Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KRYCIEL

Następne hasło: KRYĆ SIĘ »

KRYĆ (112) vb impf

Fleksja

indicativus
inf	kryć
praes
	sg	pl
1	kryję	kryj(e)my
2	kryjesz
3	kryje	kryją

praet
	sg		pl
1	m	kryłem, -m krył	m pers
2	m	-ś krył	m pers	-ście kryli
3	m	krył	m pers	kryli
3	n	kryło	subst

fut
	sg
2	m	będziesz krył, kryć będziesz

imperativus
	sg	pl
2	kryj	kryjcie
3		niechåj kryją

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych krył, bym krył	m pers	bychmy kryli
3	f	by kryła	m an
3	n	by kryło	subst

impersonalis
praet		kryło się
participia
part praes act		kryjąc

inf kryć (10). ◊ praes 1 sg kryję (14). ◊ 2 sg kryjesz (7). ◊ 3 sg kryje (31). ◊ 1 pl kryj(e)my (1). ◊ 3 pl kryją (7). ◊ praet 1 sg m kryłem, -m krył (4); -em (1), -(e)m (1). ◊ 2 sg m -ś krył (1). ◊ 3 sg m krył (1). n kryło (1). ◊ 2 pl m pers -ście kryli (1). ◊ 3 pl m pers kryli (2). ◊ fut 2 sg m będziesz krył (1) RejPs, kryć będziesz (1) KochPs. ◊ imp 2 sg kryj (13) [w tym z pt: -że (1)]. ◊ 2 pl kryjcie (1). ◊ 3 pl niechåj kryją (1). ◊ con 1 sg m bych krył (1) RejJóz, bym krył (1) GrabowSet. ◊ 3 sg f by kryła (1). n by kryło (1). ◊ 1 pl m pers bychmy kryli (1). ◊ impers praet kryło się (1). ◊ part praes act kryjąc (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Chować, umieszczać co w zasłoniętym, niewidocznym, bezpiecznym miejscu; chronić (38)
2. Chować jakąś rzecz bez wiedzy i zgody jej właściciela; zatrzymywać przy sobie; kraść (3)
3. Zasłaniać (1)
4. Usuwać z widoku (23)
5. Osłaniać (9)
- a. Zasłaniać (6)
- b. Czynić co niewidocznym, stanowić zasłonę (3)
6. Robić osłonę, dach nad czym, przykrywać (2)
- a. Pokrywać dach (1)
7. Zawierać (1)
8. Taić coś, nie zdradzać się z czym, nie dawać znać po sobie, przemilczać, nie rozgłaszać (26)
*** Bez wystarczającego kontekstu (9)

1. Chować, umieszczać co w zasłoniętym, niewidocznym, bezpiecznym miejscu; chronić; abdere Calep, Cn; abscondere, obstrudere, occulere, occultare, recondere, retrudere Cn (38): Pokryłeś dudki w gębę/ czyniąc tę poſtáwę Ześ przegrał: lecz z ráchunku miał xiądz inſzą ſpráwę. A płáći kryć? więc ći téż dośiągł pięśćią gęby/ Ze z niéy dudki wypádły: dźiękuy że nie żęby [!]. KochFr 100; Calep 3b.

kryć kogo, co [w tym: kogo co dokąd (13), kogo gdzie (2)] (26): ten bouyem chcze aby y odarto zlupyono kto yawnye nyekryye ſkarbu PatKaz III 134v; Prawy rog ieleni czo ſam ſpadnie/ ieſth lepſzy na lekarzſtwo niż lewy, przeto ieleń zazrącz tego ludziem tak gi krije iże go nigdy naleść niemogą FalZioł IV 8d; RejPs 75; GroicPorz C3; BibRadz Prov 26/15; BielKron 262; KuczbKat 330; RejZwierc 215, 239; nie był człowiek żywy, Coby go był mogł tobie, Menelae chciwy, Ukazać, a pewnie go z miłości nie kryli, Bo mu nieprzyjacielmi wszyscy rowno byli. KochMon 35; BudBib Prov 19/24, 26/15, Eccli 29/13, 4. Esdr 2/8; KochPs 84; SkarŻyw 398, 478; KochFr 85; KochPhaen 3; KochPieś 28; Moyzeſzá národzonego kryli [occultatus est] trzy mieśiące rodźicy iego: przeto iż go widźieli pięknym dźiećiątkiem/ y nie bali ſię wyroku krolewſkiego. WujNT Hebr 11/23; KlonWor 75. Cf kryć kogo, co od czego; co przed kim.

kryć kogo, co od czego (2): [Abdyjasz] ſto kápłanow y sług Bożych żywił potáiemnie/ kryiąc ie od miecżá złey niewiáſty/ y broniąc ich od głodu. SkarŻyw 103; vćiekł/ od złych ſłow vſzy kryiąc/ ná głęboką puſtynią. SkarŻyw 167.

