſię cnoty; á z ſercá ſwoiego Wyżeń gnuſność CiekPotr 48.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Verbergen. Pokryć. Dissimulare. Calag 496b.

Synonimy: 1.A. położyć; b. odziać, przyodziać; c. obić; e. zalać, zatopić; B.a. zasłonić; c. zalać, zatopić; d. ogarnąć; 2. schować; 3. pofarbować, przemilczeć, przyfarbować, zafarbować, zamilczeć, zataić, zatynkować.

Formacje współrdzenne cf KRYĆ.

Cf 1. POKRYCIE, POKRYTY

LWil