kryć co przed kim (2): Ale czos ma przed namj kryċ On niema czim by za krycz rzyċ RejKup v8; KochPs 43.

kryć dokąd [w tym: pod co (5), w co (4), do czego (3), za co (2), „tam” (1)] (15): FalZioł IV 21d; wiem y okáżdem ptaku/ y o gniázdzie iego ácz ie kryie wgęſtwie álbo w głębokie ſkáły RejPs 75; GroicPorz C3; BibRadz Prov 26/15; [Cyganki] w płachowiſkách chodzą/ áby pod nie ſnádniey ręce kryłá/ gdy ſie iey co tráfi vkráść. BielKron 262; RejZwierc 239; [listy tajemne] iedni pod ſiodłá kryią/ drudzy w vbrániu álbo w ſzáćiech BielSpr 49; BudBib Prov 19/24, 26/15, Eccli 29/13; KochPs 84; KochFr 85; KochPieś 28; Illatebro – W kąt kriię. Calep [503]b; KlonWor 75.

kryć gdzie [w tym: przy czym (1), w czym (1)] (2): Biádá tobie Aſſyrya/ iſz wſobie kryieſz nieſpráwiedliwe [qui abscondis iniquos penes te] BudBib 4.Esdr 2/8; KochPs 43.

Przysłowie: nie kryy Perły w źięmię/ ktorey ći Pan Bog vżyczył GroicPorz C3.

W przen [w tym: co dokąd (5)] (7): Iákoć chwały nie dáwáć/ gdyś mego/ przewłoki/ Náwrocenia/ pod łáſki ſwey płaſzcż krył ſzeroki. GrabowSet S4.

Zwroty: »kryć łeb w ziemię« = udawać, że się nie dostrzega, nie chcieć zauważyć (1): ty kryieſz łeb w zięmię/ á nieſmieſz podnieść noſá ſwego/ áby pocżuł co ieſt ſzkodliwego. RejZwierc 186.

»[przed kim] ogon pod się kryć« = bać się (1): Siłáby ich przed tobą ogon pod ſię kryło. RejWiz 51v.

»sidła (a. sieć, a. siatki) kryć« = zastawiać pułapkę [szyk zmienny] (3): RejRozpr D2; Pyſſnym co ná mye thu chcyeli śidłá kryć/ Day ſámym w nich być. LubPs ee2v; RejAp 199.

»w kąt twarz kryć« = wstydzić się (1): Ták w Pawie piorá Wronká ſie vbráłá/ Y mniema biedna by zakład wygráłá/ Ano poznano záraz co nieczyie/ Paw ſię w ſwym ſzerzy/ Wroná wkąt twarz kryie. StryjKron 279.

2. Chować jakąś rzecz bez wiedzy i zgody jej właściciela; zatrzymywać przy sobie; kraść [co] (3):

kryć komu (2): Dziećię iedno w ſzkole będąc/ A tám śię z inemi vcżąc: Inym żakom kśięgi kryło/ A ku máćierzy nosiło. [...] Potym kiedy więtſzy vroſł/ Vkradł ſuknią mátce przynioſł. BierEz L4, L4.

W przen (1): A co w dźióráwych ſkáłách Echo żyie/ Oddáiąc końcé ſłów/ á przodki kryie GórnTroas 13.

3. Zasłaniać [co] (1): krzyſz S. pośćie kryią/ áni mu ſię kłániáią. SkarJedn 233.

4. Usuwać z widoku [co] (23):

Zwroty: »kryć oblicze (a. obliczność, a. twarz)« = odwracać się od kogo; abscondere faciem Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (13): długoſz tedy będzieſz krył od nas oblicze ſwoie iákoby nas wniwecz opuſćiwſſy RejPs 67, 39v; LubPs M2, Q, T4; Leop Ier 33/5; BudBib Ps 26/9, 68/17 [18]; Dokąd mię chceſz zápómniéć? dokąd świętą ſwoię Twarz przedemną kryć będźieſz? KochPs 17, 38 [2 r.], 100; WisznTr 27.

»kryć oczy (a. oko)« = odwracać wzrok, wstydzić się [szyk zmienny] (7): Też dał pan Bog iaſny wzrok/ bych my iem potrzali [!] Na każdego beſpiecżnie/ a oczu nie kryli Ktore gdy będą iaką niecznotą zmazane Wierczą ſie więcz przed ludzmi mieczą ſie na ſciany RejJóz Ev; RejKup q4v; Ale dziś ſzpetnie then Pater patriae/ Pániey priwacie kwoli ocży krije. RejZwierc 222v; SkarJedn 13; SkarŻyw 333; GrabowSet B4.

»jako pies przed słońcem kryć oczy, wzrok swoj(e)« [szyk zmienny] (1:1): A tak ma miła pani nie życz że mi tego Bych iako pies przed ſłończem nie krył w zroku ſwego RejJóz E2; RejPos 166.

»kryć psiną oczy« = wstydzić się (2): Straćiwſzy wſtyd y wiarę kryeſz pſiną ocży RejJóz G8v; RejZwierz 133.

5. Osłaniać [co] (9):

a. Zasłaniać (6): RejFig Bbv; Nie kriyćie członków/ podołków podwińćie/ Nie k ślubu iść/ wſtyd precz/ pierśi odwińćie GórnTroas 12; GrabowSet E2.

kryć czym (3): RejWiz 93; żelázną przyłbicą ſzedźiwość kryiemy ModrzBaz 110; KochPs 51.

W porównaniu (1): Iáko ptak liché dźiatki ſkrzydły ſwémi krije/ Ták człowiek pod zaſłoną łáſki twoiéy żije. KochPs 51.

b. Czynić co niewidocznym, stanowić zasłonę (3): koſy Rozpleććie: ſzyię niechay kryią włoſy Roſtarcháné GórnTroas 12; GrabowSet D3v; ćień weſoła wonną łánkę kryie WitosłLut A3v.

6. Robić osłonę, dach nad czym, przykrywać (2):

kryć co (1): [Gołąbek] zbyeráiąc po zdzyebłku/ gniazdko z nowu kryie. RejZwierz 126v.

a. Pokrywać dach [czym] (1): A podobno y on gont chociay był ſoſnowy/ Cochmy im kryć niechcieli dłużey będzye zdrowy. RejWiz 84v.

7. Zawierać [co w czym] (1): Powietrze/ nie ma tyle Ptaſzkow ná ſobie: y Neptun/ mniey kryie Ryb/ w ſtokách gdźie ſam żyie: Niżlim ia/ zá mey chwile Ciebie obráźił GrabowSet C4.

8. Taić coś, nie zdradzać się z czym, nie dawać znać po sobie, przemilczać, nie rozgłaszać; abscondere, celare, contegere, dissimulare Mącz (26): Dissimulo, Astute celo ne quid nosci possit, Kriyę/ táyę namniey nie dam znáć/ ácz co baczę yednák tego nie dam po ſobie znáć ábych baczył. Mącz 394d, 394d, 453c.

kryć co (23): RejRozpr D2v; Lepſſy to cźłowiek ktory thái ſſaleńſtwo ſwe/ niżli then ktory kryie mądrość ſwoię. Leop Eccli 20/33, Eccli 41/18 [2 r.]; RejZwierz 89v; Mącz 442b; ModrzBaz 29; SkarŻyw A3v; Tenze Prziwilei Krola Alexandra kril oponowal mu ſie y przal go wmetrice. PaprUp I3v; GosłCast 33. Cf kryć co komu; co przed kim; Zwrot.

[krzyć kogo [= przed kim]: bosze wszechmogaczy [...] wyelmosny panye ktorego nygd krzycz any sklamacz nyemosze bovyem thobye wsyczky rzeczy yawne są ŻywAmand 270.]

kryć co komu (1): PRzecżżeſcie mu [wojewodzie ruskiemu] to kryli co mu Bog dárował/ Dość fortunnie cżás długi ten kray opátrował. [...] Ale cnotá nie rychło tu chwalona będzye/ Aż gdy zazdrość przeklęta gdzye w kącie vſiędzye. PaprPan Ffv.

kryć co przed kim (6): nye kryłem przed tobą [Panie] ſwych nyeſpráwyedliwośći. LubPs H3v, aa5v; BudBib Is 29/15; SkarŻyw 59; NiemObr 143; SkarKaz 155a.

Zwrot: »kryć w sercu, wpośrzod serca, pod serce [co]« [szyk zmienny] (4:1:1): Spráwiedliwośćim twej nie krył w pośrzod ſercá mego Prawdem twoyę opowyedał procż ſtráchu żadnego LubPs L2; Ktory kogo nienawidźi/ poznáć go z warg iego/ á kryie wſercu ſwoiem zdrádę [in interioribus suis ponet dolum]. BibRadz Prov 26/24; KochPs 59; KochPam 84; BielRozm 4; SkarKaz 314b.

*** Bez wystarczającego kontekstu (9): Celo, Táyę/ Zákrywam/ Kriyę/ Nie dam znáć. Mącz 46b, 92b, 258b, 279b; Abscondo – kriię. Calep 8a, 292b, [721]b [2 r.], [1035]b.

Synonimy: 1. chować; 3. zasłaniać; 4. odwracać; 7. zawierać; 8. taić.

Formacje współrdzenne: kryć się, nakryć, nakryć się, odkryć, odkryć się, pokryć, pokryć się, przekryć, przykryć, przykryć się, skryć, skryć się, ukryć, ukryć się, zakryć, zakryć się; nakrywać, nakrywać się, odkrywać, odkrywać się, okrywać, okrywać się, pokrywać, pokrywać się, ponakrywać, przykrywać, przykrywać się, ukrywać, ukrywać się, zakrywać, zakrywać się.

Cf KRYCIE, KRYJĄCY, KRYTY